U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.
Om dit formulier te kunnen verzenden moet Javascript aan staan in uw browser.
Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in
Vul een correct e-mail adres in
Een beeld zegt meer dan duizend woorden. Dat was het idee achter de actie polden protiv Poetina (twaalf uur tegen Poetin), waarmee de Russische oppositie burgers al weken opriep om deze zondag op het middaguur bij stembureaus in de rij te gaan staan. De rijen vormden een vreedzaam en relatief veilig teken van protest tegen Poetins zekere herverkiezing bij de zorgvuldig georkestreerde presidentsverkiezingen, die dit weekend in Rusland werden gehouden. Ze waren bedoeld als teken van Russen onderling, dat zij niet alleen staan in hun afkeer van Poetin, maar ook als teken aan de wereld dat er miljoenen Russen zijn die Poetins wrede regime niet steunen.
En zo ontstonden bij tientallen Russische stembureaus om 12 uur lokale tijd plotseling lange rijen, waar verbouwereerde leden van de kiescommissies niets anders konden doen dan hen te laten stemmen. Onder de wachtenden klonk spanning, vastberadenheid en ook angst. „Er is geen democratie, al onze vrijheden zijn ons afgenomen. Dit is de enige manier om iets te doen”, zei een man in Moskou tegenover de Russische tv-zender Dozjd . „Ik ben net 18 jaar geworden, ik wil positief zijn en mijn stem uitbrengen”, zei een jonge vrouw.
De vooral symbolische protestacties zullen Poetins regime er niet van weerhouden de macht nog zes jaar te houden
Velen zeiden te vrezen dat deze verkiezingsactie wel eens de laatste protestgelegenheid zou kunnen zijn in lange tijd. „Dit is de laatste mogelijkheid, die we nog hebben om te laten zien wat we denken”, zei een ander.
Zelfs voor het ongeldig maken van hun stem, een populaire manier om onvrede te laten blijken, moesten Russen moed verzamelen: de stembussen waren transparant en de meeste stemhokjes hadden geen gordijnen tegen nieuwsgierige blikken. Op sommige plaatsen waren telefoons verboden, om te voorkomen dat mensen hun ongeldig gemaakte stem zouden delen met de wereld.
Lees ook
‘Orwells ‘1984’ wordt in Rusland werkelijkheid’
Gewelddadiger acties waren er ook, vooral op vrijdag en zaterdag. In enkele Russische steden gooiden demonstranten molotovcocktails bij stembureaus naar binnen. Er vielen voor zover bekend geen slachtoffers. In Moskou stak een vrouw het stemhokje in brand, in Sint-Petersburg gooide een vrouw een explosief naar een school waar twee stembureaus waren ingericht. Op meerdere plaatsen gooiden activisten verf of ‘zeljonka’ in stembussen, een groene inkt die wordt gebruikt om oppositieleden te besmeuren. In de Moldavische hoofdstad Chisinau zou iemand met zowel de Russische als de Moldavische nationaliteit, twee molotovcocktails naar de Russische ambassade hebben gegooid.
In heel Rusland werden volgens de organisatie OVD-Info op de derde en laatste verkiezingsdag enkele tientallen mensen gearresteerd. In Moskou werd zondag een medewerker van een stembureau aangehouden, die een T-shirt droeg met de naam van de gestorven oppositieleider Aleksej Navalny. Poetin-tegenstanders buiten Rusland hadden beduidend minder te vrezen: in Japan, Australië, Thailand, Armenië, Turkije, Kazachstan en Israël en in tientallen Europese steden, waaronder in Den Haag, stonden tienduizenden Russen voor hun ambassades in de rij.
Dat, vergeleken daarmee, het aantal rijen in Rusland zelf toch lager uitvielen dan sommigen hadden gehoopt, weten commentatoren aan de verlammende angst en moedeloosheid in het land, die werd versterkt door de dood van Navalny, precies een maand geleden in een Siberisch strafkamp. „Diep teneergeslagen” noemde de Russische politiek analist Abbas Galljamov bij de Russische tv-zender Dozjd de stemming onder de oppositie. De verslagenheid was het schrijnendst zichtbaar bij Navalny’s graf, waar stembiljetten werden neergelegd.
