‘Ik heb wel een lamme hand”, zegt Menno Huijs dinsdagmiddag. „Zoveel schrijven ben ik niet meer gewend.” Hij heeft net een uur zitten blokken in de Hal van Honderd, een met marmeren tegels beklede ruimte in het stadhuis van Eindhoven. Tafels uit elkaar, niet spieken, alleen pen en papier op tafel… „Ik kreeg echt een déjà-vu naar mijn eindexamen, een dikke 25 jaar geleden.”
Huijs is een van de duizenden deelnemers aan het Nationaal Klimaatexamen, dat tussen 15 en 30 mei plaatsvindt op 120 locaties in heel Nederland. Bij de gemeente Eindhoven deden dinsdag zo’n dertig medewerkers mee. Onder wie Huijs, die zich als programmadirecteur klimaat & energie onder andere bezighoudt met CO2-reductie in de stad: „Ons doel is om in 2030 55 procent minder uit te stoten dan in 1990. We proberen ook meer bewustwording te creëren, daar past dit examen mooi bij.”
Vijfendertig vragen, weinig multiple choice – tijd om álle vragen te beantwoorden was er niet, zegt zijn collega Saskia van Hulten. „Veel rekenwerk met terajoules en percentages. En dat allemaal zonder rekenmachine.” Huijs bekent schoorvoetend dat hij z’n smartphone een paar keer heeft gebruikt. „Alléén als rekenmachine hoor, niet om te spieken.”
Dat er geen cijfers zijn uitgedeeld vindt hij jammer. „Ik had een competitief element best leuk gevonden. Desondanks heb ik m’n stinkende best gedaan..”
Omdat het examen tot 30 mei kan worden gemaakt, blijven de vragen nu nog geheim. Of vooruit, één bonusvraag (goed voor maar liefst 40 punten) kunnen de deelnemers wel delen. „De opdracht was om een brief aan jezelf of je kinderen te schrijven, voor over 10 jaar, waarin je ook deelt wat je zélf allemaal hebt gedaan voor het klimaat”, vertelt Roelof Admiraal, sectorsecretaris economie & cultuur bij de gemeente. „Ik ben recent overgestapt naar een milieuvriendelijkere bank, dat is een begin. En ik gebruik de herbruikbare waterfles die ik kreeg toen ik hier in dienst kwam.” Van Hulten schreef een brief waarin ze haar kinderen een gezonde toekomst toewenst. „Maar eigenlijk richtte ik hem aan álle kinderen van de stad. Met klimaatverandering vrees ik dat sociale verschillen nog schrijnender worden. Dan wonen sommige kinderen straks in een goed geïsoleerd huis, terwijl het bij klasgenootjes thuis ’s zomers te heet wordt om huiswerk te maken.”
Aan de TU Eindhoven konden geïnteresseerden – hoogleraren, studenten, medewerkers, mensen van buitenaf – het examen een week eerder al doen, op 19 mei. Nee, ze hebben niet stiekem de vragen verklapt aan de gemeente, zegt duurzaamheidscoördinator Erwin Kerkhof in het Atlas-gebouw („In 2019, tijdens de opening, bleek dit het meest duurzame universiteitsgebouw ter wereld!”). Op de begane grond is een speciale Green Room, met onder andere een stoel van gerecycled plastic, mycelium en ‘zeewierhout’. „Vorige week, tijdens onze jaarlijkse Green Week, hebben we hier een kledingruil georganiseerd. Ook gaf een ecoloog rondleidingen over de campus, en konden mensen meedoen met het klimaatexamen.” Zelf deed hij als organisator niet mee. „Ik had de antwoorden stiekem al ingezien toen ik de examens printte.” Op duurzaam papier, uiteraard.
Op beide locaties kon na afloop worden nagepraat. Van Hulten denkt dat ze „misschien een 7” zou hebben gehaald. Huijs geeft zich een 6. „Met de hakken over de sloot.”
Anke Langelaan, persvoorlichter sustainability & health aan de TU Eindhoven, vreest dat ze zou zijn gezakt. „En dan zitten klimaat en duurzaamheid nog wel in mijn portefeuille. Maar bij de rekenvragen brak het koude zweet me uit.”
Toch is ook zij positief over het examen. „Ik heb nu geleerd waar mijn blinde vlekken zitten, op klimaatgebied. En dat is me nog meer waard dan een voldoende.”
