Coalitie vreest dat de staat zelf moet opdraaien voor bouw nieuwe kerncentrales

Posted on September 8, 2024 by admin

De coalitie houdt er sterk rekening mee dat de staat de bouw van twee nieuwe kerncentrales grotendeels zelf moet bekostigen. Dat is nodig omdat private partijen, zoals energiemaatschappijen en pensioenfondsen, de miljardeninvestering financieel te riskant vinden. Dit bevestigen ingewijden aan NRC.

Het vorige kabinet verwachtte al dat de staat zou opdraaien voor een deel van de kosten van de twee nieuw te bouwen kerncentrales. Maar het hoopte tegelijkertijd op een grote rol voor private investeerders. Dat was de afgelopen decennia, waarin de energiemarkt werd geliberaliseerd, immers gebruikelijk, bijvoorbeeld bij de bouw van elektriciteitscentrales en windparken op zee.

In Den Haag is het denken inmiddels zo opgeschoven dat de coalitie nu overweegt het merendeel te betalen. „Dit is de lijn der verwachtingen nu”, zegt een Haagse ingewijde. „Met kerncentrales in andere Europese landen gaat het op dit moment ook vaak zo. Nederland ontkomt daar niet aan.” Het is nog onbekend wat de centrales gaan kosten. Schattingen lopen uiteen van 8 tot meer dan 20 miljard euro per stuk.

Nederland heeft momenteel één centrale voor kernenergie, in het Zeeuwse Borssele. Het vorige kabinet had deze gemeente ook aangewezen als voorkeurslocatie voor de twee nieuwe centrales. Afgelopen weekend werd echter bekend dat er nu ook gekeken wordt naar Terneuzen.

Meer kernenergie was tientallen jaren een taboe in Den Haag, wegens discussies over de veiligheid en de opslag van kernafval. Onder het vorige kabinet kwam daar verandering in. Met het oog op de energietransitie besloot het te onderzoeken of twee extra centrales technisch en financieel haalbaar zijn. Die onderzoeken zijn nu bijna afgerond.

Het is moeilijk te voorzien of de staat zijn investering in de twee nieuwe centrales zou terugverdienen. Dat is immers afhankelijk van de opbrengst van de elektriciteit die de centrales gaan opwekken als ze eenmaal af zijn. Het is afwachten wat de marktprijs voor stroom tegen die tijd is. In andere Europese landen duurt de bouw van een kerncentrale gemiddeld tien tot vijftien jaar.

Kerncentrales als ‘achtervang’

De nieuwe coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB omarmt kernenergie nog steviger. De partijen hebben in het hoofdlijnenakkoord afgesproken om niet twee, maar vier centrales bij te bouwen. Zij achten dit nodig om de stroomvoorziening in de toekomst veilig te stellen, als het gebruik van fossiele bronnen wordt afgebouwd. Omdat de wind en de zon niet altijd energie leveren, is er naast deze duurzame vormen een betrouwbare ‘achtervang’ nodig.

In de Tweede Kamer bestaat een duidelijke scheidslijn over het onderwerp: (centrum-)rechtse partijen zijn over het algemeen voor meer kernenergie, linkse partijen tegen. Die laatste denken dat de bouw te lang duurt om de klimaatdoelen te halen en willen het vraagstuk over kernafval niet doorschuiven naar toekomstige generaties.

Voormalig minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66) zette in maart in een brief aan de Tweede Kamer uiteen welke opties voor financiering door de staat er zijn voor de eerste twee centrales. Hij deed dat nadat de Kamer een motie van de VVD had aangenomen die het kabinet opriep om alvast te werken aan een staatsdeelneming, omdat die onvermijdelijk zou zijn. Jetten deelde die opvatting, maar sprak zich toen nog niet uit over de omvang van de rol van de staat.

Andere grote energieprojecten, zoals wind- en zonneparken en gascentrales, lieten de achtereenvolgende regeringen de afgelopen decennia juist zo veel mogelijk over aan private partijen. Marktwerking zou voor consumenten de laagste prijzen en de beste dienstverlening opleveren. Dit was jarenlang het devies van vooral (centrum-)rechtse partijen.

