Fu Chong, de Chinese ambassadeur bij de Verenigde Naties, is deze maand voorzitter van de VN-Veiligheidsraad. Gelukkige timing. Net nu de Amerikaanse president Donald Trump een spoor van vernieling trekt door de wereld van internationaal overleg, kan China zich eenvoudig presenteren als redder van het multilateralisme.
Een V-raad-voorzitter mag één keer in ‘zijn’ maand een visitekaartje afgeven. China koos „multilateralisme en global governance” als thema voor zijn „signature event”. Wang Yi, de Chinese minister van Buitenlandse Zaken, zal de vergadering voorzitten. Of de VS collega Marco Rubio sturen, is nog niet bekend. „Nu we met zoveel mondiale uitdagingen geconfronteerd worden, kan geen enkel land afzijdig blijven, inclusief de Verenigde Staten”, zei ambassadeur Fu maandag fijntjes.
Donald Trump keek net de andere kant op. Hij gelastte dinsdag een evaluatie van de Amerikaanse betrokkenheid bij de héle VN, inclusief de financiering. Hij stapte ook uit de Mensenrechtenraad, waar de VS slechts de status van toehoorder hadden. De Amerikaanse bijdrage aan UNESCO is onzeker. Op zijn eerste werkdag was hij al uit het VN-Klimaatakkoord van Parijs en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gestapt. Donderdag dreigde hij met sancties tegen het Internationaal Strafhof als het Hof de veiligheid van de VS of zijn bondgenoten – lees Israël – bedreigt.
Spierballenvertoon
Adembenemende dadendrang is een kenmerk van elke nieuwe Amerikaanse regering, maar Trump II vestigt records. Trumps paladijn Elon Musk tart de Amerikaanse rechtsstaat met een onbesuisde sanering van de federale overheid. Trump zelf jaagt het ene na het andere land de stuipen op het lijf met bizar spierballenvertoon en doelbewuste chaos.
Sommige maatregelen zijn een herhaling van Trump I, zoals de terugtrekking uit bepaalde VN-organisaties. Andere ingrepen zijn nieuw, zoals de onttakeling van ontwikkelings- en noodhulpagentschap USAID. Vaak hebben de zwakkeren het nakijken en staan de autocraten te juichen.
Lees ook
Paniek in de Zuid-Afrikaanse townships door stopzetten Amerikaanse hulp aan hiv-programma: ‘Er zullen mensen sterven’
Internationale principes gaan intussen rap overboord: de VS van Trump pretenderen niet eens meer volgens de VN-regels te spelen. De VS hadden er altijd al een handje van om gelijkheid en rechtvaardigheid te prediken en tegelijk de wereld met machtsvertoon naar hun hand te zetten. Die veinzerij is aan Trump niet besteed.
Intussen proberen leiders in de hele wereld, machtig en veel minder machtig, de terugkeer van Trump in te schatten. Waar liggen kansen, waar ontstaan moeilijkheden?
Dat geldt bij uitstek voor ambassadeur Fu Chong en zijn chefs in Beijing. China heeft de afgelopen decennia enorm geprofiteerd van de wereldorde die de VS na de oorlog hebben opgebouwd en steunt graag multilaterale initiatieven, al is ook China bepaald niet vrij van hypocrisie. De omgang met Oeigoeren is bijvoorbeeld een flagrante schending van VN-principes. Maar als Trump de mondiale rol van de VS verkleint, kan Beijing makkelijk winst pakken. China, toch al machtig binnen de VN, wordt dan automatisch een aantrekkelijkere gesprekspartner, zeker voor niet-westerse landen. Tegelijk moet China zich verweren tegen de verhoging van Amerikaanse importheffingen.
Schoolvoorbeeld van soft power
Intussen wordt USAID in hoog tempo ontmanteld. Het agentschap wordt onderdeel van het State Departement. Ook andere landen hebben hulporganisaties onder het ministerie van Buitenlandse Zaken gebracht. Het resultaat was altijd: minder hulp. Wat van de VS als internationale donor zal overblijven, is ongewis. Het personeelsbestand van de organisatie krimpt van ruim 10.000 mensen naar 300, al houdt minister Rubio vol dat de VS niet alle hulp stopzetten.
In Europa ligt nu de vraag op tafel of het gat dat de VS laten vallen met euro’s opgevuld kan worden. USAID gaf jaarlijks 40 miljard dollar uit aan hulp. Maar in de Europese Unie dalen de ontwikkelingsbudgetten en Brussel vraagt zich nu vooral af hoe het torenhoge kosten voor defensie moet opvangen.