Tegelijkertijd benadrukte Galljamov het belang van solidariteit en de grote visuele impact van het protest. „Het gaat niet om de cijfers, maar om het beeld dat achterblijft”, zei de in Israël woonachtige analist. Hij sloot dan ook niet uit dat de protestacties, in combinatie met de grote schok over Navalny’s dood, een langzame verschuiving op gang kunnen brengen de Russische publieke opinie. „Het brengt mensen aan het twijfelen of Poetin wel echt de onbetwiste steun heeft van de bevolking. Want hoe verklaar je dat hij 80 procent van de stemmen krijgt, terwijl zoveel medeburgers hun onvrede laten zien? Zie het als een teken van de tijd, misschien wordt protesteren zelfs wel modieus”, aldus Galljamov.
De geoliede fraudemachine van het Kremlin werkte afgelopen dagen op volle toeren aan het manipuleren van de stembusgang, waarbij met name de online stemprocedure iedere gewenste stemuitslag kan genereren. Ook werden ouderwetse methodes ingezet: stapels vooraf ingevulde stembiljetten werden in bussen gegooid, werknemers werden collectief naar stembureaus gebracht, en in de bezette delen van Oekraïne moesten mensen stemmen in aanwezigheid van gewapende soldaten.
Lees ook
Zo manipuleert het Kremlin de Russische presidentsverkiezingen
<img alt="Een vrouw poseert woensdag op straat in Moskou bij een kartonnen versie van president en presidentskandidaat Vladimir Poetin.” class=”dmt-article-suggestion__image” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/03/kritische-russen-kunnen-tijdens-verkiezingen-alleen-hopen-dat-ze-twijfel-zaaien-over-poetin-1.jpg”>
Waarnemers van de onafhankelijke organisatie Golos, wier directeur Grigori Melkonjants gevangen zit, ontvingen honderden fraude-meldingen. Westerse waarnemers van de OVSE-ODIHR waren in Rusland niet welkom. Tegen het einde van zondagmiddag lag de door de Kiescommissie geregistreerde opkomst op 70 procent, met regionaal zelfs 90 procent volgens een kaart van de Russische krant RBK.
De vooral symbolische protestacties zullen Poetins regime er niet van weerhouden de macht nog zes jaar – en mogelijk twaalf – in handen te houden en de duimschroeven verder aan te draaien. Dit ondanks oproepen van de oppositie aan westerse regeringen om Poetins presidentschap na deze zondag illegitiem te verklaren.
Poetin zelf stemde vrijdag online. Tot hilariteit van sociale-mediagebruikers drukte hij slechts eenmaal op zijn muisknop, waar er minimaal twee kliks nodig zijn om een stem uit te brengen. Zo kan Poetin na een kwarteeuw zijn vijfde termijn, misschien iets wankeler, maar vol vertrouwen tegemoet zien.
Het Rusland waar de Russen zo lang op hebben gewacht, heeft zich eindelijk geopenbaard. Een samenleving „met nieuwe kwaliteiten”, waarin „de gewone man het lot van het land bepaalt”. Dat was de boodschap van Vladimir Poetin aan de Russen aan de vooravond van de presidentsverkiezingen, die vrijdag zijn begonnen en tot zondag duren. In een twee uur lang interview met Dmitri Kiseljov, een van Ruslands belangrijkste propagandisten, schilderde Poetin het Rusland van de toekomst als een „land van dromen”.
Een land met Poetin als enige en onbetwiste leider, waar de kracht van de Russen schuilt in de „grote innerlijke verbondenheid met het Moederland en het Vaderland”. Waar het hen aan niets ontbreekt en waar geen geld over de balk wordt gesmeten, maar iedere kopeke die in de defensiemachine wordt geïnvesteerd, wordt beoordeeld op zijn efficiëntie in „de strijd tegen het Westen”. Een land dat zijn nucleaire arsenaal „continu paraat” heeft en “geen rode lijnen” kent. Een land waar loyale burgers beschermd worden tegen ‘verraders’ van buiten én van binnen. Kortom: het land van Poetin is volgens het Kremlin een Brave New World.