De onzekerheid over de toekomstige stroomprijzen is een van de redenen dat veel private investeerders ervoor terugdeinzen om mee te doen. Het grootste struikelblok is echter de lange bouwduur – waarbij een vertraging van jaren eerder regel dan uitzondering is. In Finland is vorig jaar een centrale in gebruik genomen na veertien jaar vertraging, waarbij de kosten waren opgelopen van 3 tot 11 miljard euro. Het Franse project Flamanville 3 is na twaalf jaar uitloop bijna af. Kosten: niet 3, maar 13 miljard euro.

Tot een kerncentrale is voltooid kan een investeerder er niets mee verdienen. Daarnaast stijgt bij vertraging de rentelast over het geld dat investeerders hebben geleend om de bouw te financieren, waardoor de kosten uit de hand kunnen lopen. Overheden hebben daar minder last van omdat die vaak tegen lagere rentes kunnen lenen, als gevolg van hun hoge kredietwaardigheid.

Private geldschieters vrezen verder dat de politieke steun voor kernenergie onder volgende kabinetten weer afbrokkelt. Dat zou kunnen betekenen dat de centrales niet worden afgebouwd of voortijdig moeten sluiten, waardoor zij financieel schade zouden lijden.

Pensioenfondsen zijn vanwege hun enorme belegde vermogens denkbare investeerders, maar de meeste zijn nog niet enthousiast. „Er zijn nog veel onduidelijkheden over de risico’s en de rendementen”, zegt een woordvoerder van pensioenfonds PMT. ABP, een ander groot pensioenfonds, laat weten: „Dit zijn investeringen voor de zeer lange termijn en je zult goed moeten kijken hoe je bindende afspraken kunt vastleggen om een passend rendement te waarborgen.”

‘Goed debat met de samenleving’

In Nieuwsuur zei voorzitter Eric Uijen van pensioenfonds PME deze zomer dat PME wél bereid is te investeren in de nieuwe centrales. Een voorwaarde die hij meteen stelde, is dat het pensioenfonds gedurende de bouw al rendement ontvangt over elektriciteit die in de toekomst moet worden opgewekt. Dat is een heikel punt, omdat de staat zal die vergoeding zal moeten betalen.

PME is vooralsnog de enige private partij die zich publiekelijk bereid heeft verklaard om een investering te overwegen. En ook Uijen is behoedzaam. „De overheid moet eerst een goed debat voeren met de samenleving over de vraag wat we willen”, zegt hij tegen NRC. „Het vorige kabinet wilde twee kerncentrales, dit kabinet wil er vier. Het gaat om keuzes voor zo’n zestig jaar.” Een eventuele bijdrage van PME zal overigens niet meer dan een fractie bedragen van alle bouwkosten.

Binnen energiemaatschappijen woedt discussie over de vraag of ze moeten meedoen, aldus betrokkenen, mede doordat kernenergie omstreden is.

„Het is duidelijk dat de energietransitie regie vanuit de staat nodig heeft”, zegt een ingewijde. Niet alleen omdat de energietransitie complex is, ook omdat het bedrijfsleven te afwachtend is, volgens deze bron. Minister Jetten toonde zich vorig jaar al kritisch over de risicomijdende houding van het bedrijfsleven. Hij zei toen tijdens een persconferentie over de verduurzaming van het energiesysteem dat de overheid zich „veel pro-actiever” zou gaan opstellen. „We hebben lang gedacht: de markt regelt het wel. Maar we zien nu toch een grotere rol voor de overheid.”

Een meerderheidsbelang voor de staat is de aantrekkelijkste optie om investeerders over de streep te trekken

Silvio Erkens
Kamerlid VVD

VVD-Kamerlid Silvio Erkens denkt dat een meerderheidsbelang voor de staat belangrijk is om investeerders over de streep te trekken. „Anders zal de staat hele grote garanties en financiële prikkels aan investeerders moeten beloven om ze ervan te overtuigen dat de overheid niet over enkele jaren toch weer wat anders besluit. Die zullen het dusdanig duurder maken dat dit gewoon de aantrekkelijkste optie is.”

