In de peiling van EenVandaag staat BBB op twee zetels, een verlies van vijf. En in de hal van de Tweede Kamer, op zaterdagochtend, zegt Caroline van der Plas waar ze aan moest denken toen ze dat zag: „Twee jaar geleden, ook in het voorjaar, kreeg ik nog de héle tijd de vraag of ik premier zou worden.” BBB had de Provinciale Statenverkiezingen gewonnen, in alle provincies, en was in de peilingen met meer dan dertig zetels de grootste partij van Nederland.
Ze lacht en zegt: „Gossiemijne.”
BBB houdt zaterdagmiddag in de Tweede Kamer een ‘ledendag’, Van der Plas heeft net groene vlaggetjes opgehangen en de rolstoel van een medewerker versierd. „Ik heb gezegd: géén ballonnen. Dat vind ik vreselijke dingen: je blaast ze op, prikt ze door en het is afval. Dat is het enige waarin ik het eens ben met de Partij voor de Dieren.”
Ze had tegen de medewerkers en Kamerleden ook gezegd: kom om halfelf, om te helpen met de voorbereidingen en de medewerkers zijn er. En ook Tweede Kamerlid Henk Vermeer, met wie Van der Plas in 2019 de partij oprichtte. De andere Kamerleden komen pas later. Wie er helemaal niet zijn: de ministers en staatssecretarissen van BBB.
Daar hadden de leden, het zijn er zo’n 280, wél op gerekend. Ze staan in de rij om met Caroline van der Plas te praten en met haar op de foto te gaan, ze doen een quiz over politiek, in de grote debatzaal mogen ze vragen stellen aan Kamerleden. Een man uit Raalte zegt bij de interruptiemicrofoon dat „al die peilingen” verboden moeten worden. „Eén keer per jaar is meer dan genoeg. Wie laag staat hoor je niet meer en wie hoog staat, heeft een grote waffel.” Hij bedoelt, zegt hij later tegen mij: „Die man van het CDA.” Henri Bontenbal.
Van veel leden hoor ik dat de BBB’ers in het kabinet „hun best doen”. Maar dat kabinet zelf? „Ze vechten met elkaar”, zegt Jan van de Sande (63) uit Nuenen, eigenaar van een tuinbouw- en een melkveebedrijf, „en er komt núl beleid.” Er zijn BBB’ers die vinden dat hun partij het kabinet moet laten vallen, „liever gisteren dan vandaag”. Er zijn er ook die zeker weten dat het kabinet en BBB worden „tegengewerkt door links” en „zwartgemaakt door de media”.
Caroline van der Plas denkt dat het erbij hoort: als je meedoet aan een regering, daal je in de peilingen. Dat de VVD er wél zetels bij krijgt, komt volgens haar omdat die partij „een geoliede campagne-machine is” en omdat mensen in een onveilige wereld kiezen voor „de stabiliteit” van een partij die al heel lang bestaat. Dat is, zegt ze, al vanaf het begin haar doel geweest met BBB: „Een stabiele, gevestigde partij worden.”
En dan: „Ik zou het verschrikkelijk vinden hoor, en oneerlijk. Maar ik ben er ook heel nuchter in: als wij zouden verdwijnen, dan is dat óók democratie.”
Begint ze nu uit zichzelf over nul zetels?
„Nee, nee. Wij verdwijnen niet.”
Petra de Koning doet elke dinsdag verslag over de Haagse politiek. ([email protected])
Na de kabinetsval sluit VVD-leider Dilan Yesilgöz de PVV van Geert Wilders uit bij een volgende formatie na de landelijke verkiezingen in oktober. Dat maakte Yesilgöz maandagavond bekend in een interview in De Telegraaf. Volgens Yesilgöz is Wilders „voor de tweede keer weggelopen, het was onverantwoordelijk en totaal onbetrouwbaar”.
Wat de nieuwe koers van de VVD jegens Wilders zou worden, was sinds het kabinet viel vorige week de vraag. Tot nu toe wilde Yesilgöz niet zeggen of ze vooraf wel of niet zou weigeren weer met de PVV te gaan regeren. Volgens Yesilgöz was dit een zware en ingewikkelde beslissing die zij niet in korte tijd kon nemen – ondanks aanhoudende vragen van andere fracties in de Tweede Kamer en van journalisten.
