Cabaretier en televisiepresentator Arjen Lubach (45) stapt met zijn hele team over van de VPRO naar RTL. Dat maakte hij vrijdag bekend middels een filmpje op zijn Instagramaccount. Lubach tekent een contract voor drie jaar bij de commerciële omroep en zal vanaf het voorjaar van 2025 een dagelijks satirisch nieuwsprogramma maken, meldt RTL.
Donderdagavond presenteerde Lubach zijn laatste editie van De Avondshow, zijn dagelijkse satirische nieuwsshow op de VPRO. Daarmee komt een einde aan tien jaar Lubach bij de publieke omroep. Vanaf 2014 maakte hij zeven jaar lang een wekelijks programma Zondag met Lubach, geïnspireerd op Amerikaanse late night shows. Daarna volgde een variatie op dat concept in dagelijkse vorm: De Avondshow.
Lees ook
Vertrek Arjen Lubach is een aderlating voor de publieke omroep
In zijn programma’s vermengde Lubach nieuws en opinie met humor, satire en activisme. Hij wist een bijzonder jong publiek aan te spreken, mede doordat zijn uitzendingen ook op YouTube werden geplaatst. Meermaals bereikten Lubachs items ook het buitenland, zoals het spotje America first, The Netherlands second, waarin hij zich in Trumpstijl tot de toenmalige president van de Verenigde Staten richtte. Hij lanceerde ooit een trailer van een fictieve serie genaamd Westeros, door miljoenen kijkers geïnterpreteerd als de aankondiging van een sequel van de wereldberoemde serie Game of Thrones. Ook probeerde hij zichzelf via een burgerinitiatief tot Farao van Nederland te kronen, als spottende kritiek op het koningshuis.
Dat concept zal hij, als het aan RTL ligt, grotendeels voortzetten bij de commerciële. Peter van der Vorst, directeur content bij RTL, liet in een verklaring weten: „Op humoristische en geëngageerde wijze laat hij Nederlanders ontsnappen aan de waan van de dag én helpt hij ons om de wereld beter te begrijpen vanuit zijn eigen unieke perspectief. Die insteek past perfect bij RTL.” Lubachs nieuwe programma zal ook (terug) te kijken zijn op streamingsplatform Videoland.
Heel wat Europarlementariërs hebben de hoorzittingen in hun parlement voor de nieuwe Europese Commissie het liefst zoals hun biefstuk: bloedig. Zo vaak komt het niet voor dat hun Europees Parlement het machtigste instituut in Brussel is. Maar de komende negen dagen is het lot van alle 26 kandidaten met wie Ursula von der Leyen de Commissie wil vormen toch echt in hun handen.
En dus mag er wel eentje sneuvelen – of een paar.
De timing is dit jaar ongelukkig. Veel ogen, ook in Europa, zullen gericht zijn op de verkiezingen in de Verenigde Staten. Een beetje onhandig is het wel, erkennen de parlementariërs zelf. „Eigenlijk is het van de zotte dat we in die ene week in de vijf jaar dat er aandacht is voor het Europees Parlement die aandacht zelf weggeven aan de Amerikaanse verkiezingen”, zegt CDA’er Jeroen Lenaers.
Toch maakt dat de hoorzittingen – verhoren van drie uur per kandidaat-commissaris – niet minder cruciaal. Von der Leyen is deze zomer al herkozen als voorzitter, maar pas met de instemming van het parlement kan haar Commissie officieel van start gaan.
Al weken bereiden de kandidaten, onder wie Wopke Hoekstra, zich op hun verhoor voor. Ze hebben al schriftelijke vragen beantwoord, goed bedacht welke toezeggingen ze zich wel en niet kunnen permitteren en gewerkt aan hun charmes. Wie zichzelf niet goed verkoopt, wordt hard aangepakt.
Bloedbad
De afgelopen twintig jaar werd altijd minstens één persoon naar huis gestuurd door het Europees Parlement. In 2019, toen Von der Leyen haar eerste Commissie samenstelde, gingen er zelfs drie onderuit. De Hongaarse en Roemeense kandidaten werden afgewezen vanwege hun financiële belangen. De Française Sylvie Goulard werd in haar hoorzitting te licht bevonden, moest voor een tweede verhoor verschijnen en zakte alsnog.
Ligt een nieuw bloedbad in het verschiet? Het wordt spannend, zeggen ervaren parlementariërs. Dat heeft alles te maken met de nieuwe verhoudingen sinds de Europese verkiezingen van juni dit jaar. De radicaal-rechtse flank is in omvang gegroeid en intussen zijn de centrumrechtse christendemocraten voor vrijwel iedere denkbare meerderheid onmisbaar geworden.
Het beleid in Brussel mag dus ook best wel wat meer naar rechts opschuiven, benadrukt de christendemocratische voorman Manfred Weber graag. Denk: minder harde deadlines voor klimaatbeleid, meer migratiedeals. Dat de progressieve partijen daarover klagen, irriteert hem.
En die ergernis is wederzijds. De progressieve partijen, die Von der Leyen deze zomer nog in het zadel van het voorzitterschap hielpen, zien op hun beurt in de afgelopen weken met afschuw dat Weber met zijn troepen in enkele gevallen zelfs mee stemt met radicaalrechtse partijen.
Deze oplopende spanningen kunnen tijdens de hoorzittingen een kookpunt bereiken. In het verleden hielden christendemocraten en sociaaldemocraten elkaar vast. Zij leveren samen de meeste commissarissen. Er was altijd wel een kandidaat die extra huiswerk moest doen (in de vorm van een vragenronde of een tweede verhoor) of zelfs naar huis moest, maar de meerderheid overleefde het vragenvuur.
