Of ik bang ben nu er de laatste weken nogal wat collega-BN’ers definitief omvallen? Niet echt, maar er gaan er wel veel. En niet alleen BN’ers. Sowieso knijpen er in mijn periferie de laatste tijd nogal wat familieleden, vrienden en vriendinnen tussenuit. Zoveel zelfs dat ik al mijn nog levende bekenden inmiddels heb aangeraden om hun vriendschap met mij te verbreken. Voor je het weet ben je er namelijk geweest. Vanaf nu is het puur eigen risico. Mocht je een stille euthanasiewens hebben: kom er gezellig bij!
Op sombere dagen heb ik het over mijn dooiendomino. Bijna allemaal veel te jong. Absoluut geen traplifttypes. Mannen en vrouwen die kort geleden niet wisten dat hun eigentijdse boxspring een jaar later hun minder comfortabele sterfbed zou zijn.
Mooie reden om nog wat harder te leven. Om niet te veel stil te staan bij kleinzielige Rijdende Rechter-zaakjes of Familiediner-akkefietjes. Hoewel ik het wel weer leuk vond om laatst te lezen dat onze rijdende rechter Mr. Frank Visser een zakkenvullende manipulator in dienst van John de Mol schijnt te zijn. Ook grappig dat zijn rechterhand gewoon een pokende gluiperd is die constant fikkies stookt voor de kijkcijfers. Hij doet wat dat betreft zijn achternaam ‘Brand’ alle eer aan.
Maar er zijn de laatste weken dus veel BN’ers tussenuit geglipt. Volgens hun vrienden, kennissen en collega’s aan de talkshowtafels waren het stuk voor stuk vakmensen met wie je onbedaarlijk kon lachen, maar ook huilen en goede gesprekken vol diepgang kon voeren plus dat ze gul en eindeloos empathisch waren. Ook waren ze allemaal gewoon gebleven en hield de camera vanaf de eerste seconde van ze. Natuurtalenten dus. Geen onvertogen woorden, maar die spreek je ook niet hardop uit als mensen net hun allerlaatste adem hebben uitgeblazen. Alleen Sylvana Simons hield zich niet aan die regel. Zij was niet al te enthousiast over een oude quizmaster met wie ze gewerkt had. Dat ging om een oud rekeningetje dat nog vereffend moest worden. Ik vrees dat de quizmaster, inmiddels doelloos dolend over de eeuwige jachtvelden, daar zijn schouders over heeft opgehaald.
Ondertussen heb ik als risicogeval (hartpatiënt, die in de coronatijd nog als een zeehondje naar lucht lag te happen) alvast mijn condoleanceteam samengesteld. Mensen die op de radio, tv en andere kanalen over mij mogen praten. Uiteraard allemaal BN’ers. Anders worden ze namelijk niet uitgenodigd door de redacties. En ik heb ze een schriftje met hilarische anekdotes gegeven. Plus een boekje met een aantal stille giften die ik tijdens mijn leven belangeloos aan charitatieve doelen heb geschonken. Zoals 25 vierkleurenballpoints aan een schooltje in Burundi, een gereedschapskistje aan een Tanzaniaans bejaardenhuis en een dozijn tweedehands gehoorapparaten aan een dovenschool in Sri Lanka. Verder heb ik een paar bejaarde ijdeltuiten, die zichzelf nog wel eens schaamteloos als spreker willen melden bij dit soort gelegenheden, nu alvast op de zwarte lijst gezet.
De dood. Ons onvermijdelijke einde. Het enige waar we in dit leven naar onderweg zijn. Daarna doe je er echt niet meer toe. Daarvoor eigenlijk ook niet.
Jaren geleden stierf er een geweldige nationale ijdeltuit na een meedogenloos ziekbed. De huisarts hielp hem een handje. Het spuitje zou ’s avonds om half negen bij hem thuis gegeven worden. De beroemde patiënt had onder embargo zijn dood al aangekondigd bij de pers. In het toenmalige tienuurjournaal mocht het bekendgemaakt worden. Volgens de aanstaande dode zou het land compleet in shock zijn. De arts was op tijd en zei om kwart voor negen dat hij het vonnis ging vellen. Waarop de patiënt de legendarische woorden sprak: „Even wachten, ik wil even zien wat het Journaal over mij zegt.”
