Als het Dordrechtse chemieconcern Chemours na 1 januari doorgaat met het lozen van een bepaald type PFAS waarvoor het geen vergunning heeft, kan het een boete verwachten van 125.000 euro per vastgestelde overtreding. Dat heeft de bestuursrechter in Den Haag vrijdag besloten. De maximale boete die Chemours opgelegd kan krijgen is 1,25 miljoen euro.
Afgelopen mei ontdekten inspecteurs van de Dienst centraal milieubeheer Rijnmond dat het afvalwater van de Chemours-fabriek in Dordrecht trifluorazijnzuur (TFA) bevatte, een stof waarvoor het bedrijf geen vergunning heeft om te lozen. Dit is een zogeheten ‘ultrakorte’ PFAS-verbinding, die staat op de lijst van potentieel Zeer Zorgwekkende stoffen die het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bijhoudt. Hiervoor had de provincie Zuid-Holland al een dwangsom opgelegd aan Chemours, die de rechter vrijdag besloot te handhaven.
Een andere dwangsom werd vrijdag wel opgeschort. Chemours had van een andere stof (HCFK-22) meer dan de maximale toegestane hoeveelheid uitgestoten, maar dit kwam volgens de rechter niet neer op een overtreding. De uitspraken waren het resultaat van een kort geding dat Chemours zelf tegen de dwangsommen had aangespannen.
Lees ook Al in 1984 wist Chemours dat PFAS niet ‘vervloog’ in de lucht. Nu is het aansprakelijk
Milieu- en gezondheidsschade door PFAS
Chemours ligt al tijden onder vuur omdat het jarenlang grote hoeveelheden PFAS heeft uitgestoten, die schadelijk zijn voor het milieu en de volksgezondheid. Afgelopen september oordeelde de rechter dat het bedrijf deels aansprakelijk is voor schade die gemeenten in de omgeving hebben geleden door vervuiling met PFAS. Dit staat los van zaken die omwonenden tegen Chemours hebben aangespannen. Het bedrijf hield jarenlang belangrijke informatie over de schadelijke gevolgen van PFAS achter.
Wie moet ik voorliegen, wie naar de mond praten, welke mensen laten sterven terwijl ik de andere kant op kijk, teneinde gelukkig te worden? Wat is dat voor ‘geluk’? Waarom zou je dat nastreven en dat ‘leven’ noemen?
Het is Antigone die het vraagt, in het gelijknamige stuk van Jean Anouilh. Anouilh heeft haar heel wat meer tekst gegeven dan Sofokles, en vooral ook heeft hij koning Kreon, de man die Antigone ter dood zal laten brengen omdat ze een door hem uitgevaardigde wet heeft overtreden, heel wat meer gestalte gegeven. Bij Anouilh is Kreon een echt mens, niet vooral een tiran die menselijke tegenover goddelijke wetten stelt.
Antigone wil, zoals bekend, haar broer begraven ondanks het verbod van koning Kreon, haar oom. Die broer, geen aardige jongen trouwens, heeft de staat aangevallen en als afschrikwekkend voorbeeld laat Kreon zijn lijk liggen rotten. Bij Sofokles gelooft Antigone dat de zielen van de doden geen rust kennen als het lichaam onbegraven blijft, dat dit een ‘goddelijke wet’ is. Bij Anouilh is ze niet religieus en houdt ze de begrafenisrituelen, net als haar oom Kreon, voor aanstootgevende flauwekul. Toch riskeert ze de doodstraf door wat aarde op het lichaam te strooien.
Waarom? vraagt Kreon haar wanhopig. „Ik doe het voor mezelf”, zegt ze. Puber, denk je een poos. Waarom inderdaad niet het gewone leven aanvaarden, met smerigheid en al, je erbij neerleggen dat de wereld niet rechtvaardig is, dat er wetten en decreten zijn die hard zijn maar die er nu eenmaal zijn, je ogen sluiten, je afwenden, begrijpen? Wil ze dan niet gelukkig worden, trouwen en aan elkaar wennen, een spelend kind aan de voeten, een tuinbankje om ’s avonds op te zitten?
Antigone weet niet hoe ze daar zou moeten zitten. Met haar berusting. Met haar ‘geluk’. Met haar kwade geweten.