Gemma Venhuizen is biologieredacteur en doet elke woensdag ergens vanuit Nederland verslag.
De Nederlandse krijgsmacht staat aan het begin van een groeispurt. De oorlog in Oekraïne heeft ervoor gezorgd dat NAVO-landen hun investeringen in defensie flink gaan opschroeven. Minister Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) schreef deze maand aan de Tweede Kamer dat de verdragsorganisatie graag ziet dat Nederland jaarlijks tussen de 16 en 19 miljard euro meer gaat besteden aan zijn krijgsmacht. Voorlopig geeft Nederland in 2025 hieraan 22 miljard euro uit, en het kabinet heeft afgesproken om minimaal 2 procent van het bbp aan defensiedoelen te spenderen. Dit zal leiden tot een aanzienlijke groei van het aantal militairen.
Deze mensen moeten straks allemaal ergens worden opgeleid en getraind. Ook het nieuwe materieel dat Nederland gaat aanschaffen moet een plekje krijgen. Vorige week vrijdag presenteerde het kabinet daarom zijn plannen voor de huisvesting van de krijgsmacht. Defensie heeft tientallen plekken op het oog waar het een nieuwe kazerne, munitiedepots, landingsbanen en oefenplaatsen wil laten aanleggen, en waar uitbreidingen van bestaande locaties moeten komen. De claim van defensie op de beschikbare ruimte groeit hiermee van de huidige 35.000 hectare naar ruwweg 37.000 hectare in 2035.
Ruimte is schaars in Nederland. Waar de krijgsmacht huist, is geen plek voor woningen, bedrijvigheid, natuur of recreatie. Het is daarom goed dat het ministerie van Defensie de afgelopen maanden uitgebreid contact heeft gehad met provincies en gemeentes om te zien waar uitbreiding het minste pijn doet. Dit soort overleg voorkomt hopelijk onenigheid tussen de landelijke overheid en lagere overheden.
De komende tijd is het van belang dat ook burgers worden meegenomen in dit proces. Want uiteindelijk zullen zij ruimte voor defensie moeten maken – bij het onteigenen van grond zelfs letterlijk – en krijgen zij te maken met overlast. Defensie moet goed kunnen uitleggen waarom de keus op bepaalde locaties is gevallen, maar vooral waarom haar belangen soms moeten prevaleren boven andere belangen.
Waarom kan ergens wel een kazerne gebouwd worden, maar elders geen woonwijk? Waarom moet een boerderij wijken voor een oefenterrein? Waarom schrik ik nu al weer op van een overvliegende F-35? Kort en goed: als Nederland en de rest van de NAVO er niet in slagen de liberale democratie te beschermen tegen dreigingen van buitenaf, dan hebben burgers over dit soort zaken in de toekomst helemaal niks te vertellen.
Dit argument zal niet op iedereen indruk maken. Het is dus denkbaar dat burgers met juridische bezwaren tegen vergunningsverleningen, bijvoorbeeld om milieuredenen, uiteindelijk hun weg zullen vinden naar de Raad van State. Die zal dan de verschillende belangen tegen elkaar moeten afwegen, zoals dat hoort in een rechtsstaat.
Het ministerie van Defensie is er kennelijk niet helemaal gerust op, want daar wordt gewerkt aan een wet die de mogelijkheid biedt om af te wijken van (Europese) milieuregels met een beroep op de „urgentie” van de toestand in de wereld. Als die wet er komt, doet het ministerie er goed aan er met terughoudendheid een beroep op te doen. Defensie zal voor langere tijd een prominente positie in de samenleving gaan innemen. Dan is het beter om hearts & minds te winnen dan je zin door te drukken.
Zegt de ene talkshowhost tegen de andere: „Hoe is het met jouw hersenen?” „Nóú”, zegt die laatste. „Ik ben er dus achtergekomen… sinds ik dit programma doe: niet goed.” Tien over tien in de avond, de aflevering is pas net begonnen. Host twee vervolgt: „Er is een nieuw onderzoek, en daaruit blijkt dat avondmensen uiteindelijk dommer worden dan ochtendmensen.” Langzaam verschijnt de clou aan de horizon. Host één neemt het stokje weer over: „Dus dan zou Sander Schimmelpenninck zeggen…” Daar komt-ie, daar komt-ie: „dom rechts?”