Zonder besluit van Yesilgöz leek de verhouding VVD-PVV ook een belangrijk thema te worden op het VVD-congres van aanstaande zaterdag. Door nu de PVV duidelijk uit te sluiten, voorkomt Yesilgöz dat ze hierover onder druk zal worden gezet op het congres.
Achter de schermen in Den Haag was de verwachting al wel dat de VVD de PVV na de val van het kabinet-Schoof niet meer zou accepteren. Yesilgöz en een reeks andere VVD’ers hebben vaak en nadrukkelijk tegen de pers gezegd dat zij Wilders „onbetrouwbaar” vinden. Yesilgöz zegt in De Telegraaf veel met VVD’ers overlegd te hebben de afgelopen tijd: „Niemand van hen zei dat Wilders nog een kans verdiende.”
VVD’ers trekken de vergelijking met 2012, toen de PVV als gedoogpartner de coalitie met de VVD en het CDA verliet. Daarna heeft de toenmalige VVD-leider Mark Rutte Wilders consistent uitgesloten, en weggezet als onbetrouwbaar. Volgens politieke analisten heeft dat de PVV kleiner gehouden in de verkiezingen daarna. Totdat Yesilgöz in 2023 de deur toch weer openzette voor samenwerking met Wilders, en de PVV ruimschoots de grootste werd.
Yesilgöz zegt veel met VVD’ers overlegd te hebben de afgelopen tijd: ‘Niemand van hen zei dat Wilders nog een kans verdiende’
Tien asielmaatregelen
Volgens de VVD – en overigens ook volgens de andere oud-coalitiegenoten NSC en BBB – heeft Wilders het kabinet laten vallen zonder dat dat nodig was. Wilders had de coalitiegenoten vorige week maandag bij zich geroepen en aan hen tien asielmaatregelen voorgelegd. Hij eiste dat zijn partners de lijst zouden ondertekenen. Dat weigerden de coalitiegenoten – zij vonden dat Wilders’ eigen minister van Asiel Marjolein Faber aan de slag moest met de plannen.
De volgende dag liet Wilders het kabinet vallen, volgens Yesilgöz zonder dat zij überhaupt heeft kunnen overleggen met hem over een manier om het gecreëerde conflict op te lossen. Wilders heeft, zegt de VVD-leider, het kabinet niet laten vallen over asiel, maar omdat hij er zelf uit wilde. Dat bleef Yesilgöz herhalen, ook in het interview in De Telegraaf.
Nu de VVD de PVV uitsluit, lijken de mogelijkheden voor een kabinet over rechts moeilijker geworden, gezien de huidige peilingen. Afhankelijk van de uitslag is het mogelijk dat bijvoorbeeld GroenLinks-PvdA en de VVD als grotere partijen de volgende formatie samen ingaan.
Wilders maakt alvast gebruik van dat vooruitzicht in een bericht op X: „Ze wil samen met links Nederland kapotmaken”, schrijft hij over het besluit van Yesilgöz om de PVV aan de kant te zetten.
Dat is een ingewikkeld vooruitzicht, omdat Yesilgöz en GL-PvdA-leider Frans Timmermans publiekelijk constant met elkaar in de clinch liggen. Timmermans houdt Yesilgöz verantwoordelijk voor het aan de macht brengen van radicaalrechts, en dus ook voor de matige prestaties van het kabinet-Schoof. Yesilgöz is op haar beurt hard over de inhoudelijke plannen van Timmermans, die slecht te verenigen zouden zijn met de wensen van de VVD.
Politiek-strategisch zoeken Yesilgöz en Timmermans elkaar wel enigszins op, maar inhoudelijk liggen ze nog ver uit elkaar
Samenwerking met links
Maar sinds zaterdag creëert Yesilgöz wat meer lucht voor een mogelijke samenwerking met links. In het Financieele Dagblad zei ze dat GroenLinks-PvdA „een normale partij” is, die verantwoordelijkheid neemt „op hun manier”.