Belangrijk machtsmoment
Zo’n vanzelfsprekende coalitie als toen bestaat echter niet meer. Om goedgekeurd te worden, is geen gewone een tweederde meerderheid vereist. Als de ergernissen uit de hand lopen, kunnen de partijen elkaars kandidaten saboteren. Dat maakt de vooruitzichten onzeker.
„Dit is voor het parlement een belangrijk machtsmoment”, zegt D66-fractieleider Gerben-Jan Gerbrandy. „Ik vind niet dat dat politiek misbruikt moet worden. Het is wel zo dat Von der Leyen de afgelopen weken een paar rare dingen heeft gedaan. Ze heeft de ontbossingswet, een van de belangrijkste groene plannen, uitgesteld en je kunt vragen stellen bij sommige posten die ze in deze commissie heeft toebedeeld. Ik sluit niet uit dat daar ook rekeningen worden vereffend.”
Als voorbeeld noemt Gerbrandy Sylvie Goulard, de Française die in 2019 onderuit werd gehaald. „Dat was gewoon een keiharde wraakactie van Weber op [de Franse president] Macron, omdat hij die ervan de schuld gaf dat hij geen Commissievoorzitter mocht worden. Dat vind ik vuile politiek.”
Tegelijkertijd gaat het in de eerste plaats om competentie, zegt Gerbrandy. Dat bleek bij VVD’er Neelie Kroes, die in 2009 op het punt stond voor haar tweede termijn toe te treden tot de Europese Commissie, dit keer met digitale zaken als portefeuille. „Die had het duidelijk onderschat en dacht: ik heb het eerder gedaan. Dat ging bijna mis.” Kroes kreeg een herkansing, kwam beter voor de dag en mocht aan de slag.
Politieke spelletjes
Lenaers speelt een belangrijke rol in de voorbereiding op de verhoren. Hij is ‘chief whip’ bij de Europese Volkspartij, de christendemocratische overkoepelende partij, en moet binnen de partij zorgen voor fractiediscipline. Ook neemt hij het voortouw bij het verdelen van de vragen die de verschillende christendemocraten zullen stellen.
Vanaf volgende week zit Lenaers meerdere keren per dag aan tafel met Weber en de andere kopstukken van de Europese Volkspartij om de strategie door te nemen. Het doel is nooit om iemand weg te stemmen: er valt meer te halen. „Omdat 14 van de 26 commissarissen van de EVP zijn, is onze drijfveer altijd geweest: we moeten deze commissie over de drempel helpen. Tegelijkertijd willen we wel dat er een paar beloften worden gedaan, bijvoorbeeld ten aanzien van het verminderen van regeldruk.”
Lees ook
Het cordon sanitaire tegen radicaal-rechts sneuvelt nu ook in Europa
Vuurwerk wordt verwacht op dinsdag 12 november, als de zes beoogde vicepresidenten van de Commissie allemaal verhoord worden. Een van hen springt eruit: de Italiaan Raffaele Fitto. Binnen de Commissie moet hij de grote potten geld voor regionale ontwikkeling en het coronaherstelfonds gaan overzien. Maar zijn partijkleur – hij is lid van Fratelli d’Italia, de radicaalrechtse partij van Giorgia Meloni – maakt hem bij voorbaat een doelwit.
„Dat zal wel de toon voor de dag zetten”, voorspelt Lenaers. „Als Fitto een slechte hoorzitting heeft, wordt hij daar zelf natuurlijk op beoordeeld. Maar als hij een goede hoorzitting heeft en er wordt alsnog moeilijk gedaan vanwege politieke spelletjes, dan gaat dat ook wel gevolgen hebben voor de rest van de dag.”
In het doemscenario, zo schetst een betrokkene, kan een blokkade van Fitto’s kandidatuur ertoe leiden dat alle andere kandidaten die dag als dominosteentjes omvallen. Al zijn er ook tegengeluiden van bezwerende stemmen, die zeggen dat iedereen het wel eens zou kunnen overleven. Hun uitleg: een Europees Parlement dat zichzelf bevecht en de Commissie nog langer van zijn werk houdt, en dan ook nog eens zo kort na cruciale verkiezingen in de VS, dat bewijst zichzelf toch geen dienst?
<dmt-util-bar article="4871492" headline="De ploeg van Ursula von der Leyen wacht een reeks kruisverhoren in Brussel ” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2024/11/01/de-ploeg-van-ursula-von-der-leyen-wacht-een-kruisverhoor-in-brussel-br-a4871492″>
Het zijn dé weken dat het Europees Parlement zijn tanden kan laten zien: de vijfjaarlijkse hoorzittingen met de kandidaat-Eurocommissarissen. Ze beginnen maandag en duren tot dinsdag 12 november. Bijna niemand houdt er rekening mee dat alle 26 kandidaten de verhoren zullen overleven.
Foto John Thys/EPARaffaele Fitto
De zes belangrijkste kandidaten heeft het Europees Parlement als laatste op de agenda gezet. De zes uitvoerende vicevoorzitters, die tot het kernteam van Ursula von der Leyen (de Duitse commissievoorzitter waar het parlement al mee heeft ingestemd) gaan behoren, worden pas dinsdag 12 november gehoord. De spannendste sessie op deze dag lijkt het verhoor van de Italiaan Raffaele Fitto te worden. Hij wordt verantwoordelijk voor het beleid voor de zwakke regio’s (cohesie) en hervormingen. Maar zijn politieke achtergrond zorgt bij voorbaat voor de meeste spanning: hij is lid van de radicaal-rechtse partij Fratelli d’Italia van premier Giorgia Meloni. Met name de sociaaldemocraten en liberalen zijn niet gecharmeerd van zijn kandidatuur.
