
Omdat u en ik kalme, serieuze mensen zijn, beginnen we met Erasmus, en met zijn bewering dat we voor bestudering van de cultuur terug moeten naar de bronnen. Naar de Grieken en Antieken, zoals hij het noemt. En dus keren we uit pure plichtsbetrachting terug naar het VPRO-programma Zomergasten met Piet Vroon.
In 1991 zei Piet Vroon dat menselijk gedrag onvoorspelbaar is, wild, chaotisch. De overheid wil „met een soort klemmende macht” proberen de samenleving in haar greep te krijgen en zet de mens „tot aan zijn huig in de regelbrij”. Maar regels zijn strijdig met het chaotisch functioneren van onze hersenen, met als gevolg dat wij op regels reageren door ze te overtreden, te negeren en te doen alsof ze er niet zijn.
De overheid reageert op die chaos met nog meer regels en nog meer beleid, wij met nog meer ongehoorzaamheid. Zelf reed hoogleraar psychologie Vroon graag te hard en hij betaalde in 1991 zijn verkeersboetes niet meer, want de overheid had toch de menskracht niet om ze te innen. Zeker 95 procent van de regels en reglementen kon je maar beter afschaffen, opperde hij blijmoedig. Een anarchie functioneerde veel beter. Dat van die chaos speelt nog steeds en de wens om de chaos van buitenaf te temmen idem dito. Met verkiezingen in aantocht zie je eerbiedwaardige professionals met beleidsoplossingen komen voor alle problemen van onze tijd. „Wij zijn een groep van experts die de handen ineen hebben geslagen”, glundert Denktank Nederland 2040. ‘Lange termijn’, ‘gezond verstand’, ‘hoopgevend beeld’: de verzamelde deskundigen menen het serieus met Nederland en ze komen met „37 aanbevelingen voor een nieuw kabinet”.
Maar zit zo’n kabinet straks wel te wachten op oplossingen? Op beleidsaanbevelingen? Of heeft het chaotische functioneren van onze hersenen Den Haag nu definitief in de greep? Inmiddels lijken zelfs kabinet en Tweede Kamer niet in beleid te geloven, ze willen geen gezond verstand en lange termijn, ze willen regels en verdragen afschaffen, ze willen wetten die niet aan het internationaal recht voldoen, ze willen geen beleid maken en geen beleid uitvoeren, ze willen problemen, omdat die spannender zijn dan oplossingen.
Kabinet en Kamer willen problemen omdat die spannender zijn dan oplossingen
In 1991 had Piet Vroon nog de oprechte hoop dat mensen in een anarchistische situatie zonder structuur vanzelf socialer en intelligenter zouden gaan functioneren. „De mens heeft tien tot honderd miljard zenuwcellen en die zijn tot heel veel in staat.” Maar sindsdien is met het internet het grootste anarchistische experiment in de geschiedenis opgetuigd, en de ervaringen daarmee geven Vroon niet bepaald gelijk in dat optimisme.
Ja, het is een illusie dat je met overheidsbeleid het ongrijpbare gedrag van mensen perfect kunt aansturen, maar, nee, zonder aansturing gedragen mensen zich niet automatisch intelligent en sociaal. Nog een bron erbij pakken? Esther Perel dan maar. Psychotherapeute Perel legt uit hoe het wilde, chaotische functioneren van onze hersenen uitpakt in onderlinge relaties.
Enerzijds worden we bewogen door altruïsme en de verbondenheid van de liefde, anderzijds door egoïsme en de distinctiedrift van het verlangen. Die twee zitten elkaar danig in de weg. Verlangen gaat namelijk gepaard met jaloezie, bezitsdrang, agressie, macht, dominantie, ondeugd en onheil. „In principe zullen de meesten van ons ’s nachts opgewonden raken van dezelfde dingen waartegen we overdag demonstreren.”
Kijk, dat is een verhelderend beeld. Als je niet probeert het evenwicht te bewaren, wint de nacht het van de dag, in persoonlijke, maar ook in politieke relaties. Den Haag is nu meer een plaats voor nachtelijke opwinding dan voor de overtuigingen van overdag. Een plaats voor schandalen en verraad, voor harde straffen, voor politici die groot worden door te klieren op X.
Campagnestrateeg Bas Erlings heeft voorheen gebruik gemaakt van inzichten in de werking van ons brein om de VVD groot te maken. Met dank aan het werk van psychologen en neurowetenschappers kunnen campagnestrategen de anarchistische ruimte online benutten door aandacht van kiezers te kapen, ze te laten griezelen, ze tegen elkaar op te zetten en ze een kant op te sturen die ze zelf niet hebben gekozen.
Geschrokken van zijn eigen succes en van de ellende die daaruit is voortgekomen, heeft de VVD-strateeg nu met anderen de beweging Voor ons Nederland opgestart. Van buitenaf willen ze de politiek weer de andere kant op te sturen: „Het landsbestuur is geen Temptation Island.” En dat is beslist braaf. Maar om de wetgever zijn rol van wetgever weer te laten oppakken is meer nodig dan berouw van een enkele bekeerling en 37 aanbevelingen van een denktank. Het vraagt om een Kamerbrede psychotherapeutische interventie.