Eerder op maandag sprak Timmermans in Eindhoven op de campagneaftrap van GroenLinks-PvdA. Daar zei hij: „Wij willen een grote linkse volksbeweging zijn, dan zullen we de hand moeten uitstrekken naar de partijen in het midden.” Oftewel: Timmermans ziet een samenwerking met de VVD wel zitten. Maar inhoudelijk wil hij niet naar rechts bewegen. „Hoe fermer we staan op onze linkse standpunten, hoe groter de kans is dat partijen die naar rechts zijn opgeschoven weer terugkomen naar het midden.”
Politiek-strategisch zoeken Yesilgöz en Timmermans elkaar dus wel enigszins op, maar inhoudelijk liggen ze nog ver uit elkaar. Yesilgöz zei in De Telegraaf: „De inhoudelijke verschillen met PvdA/GL zijn enorm, maar die bestrijd ik op inhoud.” En die inhoudelijke verschillen – waaronder over Gaza, benoemt ze zelf, zijn volgens haar geen reden om een partij uit te sluiten.
Lees ook
Campagne-aftrap GL-PvdA: Timmermans balanceert tussen links en het midden
Zondagnacht is het zeilschip de Madleen van de organisatie Freedom Flotilla Coalition (FFC), waarmee activisten onderweg waren naar Gaza, door het Israëlische leger geënterd. Het schip en de opvarenden zijn afgevoerd richting de Israëlische haven van Ashdod. De Madleen vervoerde voedsel, babymelkpoeder en medische middelen, die in Gaza niet of nauwelijks te krijgen zijn door de Israëlische blokkade. De FFC wilde met de reis de blokkade en uithongering van de bevolking in Gaza doorbreken. Zes vragen over de Madleen.
1 Wat is er zondagnacht gebeurd met de Madleen?
De Madleen was een week geleden vanuit de Italiaanse haven van Catania vertrokken. Op zondagnacht bevond het schip zich tijdens de overval in internationale wateren, volgens de organisatie op circa 185 kilometer van de kust van Gaza. Aan boord van het schip waren twaalf activisten en humanitaire werkers, waaronder de Zweedse activist Greta Thunberg, de Franse Europarlementariër Rima Hassan en de Nederlandse kapitein Mark van Rennes.
Zondagnacht werd het contact met de bemanning van het schip verbroken. Kort daarvoor meldden de activisten dat er twee drones boven het schip vlogen, die een witte substantie op het schip spoten. Nadat het schip rond drie uur ’s nachts werd onderschept door het Israëlische leger, zijn het schip en de activisten afgevoerd richting Israël.
2 Hoe gaat het nu verder met de activisten?
Op maandagmiddag waren de activisten nog niet in Ashdod gearriveerd. In de haven worden zij opgewacht door advocaten van de mensenrechtenorganisatie Adalah, die hen zullen vertegenwoordigen in Israël. Zij wachten daar op nadere informatie van de Israëlische autoriteiten. „Op basis van eerdere schepen van de FFC die we vertegenwoordigd hebben, verwachten we dat de activisten in een Israëlische rechtbank berecht zullen worden, volgend op een uitzettingsbevel door het Israëlische ministerie van Binnenlandse Zaken, en daarna worden gedeporteerd via de luchthaven”, zegt advocaat Hadeel Abu Salih telefonisch tegen NRC vanuit Ashdod. „Mogelijk zullen zij op basis van de Israëlische toegangswet beschuldigd worden van illegale binnenkomst in Israël. Maar dat is absurd, want de activisten zijn vanuit internationale wateren illegaal naar Israël gebracht.” Een complicerende factor in mogelijke deportatie is het feit dat een van de opvarenden Turks is. Turkije verbrak in november 2024 zijn diplomatieke banden met Israël.
3 Wat houdt de Israëlische blokkade van Gaza in?
Sinds begin maart blokkeert Israël opnieuw volledig de toevoer van hulpgoederen in Gaza, waardoor er gedurende bijna drie maanden geen hulp is binnengekomen. Volgens een recent rapport van de internationale voedselwaakhond IPC heeft de gehele bevolking van Gaza (circa twee miljoen inwoners) te maken met voedselonzekerheid en loopt bijna een kwart van de bevolking risico op verhongering.