Kritische Russen, vooral in ballingschap, zien een heel ander Rusland. Een land waar in de afgelopen kwart eeuw ‘poetinisme’ elke oppositie is weggevaagd, misdadige oorlogen worden gevoerd tegen buurlanden, waar critici stelselmatig worden opgesloten, weggejaagd en vermoord. Maar ook: een land waar de meerderheid het hoofd buigt, wegkijkt, of de oorlog in Oekraïne van harte ondersteunt. Zij spreken dit weekend snerend van een ‘Speciale Electorale Operatie’, die het etiket ‘presidentsverkiezingen’ op geen enkele manier verdient.
Zij zien geen Heerlijke Nieuwe Wereld, maar een fascistische staat in wording. „Hoe kunnen wij de Russen duidelijk maken dat zij fascisten zijn geworden?” vroeg de in Zwitserland levende, veelgeprezen Russische schrijver Michaïl Sjisjkin deze week nog in een tv-interview. Ook de vergelijking met het stalinisme, nazi-Duitsland en andere totalitaire regimes valt steeds vaker. Maar vooral die met het fictieve Oceania uit de dystopische roman 1984, verschenen in 1949, waarin George Orwell een totalitaire staat creëerde naar voorbeeld van de Sovjet-Unie.
„Vrijheid is slavernij. Oorlog is vrede. Onwetendheid is kracht.” Een jonge academicus vertelt aan NRC hoe hij Orwells beroemde leuzen steeds sterker terugziet in zijn omgeving. De man, die zelf tot een etnische minderheid behoort, woont in een Russische regionale hoofdstad. Daar werkt hij aan een universiteit waar hij onderzoek doet. Hij spreekt op voorwaarde van anonimiteit, want hij kreeg al enkele keren de veiligheidsdienst FSB op bezoek. „Hoe langer de oorlog duurt, hoe moeilijker het wordt om trouw te blijven aan jezelf. Steeds meer thema’s worden gevaarlijk”, vertelt hij aan de telefoon.
Hij ziet om zich heen hoe een a-politieke meerderheid wordt beïnvloed door een kleine, radicale groep met een sterk imperiaal wereldbeeld. „Een wereldbeeld waarin alles wat niet Russisch is, als een bedreiging wordt gezien. Daarom proberen zij anderen te russificeren: Oekraïners, maar ook Jakoeten, Tataren en Boerjaten.” De Kremlin-propaganda maakt handig misbruik van de onwetendheid van veel Russen over de buitenwereld. „Veel Russen denken dat een ‘fascist’ iemand is die tegen Rusland is, zoals de Oekraïners.”
Op de muur van een gebouw in Moskou is de Russische vlag geschilderd, begin deze maand.
Hoe gemakkelijk burgers besmet raken en de norm vervaagt, ziet hij in zijn omgeving. „Laatst zei een moeder op school plotseling dat de NAVO Rusland aanvalt. Ze vond dat haar kind het vaderland moet beschermen en wilde het in uniform naar school sturen. Ze weet Oekraïne waarschijnlijk niet eens aan te wijzen op de kaart.” Een ander zei plompverloren dat „lhbt-propaganda” de kwaliteit van het onderwijs verslechtert. Het maakt hem woedend en machteloos. „Je kunt het nog het best vergelijken met Orwell.” Het paradoxale is dat veel Russen dat ook doen: het boek staat sinds de invasie in Oekraïne bovenaan de Russische leeslijsten.
Het boek van Orwell staat sinds de invasie in Oekraïne bovenaan de Russische leeslijsten
Toch is het onwaarschijnlijk dat Poetin het boek op zijn nachtkastje heeft liggen of het überhaupt gelezen heeft, zegt de Russisch-Britse schrijver en journalist Masha Karp. Ook zij ziet grote gelijkenissen tussen Rusland en Orwells 1984. Vorig jaar publiceerde zij George Orwell and Russia’ (Bloomsbury Publishing), waarin ze concludeert dat in Rusland weinig is veranderd sinds Orwell – in de Spaanse Burgeroorlog – zijn ervaringen met het totalitarisme opdeed. „Behalve de propaganda, die is vandaag de dag vele malen sterker en subtieler.” Op de cover van haar boek staat 2+2=5, een Sovjet-slogan.