De arts heeft niet gewacht en de patiënt is vredig in geslapen.
Vrijdagmiddag werd een aflevering van het televisieprogramma De Kist herhaald. Met als gast Loretta Schrijver. Ze sprak over haar oude moeder, over haar geliefden, over haar vader en een heel klein beetje over zichzelf. Bloedstollend bescheiden en daardoor zo verschrikkelijk mooi. Ik ben er stil van. Hoe stil? Doodstil.
Ze zitten in een typisch Frans kerkje, terwijl de rest zich vermaakt op een typisch Frans terrasje nadat er inkopen zijn gedaan op een typisch Frans marktje. Ja, het is genieten in prachtland Frankrijk. Maar nu is het tijd om de diepte in te gaan. Want naast van het leven genieten en een geheimzinnig spel vol beproevingen spelen, is dat ook nog een belangrijk doel van presentator en gastheer Diederik Ebbinge: met zijn gasten de diepte ingaan.
Henry van Loon werpt blikken op zijn telefoon wanneer hij met Ebbinge in de kerkbankjes zit. „Henry”, zegt die laatste – zijn stem is zacht en laag, hij laat veel veelbetekenende stiltes vallen. „Jouw ouders… leven niet meer, toch?” „Klopt”, zegt Van Loon. „Behalve mijn vader. Die leeft nog wel.”
Het is fijn om het droogkomische programma Promenade (NTR) terug op tv te hebben, ditmaal nét even in een andere vorm. Waar de makers voorheen talkshows parodieerden, is het format nu gebaseerd op interviewprogramma’s waarin BN’ers zich op zonnige locaties in het buitenland blootgeven (denk: Casa di Beau). Deze Promenade-revival heet daarom niet zomaar Promenade, maar Chateau Promenade. Om de gekte nog wat verder aan te zetten zijn er ook nog een boel andere formats aan de mix toegevoegd en moeten Ebbinges gasten bijvoorbeeld deelnemen aan Cherche le Rat. „Hoe is dat anders dan Wie is de Mol”, vraagt Van Loon. Ebbinge, gepikeerd: „Bij Cherche le Rat zijn er geen bondjes.”
Zoals gebruikelijk laten de makers van Promenade zien dat ze vloeiend de taal van bestaande programma’s spreken en bouwen ze voort op de absurditeit die het Nederlandse tv-landschap al in zich heeft. Wie dit weekend bijvoorbeeld naar humaninterestprogramma’s als Ivo op Zaterdag (AvroTros) of Open Casa (Prime) keek, kwam genoeg scènes en uitspraken tegen die niet hadden misstaan in Chateau Promenade. Probeer zelf maar eens het onderscheid te maken: aan wie behoren de volgende citaten toe?
1) „Toegegeven: hij is een fysiek wereldwonder.”
A: Presentator Ivo Niehe (over de caddie van interviewkandidate Masako Ohya)
B: Diederik Ebbinge (over vaste gast Henry van Loon)
2) „Hebben ze ergens spijt van? Of juist niet? En waarom dan niet? En nog veel meer talloze andere vragen.”
A: Robbert Rodenburg (over enkele vragen waarmee hij met zijn gasten de diepte in wil in een Marrokaanse villa)
B: Diederik Ebbinge (over enkele vragen waarmee hij met zijn gasten de diepte in wil in een Frans chateau)
3) „Formidable – dat betekent: formidabel.”
A: Ivo Niehe (over het woord ‘formidable’)
B: Diederik Ebbinge (over het woord ‘formidable’)
4) „Ik kan niet wachten om bij het openkaartgesprek met haar de diepte in te gaan.”
B: Diederik Ebbinge (over de geheimzinnige Celine uit Lyon)
6) „’De wereld is zo heftig, het is allemaal zo zwaar, alleen wij kunnen hem redden’… En dan zo met die zweep op de [eigen] rug.”
A: Open Casa-gast Dilan Yesilgöz over GL-PvdA-borrels
B: Diederik Ebbinge over een ritueel dat deelnemers aan Cherche le Rat moeten uitvoeren als een opdracht mislukt
Antwoorden: 1A, 2B, 3A, 4A, 5A, (ja, Dilan Yesilgöz zit echt in Open Casa; ze moedigt haar Instagram-volgers regelmatig aan het programma te kijken), 6A.