Foto John Thys/Pool/APKaja Kallas
De andere vijf uitvoerende vicevoorzitters krijgen het naar verwachting minder moeilijk. De ex-premier van Estland, Kaja Kallas, staat stevig, omdat ze als nieuwe EU-buitenlandvertegenwoordiger al is aangewezen door de regeringsleiders. Rechtse partijen zullen ongetwijfeld vragen stellen over haar weinig diplomatieke uitspraken over Rusland. Zo zei ze dit jaar: „Oekraïne moet de oorlog winnen – en Rusland moet begrijpen dat ze hebben verloren. Dat is ons plan A, B en C.”
Foto John Thys/Pool/EPATeresa Ribera Rodriquez
Brussel kijkt ook uit naar het verhoor van de Spaanse socialiste Teresa Ribera Rodriquez. Haar portefeuille (Schone, Rechtvaardige en Concurrerende Transitie) klinkt misschien wat wollig maar geldt als één van de belangrijkste posten. De 55-jarige Ribera krijgt „de meeste invloedrijke post in Brussel die Spanje ooit heeft gehad’, zei de trotse Spaanse premier Pedro Sánchez over zijn partijgenoot. Haar belangrijkste taak in de eerste honderd dagen is de opvolger van de Green Deal afmaken: The Clean Industrial Deal – een wet die duurzaamheid en innovatie moet combineren.
Foto Olivier Matthys/EPAWopke Hoekstra
Belangrijk voor Nederland: de portefeuille van Ribera vertoont overlap met die van Wopke Hoekstra. Voer voor onderlinge spanning dus. Zijn portefeuille klinkt in het Engels (Climate, Net Zero and Clean Growth) beter dan in het Nederlands: Klimaat, Nettonul en Schone Groei. Hoekstra moest in 2023 na zijn eerste hoorzitting schriftelijk nog veel vragen beantwoorden maar hij kwam er door. Nu geldt hij als ervaren en voorzien weinigen problemen voor hem. Hij zal betogen dat hij klimaatactie wil verbinden aan concurrentievermogen, tegenwoordig het buzzword in Brussel. Von der Leyen gaf hem ook de opdracht om de (lees: Duitse) autoindustrie tegemoet te komen: als zij vanaf 2035 alleen CO2-neutrale auto’s produceren, kunnen ook synthetische brandstoffen daarin een rol spelen.
Foto John Thys/Pool/EPAGlenn Micallef
Enkele minder belangrijke kandidaten zijn kwetsbaar. Maandagmiddag staat dik gedrukt in de agenda’s: Glenn Micallef uit Malta, de jongste kandidaat-commissaris. Hij krijgt ook een ‘jonge’ post: Intergenerationele Rechtvaardigheid, Jeugd, Cultuur en Sport. Maar hij geldt als erg onervaren. Hij was stafchef van de premier van Malta maar of dat genoeg is voor het parlement is de vraag.
Foto Olivier Hoslet/EPAHadja Lahbib
Onervarenheid kleeft ook aan de Belgische kandidaat Hadja Lahbib voor Paraatheid, Crisisbeheer en Gelijkheid. De oud-journaliste was maar twee jaar minister van Buitenlandse Zaken en dat was volgens Belgische media geen succes. „Onervaren, onhandig, onzichtbaar. Het is een evaluatie die gedeeld wordt door zowat het hele diplomatieke korps in het land”, schreef politiek columnist Bart Eeckhout in De Morgen. Dat ze als journalist een door Rusland betaalde reis naar de Krim maakte, spreekt ook niet in haar voordeel.
Foto John Thys/Pool/EPA Ekaterina Zaharieva Foto EUMarta Kos
De grootste spanning hangt rond drie Oost-Europese kandidaten. De Sloveense Marta Kos (Uitbreiding) geldt als politiek onervaren en ze kan last krijgen van wat kwesties uit het verleden. Zo zou ze in 2020 zijn gestopt als ambassadeur in Duitsland en Zwitserland na beschuldigingen van mismanagement, schrijft Politico. De Bulgaarse Ekaterina Zaharieva (Start-ups, Onderzoek en Innovatie) zal ook vast vragen krijgen over een schandaal: ze zou volgens het Brusselse medium Euractiv in 2018 als minister van Justitie mogelijk zijn omgekocht voor het uitgeven van Bulgaarse paspoorten. Hiervoor is ze niet vervolgd.
Olivér Várhelyi
Alles wat met het Hongarije van Viktor Orbán te maken heeft, ligt in Brussel onder een vergrootglas. Dus ook de kanditatuur van Olivér Várhelyi (Gezondheid en Dierenwelzijn). Hij gaat weliswaar op voor een nieuwe periode, maar veel parlementariërs vonden dat hij in 2023 eigenlijk had moeten opstappen nadat hij in een debat was vergeten de microfoon uit te zetten en zei: „Hoeveel andere idioten komen er nog?” Ook inhoudelijk was er veel kritiek op hem. Als commissaris voor de uitbreiding van de EU had de partijgenoot van Orbán weinig op met de rechtstaat en democratie. Hij zal woensdag van half zeven tot half tien sterk voor de dag moeten komen.
Het is vijf provincies gelukt om voor de eerste deadline van de spreidingswet genoeg opvangplekken voor asielzoekers beschikbaar te stellen. Dat blijkt vrijdag uit de plannen die alle provincies naar minister Marjolein Faber (Asiel, PVV) hebben gestuurd. Het gaat om Drenthe, Friesland, Groningen, Flevoland en Zeeland. De overige zeven provincies liggen voor ,,tenminste 60 procent” op koers, aldus de Drentse commissaris Jetta Klijnsma vrijdagochtend tijdens een toelichting op de plannen. Op 1 juli 2025 moeten alle 96.000 gevraagde plekken klaar voor gebruik zijn.