Zelf las Karp als jong meisje het (in de Sovjet-Unie verboden) boek stiekem met haar moeder. Hoewel Stalin allang dood was en Brezjnev aan de macht, was haar moeder bang het boek ’s nachts thuis te bewaren. Ze wist dat huiszoekingen bij ‘volksverraders’ bij voorkeur ’s nachts werden gedaan. Wat ze bij Orwell lazen, beschreef bijna één op één hun eigen leefwereld. „We vonden het wonderbaarlijk dat een buitenlander zó treffend ons Sovjet-leven wist te vatten.”
Minachting voor mensenlevens, absurde repressie en allesoverheersende propaganda zijn volgens Karp de belangrijkste elementen van totalitaire staten à la Orwells Oceania. Recente voorbeelden: een journalist moet zeven jaar naar een strafkamp wegens online posts tegen de oorlog. Een Moskouse student kreeg politiebezoek omdat hij zijn wifi-netwerk ‘Slava Ukraine’ had genoemd. Een tiener uit Sint-Petersburg kan vijf jaar krijgen, vanwege een gedicht van de Oekraïense schrijver Taras Sjevtsjenko. Demonstranten worden gearresteerd omdat ze een blanco vel vasthouden.
Zelfs Karp is getroffen door de ‘orwelliaanse’ gelijkenis van de repressie onder Poetin. „In 2022 kreeg een man een boete omdat hij over Zelensky had gedroomd. Het is zo absurd.” Toch is de angst die Russen voelen, voor buitenstaanders nauwelijks te bevatten. Dat ontdekte Karp in 1991 toen ze van Moskou naar Londen verhuisde. „Het was in Londen onvoorstelbaar dat agenten ’s nachts je huis binnenvallen, je arresteren en naar een kamp sturen.” Het ergste van die angst vindt ze het wantrouwen dat ermee wordt gevoed. „Je denkt altijd: gaat deze persoon mij verraden?”
Bloemen ter nagedachtenis van de gestorven oppositieleider Aleksej Navalny op de Solovetski-steen, monument voor de slachtoffers van de Stalin-terreur,Juist doordat die mentale kloof tussen Rusland en het Westen opnieuw steeds groter wordt, is het volgens Karp en de onderzoeker die NRC sprak van cruciaal belang dat de wereld oog houdt voor wat er in Rusland gebeurt. En ook dat het beseft dat er nog een ander Rusland is: dat van de opgesloten oppositie, de gevluchte journalisten, de wetenschappers en de gewone mensen die uren in de rij stonden voor het graf van Aleksej Navalny. De Russische oppositie roept Russen deze zondag om 12:00 uur op tot stil protest bij de stembussen tegen Poetins herverkiezing. De vraag is wie durft; vrijdag werd bekend dat deelname aan de actie als ‘extremistisch’ kan worden beschouwd.
Kan het Westen nog iets doen om Poetin te stoppen? Karp, nauw verbonden met de Russische burgerrechtenbeweging, ergert zich aan de naïeve houding van het Westen. „Met al onze kennis van het stalinisme, het nazisme en van andere dictaturen, zou je denken dat we wat van de geschiedenis hebben geleerd. Maar nee.” Ze vreest dat de wereld niet één, maar twee termijnen aan Poetin vastzit: tot 2036.
Is er nog een kans dat het anders loopt? Karp lacht erom, en haalt de Russische politicoloog en oud-diplomaat Aleksandr Baoenov aan, die in 2023 een boek publiceerde over totalitaire regimes in Europa. „Hij schreef dat Franco’s bloeddorstigheid zakte naarmate hij ouder werd, puur omdat zijn testosteronniveau met de jaren afnam. Ik vrees dat dit in Rusland onze enige hoop is.”
