Op Hemelvaartsdag bevond ik me heel even op de top van de Olympus, bij de boekpresentatie van mijn columnbundel in de Amsterdamse poptempel Paradiso. Het was een lange klim geweest, maar het voelde als een warm bad. Ik probeerde ervan te genieten in de wetenschap dat er binnen afzienbare tijd nog genoeg koude douches zouden volgen. Niets zo vergankelijk als ‘succes’.
Persoonlijk hoogtepunt: de komst van Alex Roeka, een zanger over wie Huub van der Lubbe ooit in DWDD zei dat hij zijn hoed voor hem afnam. Hij voelde zichzelf de mindere artiest die desondanks meer succes had en weet dat aan het onbuigzame karakter van Roeka die daardoor minder geschikt zou zijn voor een talkshowformat.
Ik had Alex Roeka uitgenodigd, omdat ik hem de beste zanger van Nederland vind. Er was budget voor vier liederen.
Een paar minuten voor aanvang, we hadden net een bord Thais eten op, kwam hij naar me toe met ‘zorgen’. Hij had het programma van de avond bestudeerd en voorzichtig om de hoek van het gordijn in de zaal gekeken en was geschrokken.
Hij had dit vaker aan de hand gehad, de ervaring had geleerd dat als er lezingen of voordrachten op het programma stonden de mensen de muziek dan gebruikten om te ontspannen, even van zich af te praten, te reflecteren, of nog erger: om naar de bar te lopen om bier te halen. Voor een artiest die liederen met een boodschap brengt een belediging.
‘Dan spugen ze je in het gezicht”, zei hij. Hij was om die reden weleens met band en al van het podium gestapt omdat hij de neiging voelde opkomen om ‘ze’ te lijf te gaan. Aan mij – en presentatrice Emma Wortelboer – de taak om de mensen tot bedaren te brengen zodat hij in alle rust kon zingen. Hij had voor de zekerheid al een paar strofes uit mijn lievelingslied ‘De gouden rattenval’ gesloopt.
„Maar het gedeelte van de hypocriete schrijver die alles doet voor de verkoop van zijn boek zit er nog in.”
Ik had het nog niet eerder meegemaakt dat tijdens een literaire avond het publiek werd gemaand om vooral rustig te blijven, maar een half uur later stond ik het, samen met Emma Wortelboer, dan toch te doen.
„Blijf vooral rustig”, hoorde ik mezelf zeggen. „Ook geen bier kopen!”, zei Emma Wortelboer. Bijna riep ik om ook geen boeken te kopen, maar dat slikte ik in.
Alex Roeka bleef op het podium, wat een held.
Marcel van Roosmalen schrijft op deze plek een wisselcolumn met Ellen Deckwitz.
Een flankpartij die zich matigt wordt in Den Haag doorgaans beloond met regeringsverantwoordelijkheid. Het is geen liefdadigheid. De ervaring leert dat regeren zoveel aanpassing vereist dat zo’n partij vanzelf wegzakt: gun ze de macht en ze graven hun graf.
Geert Wilders is één van de weinige politici die deze valkuil altijd wist te ontlopen. Als gedoogpartner van Rutte I (2010-12) handhaafde hij zijn destructieve houding: het kabinet sneuvelde vroegtijdig. Toch leek hij vorig jaar alsnog tot matiging bereid: Geert Milders. Hij won de verkiezingen, en ondertekende in de formatie een ‘basislijn’ voor behoud van de democratische rechtsstaat.
Maar nu is daar de oude Wilders weer. Wilde tweets, wilde claims, woede op de burgemeester van Amsterdam: minder minder Milders.
Sinds midden vorige week zat hij duidelijk in een dipje. Toen Mark Rutte als nieuwe NAVO-baas zei Oekraïne te willen toelaten, reageerde hij donderdag: „No way”. Toen de NOS in de fout ging met een video over Hezbollah (en dit netjes rechtzette), meende hij zaterdag: „Herstel is mooi, opheffen is beter.” Later die dag beschuldigde hij „linkse oproerkraaiers en delen van de links-liberale elite in politiek en media” dat ze na 7 oktober 2023 „antisemitisme en de Jodenhaat direct [hebben] gevoed”.
