Tweeëneenhalf jaar duurt de oorlog in Oekraïne nu, en voorlopig lijkt er geen eind aan te komen. Het Westen weet nog altijd niet wat het met deze oorlog aan moet. Als het Oekraïne te enthousiast helpt om de bezetter het land uit te gooien, kan het zelf in een enorme oorlog verzeild raken – Rusland is een kernmacht en dreigt met enige regelmaat met een kernoorlog. Maar niets doen kan evenmin. Als het Westen Rusland zomaar Oekraïne laat veroveren, is het internationale recht naar de haaien („Gij zult geen soeverein land binnenvallen”) dat de vorige wereldorde, ónze wereldorde, een rechtvaardig fundament gaf. Dan moeten andere landen die ooit bij het Russische Rijk hoorden, zoals de Baltische staten, ook voor hun toekomst vrezen.
President Zelensky probeerde dit oeverloze debat dat zijn westerse vrienden al zo lang voeren, deze week in Amerika vertwijfeld zijn kant op te trekken door opnieuw toestemming te vragen voor aanvallen diep in Rusland en door een ‘vredesplan’ te presenteren. Maar de aarzeling blijft hangen. Het dilemma verdwijnt niet. Europeanen hebben niet half in de gaten wat voor oorlog er bij hen op de stoep woedt, zegt de Franse militair historicus Stéphane Audoin-Rouzeau hierover in een lang tv-debat met oud-ambassadeur Gérard Araud, waarvan de tekst te lezen is in het boek Faire la guerre sans l’aimer?
De Amerikanen, zegt hij, focussen op China en Zuidoost-Azië, en doen daarom alles om een directe confrontatie met Rusland te voorkomen. Voor Washington is Oekraïne een zijtoneel. Je kunt dit goed vinden of slecht, het is wel een strategie. Dit verklaart waarom de Amerikanen Oekraïne net genoeg helpen om de oorlog niet te verliezen, maar niet genoeg om de oorlog te winnen. En de Europeanen?
Europeanen hebben geen strategie. West-Europa is bang voor een nucleaire aanval, Oost-Europa vreest een nieuwe Russische bezetting. Dat zijn twee compleet verschillende angstbeelden. Erger, Europeanen weten niet meer wat oorlog is. De meesten, zegt Audoin-Rouzeau, waren verbijsterd dat Rusland Oekraïne binnenviel. Poetin zette 200.000 soldaten aan de Oekraïense grens, ontkende dat hij een invasie voorbereidde – en Europese hoofdsteden geloofden hem op zijn blauwe ogen. „Europeanen weten nog altijd niet naar wat voor oorlog ze kijken. Ze geloven amper dat het oorlog ís.”
‘Europeanen geloven amper dat het oorlog ís’
Volgens deze militaire historicus zijn Europeanen erfgenamen van een „radicale afkeer van oorlog waarmee de Eerste Wereldoorlog ons heeft opgezadeld en waarvoor de Tweede nog meer bewijs heeft geleverd”. De Franse schrijver André Malraux vond dat oorlogen gewonnen moeten worden door „mensen die er niet van houden” („Faire la guerre sans l’aimer”) en maakte onderscheid tussen oorlog voeren uit puur genot (slecht) en democratie en vrijheid verdedigen tegen bloeddorstige, paranoïde dictators (goed). Moderne Europeanen trekken die scheidslijn amper. Velen zijn tegen elke oorlog, punt. Blind pacifisme, zoals in de jaren dertig.
Sommigen zien parallellen met het akkoord van München, in 1938, toen Europese leiders Hitler wilden pacificeren door hem Tsjechoslowakije te geven. Zij vrezen dat de Europeanen nu een soortgelijke deal zouden toejuichen, waarbij Poetin veroverde stukken Oekraïne mag houden en zijn agressie dus wordt beloond – waarna Poetin, zoals Hitler destijds, keihard verdergaat. Maar Audoin-Rouzeau ziet een andere parallel met toen: de Spaanse burgeroorlog die in 1936 begon. „Een oorlog bij ons op de stoep, maar toch ver weg, die om belangrijke keuzes draait (zoals die tussen democratie en autocratie). Sommigen voelen zich betrokken omdat ze zien dat de toekomst van Europa op het spel staat, terwijl extreem-links en -rechts een voorzichtig pacifisme cultiveren en elk compromis willen accepteren om te vermijden dat ze zelf in een oorlog terechtkomen.”
Laat iemand dit lucide boek over Europeanen, oorlog en vrede maar eens vertalen. Het kan geen kwaad om te weten dat de Spaanse burgeroorlog, waarin Engeland, Frankrijk en Amerika zich grotendeels afzijdig hielden, het eerste gevecht was van een grotere Europese oorlog die uiteindelijk uitmondde in de Tweede Wereldoorlog.