Minister Faber heeft nu twee maanden de tijd om zich over de provincieverslagen te buigen. ,,Ik zal deze verslagen bestuderen en de processtappen verder doorlopen”, schreef zij vrijdagochtend in een summiere Kamerbrief.
De spreidingswet is bedoeld om asielzoekers eerlijker over het land te verdelen en zo opstopping in de asielketen te verhelpen, maar het huidige kabinet wil de wet zo snel mogelijk afschaffen. Dit moet gelijktijdig gebeuren met de invoering van de asielnoodmaatregelenwet, zoals vorige week in de coalitie is afgesproken.
Lees ook
Lokale bestuurders wanhopig over asielminister Faber: ‘Is er contact? Ja. Is het inhoudelijk? Nee’
‘Spreidingswet geeft rust’
Zolang de spreidingswet nog geldt, moeten provincies en gemeenten ernaar handelen. In de meeste gevallen wordt voor zeker drie jaar – vaak vijf jaar of langer – opvangplekken gecreëerd. Die zullen volgens Klijnsma ook in tijden van minder asielinstroom beschikbaar worden gesteld aan andere kwetsbare woningzoekers zoals studenten, arbeidsmigranten en gescheiden ouders.
Verschillende commissarissen van de Koning roepen het kabinet op om de spreidingswet in stand te houden. Zo stelt de Gelderse commissaris Henri Lenferink dat de wet een middel is dat ,,eindelijk rust brengt in de opvang en dus ook in de samenleving”. Hij vindt dat minister Faber de spreidingswet niet moet afschaffen zolang er geen ,,beter middel” voorhanden is.
Commissaris Klijnsma zegt ervanuit te gaan dat Faber zich aan de spreidingswet zal houden. ,,Kom op jongens, we moeten allemaal de wet uitvoeren!” Zij hekelde daarbij eveneens het kabinetsbesluit om de spreidingswet in te trekken. Dat besluit is volgens haar ,,niet wijs” en ,,helemaal niet voorgelegd” aan de provincies en gemeenten. In dat licht roept ze Faber op om in contact te komen met de medeoverheden en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA).
Een stijging naar 3,6 procent. Dat was donderdag het slechte nieuws over de Nederlandse inflatie in de maand oktober. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) maakte de eerste raming voor de inflatie over afgelopen maand bekend, en in plaats van te dalen, is de inflatie verder gestegen. Met name voedingsmiddelen, alcohol en tabak (plus 6 procent) en diensten (plus 5,4 procent) droegen bij aan de stijging, zo blijkt uit de cijfers. Ook industriële goederen werden duurder, zij het mondjesmaat (0,5 procent).
Binnen de eurozone scoren alleen België, Estland en Kroatië slechter qua inflatie dan Nederland. De grote vraag is wat de hoge Nederlandse geldontwaarding zo hardnekkig maakt. Voor een deel is die hardnekkigheid terug te voeren op overheidsbeleid (hogere accijnzen op tabak en alcohol bijvoorbeeld). Ook de hogere lonen die in de nasleep van de piekinflatie van twee jaar geleden in cao’s werden afgesproken, dragen nog bij aan de hoge inflatie. Een vraag die al sinds 2022 wordt gesteld, is of bedrijven de periode van toch al forse prijsstijgingen niet misbruiken om hun winsten op te vijzelen.
‘Rockets and feathers’
Onderzoeken naar deze zogenoemde graaiflatie (waarbij de brutowinstmarge harder steeg dan de kostenratio) lieten een gemengd beeld zien. Er is wel een effect zichtbaar (het CPB constateerde vorig jaar dat de winsten van bedrijven de grootste bijdrage leverden aan het totale inflatiecijfer), maar echte uitwassen bleven uit. De economen van de Rabobank wezen eerder al een paar concrete sectoren aan waar de winstmarges wel erg fors waren opgelopen: delfstoffen, horeca en de energiesector.
In een artikel in economenblad ESB komen drie economen deze week terug op de energiesector, aan de hand van de economische theorie van rockets and feathers (raketten en veertjes). Die gaat in essentie over asymmetrische prijsdoorgave en is een bekend fenomeen dat bijvoorbeeld is aangetoond bij benzinepompen. Als de prijs van ruwe olie stijgt, als gevolg van geopolitieke onrust of productiebeperkingen, dan wordt die prijsstijging pijlsnel doorberekend aan de pomp. Daalt de prijs van ruwe olie, dan geven oliemaatschappijen die lagere inkoopprijs veel trager terug aan de pomp. Prijsstijgingen van grondstof stuwen de consumentenprijs als een raket omhoog, prijsdalingen van grondstof dwarrelen als een veertje heel langzaam naar beneden. Iets vergelijkbaars zie je bij rentes van commerciële banken: als de beleidsrentes stijgen, wordt geld lenen heel snel duurder, maar de spaarrentes gaan maar heel langzaam omhoog.
Het gevolg is duidelijk: bedrijven profiteren zo langer van de hogere prijzen, hun brutomarge is langer hoger. Zo hebben klanten in het geval van de oliemaatschappijen dankzij de rockets and feathers tussen 2007 en 2023 omgerekend 2,2 tot 4,8 cent per liter te veel betaald. Na de inval in Oekraïne werd gevreesd dat energiemaatschappijen ook gebruik zouden maken van deze vorm van klantenmisleiding. Consumenten waren gewend aan jarenlang min of meer stabiele energieprijzen en waren nu overgeleverd aan de nieuwe werkelijkheid van torenhoge prijzen voor gas en elektriciteit. Juist in zo’n periode van grote onzekerheid kan een bedrijf profiteren van een gebrek aan kennis bij de consument.