Pieter Boot, voormalig sectorhoofd Klimaat en Energie bij het Planbureau voor de Leefomgeving, zet vraagtekens bij een meerderheidsaandeel voor de staat. „De omvang van de investering lijkt me het grootste probleem niet,” zegt hij, „maar de risico’s die eraan verbonden zijn wel. De ellende is dat de elektriciteit van een kerncentrale duurder is dan die van wind op zee en zon.”

Boot doelt op het feit dat kerncentrales gebouwd zijn om vele uren te draaien. Op momenten dat energie uit wind en zon beschikbaar is, zal dat echter goedkoper zijn dan kernenergie. Vooral bij wind op zee gaat het om vele uren. Kerncentrales steeds aan en uit zetten maakt de energie die ze leveren gemiddeld erg duur.

Er speelt nog iets anders, zegt de econoom. „De overheid laat veel windparken op zee bouwen. Daar zullen de kerncentrales mee concurreren. Hier zit een schurend belang, omdat de windparken dan moeten concurreren met een bedrijf dat deels van de overheid is. De overheid wordt marktmeester en eigenaar tegelijk.” De eigenaren van de windparken zouden dat als oneerlijke concurrentie kunnen ervaren.

Formeel heeft het kabinet nog niets besloten, alle opties zijn nog open. Het nieuwe ministerie van Klimaat en Groene Groei werkt onder leiding van minister Sophie Hermans (VVD) aan een zogeheten marktconsultatie om te polsen of er animo is onder private investeerders. De uitkomst daarvan wordt binnenkort verwacht.

Tijdlijn
Twee nieuwe kerncentrales

December 2021: Het kabinet-Rutte IV kondigt aan twee nieuwe kerncentrales te willen bouwen.
December 2022: Minister Jetten (Klimaat en Energie, D66) wijst Borssele aan als voorkeurslocatie. Een andere optie was de Maasvlakte.
Begin 2023- zomer 2024: Het kabinet laat drie bouwers – EDF (Frankrijk), Westinghouse (VS) en KHNP (Zuid-Korea) – onderzoek doen naar de technische en financiële haalbaarheid van de bouw. Private partijen worden gepolst of ze willen investeren. In de regio beginnen inspraakprocedures.
September 2024: Het onderzoek naar mogelijke locaties wordt uitgebreid met Terneuzen.
Najaar 2024-begin 2025: De Tweede Kamer zal worden geïnformeerd over de haalbaarheid en de rondgang langs geldschieters. Het kabinet zal meer informatie verstrekken over de verwachte (financiële) rol van de overheid bij de bouw. Verder zal het kabinet een definitief besluit nemen over de locatie.
Voorjaar 2025: Het kabinet wil een definitief besluit nemen over het bouwen van twee nieuwe kerncentrales.
Medio 2025: Begin van de aanbestedingsprocedure en het vergunningstraject.
2026: De aanbestedingsprocedure moet afgerond zijn.
2028: Vergunning verleend.
2028: Start bouw.
2035: Verwachte ingebruikname.

Pagers uit Hongarije? Nooit van gehoord, zeggen Nederlandse klanten van Gold Apollo

admin
September 19, 2024
0

De pager met een robuust ogend rubberen omhulsel „zag er wel clunky uit”, zegt Bart Verhagen, specialist in communicatietechnologie. Bij P2000shop Alarmeringssystemen in Bergeijk hebben ze model AR 924 weleens op de site zien staan van de Taiwanese producent Gold Apollo. „Leuk om te zien, maar wel een behoorlijk apparaat.” Je zou haast zeggen: ruimte om van alles mee uit te spoken? Verhagen haalt zijn schouders op.

P2000shop-directeur Anton Kroot en zijn technische man Verhagen kennen Gold Apollo goed. Dit Taiwanese bedrijf, dat zijn merknaam verbonden heeft aan de ontplofte pagers die dood en verderf hebben gezaaid bij Hezbollah, is ook leverancier van piepers die P2000shop ontwerpt en installeert voor hulpdiensten in Nederland. Ze willen wel uitleggen hoe zulke pagers werken, maar niet speculeren over de aanvalsgolf in Libanon.