Dat Donald Trump er niet in slaagde de Russische oorlog tegen Oekraïne ‘binnen 24 uur’ te beëindigen zodra hij president zou worden – het zij hem vergeven. Maar de zelfverklaarde dealmaker in het Witte Huis heeft met zijn autoritaire manier van ‘bemiddelen’ binnen twee maanden tijd zo’n gordiaanse knoop weten te vlechten dat de kans op een duurzame en rechtvaardige vrede eerder verder weg lijkt, dan dichterbij. Wie de ‘deals’ bekijkt die Trump tot nu toe heeft gesmeed, kan alleen maar concluderen dat het Rusland van Vladimir Poetin, de agressor in deze oorlog, de grote winnaar is, en Oekraïne steeds dieper in de problemen wordt geduwd.
Het staakt-het-vuren op de Zwarte Zee dat vorige week tot stand kwam is een voorbeeld van de partijdigheid van Trumps bemiddelaars. Nadat Oekraïne onvoorwaardelijk akkoord was gegaan met het Amerikaanse voorstel was het de beurt aan het Kremlin. Washington meldde na een dag onderhandelen triomfantelijk dat Rusland óók akkoord was, maar nadere bestudering leerde dat de overeenkomst radicaal was veranderd. Zo eisten de Russen opschorting van economische sancties en de terugkeer van een aantal Russische banken in SWIFT, het internationale betalingssysteem.
Dat laatste is overigens onmogelijk zonder hulp van de Europese Unie – en die werkt daar terecht niet aan mee. Die internationale economische straffen waren een antwoord op de Russische invasie in Oekraïne, en daaraan is niets veranderd, stelt Brussel terecht.
Gezien de Oekraïense afhankelijkheid van de Amerikaanse militaire steun blijft het voor Kyiv op eieren lopen met Washington. Trump schortte de militaire hulp en inlichtingen begin maart al eens op, met grote gevolgen voor de oorlog. Of Oekraïne nu akkoord gaat met deze oneerlijke deal, of hem alsnog afwijst – in beide gevallen is Rusland de grote winnaar. En dat voor een akkoord waar Kyiv relatief weinig aan heeft: met een succesvolle Oekraïense dronecampagne werd Ruslands Zwarte Zeevloot vorig jaar al grotendeels verjaagd uit de wateren rond de Krim.
De doorzichtige manier waarop Washington en Moskou proberen Oekraïne tot ‘vrede’ te dwingen veroorzaakt vooral wantrouwen in Kyiv. Zeker nu Oekraïne het gevoel heeft te worden afgeperst met een Amerikaanse grondstoffendeal die het land nog jaren als een molensteen om de nek zal hangen.
Niemand die de nieuwe verhoudingen beter aanvoelt dan Poetin. Hij heeft de afgelopen jaren laten blijken geen centimeter te willen inschikken om vrede te krijgen, terwijl hij de sleutel in handen heeft: Poetin begon de oorlog zelf – en hij kan hem vandaag nog beëindigen.
Maar hij heeft tijd, zolang Rusland op het slagveld terrein wint. En nu Trumps bemiddelaars soms klinken als het wensenlijstje dat de Kremlinwoordvoerders elke dag oplezen, eist Poetin meer. Ondermijning van Oekraïne, de NAVO en de Amerikaans-Europese relaties, een Russische terugkeer in de wereldhandel en normalisering van de betrekkingen met Washington. Moskou eist zelfs Oekraïense gebieden die het in elf jaar oorlog niet wist te veroveren. Poetin, zo schreef een Amerikaanse columnist vorige week, bespeelt Trump als een Stradivarius.
Zo is de netto-opbrengst van twee maanden Trump vrijwel nihil als het gaat om vrede in Oekraïne. Voor de Europese bondgenoten van Oekraïne blijft de boodschap hetzelfde: zij zullen vol achter Kyiv moeten staan en zelf verantwoordelijkheid nemen voor de Oekraïense veiligheid. Deze oorlog gaat heel Europa aan.
Hé, een bekend gezicht! Bij binnenkomst herkennen we Tara Eikenaar meteen van haar Tiktok-video’s. Krijg je puistjes van chocola? Is cola light slechter voor je dan gewone cola? Die video’s helpen het Voedingscentrum om jongeren te bereiken die hun informatie vooral van influencers krijgen. Dat lukt vrij behoorlijk: het colafilmpje is meer dan 739.000 keer bekeken.