Geen misbruik, wel hoge prijzen
Op last van de Tweede Kamer keek de toezichthouder Autoriteit Consument en Markt daarom al direct streng mee of energiebedrijven geen misbruik van hun positie maakten. Een rapport uit 2023 stelde dat de prijzen weliswaar hoog waren, maar dat de energiebedrijven zichzelf geen hogere marges hadden toegerekend.
De inflatie begon in de nasleep van de coronacrisis en verhevigde na de inval van Rusland in Oekraïne in 2022. Nederland krijgt haar er maar moeilijk onder. Elders in Europa gaat dat beter, zo maakte Eurostat bekend. De inflatie in de eurozone bedroeg afgelopen maand 2 procent, precies het doel dat de Europese Centrale Bank zich gesteld heeft. Wel is de trend ietwat stijgend, waarmee nieuwe grote renteverlagingen, waar investeerders op hopen, weer een stukje onwaarschijnlijker geworden.
Het onderzoek in ESB, dat keek naar de energiebedrijven Essent, Eneco Consumenten, Vattenfall, Budget Thuis, ENGIE Retail en ENGIE United Consumers, bevestigt dat beeld. De grondstofprijzen (energie, gas) gingen vanaf eind 2021, begin 2022 fors omhoog. Pas vanaf het late voorjaar van 2022 werden die hogere inkoopkosten stapsgewijs doorberekend aan de consument. En toen de grondstofprijzen begin 2023 weer begonnen te dalen, volgden een paar maanden daarna ook de consumentenprijzen. De periode tussen hogere inkoopkosten en consumentenprijsstijgingen en lagere inkoopkosten en consumentenprijsdalingen was min of meer hetzelfde, blijkt uit het ESB-onderzoek. En ook week de ‘vertraging’ in het verhogen en verlagen van de prijzen niet af van wat normaal is in de sector. Als er kortom al sprake was van rockets and feathers, dan heeft de energiecrisis die niet verergerd.
Dat is op zich goed nieuws: de consument is niet extra de dupe geworden van snelle prijsstijgingen en trage prijsdalingen. Tegelijkertijd zegt het uitblijven van hogere brutomarges niets over de pijn die wel degelijk gevoeld wordt als gevolg van de inflatie. Elektriciteit en gas zijn nog altijd respectievelijk 50 en 70 procent duurder dan tot 2020 gebruikelijk was, aldus het ESB-onderzoek. Want dat is de echte ellende met inflatie: cijfermatig keert de rust inmiddels weer een beetje terug, maar de prijsverhogingen van afgelopen jaren zijn nooit teruggedraaid. Die tellen nog dagelijks mee in de boodschappen en de energierekening.
Na 58 jaar kiezen Botswanen voor een andere koers van het land. De regerende partij, Botswaanse Democratische Partij (BDP), verliest voor het eerst sinds Botswana een democratie is, de verkiezingen en daarmee haar meerderheid in het parlement. Mokgweetsi Masisi, de huidige president, erkende zijn verlies op een persconferentie deze vrijdag, twee dagen na de verkiezingen. „Ik ben trots op onze democratische processen. Hoewel ik een tweede termijn wilde, zal ik opstappen en deelnemen aan een soepele transitie”, zei Masisi.
Nog niet alle stemmen zijn geteld, maar de centrum-linkse partij Umbrella for Democratic Change (UDC) lijkt aan kop te gaan, terwijl de BDP flink verliest. De 54-jarige advocaat Duma Boko, die de UDC leidt en hoogstwaarschijnlijk de nieuwe Botswaanse president wordt, heeft nog niet in het openbaar gesproken. Op vrijdagochtend moesten er nog dertien stembussen geteld worden, volgens Mmegi, een nationale krant in Botswana. Volgens de Botswaanse radio had de BPD maar één kiesdistrict had gewonnen, terwijl UDC er 25 won, meldt persbureau Reuters.
Diamanten en democratie
Botswana werd onafhankelijk in 1966, na jarenlange Britse koloniale bezetting. Sindsdien is Botswaanse Democratische Partij aan de macht in Botswana. In 2019 wonnen ze nog 38 zetels, een meerderheid in het Botswaanse parlement.
Volgens Freedom House, een Amerikaanse ngo die onderzoek doet naar democratie, politieke vrijheid en mensrenrechten, is Botswana één van de meest stabiele democratieën in Afrika. Het land wordt voornamelijk gekenmerkt door een prominente rol in de diamantenindustrie, wat jarenlang voor een relatief sterke economie zorgt. Volgens de World Bank behelzen diamanten meer dan negentig procent van de exportproducten van Botswana. De wereldwijde daling van de diamantindustrie, heeft een enorme impact op het land.
Na een ‘rode’ handelsdag op donderdag opent de AEX de maand november een half procent in de plus. De lijst met stijgers wordt om 10.00 uur aangevoerd door Universal Music Group (UMG), dat gisteren nabeurs met goede kwartaalcijfers kwam. De muziekgroep staat 2,7 procent in de plus. Toch is het Shell dat de hoofdindex écht in beweging zet. Door de stijgende olieprijs koerst het zwaargewicht 1,7 procent hoger. Adyen is met een min van 1,5 procent de voornaamste daler.