Met de ontploffing van duizenden portofoons een dag later is de complexiteit van de micro-aanvallen nog groter geworden. Inmiddels meldt Libanon 37 doden en bijna drieduizend gewonden als gevolg van de twee reeksen van explosies. „Je vraagt je af wat er morgen de lucht in vliegt”, zegt portofoon- en pagerimporteur John van Dormolen van het Baarnse bedrijf VeDoSign.

Films en series

Pagers zijn nog amper in gebruik op de consumentenmarkt. Ze zijn bekend uit films en series: de drugsdealers in de succesvolle HBO-misdaadserie The Wire communiceerden ermee. Maar pagertechnologie zit ook in de schijfjes die afgaan als je bestelling klaar is in de horeca. Hezbollah lijkt gekozen te hebben voor pagers en landlijnen om de Israëlische geheime dienst niet via mobiele telefonie te laten infiltreren.

Gold Apollo is een wereldspeler in een nichemarkt van piepers, zoals de apparaatjes in Nederland doorgaans worden genoemd. P2000shop is in Nederland marktleider bij de ondersteuning en ontwikkeling van piepertechnologie voor hulpdiensten, waaronder brandweer en ambulances, maar ook de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) en het Rode Kruis.

In principe kunnen piepers alleen ontvangen. Met de techniek van Gold Apollo ontwierp het bedrijf van Kroot de ‘PreCom-pager’ met een eigen sim-kaart, waarmee ‘tweewegcommunicatie’ mogelijk is. „Als je als lid van de vrijwillige brandweer meteen kan laten weten ‘ik kom eraan’, weten ze op de kazerne of ze genoeg mensen hebben op de tankautospuit. Of dat ze bij een andere korps moeten zijn.” En dat maakt uit, zegt Kroot, als elke seconde telt.

Pager van het model AP 900, van Gold Apollo.

Hongarije

De vragen rond de partij ontploffende pagers in Libanon leven natuurlijk ook in de kleine branche in Nederland. Ze zijn volgens Gold Apollo ontworpen en geproduceerd bij een gelicentieerd Hongaars bedrijf, BAC Consulting. Zowel in Baarn als Bergeijk hebben ze nog nooit gehoord van een Europese fabrikant die in naam van Gold Apollo produceert. Zij doen allebei altijd direct zaken met Taiwan.

Volgens de directeur van Gold Apollo had het bedrijf in Boedapest al drie jaar een licentie om onder merknaam te produceren en verkopen. „Om een pager helemaal te bedenken, het wiel opnieuw uit te vinden, is ook wel raar als je een licentie hebt uit Taiwan”, vindt Van Dormolen. „Ik kan me wel voorstellen dat Gold Apollo zegt: ‘ga het maar in je eigen garage bouwen’. Maar dan zou ik wel iemand laten toezien dat de kwaliteit gewaarborgd is.”

Het Hongaarse bedrijf heeft geen verklaring gegeven, al zei de veronderstelde directeur op vragen van Amerikaanse nieuwszender NBC: „Ik denk dat je het verkeerd hebt”.

Dat Hezbollah de pagers kennelijk nooit, of niet tijdig, heeft opengeschroefd blijkt een fatale misrekening. Dat zou in Bergeijk nooit gebeuren. „Wij werken hier volgens ISO 9001”, legt Kroot uit. Steekproefgewijs schroeven ze de pagers uit Taiwan open. Zeker in de pilotfase van een nieuw product. „Hier gaan er duizenden door onze handen”, zegt Kroot. Als een component van „een halve rijstkorrel” al een ander kleurtje heeft, vragen ze we meteen specificaties.”

Werkt altijd

Net als radio en mobiele telefonie werken pagers via radiofrequente velden (radiogolven). Omdat een pager niet kan zenden, kan de locatie ook niet uitgepeild worden, wat handig kan zijn voor een clandestiene organisatie. En de techniek werkt volgens kenners altijd. Kroot legt uit dat er twee protocollen zijn, ofwel manieren waarop gezonden wordt naar piepers. Het flex-protocol, waarbij piepers gesynchroniseerd zijn met specifieke masten – zoals het P2000-netwerk in Nederland waar de hulpdiensten over communiceren. En er is het POCSAG-protocol, wat als het ware ‘open’ is. Daar kun je tussenkomen met een zender als je weet welke ‘capcode’ je moet hebben, zeg maar het nummer waarop een pieper is afgesteld .