Goedenavond Nederland (WNL) heeft er nu drie afleveringen op zitten, maar ik heb het gevoel dat ik al een jaar of acht naar de tandpastaglimlach van Sam Hagens en Welmoed Sijtsma zit te kijken. Naar de leader waarin ze en profil naar elkaar glimlachen en dan recht in de camera glimlachen en dan naast elkaar glimlachen (hallo, is daar nog iemand thuis?). Naar hoe Hagens zo bezeten is van zijn quootjesjacht dat hij spontaan vergeet nog een beetje journalistiek te bedrijven. Naar invloedrijke politici die bijna langer aan het woord zijn over babynamen en Suzan en Freek dan over hun aandeel in de chaos op het Binnenhof. Aan het tijdstip ligt het trouwens niet, want met Goedemorgen Nederland is het weinig beter gesteld. En ik zal heel eerlijk zeggen: ik had echt niet verwacht dat het na Ongehoord nieuws (ON!) en Nieuws van de dag (SBS6) uiteindelijk WNL zou zijn dat me op zou breken. Naïef, zo blijkt. Want die kant gaat het wel op.
Nu heb ik van horen zeggen dat gedeelde smart halve smart is, en dit lijkt me een geschikt moment om te kijken of dat klopt. Dus doe mij een plezier. Lees onderstaande quotes, neem ze eens even goed in je op en bepaal dan van ieder citaat waar ik het deze week vandaan heb gehaald: uit Goedemorgen/Goedenavond Nederland, uit Ongehoord nieuws, uit Nieuws van de dag of uit de film Verliefd op Bali, die woensdag toevallig ook op tv was. (Niets tegen Johan Nijenhuis verder; het leek me gewoon sympathiek om iedereen van minstens één puntje te verzekeren.) Ik heb getwijfeld of deze hele exercitie me eventuele verwijten van dédain waard zouden zijn, maar als in vier à vijf talkshows per dag mensen zichzelf op het hoofd mogen slaan met een hamer waar ze zelf ‘woke’ op hebben geschreven, dan mag dit denk ik ook wel.
En als je klaar bent met de quiz heb ik een afsluitend verzoek, want dan zou ik het heel fijn vinden als je nog een laatste vraag kon beantwoorden. Dat mag in je hoofd op hardop of in een boze mail – het is mij om het even, zolang ik maar niet de enige ben die ermee rondloopt vandaag. Dat zou denk ik al heel veel schelen.
De vraag is: hoe is het nu met jóúw hersenen?
Alvast bedankt.
1. „Het eerste seizoen van Trump was te vergelijken met The apprentice. […] Het tweede seizoen moet je meer vergelijken met The sopranos. ”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
2. „Ik was de best betaalde cabaretier van Nederland, want het was een goed salaris daar, in de Tweede Kamer. En in de Eerste Kamer.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
3. „Wat een kuteiland!”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
4. „In mijn ogen zou [de moslimbroederschap] voor dit kabinet – dat eigenlijk kabinet-Wilders hoort te zijn – toch prioriteit moeten zijn.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
5. „Tot zover ‘nepo baby tonight’.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
6. „Onze verslaggever Kiki Bosman is zoals vaker in het land, op de camping, om eens even te horen of ze daar ook bang zijn voor de wolf.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
7. „Waarom laat je de wereld niet gewoon zien zoals die is; helemaal echt?”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
8. „Wij hebben niet een cultuur waarin we graag boeken verbranden.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
9. Leider van een regeringspartij: „Ik denk dat Nederland daarop zit te wachten: dat je gewoon betrouwbaar en stabiel bent in je partij. En daar doen we ons best voor.”
Talkshowhost: „Nou, ik heb dus gehoord dat u nog positief bent. Dat is hartstikke fijn. Zullen we het over bier hebben? ”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
10. „Ik heb onderzoek gedaan naar over welke minderheden je nog wel grappen mag maken.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
11. „… en onze opiniemaker Annabel Nanninga maakt zich druk om een kinderboekje.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
12. „Er moet gewoon een verbod komen op Dolf Jansen.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
13. „En ik neuk weer, sinds kort.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
14. Talkshowhost: „Het zou bijvoorbeeld ook wel iets zijn voor een sollicitatieprocedure voor de gemeente Amsterdam, zat ik nog te denken: dat de eerste die schrijft, burgemeester mag worden.”