En daags erna, zondag, kon ook coalitiegenoot Dilan Yesilgöz (VVD) de pot op. Zij maande minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV) bij WNL tot spoed. „Een gotspe”, meende Wilders, voor een partij die „tien jaar verantwoordelijk was voor het falende asielbeleid”.
De zon, die volgens Wilders dankzij het kabinet weer ging schijnen, had blijkbaar een paar snipperdagen.
Afgelopen maandag, 7 oktober, verloor hij zijn zelfcontrole. Het was natuurlijk de vraag of uitgerekend die dag geschikt was voor pro-Palestijnse demonstraties, zoals een theologiestudente in NRC schreef. Maar het demonstratierecht is een fundament van de democratie, waar geen burgemeester omheen kan. In de hoofdstad liepen ’s middags confrontaties tussen pro-Palestijnse demonstranten en deelnemers aan de herdenking uit de hand.
Wilders dropte zijn bommetje: „Het land uit met dat tuig. En Halsema mag mee.”
Je kon denken dat het, alweer, consequentieloos spektakel was. Dit leek me in dit geval te simpel. Want wie hieraan geen betekenis hechtte, hecht er ook geen betekenis aan dat de grootste partij de ‘basislijn’ ter bescherming van de rechtstaat al binnen honderd dagen inruilt voor het omgekeerde: de autoritaire verleiding.
Inconsistentie (1)
Allerlei inconsistenties spelen hier doorheen. Zo draait het demonstratierecht uiteraard om de vrijheid van meningsuiting. Die is nooit onbeperkt, zoals Wilders door zijn veroordeling voor zijn minder Marokkanen-uitspraak heeft ervaren. Maar het punt is: juist hij heeft zich altijd tegen beperkingen verzet. Bijvoorbeeld: toen het Europees Hof van Justitie in 2018 een Oostenrijkse veroordeelde wegens belediging van de islam, eiste Wilders in het Vragenuurtje opheldering van de toenmalige minister van Justitie. Mensen, betoogde Wilders, moeten alles kunnen zeggen: „Ik wil geen Hof dat mij de mond snoert.”
Een eerste inconsistentie: als hij zelf spreekt, verzet hij zich tegen elke begrenzing, alles moet gezegd kunnen worden. Maar willen anderen zich uiten op een moment en locatie die hem tegenstaan, en er komen opstootjes, dan moet een burgemeester de demonstratie verbieden. En anders allemaal het land uit.
Bovendien eiste hij in 2018 óók dat het kabinet, in strijd met de scheiding der machten, afstand nam van het Europees Hof. Het liet – toen al – zien hoe weinig die latere basislijn voor hem betekent, waarin staat: „Men zal bijdragen aan (..) een positief bestuurlijk klimaat. De instituties die de rechtsstaat dragen zullen gerespecteerd en beschermd worden.”
Inconsistentie (2)
In een onthullend gesprek met de NOS liet hij zich dinsdag opnieuw gaan. U respecteert de ‘basislijn’ niet, constateerde de verslaggever. „Omdat ik geen enkel respect heb voor mevrouw Halsema!” En: „Een burgemeester die haatdemonstraties toestaat, twee keer per jaar (…), die verdient geen respect, die moet weg.”
Een tweede inconsistentie. In de praktijk wijst de gemeenteraad al jaren de burgemeester aan, waarna het kabinet – een formaliteit – de kroonbenoeming goedkeurt. En aan die kroonbenoeming, betoogde Kamervoorzitter Martin Bosma in 2018 namens de PVV, moet zo spoedig mogelijk een einde komen. Dat is een „feodaal iets, iets wat herinnert aan het verleden”, aldus Bosma toen.
Alleen: met het pleidooi voor Halsema’s ontslag, woensdag in de Kamer, bepleit de PVV nu in feite terugkeer naar de oude benoemingsprocedure, waarbij alleen het Rijk bepaalt welke burgemeester een gemeente krijgt. Een boeiende positie voor een partij die al jaren voor de gekozen burgemeester pleit.