Beleggers letten vandaag op banencijfers uit de VS; een belangrijke indicator voor recessie-watchers. Hoeveel banen er in de VS bij zijn gekomen lijkt misschien niet heel relevant voor ons hier in Europa, maar vergeet niet: in augustus raakten de beurskoersen wereldwijd in een enorme vrije val na een slecht Amerikaans banenrapport. Hoe dat ook alweer zat lees je in het stuk hieronder.
Lees ook
Recessievrees zorgt wereldwijd voor massale verkoop van aandelen; is de angst terecht?
Het Israëlische leger heeft meer dan 1.200 Palestijnen gedood tijdens de belegering van Noord-Gaza, die bijna vier weken geleden begon. Dat heeft het ministerie van Volksgezondheid van Gaza gemeld.
„Het Israëlische leger gaat door met bloedbaden en het aanvallen van schuilplaatsen en burgers in Beit Lahiya. Dit resulteert in slachtoffers te midden van een ernstig overbelast gezondheidszorgsysteem,” zei de algemeen directeur van het ministerie, Munir al-Bursh.
Volgens hem kan het Israëlische leger zoveel mensen doden omdat er geen toezicht op hen is. „Er ontbreekt verantwoordelijkheid om deze misdaden te stoppen.” Al-Bursh beschuldigde het Israëlische leger ervan de toegang tot medische voorraden naar het noorden van Gaza te verhinderen en ziekenhuizen te blokkeren.
Hernieuwde belegering
Sinds het begin van de hernieuwde Israëlische belegering van Noord-Gaza op 5 oktober zitten tienduizenden mensen vast. Het Israëlische leger startte de grootschalige aanval omdat Hamas zich daar zou hergroeperen.
Human Rights Watch analyseerde op basis van onder andere satellietbeelden en drone-opnames dat scholen die als schuilplaatsen dienden herhaaldelijk zijn aangevallen. De drie nog functionerende ziekenhuizen in Noord-Gaza zijn herhaaldelijk gebombardeerd. Reddingswerkers lieten eerder weten dat zij niet langer hun werk konden doen door constante luchtaanvallen en beschietingen.
Lees ook
‘Je kunt net zo goed je eigen lijkwade meenemen.’ De levensgevaarlijke vlucht uit Noord-Gaza
Halloween 2024. Buiten, op straat in Wenen, lopen tienermeisjes met vampiertandjes en blauwe pruiken. Binnen zitten de Hongaarse premier Viktor Orbán en de voormalige Duitse Bondskanselier Gerhard Schröder op een podium van de Weense Sophienzaal. Onder leiding van de Zwitserse journalist Roger Köppel praten ze over het thema ‘vrede in Europa’. De mannen hebben het over de hoop die ze hebben gevestigd in de herverkiezing van Donald Trump, over de diepere beweegredenen van Vladimir Poetin, en over de faliekant verkeerde koers die Europa volgens hen is ingeslagen.
Over de weerstand waarop Orbán in Brussel en op veel plekken andere plekken stuit, zegt hij: „Ik ben geboren bij tegenwind. Ik kom uit de anticommunistische verzetsbeweging. Er waren zelden momenten in mijn leven waarop ik wind mee had.”
Toch lijkt deze week daarop een uitzondering te zijn. In Wenen worden Orbán en Schröder door het publiek van zo’n vijfhonderd mensen met een staande ovatie ontvangen. Maandag was Orbán, die tot december ook voorzitter van de Europese Raad is, in Georgië, waar hij de verkiezingen tot ongenoegen van veel EU-lidstaten prees als „vrij” en „democratisch”. Orbáns minister van Buitenlandse Zaken, Peter Szijjártó, is deze dagen in Minsk voor een veiligheidstop met onder anderen diens Russische collega Sergej Lavrov en de Syrische Bassam Sabbagh.
Klinkende zege
In Wenen is Orbán in de eerste plaats op uitnodiging van de radicaal-rechtse Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ), die eind september een klinkende zege behaalde bij de Oostenrijkse parlementsverkiezingen. Voor de FPÖ is Orbán een voorbeeld. FPÖ-leider Herbert Kickl zei na afloop van Orbáns bezoek aan het parlement enigszins dreigend: „Deze keer was het nog in het parlement, we werken eraan dat [de ontmoeting] de volgende keer in het Kanzler-amt plaatsvindt.” Geen enkele andere partij wil met Kickls FPÖ samenwerken, maar hij heeft de hoop op het kanselierschap dus nog niet opgegeven.
Er waren zelden momenten in mijn leven waarop ik wind mee had
Het tij zit Orbán en zijn gelijkgestemden dus mee. En ook Gerhard Schröder had een goede week: hij werd door de nieuwe secretaris-generaal van zijn SPD, Matthias Miersch, gerehabiliteerd in een interview in weekblad Stern. Ook voor Schröder is plaats binnen de sociaal-democratische partij, zei Miersch, waarop meerdere prominente SPD’ers hun lidmaatschap opzegden. Miersch’ voorganger distantieerde zich nog nadrukkelijk van de oud-kanselier (1998-2005), en diens vriendschap met Poetin en bestuursfuncties bij het Russische staatsconcern Gazprom. Maar Matthias Miersch was dan ook één van de weinige partijgenoten die op de tachtigste verjaardag van Schröder zijn opwachting maakte.
Superheld
De oud-kanselier maakt een broze indruk, en zijn bijdrages klinken naast de lange tirades van Orbán wat amechtig. Het gesprek is georganiseerd door Roger Köppel, die sinds 2001 hoofdredacteur is van het rechtse Zwitserse weekblad Weltwoche. Köppel, die tot 2023 ook in het Zwitserse parlement zat voor de rechts-populistische Schweizerische Volkspartei, laat in zijn blad gerust Russische diplomaten aan het woord, noemde Poetin „geen vijand maar een potentiële partner”, en vergelijkt in de laatste uitgave van het blad Donald Trump met een superheld.