Politicus: „Nou, dat lijkt me buitengewoon onverstandig.”
Talkshowhost: „Als u eerder schrijft dan Lodewijk Asscher heeft u de baan.”
Politicus: „Ik denk dat het zo niet werkt.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
15. „Niet alles is logisch te verklaren. Zeker niet… op Bali.”
A: Goedemorgen/Goedenavond Nederland (WNL)
B: Ongehoord nieuws (ON!)
C: Nieuws van de dag (SBS6)
D: Verliefd op Bali (Johan Nijenhuis)
Antwoorden:
1. A (Gedragsdeskundige Tom de Bruyne duidt de twee termijnen van Trump in Goedenavond Nederland)
2. B (Voormalig PVV-Kamerlid Machiel de Graaf blikt terug op zijn tijd in de politiek in Ongehoord Nieuws)
3. D (Spoiler: Bali blijkt helemaal geen kuteiland in Verliefd op Bali)
4. C (Opiniemaker Wierd Duk heeft een opinie in Nieuws van de dag)
5. A (Presentator Sam Hagens rondt een item af in Goedenavond Nederland)
6. A (Presentatrice Welmoed Sijtsma kondigt een nieuw item aan in Goedenavond Nederland)
7. D (De waarheid wordt gevonden in Verliefd op Bali)
8. B (BvNL-lid René Dercksen reflecteert op de Koranverbrandingen van Pegida-voorman Edwin Wagensveld, met wie hij te gast is Ongehoord Nieuws)
9. A (Presentatrice Welmoed Sijtsma vindt dat het lang genoeg over politiek is gegaan met BBB-leider Caroline van der Plas in Goedenavond Nederland)
10. B (Cabaretier Rogier Kahlmann doet zijn eigen onderzoek in Ongehoord Nieuws)
11. C (Presentatrice Malou Petter kondigt de thema’s van de dag aan in Nieuws van de dag)
12. (DJ Patrick Kicken is klaar met linkse humor in Ongehoord nieuws)
13. (DJ Patrick Kicken maakt zelf een grapje in Ongehoord nieuws)
14. A (Presentator Frank van Leeuwen krijgt VVD-Kamerlid Eric van den Burg niet helemaal mee in zijn gedachtegang in Goedemorgen Nederland)
15. D (Sommige dingen overstijgen de wetten van de logica in Verliefd op Bali)
De grens naar de Gazastrook gaat dicht, kondigde de Israëlische premier Benjamin Netanyahu begin maart aan. Volgens Netanyahu was dat nodig omdat Hamas-strijders anders binnenkomende hulpgoederen zouden stelen, een claim die is weersproken door de Verenigde Naties.
Desondanks bleef de grensovergang ruim elf weken gesloten: de rij met duizenden wachtende hulpkonvooien groeide met de week. Ondertussen slonken de voedselvoorraden in Gaza, waar de humanitaire situatie al voor de grenssluiting penibel was, in rap tempo. Het gevolg: een grote hongersnood, die vooral kinderen treft.
Een zwaar ondervoede Palestijnse jongen (5 jaar) ligt in het Nasser-ziekenhuis in Khan Younis, gelegen in het zuiden van Gaza. Foto Haitham Amid/ EPASatellietbeeld van het distributiepunt (links in beeld) in de stad Rafah. Dinsdag ontstond hier een chaotische situatie toen honderden Palestijnen het uitgiftepunt bestormden. Foto Planet Labs PBC/ AFP
Onderzoekers van de internationale voedseltoezichthouder IPC stelden eerder dat 1,94 miljoen Gazanen getroffen werden door acute voedselonzekerheid; voor 244.000 Palestijnen gold dat ze in de „catastrofale” laatste fase van hongersnood verkeerden. Kinderen werden ongenadig hard geraakt door de situatie, concludeerden de onderzoekers: een kwart van de baby’s in de Gazastrook raakte acuut ondervoed.
De internationale druk op Israël om de hulpgoederen de grens te laten passeren, nam de afgelopen maanden toe. Landen en vooral mensenrechtenorganisaties waarschuwden voor de desastreuze humanitaire gevolgen van de sluiting. Uiteindelijk zwichtte Netanyahu vorige week door het omstreden Gaza Humanitarian Foundation (GHF) te openen, onder gedeelde Amerikaans-Israëlische verantwoordelijkheid.