Eind mei begon de door Israël en de VS geïnitieerde Gaza Humanitarian Foundation (GHF) met het uitdelen van voedselpakketten in vier gemilitariseerde distributiecentra in Gaza. Daarbij zijn de afgelopen twee weken door beschietingen van het Israëlische leger tientallen Palestijnen gedood en honderden gewond geraakt. Volgens internationale hulporganisaties dient het GHF vooral Israëlische politieke en militaire belangen en maakt Israël hiermee noodhulp tot wapen.
De volledige blokkade die Israël in maart instelde kwam bovenop de bestaande blokkade van Gaza sinds 2007. Israël controleert als bezettingsmacht niet alleen de landsgrenzen rond Gaza – naast de eigen grenzen ook de zuidgrens bij Rafah samen met Egypte – maar ook het luchtruim en de zee rond Gaza. Hierdoor was circa 80 procent van de bevolking van Gaza al in de jaren voor oktober 2023 afhankelijk van humanitaire hulp.
4 Wat zegt het internationaal recht?
Israëls overname van het schip en het oppakken van de bemanning is in strijd met het internationaal recht. „De activisten zijn gearresteerd in internationale wateren, en dat is illegaal, want Israël heeft geen jurisdictie over dit gebied”, legt advocate Abu Salih uit. „In Gaza is sprake van uithongering en een gebrek aan humanitaire hulp, en Israël had het schip daarom gewoon moeten toelaten.” Het Internationaal Gerechtshof heeft Israël in de genocidezaak van Zuid-Afrika herhaaldelijk opgedragen om meer humanitaire hulp toe te laten in Gaza.
Als het schip de kust van Gaza daadwerkelijk was genaderd en daar was tegengehouden door het leger, was de onderschepping net zo goed illegaal geweest, benadrukt Abu Salih, omdat Israël die wateren onrechtmatig bezet. Abu Salih verwijst daarbij naar de adviesopinie van het Internationaal Gerechtshof van juli vorig jaar. Het hof concludeerde daarin dat de decennialange Israëlische bezetting van Palestijns gebied (Gaza en de Westoever, inclusief Oost-Jeruzalem) onrechtmatig is, en zo snel mogelijk moet eindigen. Als bezettingsmacht heeft Israël de plicht om te zorgen dat de bevolking in het bezette gebied voldoende eten en medicijnen heeft.
VN-experts benadrukten vorige week in een reactie op de reis van de Madleen dat de Palestijnse bevolking recht heeft op hulptoevoer via de zee: „De bevolking van Gaza heeft het recht om hulp te ontvangen via zijn eigen territoriale wateren, zelfs onder bezetting, en het schip van de coalitie heeft het recht op vrije doorgang in internationale wateren om de bevolking van Gaza te bereiken”, aldus de VN-experts. „Israël mag zich niet bemoeien met de vrijheid van scheepvaart, die al lang erkend wordt door het internationaal recht.”
De bevolking van Gaza heeft recht op hulp via de eigen territoriale wateren
5 Hoe is er internationaal gereageerd?
Vanuit enkele landen zijn officiële reacties gekomen. Het Spaanse ministerie van Buitenlandse Zaken dagvaardde de Israëlische zaakgelastigde van de Israëlische ambassade in Madrid. Het Turkse ministerie van Buitenlandse Zaken gaf een verklaring: „Deze afschuwelijke daad van de regering Netanyahu, die de vrijheid van scheepvaart en maritieme veiligheid bedreigt, toont eens te meer aan dat Israël handelt als een terreurstaat.” De Franse president Emmanuel Macron heeft Israël verzocht om „zes Franse onderdanen zo snel mogelijk naar Frankrijk te laten terugkeren”. Het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft laten weten consulaire bijstand te verlenen aan de opgepakte Nederlandse kapitein van het schip, Mark van Rennes.
Het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken verwees op maandag naar de flotilla als het „selfie-jachtschip”, en schreef dat de „show voorbij is”. De Israëlische minister van Defensie Israel Katz gaf het leger op maandag de opdracht om de opgepakte bemanning een video te vertonen van de Hamas-aanval op Israël op 7 oktober 2023. Hij heeft activiste Greta Thunberg herhaaldelijk „antisemitisch” genoemd en de activisten op de boot „Hamas-propagandisten”.