Maar we komen voor iets anders. Hoe consumenten voedselrisico’s inschatten. En hoe ánders experts dat doen. Het Voedingscentrum peilde dat bij een representatief panel van ruim duizend Nederlanders en bij 69 voedingsexperts. De uitkomsten verschijnen vandaag.
Wat blijkt: ‘gewone’ mensen schatten veel risico’s hoger in dan deskundigen. Kort gezegd: consumenten zien meer gevaar in de effecten van milieuverontreiniging, microplastics, pesticiden en PFAS op en in hun voeding dan deskundigen. En hoewel ook het brede publiek meer oog krijgt voor ongezonde voeding, zien voedingsexperts (80 procent) hier veel vaker een „(heel) erg groot” risico in voor de gezondheid dan consumenten (41 procent).
Petra Verhoef, bijna twee jaar directeur van het Voedingscentrum, heeft het onderzoek voor zich liggen. Wieke van der Vossen, voedselveiligheidsexpert, is ook aangeschoven in het kantoor van het voorlichtingsbureau. Het is er licht en kleurig en overal staat fruit. Het ruikt zelfs naar fruit.
Verhoef begint met iets positiefs dat haar opviel in het rapport. Consumenten zien een ongezond eetpatroon nu als verreweg het grootste voedselrisico voor hun gezondheid. In de ogen van experts was het dat al. „Maar bij consumenten zie je dat bewustzijn steeds groter worden, sterker dan in 2018 en 2009, toen we vergelijkbaar onderzoek deden.”
Het maakt het probleem van overgewicht en chronische ziekten die verband houden met ongezonde voeding nog niet kleiner, maar bewustzijn is het begin van gezonder gedrag, weet het Voedingscentrum, dat een gezonder, duurzamer en veiliger eetpatroon voor alle Nederlanders als missie heeft.
Voor het eerst vroegen jullie naar microplastics en PFAS, microscopisch kleine plasticdeeltjes en chemische verbindingen die ook in voeding kunnen belanden.
WvdV: „Vorig jaar was er bijna wekelijks wel iets over in het nieuws, en nog steeds. Wij krijgen er veel vragen over. Daarom zijn we er zelf ook actief mee naar buiten gegaan. Over PFAS in eieren van hobbykippen deden we dat nadat het Bureau Risicobeoordeling (BuRo) van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit met onderzoek was gekomen. Daarin zaten hoge uitschieters, en daarom hebben we mensen hierover geïnformeerd.”
Zorgen over PFAS waren er al langer. In 2023 liet NRC eieren op PFAS onderzoeken. Daaruit bleek dat kippeneieren van particulieren in en rond Dordrecht veelal te hoge gehalten PFAS bevatten. „Het eten van deze eieren is schadelijk voor de volksgezondheid”, zei toxicoloog Martin van den Berg in het stuk. Het nieuws was de aanleiding voor het onderzoek van BuRo.
Waarom hebben jullie op die rapporten gewacht voordat jullie er zelf iets over zeiden?
WvdV: „Er moeten betrouwbare data zijn, op basis waarvan we consumenten kunnen adviseren. We volgen de wetenschappelijke literatuur, we hebben contacten met onderzoekers. Maar soms weet de wetenschap nog niet alles en dat zeggen we dan ook. Hetzelfde geldt voor microplastics. We weten dat ze ons lichaam binnenkomen, dat ze zelfs in de hersenen gevonden zijn. Maar wat ze nu eigenlijk doen met onze gezondheid, daar wordt nog veel onderzoek naar gedaan.”
Tegelijk waren er wel verontrustende signalen over PFAS-eieren. Denken jullie dan niet: hier moeten we iets over melden?
WvdV: „Als we niet weten hoe de analyse precies gedaan is, of de resultaten zijn wisselend, dan is het lastig om algemene adviezen voor heel Nederland te geven. Dan willen we toch wachten tot er eenduidig bewijs is. Maar als er een eetvraag is, zoals wij dat noemen, dan proberen we vaak wel íets op de website te zetten, zodat mensen niet gedwongen zijn om in de krochten van het internet naar informatie te zoeken. En dan zeggen we er ook eerlijk bij: het onderzoek loopt nog, nog niet alles is bekend.”
