De btw-verhoging op cultuur is zoiets als 130 kilometer per uur binnenhalen en dat vieren als grote politieke overwinning. Je zou het ook gewoon treiteren kunnen noemen. Of cultuurhaat. Of een middelvinger.
Zeker, er ligt een rapport aan ten grondslag, waarin becijferd wordt of een lage btw meer mensen aan cultuur helpt (daarop kan overigens niet eenduidig met ‘ja’ of ‘nee’ geantwoord worden). Wat een hoge btw gaat betekenen is nog niet gemeten, anders dan dat het duidelijk is dat cultuur duurder wordt.
Linksom of rechtsom, de cultuursector ziet zich door deze cultuurpolitiek voor de zoveelste keer genoodzaakt zich te legitimeren, haar bestaansrecht te verdedigen, uit te leggen wat de waarde van cultuur is, zich te verweren tegen het stompzinnige frame van cultuur als ‘linkse hobby’.
Acteur Malou Gorter en toneelschrijver Nathan Vecht legden het desondanks nog een keer geduldig in Buitenhof uit: de kunstenaar is doorgaans de ‘hardwerkende Nederlander’ waar de politiek zo de mond van vol heeft, die gemiddeld 17.000 euro verdient per jaar. Die kunstenaar is zo gepassioneerd, dat hij chantabel wordt, altijd over zijn uren heengaat en met minder genoegen neemt. De eerste die getroffen zal worden door de hoge btw is deze hardwerkende Nederlander. Ook CPNB-directeur Eveline Aendekerk gebruikt financiële argumenten in de onderbouwing van de petitie tegen de verhoging van btw op boeken: „De voorgenomen btw-verhoging op boeken zal de schatkist op korte termijn wat geld opleveren maar gaat mens, maatschappij en economie uiteindelijk een veelvoud kosten.”
Meegaan in de financiële argumentatie is echter riskant, want helaas, we weten het dus niet zeker, of er écht een sterke correlatie bestaat tussen ontlezing en die btw-percentages. Denemarken, mijn geboorteland en immer lichtend gidsland, kent een van de hoogste btw-percentages op boeken (25 procent). Toch is het daar minder erg gesteld met de leesvaardigheid dan in Nederland. Hoe kan dat? Ik vermoed, dat er aan een goede leescultuur een brede culturele, politieke en educatieve waardering voor cultuur ten grondslag ligt, gedragen door links en rechts.
Laten we het dan toch maar weer over de waarde hebben die niet in geld valt uit te drukken. Malou Gorter verwees in Buitenhof naar een overheidsrapport waarin is onderzocht wat de waarde is van cultuur: het maakt mensen onder meer bewuster, helpt ze met mentale problemen, en het geeft inzichten die kunnen leiden tot verbinding. Frans Timmermans, ook te gast in het programma, citeerde prompt Winston Churchill, over oorlog en kunst, het komt er op neer dat cultuur zo’n beetje de hele menselijke beschaving stut, waar voeren we anders oorlog voor? Gelijk hebben ze.
En mag het ook een keertje over de grote waarde van schoonheid gaan, zonder dat kunst een nuttig middel is tot het een of ander? Deze week liet ik me raken door Dichter des Vaderlands Babs Gons, die de Gouden Ganzenveer ontving. Ze hield een vlammend pleidooi tegen de btw-verhoging en voor de letteren, het is een werkwoord: letter-en. Ze zei: we laten het hier niet bij. Meral Polat zong wonderschoon in het Koerdisch, het ging door merg en been, mensen hielden het niet droog – muziek troost en heelt wonden. Ik zag Sven Ratzke in De La Mar-theater, in een weergaloze vertolking van Marlene Dietrich. Hij vertelde over de jaren twintig in Berlijn, een tijd waarin jezelf zijn inspirerend was voor anderen. Toen kwam het nazisme en was het klaar met dat jezelf zijn. Dietrich verzette zich, Ratzke verzet zich.
Het drong tot me door dat er ook een pijnlijke relatie is tussen de cultuurhaat en ‘neutrale seksuele voorlichting’ uit het hoofdlijnenakkoord. Cultuur is een bedreiging voor bang en preuts rechts, want cultuur bevraagt de norm, dost zich uit, verleidt met oogverblindende travestie. Ik zag het hoofdlijnenakkoord door de ogen van theatermaker Paul Haenen bij Op1 – hij is voornemens een toneelstuk over deze formatie te schrijven. Hij toonde een aantal nieuwsfragmenten die iets weg hadden van Jiskefet, met rare, aandoenlijke politici, gevangen in hun personages voor de bühne. Hij gaf een zachte middelvinger terug, een liefdevolle middelvinger zelfs, die je wenkt, zo van, toe maar, kom maar eens naar cultuur kijken, als je durft.
Natuurlijk laat cultuur het er niet bij zitten, cultuur lettert terug. Het punt is niet dat de cultuur zich niet zal kunnen bedruipen met een hogere btw of ten onder gaat – sterker nog, ze wordt almaar urgenter. Het punt is dat het een keer genoeg is met dat dommige geschop tegen dat wat de mens zacht maakt, troost, verbindt, heelt, opbeurt, laat lachen, huilen, nadenken, koesteren, wakker schudt, samenbrengt, uitdrukt, verbeeldt. Maar: Freie fahrt für Freie Bürger! Met je 130 kilometer per uur.
Stine Jensen is filosoof en schrijver. Ze schrijft om de week een column op deze plek.