Volgens Israël is een alternatief noodhulpverdelingssysteem nodig om zo te voorkomen dat de goederen bij Hamas terecht komen. De Verenigde Naties doen niet mee aan het verdelingsplan. Dinsdag werd het GHF massaal bestormd door duizenden Palestijnen. In die hectiek heeft het Israëlische leger dinsdag en woensdag zeker tien Gazanen gedood, melden de Gazaanse autoriteiten aan Al Jazeera. Ruim zestig anderen raakten gewond.
Palestijnen bij dozen met voedsel en humanitaire hulppakketten, geleverd door het GHF, in Rafah.Foto Abdel Kareem Hana/ APChaotische taferelen bij het voedseldistributiepunt in Rafah. De VN sprak van „schokkende beelden van hongerige mensen die tegen hekken duwden, wanhopig op zoek naar voedsel”. Video ReutersDe artsen in het Nasserziekenhuis in Khan Younis draaien overuren om ondervoede kinderen en slachtoffers van bombardementen te behandelen. Israël heeft de één-na-grootste stad van Gaza bestempeld als oorlogsgebied. Vrijwel dagelijks vinden er zware bombardementen plaats. Foto Abdel Kareem Hana/ AP
De Palestijnen in de Gazastrook verkeren niet alleen in levensgevaar door hongersnood en ziekten: de afgelopen weken intensiveerde het Israëlische leger de bombardementen op verschillende delen van Gaza. De Israëlische krijgsmacht nam Khan Younis deze week hevig onder vuur.
Israël doet dat naar eigen zeggen omdat Hamas-strijders zich zouden ophouden in de stad. Maar hoewel Israël zich zegt te richten op Hamas, doodt het dagelijks grote groepen burgers bij de aanvallen. Zaterdag werden negen kinderen van één gezin gedood als gevolg van een Israëlisch offensief.
De tweejarige Maryam bij een foto van voordat haar gezondheid verslechterde door ondervoeding.De arm van de zwaar ondervoede Rahaf (12 jaar).
Foto Haitham Imad, Foto Amr Alfiky/ Reuters
Vrouwen in het Hilwa ziekenhuis in Gaza-stad. Palestijnse moeders hebben te weinig vitamines, ijzersupplementen, basisvoedingsstoffen en medische zorg en worstelen met zwangerschapscomplicaties. Foto Hamza Z. H. Qraiqea/ Getty Images
Bij het offensief in Gaza heeft Israël sinds oktober 2023 minstens 53.000 Palestijnen gedood, onder wie zeker 15.000 kinderen. De Israëlische minister van Financiën heeft aangekondigd dat Gaza binnen een aantal maanden „volledig vernietigd is”. Een prominente partijgenoot van de minister heeft opgeroepen tot het verdrijven en uithongeren van alle Gazanen.
Mensenrechtenorganisaties en juridische experts beschuldigen Israël van genocide in de Gazastrook. Zeven gekwalificeerde wetenschappers met expertise op het gebied van genocide, stelden vorige week in NRCdat de Israëlische krijgsmacht genocide pleegt in Gaza.
Achter het Israëlische beleid – noodhulpblokkades, vernietigingen van ziekenhuizen en uithongeren van Gazanen – schuilt volgens één van de onderzoekers een dubbele intentie: het raakt Hamas, maar zeker ook de Palestijnse burgers.
Nouf Al-Arja, die lijdt aan ondervoeding, kookt voor haar gezin in hun tent in een kamp voor ontheemde Palestijnen in Khan Younis.Foto Abdel Kareem Hana/ APHet meisje Rahaf is inmiddels geëvacueerd uit de Gazastrook en wordt behandeld in een ziekenhuis in de Verenigde Arabische Emiraten. De afgelopen weken daalde haar gewicht van 32 naar 18 kilo. Inmiddels maakt ze het het beter.Foto Khames Alrefi/ Getty Images
Jonge kinderen worden behandeld in het Nasserziekenhuis in Khan Younis. Er zijn beperkte faciliteiten.
Foto Doaa Albaz/ Getty Images
Het lichaam van de 4-jarige Mustafa Mohammed Yasin, die overleed aan complicaties van ernstige ondervoeding, wordt op 24 mei 2025 door zijn familie weggedragen uit het Al-Ahli Baptist Hospital in Gaza-Stad. Foto Hamza Z. H. Qraiqea/Anadolu via Getty Images