Lees ook
Hoewel de nood hoog blijft, korten Europese landen flink op ontwikkelingshulp
USAID exporteerde decennia Amerikaanse expertise, hulp én democratisch gedachtengoed naar de hele wereld, in ruil voor goodwill. China, zei een Democratisch Congreslid, was zo jaloers op dat instrument, dat Beijing het immense Belt and Road Initiative, het mondiale infrastructuurprogramma, opzette om ook landen aan zich te kunnen binden. Dat instrument geven de VS nu uit handen.
Het agentschap werd door president Kennedy opgericht tijdens de Koude Oorlog en geldt als het schoolvoorbeeld van soft power: het is eenvoudiger én goedkoper om landen in je invloedssfeer te trekken met aardigheid dan met militaire dwang. USAID steunt vanaf de oprichting ook onafhankelijke media die in autocratische landen en fragiele democratieën opereren, de laatste jaren onder andere op de Balkan en in Rusland. Moskou en Boedapest juichten de onttakeling van USAID dan ook toe.
Rivièra
De klapper van de week was de nieuwe Rivièra in het Midden-Oosten. Projectontwikkelaar Trump verraste met het idee om Gaza te ontruimen en er hotels te bouwen. De VS zouden de enclave overnemen, eventueel met militair vertoon. De Palestijnen die er geworteld zijn , moesten dan wel verdreven worden, naar Jordanië of Egypte.
VN-baas António Guterres sprak meteen van „etnische zuivering”. Amerikaanse bondgenoten als het Verenigd Koninkrijk en Arabische landen schoven het voorstel resoluut in de prullenbak. PVV-leider Geert Wilders vond het wel een goed idee. Het Witte Huis probeerde snel de schade te beperken. Er gaan noch Amerikaanse militairen noch Amerikaans middelen naar Gaza en de verhuizing van de Palestijnen is slechts tijdelijk, zei woordvoerder Karoline Leavitt een dag later.
Maar Trump laat nog niet los. Op Truth Social presenteerde hij een nieuwe variant van hetzelfde idee. Israël, schreef Trump, zal Gaza aan de VS overdragen, na het einde van de oorlog én nadat Palestijnen elders zijn gehuisvest. Zo hoeven de VS zelf geen militairen te sturen, een optie die in Republikeinse kring niet goed was gevallen.
Gezien de storm van protest is het maar de vraag of die Rivièra er komt. Toch is het nu al een verontrustende episode. Trump laat wéér zijn oog vallen op buitenlands grondgebied, nadat hij eerder lonkte naar Groenland. De president schuift in gedachten Palestijnen door het Midden-Oosten alsof ze geen stem en geen rechten hebben. Hij speelt rechtse politici in Israël in de kaart die vinden dat er voor Palestijnen geen toekomst is in Gaza. Vrijwel niemand geloofde nog in de snelle verwezenlijking van het lang gekoesterde ideaal van een tweestatenoplossing, zeker niet na de Hamas-terreur van 7 oktober 2023. Maar als de Palestijnen Gaza kwijtraken is dat perspectief – ook een VN-uitgangspunt – voorgoed van de baan.
Lees ook
Het plan om van Gaza een Amerikaanse kustplaats te maken schokt de regio
Trump meet zich graag het air aan van een almachtige heerser, maar draait ook heel snel bij. Mexico en Canada toonden aan dat de president met een paar concessies te temmen is. Invoerheffingen werden dertig dagen uitgesteld nadat Mexico meer grensbewakers beloofde en Canada een functionaris belastte met de bestrijding van fentanyl-export. En Panama en Denemarken gaan ook niet zomaar aan de kant voor wereldmacht VS in de controverses over het Panamakanaal en Groenland. Als kleine concessies nodig zijn om groter onheil af te wenden, lijkt dat geen slechte strategie, al is het chantage.
Trump heeft alleen al door zijn retoriek de bakens verzet. En dat terwijl hij aan een paar grote kwesties nog niet eens toe kwam. Zo wacht de EU nog op de beloofde importheffingen en Oekraïne op onderhandelingen over een staakt-het-vuren. De EU staat klaar met tegenmaatregelen. Moskou heeft inmiddels gezegd dat er achter de schermen contact is met Washington. De Trump-turbulentie is pas net begonnen.