Inconsistentie (3)
Verder blijft het bijzonder dat Wilders augustus 2022 een Hongaarse onderscheiding in ontvangst nam, toegewezen op aanbeveling van premier Viktor Orbán, wegens zijn „consistente steun aan Hongarije” en „verzet tegen illegale immigratie”. Het gebeurde een maand nadat Orbán de Joodse gemeenschap in zijn land schokte met een pleidooi tegen rassenvermenging. Een naaste adviseur, al twintig jaar werkzaam voor hem, trad af: Orbáns „pure nazi-tekst” herinnerde haar aan Goebbels. (Later nuanceerde ze haar kritiek.) De opperrabijn van Hongarije was ontzet. Het Internationale Auschwitz Comité legde een verband met „de donkere dagen van uitsluiting en vervolging”.
Een derde inconsistentie: zoveel zorgen over antisemitisme in Nederland, zo weinig over de steeds terugkerende kritiek van antisemitisme op Orbán.
Vorige week zondag liet Wilders zich, op bezoek in Italië, nog met Orbán en een rechts-radicale Italiaan op de foto zetten: „De patriotten van Europa worden sterker en sterker.” Interessant dat hij wél vaderlandsliefde in het buitenland ervoer, in het bijzijn van alleen buitenlandse collega’s.
Foto Jeroen Jumelet/ANP
Dat in deze coalitie meer autoritaire sentimenten leven, bleek uit Kamervragen van BBB inzake de NOS-berichtgeving over Hezbollah. Na Wilders – zie hierboven – begon BBB dinsdag in de zaak te poeren. Netjes verwees de fractie naar een website van het Rijk die vermeldt dat de overheid zich niet heeft te bemoeien met de inhoud van berichtgeving, tenzij de wet is overtreden.
Maar hoewel nergens uit de vragen aan minister Eppo Bruins (Media, NSC) bleek dat er een redelijk vermoeden van wetsovertreding is, zinspeelde BBB er niettemin op dat de overheid tegen mediafalen zou moeten opstaan: „Bent u bereid het Commissariaat voor de Media te verzoeken de verslaggeving van het NOS Journaal van de dood van Hassan Nasrallah te beoordelen en hierbij na te gaan of deze voldeed aan de hoogste journalistieke eisen van zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, ongebondenheid, pluriformiteit en objectiviteit die we van dit met belastinggeld gefinancierde nieuwsprogramma mogen verwachten?”
In de ‘basislijn’ waren „onafhankelijke instituties” zoals „de media” nog „van groot belang”. Hier werd juist gemorreld aan die onafhankelijkheid.
Praten
Zo werd het een week met een ongemakkelijke oogst. Kamerleden die het ontslag van een burgemeester eisten terwijl gemeenteraadsleden daarover gaan. Een Kamerlid dat de uitzetting van mensen eisten terwijl de rechter dat – eventueel – bepaalt. Een minister die door een bevriende coalitiepartij werd gevraagd, al dan niet geadviseerd door het Commissariaat van de Media, mediaberichtgeving te beoordelen. Terwijl bij die partij blijkbaar het inzicht ontbrak dat media dit zélf horen te organiseren – omdat anders het gevaar van overheidspropaganda levensgroot is.
Het is steeds hetzelfde: de hijgerigheid van de korte klap zonder oog voor de gevolgen.
Intussen wil het diezelfde coalitiepolitici maar niet lukken de belangrijkste opdracht van de kiezer – een strenger migratiebeleid – na honderd dagen op poten te zetten. Minister Faber praat veel maar brengt weinig. Het resultaat deze week is als volgt. Staatsnoodrecht: geen steun in de senaat. Ontmoedigingsborden asielzoekerscentra: Tweede Kamer tegen. Spreidingswet: eerst nog jaren handhaven, nu toch snel intrekken (maar wat dan?). Opt-out Europees asielstelsel: rechtse ministers uit andere EU-landen zien er niets in.
Puntje
En wat ontbreekt: kennis. In het recordjaar 2001 moest de rijksoverheid 83.000 asielzoekers opvangen (volgens het COA waren er mei dit jaar 69.000). Destijds werd het staatsnoodrecht niet ingeroepen. Er kwam geen spoedwet. Iedereen kan in de Justitiebegroting 2002 – september 2001 uitgebracht door minister Korthals (VVD) en staatssecretaris Kalsbeek (PvdA) – de toenmalige aanpak teruglezen.