Ik zag het stuk in de geweldige voorstelling van het Nationaal Theater en het blijft maar in mijn hoofd zitten. De dood van een meisje bevolen door een machthebber, die zegt dat iemand toch het land moet besturen, rust moet brengen, hij doet het ook niet graag. De opstandigheid van een puber – ‘ik kan nee zeggen’ – tegenover de berusting van een volwassene die al lang heeft ingezien dat het leven niet schoon en netjes kan zijn. De weerzin van een jong mens om in te stemmen met wat je verkeerd acht, tegenover pragmatische argumenten.
Zet je het zo achter elkaar dan is het stuk als vanzelf een spiegel van de wereld. Mannen die alleen maar doen wat ze menen te moeten doen en daarom duizenden mensen, ook kinderen, laten vermoorden. Politici die zeggen dat de eigen mensen blij zullen zijn dat ze het nu eindelijk goed krijgen, vredig, dat we ons niet om iedereen kunnen bekommeren – laat ze maar stinken, laat ze elkaar maar afmaken, zulke lekkertjes zijn het niet.
En iemand die ‘nee’ zegt. Een op het oog volstrekt zinloos nee, want ze bereikt er niets mee.
Dat dat nu leven is, dat brave, gezonde, kalme, dat ‘ja’ zeggen tegen ‘zo-gaat-het-nu-eenmaal’, dat willen zulke (jonge) mensen niet. Ik wil het misschien ook niet, maar ik leef zo wel. Ik dacht aan de woorden van Nescio in zijn Titaantjes: ‘We zijn nu veel wijzer, stakkerig wijs zijn we’. De enige van die hemelbestormende jongens over wie hij schrijft die zich níet kon neerleggen bij hoe het is, is ‘mal geworden’.
Nee, het is helemaal niet moeilijk om begrip te hebben voor Kreon. Met z’n bankje. En daar zitten we, schijnheilig Kreon tóch te veroordelen en verre Antigone’s huiverend te bewonderen. Stakkerig wijs, zeg dat wel.
Mijn dochter (15) zit naast mij in de auto. Ze vraagt: „Wat gebeurt er als je tegelijkertijd op de rem- en gaspedaal drukt?” Terwijl ik over het antwoord nadenk hoor ik naast mij: „Maakt de auto dan een screenshot?”
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
„De enige petitie die ik ooit ondertekende, was voor een kunstgrasveldje in de wijk. Dat is er gelukkig ook gekomen”, zegt een achttienjarige student ‘manager/ondernemer horeca’ die anoniem wil blijven. Ook de acht medestudenten met wie hij een luchtje schept voor de mbo Vakschool Wageningen, zien zichzelf niet snel met een protestbord staan. „Meer iets voor randstedelingen”, denkt medestudent Gijs Tapper (17).
Sowieso ziet Tapper het nut niet in van bijvoorbeeld een A12-bezetting door klimaatactivisten. „Dat roept alleen weerstand op.” Zelf zat hij één keer op een trekker tijdens een boerenprotest – „Dat reed tenminste nog” – om vrienden uit boerenfamilies te steunen. „Niet per se voor mezelf, al vond ik het leuk om te zien hoe dat ging”, aldus Tapper.
Tussen 2020 en 2023 deden jongvolwassenen (18-25) vaker mee aan „politieke acties” dan in de periode 2012 tot en met 2019. Het aantal jongeren dat meedeed aan ten minste één actie in de voorgaande vijf jaar steeg van 38 naar 44 procent. Vooral vrouwen in die leeftijdsgroep deden vaker mee aan protestmarsen en handtekeningenacties. Die cijfers maakte het CBS vrijdag bekend, na een enquêteonderzoek onder 7.500 respondenten.
Greta-effect
Een verklaring kan het ‘Greta-effect’ zijn, zegt Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Jongeren lieten zich inspireren door de protesten van de Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg die in 2018 begonnen. „Als zij dat kan, kunnen wij het ook”, dachten „vooral meiden”, aldus Van Stekelenburg. Het hielp ook dat Greta de klimaatproblematiek als generatiekwestie bij medejongeren neerlegde onder het mom van ‘jullie toekomst’, stelt de hoogleraar.
Ook protesteerden jongeren mee omdat vrienden en klasgenoten meededen. „En als iemand protesteert is de kans op herhaling groter, ook voor andere kwesties. Sowieso wordt er tijdens klimaatmarsen bijvoorbeeld ook weleens steun betuigd aan Palestina.” Zo worden barrières om de eerste keer te protesteren (spanning, onervarenheid, publieke aandacht) makkelijker overwonnen.