Je kunt een stadion vol pagers hebben en nog zal er geen opstopping zijn

Bart Verhagen
specialist in communicatietechnologie

Voordeel van pagers is ook dat het signaal altijd doorkomt, geen vertraging kent en een hoge attentiewaarde heeft, zeggen experts. „Je kunt een stadion vol pagers hebben en nog zal er geen opstopping zijn”, zegt Verhagen. „Als iemand roept: Bart, dan luistert iedereen die Bart heet. Bij GSM is het: Is Bart 1 hier? Bart 2? Bart 3? Bart 4? Bart 5? En die sturen allemaal terug: ja hier ben ik, hoelang is het bericht? Wat voor soort bericht? Dat loopt sneller vast.”

Duidelijk is inmiddels via Amerikaanse media dat er springstof in de piepers en portofoons tot ontploffing is gebracht, zogeheten PETN. „Het leek wel een handgranaat”, zegt Verhagen, die beelden heeft bekeken. „Als dit een ontplofte accu is geweest, dan is de accu in mijn auto een kernbom.” De (AA-)batterijen stellen ook weinig voor. „Een ontstekingsmechaniekje lijkt me eerder de truc”, zegt Van Dormolen in Baarn. „Er wordt een puls naar binnen gestuurd, daarmee activeer je iets. Dat kan een bericht zijn, of het oplichten van het lcd-scherm.” En dus bij een gemanipuleerd apparaat ook springstof.

Oorlogsmisdaad of geoorloofde sabotage-actie? Juristen zijn verdeeld over aanval op Hezbollah

admin
September 19, 2024
0

De ene jurist vindt dat sprake is van een „oorlogsmisdaad”, de andere houdt er juist uitdrukkelijk rekening mee dat de grootscheepse sabotage van semafoons en walkietalkies van Hezbollah binnen de regels van het oorlogsrecht valt.

Juridisch deskundigen reageren zeer verschillend op de vraag of degene die achter de bloedige sabotage-actie zat in Libanon en Syrië een legitieme actie uitvoerde. Er vielen tot nu toe ruim dertig doden , onder wie twee kinderen, en bijna 3.000 gewonden, onder wie vele zwaargewonden. Ze werden het slachtoffer van de simultane ontploffing van ongeveer 3.000 semafoons en portofoons in het bezit van voor zover bekend, voornamelijk Hezbollah-strijders en -sympatisanten.

Het interne communicatienetwerk van de Libanese strijdgroep Hezbollah kwam plat te liggen. De ziekenzorg in hoofdstad Beiroet en omgeving raakte ontwricht onder druk van ambulances die af en aan reden, en familieleden die gewonden binnenbrachten.

Oorlogsmisdaad

Het meest uitgesproken is Luc Walleyn, advocaat bij het Internationaal Strafhof en oud-voorzitter van mensenrechtenorganisatie Advocaten Zonder Grenzen. Hij vindt blijkens een interview met de Belgische krant De Standaard, dat er sprake is van een „oorlogsmisdaad”. Israël had volgens hem immers bij voorbaat kunnen weten dat er veel burgers gedood of gewond zouden raken door de sabotage van de semafoons. „Het zijn mensen van wie gedacht wordt dat ze eventueel iets met Hezbollah te maken hebben”, zegt hij over het doelwit van de actie. „Maar niet ieder lid van Hezbollah is een militaire strijder, Hezbollah is ook een politieke partij.”

Op het moment van de duizenden simultane explosies was er geen sprake van een gevechtssituatie, constateert Walleyn. „De aanval gebeurde op het moment dat mensen in burger boodschappen aan het doen waren, in hun bed lagen of om het even waar waren. Als een militair met verlof is, bijvoorbeeld, en gewoon bij vrouw en kind thuiszit, is hij geen militair doelwit. Dat maakt van deze aanval een zeer duidelijke schending van het oorlogsrecht.”