Orbán en Schröder wuiven elkaar negentig minuten lang wederzijds lof toe en zijn het over veel zaken eens. Zo prijst Schröder Trump omdat die heeft verklaard een einde te zullen maken aan de oorlog in Oekraïne, ook al zegt hij zelf verbaasd te zijn dat hij iemand als Trump ooit zou steunen. Orbán zegt: „Ik heb vandaag nog met president Trump [sic] gesproken. We bereiden ons voor”, zegt hij terwijl hij zijn vingertoppen tegen elkaar zet.
De Hongaarse premier Viktor Orbán donderdagavond tijdens de discussie in Wenen. Foto Eva Manhart / APA / AFP
Orbán verwijst deze avond meermaals naar zijn christelijke geloof. Zo meent hij dat hij „als christen-democraat” zijn voorzitterschap van de Europese Raad wel moest gebruiken om te proberen een vredesproces in gang te zetten. „Aan het front sterven dagelijks honderden mensen, iedere dag zijn er honderden meer weduwes en wezen.” Maar zijn pogingen strandden bij Zelensky en Poetin, maar ook bij Duitsland, Frankrijk en voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen.
‘Tragisch en absurd’
Orbán noemt het bovendien „tragisch en absurd” dat er in Europa in de twintigste eeuw „miljoenen christenen zijn gedood. Daaronder hebben we nu te lijden”. Andere slachtoffers noemt hij niet. Volgens Orbán is er nu iets vergelijkbaars gaande: „Onze mensen worden gedood en tegelijkertijd laten we mensen uit een vreemde cultuur binnen. Is dat niet onlogisch?”
Schröder prijst Trump omdat die heeft verklaard een einde te zullen maken aan de oorlog in Oekraïne
Tenslotte vindt Orbán dat Rusland „een christelijk en Europees land is zoals wij”. Maar anders dan in Europa, waar volgens Orbán wordt geprobeerd „zoveel mogelijk vrijheid bij zo veel mogelijk welvaart te verwezenlijken”, draait de Russische politiek om „het bijeenhouden van het land en de zorg dat vijanden in oost, west en zuid geen stukjes afbreken.”
De Europese leiders begrijpen dat niet, meent Orbán; hij wel, want hij leefde 26 jaar onder Sovjet-bezetting. „In Rusland spreekt men de taal van de sterkste. De VS hebben wat dat betreft minder moeite Rusland te begrijpen. Want het ruikt er weliswaar naar McDonald’s, maar ze spreken die taal. Macht, invloed, grondstoffen, geld, leger: in de VS wordt niet gemoraliseerd, daar bedrijven ze Realpolitik. Trump zal Rusland goed genoeg begrijpen, en een overeenkomst sluiten.” Of Trump ook Oekraïne zou begrijpen wordt niet besproken.
Milde kritiek
Het idee voor de ontmoeting met Orbán ontstond volgens een vertegenwoordiger van Weltwoche tijdens een eerder gesprek van Schröder en Köppel in september. In dat gesprek noemde Schröder, die Poetin nog altijd als vriend beschouwd, de inval in Oekraïne een „fout” van de Russische president.
Ook dergelijk milde kritiek op Rusland is deze avond niet van Orbán te horen. Schröder, op zijn beurt, brengt niets in tegen Orbáns rechts-nationalistische, autoritaristische uitspraken. De Duitse sociaal-democratie mag nog plek hebben voor Schröder – maar andersom lijkt Schröder niet meer veel op te hebben met sociaal-democratische waarden.
Lees ook
Oud-kanselier Schröder zorgde goed voor zichzelf – én voor Poetin
Elon Musk kan vooralsnog doorgaan met zijn omstreden loterij, waarbij hij dagelijks 1 miljoen dollar uitlooft aan een kiezer in één van de zeven cruciale swing states bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Dat heeft een rechter in Philadelphia donderdag bepaald.
De multimiljardair en prominente Trump-aanhanger moest donderdag voorkomen bij de rechtbank in de staat Pennsylvania wegens zijn omstreden initiatief, maar hij kwam niet opdagen. In plaats daarvan werd het proces direct verdaagd, na een verzoek van zijn juridische team om de zaak te verplaatsen naar een federale rechtbank.
Sinds half oktober geeft Musk via zijn fondsenwerver America PAC elke dag 1 miljoen dollar aan een kiezer in één van de zeven cruciale swing states – Pennsylvania, Michigan, Wisconsin, Georgia, North Carolina, Arizona en Nevada – die als kiezer geregistreerd staat en een petitie ondertekent.
Dat is een „illegale loterij” met als doel „kiezers te beïnvloeden”, volgens openbaar aanklager van Philadelphia Larry Krasner. Hij spande maandag een rechtszaak aan tegen America PAC en Musk op basis van wetten van Pennsylvania. De hoorzitting zou vrijdag plaatsvinden, maar werd een dag vervroegd.
Openbaar aanklager Larry Krasner loopt donderdag door een gang in het stadhuis van Philadelphia, na een hoorzitting bij zijn rechtszaak tegen multimiljardair Elon Musk wegens diens omstreden loterij voor kiezers in swing states bij de presidentsverkiezingen. Foto Kriston Jae Bethel / AFP
Maar zo’n drie kwartier na aanvang trad het juridische team van Krasner al naar buiten. In plaats van op te dagen hebben Musk en America PAC juridische stappen ondernomen om de zaak naar het federale hof te verplaatsen, lieten de juristen weten. Dat lijkt bovenal een vertragingstactiek: terwijl federale rechters bekijken of ze de zaak aannemen, ligt het proces in Philadelphia stil – en kan Musk voorlopig doorgaan met zijn loterij. Het is onwaarschijnlijk dat dat voor de verkiezingen van komende dinsdag verandert.