De staat ging asielverzoeken sneller afhandelen zodat het eerder tot uitzettingen kwam, waarmee Nederland als eindstation voor mensensmokkelaars minder aantrekkelijk werd. Het vereiste geen krimp maar uitbreiding van de opvangcapaciteit: „Hiervoor wordt geïnvesteerd in de vestiging van een vierde aanmeldcentrum in Ter Apel.” Het resultaat, een jaar later, volgens het COA: „2002 markeert de omslag van een jarenlange toename van het aantal asielzoekers naar een sterke daling.”
Dus wat het kabinet nu doet – het tekort in de opvang handhaven, de Spreidingswet intrekken – is precies, zo leert het toenmalige succes, wat niet werkt. Misschien een puntje om, tussen de hijgerigheid door, even bij stil te staan.
In sommige Haagse kringen mag Denemarken vooral bekendstaan als het land waar die paar asielcentra die er nog zijn, bordjes bij de deur hebben met de tekst ‘Hier werken we aan uw terugkeer’. Maar diegenen met iets meer realiteitszin, en dus meer oog voor de complexiteit van het migratievraagstuk, is afgelopen weken iets anders opgevallen: Denemarken doet hard zijn best om studenten uit Afrika aan te trekken.
Ja, u leest het goed. Eind augustus ging minister van Buitenlandse Zaken en oud-premier Lars Løkke Rasmussen op reis naar Ghana. En terwijl minister Faber een plannetje uitbroedde om ook bij Nederlandse asielcentra botte bordjes op te hangen, beschreef een verslaggever van de krant Politiken die met Rasmussen meereisde dat er een flinke U-turn op til was in de Deense migratiepolitiek. Het land was afgelopen jaren te restrictief geweest, zei Rasmussen. Niet alleen kwamen er geen ongewenste buitenlanders meer. Maar zelfs diegenen die wèl gewenst waren, bleven weg. Dat kon toch niet de bedoeling zijn.
Deense bedrijven klaagden dat ze amper arbeidskrachten konden vinden. Zelfs voor hoogopgeleiden was het hondsmoeilijk geworden een visum te regelen. Daarom, zei Rasmussen, moet de stringente inperking van het aantal Engelstalige studieplekken voor studenten van buiten de EU – een maatregel die drie jaar geleden werd ingevoerd om kosten te besparen en het hoger onderwijs toegankelijker te maken voor Deense studenten – worden teruggedraaid. Zoals het nog altijd in het Deense belang was om de verzorgingsstaat minder genereus te maken voor niet-Denen, is het ook in het Deense belang om Afrikaanse studenten uit te nodigen om aan Deense universiteiten te komen studeren.
Waar de Denen over struikelen, is precies waar de Nederlandse migratie-expert Hein de Haas in zijn uitstekende boek Hoe migratie echt werkt voor waarschuwt: je kunt migratie keihard indammen, maar de prijs die je ervoor betaalt is dat je dan een deel van je welvaart inlevert. Als je dat offer niet wilt brengen, moet je slimmer te werk gaan. En zorgen dat je die mensen die je wilt hebben, en nodig hebt, wel binnenlaat.
In Denemarken was het zo erg dat er niet alleen geen studenten meer kwamen die later door konden stromen naar overheid of bedrijfsleven, maar dat ook Amerikaanse of Australische hoogleraren de grootste moeite hadden een verblijfsvergunning te krijgen. En àls ze een vergunning kregen, raakten ze die bij het minste of geringste kwijt. De Copenhagen Business School dreigde zo zijn hoge internationale ranking kwijt te raken. Denemarken werd, kortom, een beetje provinciaals. Met xenofobie kun je misschien verkiezingen winnen, maar voor de moderne kenniseconomie is het funest.
Denemarken is natuurlijk niet het enige land dat daarachter komt. Ook Hongarije heeft ontdekt dat je jezelf in de voet schiet als je alleen maar hekken aan de grens zet en buitenlandse bedrijven wegpest – en al helemaal in The age of depopulation, zoals Nicholas Eberstadt de mondiale bevolkingsafname in het laatste nummer van Foreign Affairsbeschrijft. Daarom vliegt Boedapest jaarlijks vele duizenden Aziatische arbeidskrachten in en verleent het eveneens studiebeurzen aan Afrikaanse studenten – momenteel studeren er bijna drieduizend Afrikanen aan Hongaarse universiteiten. Maar de Hongaarse regering verzwijgt dit. Die praat niet over die afweging en blijft tekeergaan tegen vreemdelingen en ongeveer alles wat van buiten komt. Denemarken lijkt die fase juist een beetje achter zich te laten en voorzichtig het debat bij te sturen – zodat het niet meer alleen gaat over het stoppen van migratie, maar meer over het managen ervan.