Gert-Jan Knoops is minder uitgesproken dan Walleyn. Toch zet ook deze advocaat bij het Internationaal Strafhof en hoogleraar internationaal recht tegenover NRC kritische kanttekeningen bij de sabotage-actie. Wel beklemtoont hij geen details van de voorbereiding van de aanval te kennen.

Knoops wijst erop dat „het ‘ad random’ doen plaatsen van explosieven op semafoons zonder dat je exact weet wie de semafoon gebruikt, het risico in zich bergt van disproportionele gevolgen voor burgers”. Wat precies disproportioneel is, valt niet getalsmatig vast te stellen, aldus Knoops. Het gaat erom dat de nevenschade voor burgers „niet excessief” is ten opzichte van het behaalde militair voordeel.

Inmiddels vergelijken mensenrechtenorganisaties als Human Rights Watch de explosieven in de semafoons met de inzet van boobytraps, wat verboden zou zijn. Knoops wijst erop dat dit verbod volgens internationale afspraken niet in absolute zin geldt. Het verbod gaat alleen op voor boobytraps die „op enigerlei wijze zijn verbonden of geassocieerd worden met objecten of personen die recht hebben op bescherming van internationaal recht of met objecten die personen kunnen aantrekken.” Te denken valt aan een explosief wapen waarvan niet precies duidelijk is waar het zich bevindt en in de buurt van burgers kan komen.

Platleggen communicatie

Hoogleraar militair recht Marten Zwanenburg (Universiteit van Amsterdam en de Nederlandse Defensie Academie) houdt de mogelijkheid open dat Israël, indien inderdaad de ‘dader’, handelde binnen de regels van het oorlogsrecht. Zwanenburg wijst op de, volgens berichten, vele slachtoffers onder Hezbollah-strijders en het platleggen van het communicatienetwerk. Daardoor werd de gevechtskracht van Hezbollah substantieel verzwakt.

„Het klinkt cru, maar omdat de sabotageactie veel militair voordeel lijkt te hebben opgeleverd, mag de nevenschade voor burgers ook relatief groot zijn”, zegt Zwanenburg. Hij wijst er ook op dat Israël en de VS andere opvattingen dan Nederland hebben over wat strijders en burgers zijn. „Israël vindt dat ook medewerkers van een gewapende groep aangevallen mogen worden, zoals koks van Hezbollah, en niet alleen personen die directer bij gevechtshandelingen betrokken zijn. Nederland gaat daar minder ver in.”

Overigens relativeert Zwanenburg het verschil van opvatting met Walleyn. „Het verschil tussen mij en Luc Walleyn is, denk ik, eerder een kwestie van aannames over wat Israël al dan niet wist, dan een inhoudelijk verschil van mening.”

Kunnen moordenaars grootse kunst maken?

admin
September 19, 2024
0

Helen Molesworth, voormalig hoofdconservator van het contemporaine kunstmuseum MOCA in Los Angeles, is groot liefhebber van het minimalistische werk van de Amerikaan Carl Andre. Ze houdt eveneens van de kunst van zijn vrouw, de van oorsprong Cubaanse Ana Mendieta. Zij overlijdt in 1985. Ze valt uit het raam van een torenhoge flat op Manhattan, het appartement van Carl Andre. Of is ze geduwd door Andre, die een kwade dronk heeft?

Dat is de hoofdvraag van deze podcast die iets te lang duurt, helaas, maar die wel interessante vragen opwerpt over de kunstwereld waarin slachtoffer, verdachte én de podcastmaker leven. Hoe machtig zijn bewonderde kunstenaars? Welke rol speelde genderongelijkheid in de toch voor progressief doorgaande kunstwereld van New York? En, belangrijkste vraag wellicht en één die de laatste tien jaar steeds nadrukkelijker wordt gesteld: mogen we genieten van kunst gemaakt door vreselijke mensen? In dit geval: een vreselijke man. Wat dat is wel een beetje een bezwaar van deze podcast: de maker is wel erg overtuigd van diens schuld. Dit terwijl Andre – even for the record – door de rechtbank is vrijgesproken. Toegegeven, niet door het bewijs van zijn onschuld, maar door het gebrek aan bewijs dat hij zijn vrouw uit het raam heeft geduwd, of gegooid. Hij overleed in januari van dit jaar.