CBS corrigeert fout in toeslagenaffaire

‘Toeslagenaffaire heeft kans op kinderbeschermingsmaatregel niet vergroot.’ Maandag rectificeerde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) deze belangrijke zin over de relatie tussen de toeslagenaffaire en uithuisplaatsingen van kinderen, na kritiek. Wat ging er mis?

Op 1 november vorig jaar publiceerde het CBS de resultaten van een onderzoek naar jeugdbescherming en de toeslagenaffaire. Cijfers over uithuisplaatsingen onder gedupeerden hadden eerder in het jaar voor maatschappelijke onrust gezorgd: 2.090 kinderen woonden volgens de laatste telling tussen 2015 en juni 2022 gedwongen niet thuis. In opdracht van de Inspectie Justitie en Veiligheid analyseerde het CBS of ‘toeslagengezinnen’ statistisch gezien vaker te maken kregen met kinderbeschermingsmaatregelen dan vergelijkbare gezinnen. Hier vonden de CBS-onderzoekers geen aanwijzingen voor.

Het onderzoek kreeg van diverse kanten kritiek. Deskundigen, onder meer in NRC, wezen erop dat het CBS geen onderscheid maakte tussen lichte en zware bemoeienis van jeugdzorg, waardoor over de relatie tussen toeslagenproblemen en uithuisplaatsingen niets te zeggen viel. De Leidse emeritus hoogleraar statistiek Richard Gill vorige week in het AD: „De conclusie dat deze groep ouders niet harder is geraakt dan andere ouders, had het CBS nooit mogen trekken.”

Lees ook: ‘Kinderen zijn niet vanwege één vinkje uit huis weggehaald’

Foute kop boven persbericht

Donderdag erkende een delegatie van het CBS tijdens een technische briefing in de Tweede Kamer dat de onderzoeksresultaten te stellig zijn samengevat. Hierop volgde maandag de rectificatie. De kop en een tussenkop van het nieuwsbericht over het rapport, laat een woordvoerder weten, zijn nu „in lijn gebracht met de conclusies van het onderzoek”. De kop ‘Toeslagenaffaire heeft kans op kinderbeschermingsmaatregel niet vergroot’ is aangepast naar ‘Geen bewijs dat toeslagenaffaire gemiddeld genomen heeft geleid tot meer kinderbeschermingsmaatregelen’.

Een belangrijke nuance, zegt hoogleraar toegepaste statistiek Casper Albers van de Rijksuniversiteit Groningen – die het CBS adviseerde bij de opzet van het onderzoek. „Die kopjes hebben mensen op het verkeerde been gezet. Er stond heel stellig: dit gebeurt niet. Maar in de statistiek weet je dingen nooit helemaal zeker. Dat iets niet is aangetoond, betekent niet dat het niet kán. Op individueel niveau, of onder kleine groepen gedupeerden, kan er wel degelijk een relatie zijn geweest. Vergelijk het met een rechter die iemand vrijspreekt wegens gebrek aan bewijs. „Dan zegt die rechter niet: u bent gegarandeerd onschuldig. Het strafbare feit is alleen niet bewezen.”

Het beeld dat er niets klopt van het onderzoek, wil het CBS nadrukkelijk bestrijden. Het onderliggende rapport bevat een zorgvuldige en gedegen analyse, aldus de woordvoerder. Het CBS vergeleek een groep toeslagenouders met een groep niet-gedupeerden met ongeveer dezelfde kenmerken – zoals gezinssamenstelling en sociaal-economische status. Beiden bleken even vaak met jeugdbescherming in aanraking te komen: circa 4 procent.

De fout zat ’m volgens de woordvoerder in de kop van het nieuwsbericht. „We hebben een samenvatting gemaakt die toegankelijk was voor een breed publiek. Bij zo’n complex onderwerp is niet altijd plek voor alle mitsen en maren. Dat is hier niet goed gegaan.” Emeritus hoogleraar statistiek Richard Gill, die in het AD kritiek uitte op de onderzoeksmethode, komt binnenkort langs bij het CBS.