Musk liet eerder al weten dat hij de aantijgingen ontkent. Volgens hem draait de weggeefactie slechts om een petitie om de Amerikaanse Grondwet te steunen. Deelnemers moeten een petitie invullen die hen vraagt de Amerikaanse grondrechten voor wapenbezit en vrijheid van meningsuiting te onderschrijven. Voor het invullen krijgen ze honderd dollar, is de belofte, en daarnaast maken ze dagelijks kans op de hoofdprijs van 1 miljoen dollar. Volgens critici probeert Musk ermee te bereiken dat meer Republikeinen zich registreren om te gaan stemmen, om zo de opkomst voor Trump te vergroten.
Lees ook
Musks loterij voor kiezers ondermijnt de democratie
Maar de beloningen zijn alleen bedoeld voor deelnemers uit swing states die ingeschreven staan om te stemmen bij de komende verkiezingen – en dat maakt het mogelijk strafbaar, suggereerden rechtsgeleerden in Amerikaanse media. America PAC kreeg al na enkele dagen een waarschuwing van het Amerikaanse departement van Justitie, maar dat heeft verder vooralsnog geen juridische stappen ondernomen.
De spanningen rond het omstreden initiatief van Musk lopen hoog op: Krasner kreeg naar aanleiding van de aanklacht een stortvloed aan antisemitische haatberichten over zich heen. De aanklager, een Democraat, werd gedoxed en bedreigd na een retweet op X van Elon Musk. Krasner zou partijdig zijn. Hij vroeg de rechter de hoorzitting extra te beveiligen.
Aanklager Larry Krasner kreeg na de aanklacht een stortvloed aan antisemitische haatberichten over zich heen
Weggeefacties rond verkiezingen liggen juridisch gevoelig; bedrijven krijgen voor veel minder een tik op de vingers dan voor het weggeven van miljoenen dollars. In 2008 kreeg ijsjesmerk Ben & Jerry’s een waarschuwing voor het plan gratis ijsjes uit te delen aan stemmers op verkiezingsdag – dat zou al beïnvloeding van kiezersgedrag zijn.
Begin oktober gaf America PAC al 47 dollar per deelnemer aan een gelijksoortige petitie. Daar ging het met name om het verzamelen van gegevens van mogelijke stemmers, en dat is legaal, zei een rechtsgeleerde toen tegen The New York Times.
Elon Musk heeft America PAC opgezet om zelf campagne te voeren voor Trump. Hij heeft minstens 118 miljoen dollar aan America PAC gedoneerd, volgens de non-profit voor overheidstransparantie OpenSecrets.
Van deur tot deur
Met dat geld adverteert America PAC voornamelijk van deur tot deur in swing states. Musk zit zelf niet in het bestuur van zijn super-fondsenwerver, maar hij is volledig betrokken bij de activiteiten ervan, zeggen twee anonieme betrokkenen tegen The Washington Post.
Musk staat bovendien zelf in het middelpunt van de aandacht bij de promotie van Trumps kandidatuur. In oktober begon hij zelf een tour in Pennsylvania om Trump te promoten. De eerste cheque van de weggeefactie gaf Musk op het podium zelf weg aan een verraste aanwezige van zijn eerste optreden. „Vanaf nu tot de verkiezingen, geven we elke dag een miljoenenprijs weg”, kondigde hij aan.
IJsjesmerk Ben & Jerry’s kreeg in 2008 een waarschuwing voor het plan gratis ijsjes uit te delen aan stemmers op verkiezingsdag
Trump kan in ieder geval zijn handen aftrekken van wat Musk of America PAC doet. Het is een zogeheten ‘Super Politiek Actiecomité’, en zo’n organisatie moet zelfstandig campagnevoeren en mag niet strategisch overleggen met het campagneteam van een presidentskandidaat. Volgens critici is die voorwaarde makkelijk te omzeilen. Super PACs maken bijvoorbeeld hun strategie gewoon bekend aan alle geïnteresseerde partijen via memo’s en mailing-lijsten.
De lijntjes zijn bovendien erg kort. Trump heeft Musk een voorzitterschap bij een commissie tegen overheidsbemoeienis beloofd als hij president wordt. Musk verschijnt zelf regelmatig op het podium bij verkiezingsbijeenkomsten van Trump, zoals die eind oktober in New York.
Een deelnemer van de petitie uit het stadje Holland, Michigan, ziet in ieder geval geen adder onder het gras. Hij is sinds 28 oktober miljonair. Hij toonde de symbolische megacheque op zijn veranda aan de cameraploeg van een lokaal televisiekanaal. ‘America PAC’ prijkt in vette letters tussen twee Amerikaanse vlaggen. „Best wel geweldig om in de prijzen te vallen voor iets wat ik toch wel zou hebben gedaan”, zei hij.
Lees ook
Waarom Elon Musk alle reden heeft om zowel Trump als Poetin te ondersteunen
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123822523-5463d6.jpg|https://images.nrc.nl/8q5XcfK__-Nf5RecPR0f8c_vDH8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123822523-5463d6.jpg|https://images.nrc.nl/8Ly2V-COAyMyYoktPcGsP6PG1r4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123822523-5463d6.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123816864-a9975f.jpg|https://images.nrc.nl/cEu4JlgVxd3PvCFslgyQz0xJ9Ik=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123816864-a9975f.jpg|https://images.nrc.nl/O0zY-ImNfSs-Cvo8NPFOuqErl0s=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123816864-a9975f.jpg)