Niet meer dan 3 procent van de experts ziet pesticiden, milieuverontreiniging of microplastics als een „(heel) erg groot risico”. Terwijl een kwart van de consumenten die inschatting maakt.
WvdV: „We zien dat verschil in risicoperceptie al jaren. Die stoffen zijn ongrijpbaar: je ziet ze niet, ze komen van buitenaf, je hebt er zelf weinig invloed op. Consumenten missen vaak ook het overzicht en de kennis die experts wel hebben. Ze maken zich zorgen over hun gezondheid en die van hun kind. De kans dat je er ziek van wordt is heel klein, maar het gaat in hun ogen over dood en leven. Terwijl de kans dat je ziek wordt wanneer je het mes van de rauwe kip niet afwast voordat je een ui snijdt, veel groter is.
„Er is een belangrijk verschil tussen gevaar en risico. Een stof kan gevaarlijk zijn. Maar het gaat altijd om hoeveel je binnenkrijgt en hoe lang je wordt blootgesteld voordat het een risico is voor je gezondheid. Daar is de hele wet- en regelgeving op gebaseerd. Niet alles dat je met metingen vindt is een risico.”
En áls het gehalte stoffen hoger is dan de wettelijke norm…
„Dan betekent dat nóg niet automatisch dat je er op termijn ziek van wordt. Als uit dierproeven is afgeleid bij welk niveau een risico ontstaat, wordt de wettelijke veiligheidsnorm uit voorzorg nog honderd keer strenger. Experts kennen dat systeem, maar consumenten horen: er is PFAS gevonden, PFAS is een gevaarlijke stof. En zien dat dan als een risico.”
Maar je weet niet hoeveel gif er in jouw eieren of sla zit, en hoeveel je bij elkaar opgeteld binnenkrijgt.
WvdV: „Dus wuiven we die zorgen ook niet weg. De zorgen zijn echt. Wat wij zeggen is: als je gevarieerd eet, veel verschillende groenten en fruit, hygiënisch handelt in de keuken, je eten koel bewaart – die hele lijst – dan kun je gewoon heel veilig eten. Zorgelijk is het als mensen hele groepen voedingsmiddelen systematisch gaan mijden. Ik denk aan vis. Dat kán een bron van PFAS zijn. Toch moedigen we aan om eens per week vette vis te eten, vanwege de gezondheidsvoordelen van omega 3-vetzuren.”
Is een risico voor een individu hetzelfde als een risico voor de volksgezondheid?
PV: „Het risico in een populatie geldt gemiddeld ook voor ieder individu , maar de kans dat jij ziek wordt hangt van veel meer af, zoals je algehele gezondheid. Daarnaast speelt de preventieparadox, zeg ik als epidemioloog. Als jouw kans op darmkanker van 5 naar 4 procent gaat omdat je bijvoorbeeld iets minder bewerkt vlees eet, is dat voor jou niet zo’n groot verschil. Maar op populatieniveau kan iets minder bewerkt vlees eten veel gevallen van darmkanker voorkomen.”
Lees ook
zijn potjes babyvoeding veiliger dan verse groente en fruit?
Ons voedsel is veiliger dan ooit, maar mensen lijken er niet minder bang voor. Kijken we naar de verkeerde dingen?
WvdV: „Sommige risico’s zijn echt afgenomen, zoals salmonellabesmetting. Dat was in de jaren negentig een groot probleem. Maar door alle aandacht – van het inenten van kippen tot uitleggen dat je je eieren goed moeten bakken – zijn de besmettingen met 80 procent afgenomen. Er zijn wel nieuwe risico’s bijgekomen, zoals die PFAS en microplastics. Alleen weten we nog niet goed hoe groot die risico’s zijn.”
Jullie vroegen niet of mensen een risico zien in bepaalde producten, zoals zaadoliën of havermelk.
PV: „We stelden een open vraag: zijn er producten die u minder vaak eet? Ultrabewerkt voedsel stond hoog in de lijst. Over de producten die jij noemt gaat veel mis- en desinformatie rond, vaak geheel buiten de wetenschappelijke consensus. Soms met goede intenties, maar ook verspreid door onruststokers met een commercieel belang. Als er grote verontrustende trends zijn, maken we een bericht of video. We gaan daar niet voluit debunken en zeggen wat er allemaal niet klopt. We vertellen: dit is wat we weten, en dit kun jij doen.”