6 Hoe verging het eerdere zeilschepen van de Freedom Flotilla Coalition die richting Gaza voeren?
In 2008 lukte het een voorganger van de FFC om de kust van Gaza te bereiken en daarna slaagden schepen daar nog vijf keer in. In 2010 had een zeiltocht van de FFC een bloedige afloop toen Israëlische militairen het schip Mavi Marmara aanvielen. Daarbij werden negen activisten gedood. Een andere opvarende overleed na een jarenlange coma aan zijn verwondingen. Afgelopen mei werd een FFC-schip in internationale wateren nabij de kust van Malta aangevallen door wat de bemanning omschreef als Israëlische gewapende drones, resulterend in brand en schade aan de romp.
Lees ook
Kapitein tegengehouden activistenschip betreurt uitblijven Nederlandse steun: ‘Medeplichtig aan genocide
Rusland is binnen drie tot vijf jaar in staat om NAVO-grondgebied aan te vallen. Dat zei NAVO-baas Mark Rutte maandag bij een toespraak in het Chatham House in Londen. Om zo’n aanval te voorkomen, moeten NAVO-landen volgens Rutte hun aantal lucht- en raketafweersystemen vervijfvoudigen, duizenden extra tanks en pantservoertuigen aanschaffen en miljoenen artilleriegranaten produceren.
Op 24 en 25 juni is de NAVO-top in Den Haag. Naar verwachting zullen de leiders van de 32 lidstaten daar akkoord gaan met Ruttes voorstel om de begrotingsnorm voor defensiebudgetten op te hogen naar 5 procent van het bbp. Dat was een eis van de Amerikaanse president Donald Trump, die zich al langer beklaagt over het gebrek aan Europese defensie-investeringen.
Eénkoppig publiek
Het extra geld is evenwel niet bedoeld om een „éénkoppig publiek” tevreden te houden, aldus Rutte. De afgelopen tijd hebben de militaire planners van het bondgenootschap bepaald wat er nodig is voor „een geloofwaardige afschrikking en verdediging”. Daaruit is volgens de NAVO-baas gebleken dat de NAVO-landen een „enorme sprong voorwaarts” moeten maken.
Rusland en China vormen volgens het bondgenootschap een groeiende bedreiging voor het Westen, en dat gevaar zal niet verdwijnen als de oorlog in Oekraïne eindigt. Rutte: „Rusland is zijn krijgsmacht aan het opbouwen met Chinese technologie. Het bouwt meer wapens, en op een hoger tempo, dan we dachten”. Hij benadrukte dat Rusland vier keer zoveel munitie produceert als alle NAVO-landen tezamen, terwijl het gezamenlijke bbp van die laatsten 25 keer groter is als dat van Rusland.
Het probleem is volgens de NAVO-baas niet alleen een gebrek aan investeringen, maar ook aan productiecapaciteit — zowel in de EU en Canada, als in de VS. Op dit moment heeft China een veel groter vermogen om bijvoorbeeld oorlogsschepen te bouwen dan het Westen.
Wensdenken
Niet geheel toevallig splitste Rutte in zijn voorstel de gewenste 5 procent op in 3,5 procent „traditionele” defensie-uitgaven, en 1,5 procent uitgaven aan bijvoorbeeld infrastructuur en industriële productiecapaciteit. Wat de NAVO-baas betreft moeten lidstaten bovenop hun investeringen in wapens en munitie ook hun „ondersteunende capaciteiten” verdubbelen. Als voorbeelden noemde Rutte logistiek, bevoorrading, transport en medische hulp.
„Wensdenken” zal de NAVO-landen niet beschermen, aldus Rutte. „We kunnen het gevaar niet wegdromen. Hoop is geen strategie. Daarom moet de NAVO een sterkere, eerlijkere en dodelijkere alliantie worden.”
In een reactie op de toespraak noemde Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov de NAVO een „instrument gebouwd voor confrontatie, dat nu zijn ware aard laat zien”. Volgens Rutte is de NAVO „nog altijd een verdedigende alliantie”, zo zei hij maandag. „Maar we zijn bloedserieus: als iemand ons aanvalt, zijn de consequenties daarvan verwoestend. Of het nu Rusland is, of wie dan ook.”
Lees ook
NAVO-eisen laten zien dat Nederland niet om radicale verhoging defensieuitgaven heen kan, en dat ligt politiek gevoelig