Als men in Den Haag zonodig achter een Deens „voorbeeld” aan wil lopen, laat men dan eerlijk zijn en die U-turn ook even meenemen. Dank u.
Afgelopen week toonde de Amerikaanse autofabrikant Tesla de Cybercab, een robottaxi die geheel zelfstandig zou moeten kunnen rijden. Volgens Tesla-topman Elon Musk, die lachend uit een prototype stapte, is de Cybercab vanaf 2026 te koop voor minder dan 30.000 dollar. „Maar het kan ook 2027 worden”, voegde hij eraan toe.
De zelfrijdende taxi is tien keer veiliger dan eentje met een menselijke bestuurder, aldus Musk. Maar het belangrijkste voordeel is volgens hem dat je je tijd weer terugkrijgt, omdat automobilisten hun aandacht niet meer bij de weg hoeven te houden. „Je kunt je ogen dichtdoen en wakker worden op je bestemming.” Volgens Musk is een tochtje met een zelfrijdende elektrische auto goedkoper dan een busrit: „20 cent per mijl, in plaats van een dollar per mijl met de bus.”
Waarom komt Musk met een goedkope taxi?
Elon Musk is de rijkste man op aarde, de teller staat nu op 247,6 miljard dollar. Dat vermogen is vooral gebaseerd op het succes van Tesla, maar hij is ook de baas van SpaceX, sociaal netwerk X en tal van andere techbedrijven. Musk heeft tussendoor nog tijd om presidentskandidaat Donald Trump te steunen tijdens diens campagne en gebruikt de vrije uurtjes om complottheorieën de wereld in te slingeren.
Tesla was een pionier op het gebied van elektrische auto’s. Maar nu de markt overspoeld wordt door goedkope, krachtige stekkerwagens uit China, probeert Musk het bedrijf te verbreden met robots en kunstmatige intelligentie. Hij richtte een nieuwe bedrijf op, xAI, dat de concurrentie aangaat met bedrijven als OpenAI.
Zelfrijdende technologie is een van de toepassingen van AI. De Cybercab werd geïntroduceerd tijdens een ‘We, Robot’ evenement, waarbij Tesla ook een update van de Optimus-robot toonde. Deze menselijk ogende robot zou in staat zijn om het gras te maaien of de hond uit te laten – en levend terug te brengen.
Tja. De topman van Tesla heeft de neiging om beloftes te doen die lang niet altijd waargemaakt worden. Die zelfrijdende auto is een terugkerend thema . Al in 2015 kondigde Musk aan dat Tesla’s „over drie jaar” volledig autonoom zouden kunnen rijden. Hij herhaalde die belofte daarna vaak, en verkoopt een full self driving variant van rijassistent ‘Autopilot’. Deze optie kost in Nederland 7.500 euro, en herkent verkeerslichten en stopborden. Maar volledig autonoom rijden is er nog niet bij.
Lees ook
Gaat de zelfrijdende auto doorbreken?
Hoe werkt de Cybercab?
Er zit geen stuur in de Cybercab. Hetzelfde geldt voor de Robovan, een zelfrijdend busje waarvan Tesla alvast een eerste ontwerpversie liet zien. Voor de aansturing wil Tesla alleen AI en camera’s inzetten, geen prijzige radar- of lidarsensoren. De robottaxi’s van Waymo en Cruise, die in verschillende Amerikaanse steden rondrijden, hebben wel zulke extra sensoren om de omgeving extra nauwkeurig in kaart te brengen. Als het regent of sneeuwt zijn camera’s minder betrouwbaar. Ook bij Autopilot is het systeem niet feilloos. Na meerdere ongevallen, soms met dodelijke afloop, lopen er in de VS onderzoeken naar mogelijke misleiding door Tesla.
Nog een drempel om te nemen: zelfrijdende taxidiensten moeten kunnen uitleggen waarom en hoe hun auto’s de plank soms misslaan. Dat betekent dat Tesla een stuk scheutiger moet worden met het delen van data.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2019/07/roosmalen-marcel-van-online-artikel.png)