Als veel vrienden, klasgenoten en medestudenten meedoen, zijn jongeren eerder geneigd om aan te sluiten
Er zijn tegenwoordig meer demonstraties, maar minder grote betogingen, stelt Van Stekelenburg vast. Protesten met 150.000 tot 200.000 activisten zijn er de afgelopen tien tot vijftien jaar amper, omdat demonstraties tegenwoordig ook gelijktijdig buiten Amsterdam en Den Haag worden georganiseerd. Denk aan de Occupy-beweging die te vinden was op tientallen veldjes door Nederland. Bovendien vergt groot protest veel voorbereiding vergt. Op de grootste klimaatdemo in 2023 kwamen 85.000 mensen af. Bij de Haagse antikernwapendemonstratie van 1983 zo’n 550.000.
Uit de CBS-cijfers blijkt verder dat 18-25-jarigen die hbo of wo volg(d)en vaker handtekeningen verzamelen en meelopen in protesten (52 procent) dan mensen die de basisschool, het voortgezet onderwijs of een mbo-opleiding (hebben) doorlopen (28 procent). Theoretisch opgeleiden zitten vaker in politiek geëngageerde bubbels en maken zich doorgaans drukker om populaire thema’s als mensenrechtenschendingen, aldus Van Stekelenburg. Ook de negen mbo-studenten uit het begin van dit artikel verwijzen naar de campus van de Wageningen University & Research, omdat ze vermoeden dat daar veel „linkse activistische” studenten rondlopen.
Jonge activisten blokkeerden in 2023 de A12 om te protesteren tegen het klimaatbeleid van de regering Rutte. Foto Simon Lenskens
Caesarsalade
Op een brug van de Wageningse universiteitscampus staat sinds mei een pro-Palestijns kampement met twee tenten en drie houten hutten. Met rode verf is er op een badkuip stop the bloodbaths geschreven. ‘Caesarsalade’ roept een voorbijganger lachend als hij een spandoek met ceasefire now ziet.
„Het tentenkamp is de talk of the town , iedereen vindt het een beetje juicy” (smeuïg), zegt een 20-jarige studente Milieuwetenschappen op de brug. Ze hoort bij de actiegroep die de tenten heeft geplaatst, maar wil anoniem blijven. „We hoeven niet veel reclame te maken, gelijkgestemden weten ons wel te vinden.” Omdat „veel mensen” ook tegen de actie zijn, kiest ze zorgvuldig wie ze over haar activisme vertelt. Sommige vriendinnen durven of willen niet over Gaza praten, merkt ze, „terwijl het mijn leven beheerst”. „Gelukkig” steunt haar vader de Palestijnse zaak inmiddels wél, na „veel drama.”
„Explosieve importproducten” als Gaza en Black Lives Matter, conflicten van duizenden kilometers verderop, komen via sociale media sneller in Nederland terecht, zegt hoogleraar Van Stekelenburg. „Filmpjes raken sneller een emotionele snaar en worden omgezet in morele verontwaardiging en daarmee energie om te demonstreren.”
Maar „alleen ontevredenheid maakt niet opstandig”, nuanceert ze. Er is een bereidwillige groep nodig die een protest wil organiseren en mensen moeten de intentie hebben om in actie te komen. Overigens is er geen vakbond meer nodig om een protest aan te zwengelen, „iedereen kan een Facebook-groep starten”.
‘Brave burger’
Lot van Berkel (25), studente Milieuwetenschappen, heeft veel vrienden die naar snelwegblokkades gaan, maar vindt dat als „brave burger toch te eng”. Maar ze is „heel erg fan” van petities, omdat „je dan toch een beetje je plicht doet”. Het CBS stelde bij deze protestvorm een stijging van 26,9 naar 35,2 procent vast.
Theologiestudent Lennard van der Toorn (18) is minder te spreken over petities. „Dan ben je gewoon een van die duizenden mensen die online een krabbel zet”, zegt hij even verderop. De christen ziet meer heil in de Mars voor het leven, een stil protest tegen abortus op het Malieveld, waar hij elk jaar aan deelneemt. „Het is fysiek, je gaat ernaartoe. Ik krijg het gevoel dat ik een steentje bijdraag.”
Lees ook
Na aangekondigde klimaatactie van Extinction Rebellion blijft Rijksmuseum dicht tijdens de Museumnacht
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124302016-fc79f9.jpg|https://images.nrc.nl/OZqsmgCkVfW4to7CABdusL7vGdM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124302016-fc79f9.jpg|https://images.nrc.nl/KqeB6_JfBYrDL66lwr96Hg12KpI=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124302016-fc79f9.jpg)
