Wat is eigenlijk een mening? En, in het verlengde hiervan, wat is een interessante mening? Misschien is het, na meer dan twintig jaar publiek debat over de vrijheid van meningsuiting, tijd om deze vragen te stellen. Zeker nu mensen die X (voorheen Twitter) verlaten, ervan beschuldigd worden een soort meningensmetvrees te hebben.
Deze week was het de beurt aan Laurens Dassen, fractievoorzitter van Volt, om bespot te worden om zijn meningsontduiking. Volt had niet alleen X verlaten, maar had ook andere partijen opgeroepen hetzelfde te doen. Telegraaf-journalist Wierd Duk had zijn mening paraat op X: „Dat kleutergedrag van Soros-filiaal Volt, is dat nou een generatieding, die angst voor andere meningen?”
Ronald Plasterk, onze bijna-premier, stak in zijn Telegraaf-column de loftrompet over het „democratische en vrije” X, en leverde kritiek op politici die daar de reactiemogelijkheid hebben uitgezet. Dat wekte volgens hem „de indruk dat je alleen op zenden staat en niet geïnteresseerd bent in de mening van het volk”.
En dan was er nog BBB-minister Mona Keijzer, die tweette: „Na een drukke dag even op X gekeken voor het laatste nieuws, een aantal interessante opinies gelezen, gelachen om filmpjes en genoten van een paar bijzondere foto’s. Haters en deugers genegeerd. #zodoejedat #ikblijf.” En daarna: „Ik wil graag weten wat mensen vinden ook als ik een andere mening heb.” Interessant hoe ze zichzelf tegensprak: ze is benieuwd naar andere meningen, maar vermeldt met ‘#zodoejedat’ ook wat de juiste mening is. Keijzer toonde hier, net als Duk en Plasterk, weinig interesse in de echte reden dat mensen X verlaten. Dat doen ze doorgaans niet omdat ze andere meningen haten (dan hadden ze überhaupt nooit op Twitter gezeten), maar juist omdat X steeds minder de plek is voor leuke meningsverschillen.
Volgens mij zijn er grofweg twee redenen voor een ‘eXit’, zoals Dassen het heeft gedoopt: een principiële en een inhoudelijke. De principiële is dat X in handen is van een man die weliswaar zegt een ‘digitaal dorpsplein’ te willen bestieren, maar intussen het bestaande dorpsplein heeft veranderd in een kooigevechtarena waarin de ene vechter wordt voorgetrokken. Het is naïef om te geloven dat Musk echt een open debat wil laten bloeien. Als dat zo was, had hij zelf wel minder pontificaal partij gekozen, en was hij niet zo agressief tekeergegaan tegen wie hem niet bevalt.
Dan is er nog het inhoudelijke argument: voor veel gebruikers is X minder interessant geworden. Dat komt deels door het veranderde algoritme, en deels doordat veel mensen al zijn vertrokken. Een van de leuke dingen aan (toen nog) Twitter vond ik de laagdrempelige toegang tot academici en andere denkers van over de hele wereld. Velen van hen zijn nu weg; sommigen heb ik teruggevonden op Bluesky, anderen op Substack, weer anderen ben ik kwijt.
Dit zijn volgens mij goede redenen om X te verlaten, en toch wordt wie dat doet door de achterblijvers uitgejouwd. Toen de Amerikaanse actrice en presentatrice Claudia Jordan donderdag tweette dat X zo negatief en onbeschoft is geworden, vooral tegen vrouwen en zwarte mensen, kreeg ze meer dan duizend reacties, veelal in de trant van: „als je het hier zo stom vindt, ga dan weg”. De uitjouwers hebben de mond vol van de vrijheid van meningsuiting, maar zijn, net als Keijzer, niet geïnteresseerd in andere meningen over prettige omgangsvormen op sociale media.
Terug naar de vraag: wat is een mening? Veel van de dingen die onder het mom van vrijheid van meningsuiting worden gezegd, zijn in werkelijkheid scheldwoorden, verwensingen of andere uitingen van agressie. Over of die verboden moeten worden kun je twisten, maar in elk geval bestaat er geen plicht je eraan te onderwerpen. Wie bedankt voor beledigingen is geen vijand van het vrije woord, maar iemand die hogere eisen stelt aan menselijke interactie.
Over dat soort eisen hebben we het verrassend weinig. Het debat gaat over de uiting van je mening, alsof het een haarbal is die je uitbraakt. Maar aan meningsuiting gaat iets vooraf, namelijk meningsvorming. Een mening is als het goed is meer dan een haarbal; het is iets waarover je controle hebt, wat je zelf maakt. Voor een doordachte mening heb je zelfkritiek nodig en nieuwsgierigheid, waarden die op het huidige X niet hoog staan aangeschreven. Idealiter verdiep je je ook in andere meningen, die je uitdagen jezelf te bevragen.
Voor meningsvorming is kortom meningsvinding nodig: toegang tot andere meningen. Met Musks X is dat eerder moeilijker geworden dan makkelijker. Veel interessante denkers zijn zoals gezegd vertrokken, en het algoritme schotelt mij minder prikkelende artikelen voor dan eerst, en veel meer onzin in de categorie „12 manieren om minder gezichtsvet te krijgen”. Voor mijn dagelijkse dosis interessante ideeën en leuke grappen maak ik nu een ronde langs X, Bluesky en Substack: minder efficiënt dan vroeger en ook minder leuk, want ik mis er het type interactie van het vroegere Twitter.
Wie doet alsof de uitwisseling van meningen er onder Musk op is vooruitgegaan, is in zijn propaganda getrapt. De meningsuiting mag dan wat ruimer zijn (hoewel ook hij van alles verwijdert), de meningsvinding is bemoeilijkt. Musks X is een anti-intellectuele plek geworden. Dat is een verlies voor ons allemaal.
Floor Rusman ([email protected]) is redacteur van NRC
