Category: Vandaag

107 medewerkers van de BBC en nog 300 andere Britse mediaprofessionals hebben dinsdag een brief ondertekend waarin ze de berichtgeving van de Britse omroep over de oorlog in Gaza bekritiseren. Volgens de ondertekenaars maakt de BBC zich schuldig aan „censuur” in het conflict tussen Israël en Hamas en voert de omroep „pr voor de Israëlische regering”.

Een groot deel van de berichtgeving van de BBC over de oorlog wordt volgens de medewerkers „gekenmerkt door anti-Palestijns racisme”. In de brief wordt ook gesteld dat de BBC onvoldoende analyse heeft gegeven van de betrokkenheid van de Britse regering bij de Gaza-oorlog.

Alle BBC-medewerkers die de brief ondertekenden, deden dat anoniem. Onder de driehonderd andere ondertekenaars waren de acteurs Khalid Abdalla, Miriam Margolyes en regisseur Mike Leigh. De BBC telt in totaal zo’n 21.000 medewerkers.

Documentaire ‘Gaza: Medics under Fire’

In de brief, gericht aan BBC-directeur Tim Davie en het bestuur van de BBC, wordt gewezen op het recente besluit om de documentaire Gaza: Medics under Fire niet uit te zenden. Bij de BBC zouden zorgen zijn geweest over partijdigheid bij de productie. De documentaire werd in eerste instantie uitgesteld nadat er ophef was uitgebroken over een ándere Gaza-documentaire van de BBC, en onlangs definitief geschrapt.

BBC-bestuurslid Sir Robbie Gibb wordt door de briefschrijvers specifiek aangehaald. Zijn positie zou „onhoudbaar” zijn vanwege zijn banden met de Londense krant de Jewish Chronicle, die volgens de brief regelmatig „anti-Palestijnse en racistische inhoud” publiceert. Het schrappen van de documentaire zou „slechts één voorbeeld in een lange reeks agendagedreven beslissingen” zijn.

Een woordvoerder van de BBC zei tegen nieuwsite Deadline, waar de brief gepubliceerd werd, dat er „doorlopende discussies” zijn op de redactie over de manier van berichtgeving en dat die gesprekken beter intern kunnen worden gevoerd. „De BBC is volledig toegewijd aan het onpartijdig verslaan van het conflict en heeft krachtige berichtgeving uit de regio geproduceerd. Naast het laatste nieuws, lopende analyses en onderzoeken, hebben we bekroonde documentaires geproduceerd, zoals Life and Death in Gaza en Gaza 101,” aldus een woordvoerder.

De BBC wordt al langere tijd bekritiseerd rond berichtgeving over het conflict tussen Israël en Hamas, van meerdere kanten. Zo kreeg de omroep afgelopen weekend nog hevige kritiek vanwege het niet onderbreken van de uitzending van het Glastonbury-optreden van Bob Vylan. Tijdens het optreden riep het Britse punkduo onder meer „dood aan het Israëlische leger.” De BBC liet maandag weten dat het achteraf gezien „de stream van het optreden had moeten stoppen”.

Delen

Mail de redactie

De Verenigde Staten hebben door de regering-Biden beloofde leveringen van bepaalde luchtafweerraketten en andere precisiemunitie aan Oekraïne stopgezet uit angst voor slinkende voorraden. Dat meldt politieke nieuwssite Politico in de nacht van dinsdag op woensdag op basis van drie anonieme bronnen binnen het Amerikaanse ministerie van Defensie, en is na publicatie bevestigd door het Witte Huis.

Om hoeveel munitie het precies gaat is nog niet bekend, maar zeker is dat Oekraïne alles hard nodig heeft. Het nieuws komt in een fase dat Rusland weer vaak grote drone- en rakettensalvo’s op de Oekraïense hoofdstad Kyiv afvuurt. Afgelopen weekend moest Oekraïne zeker 477 drones en zestig Russische raketten afweren — het grootste aantal sinds het begin van de al ruim drie jaar durende illegale invasie.

Een woordvoerder van het Witte Huis, Anna Kelly, zegt tegen Politico dat het besluit „vanuit Amerikaans belang” nodig was en dat er een evaluatie van de Amerikaanse militaire hulp met „andere landen over de hele wereld” aan voorafging. Het Pentagon zegt dat het aan president Donald Trump is om de militaire hulp aan Oekraïne in te richten zoals hij dat, in de context van zijn streven naar een bestand tussen Kyiv en Moskou, voor zich ziet.

Trumps inspanningen voor vrede tussen Oekraïne en Rusland hebben, los van een verzwakt Oekraïne, vooralsnog weinig opgeleverd. In de winter zette hij na een felle woordenwisseling met Volodymyr Zelensky plotseling alle militaire hulp aan Oekraïne stop, inclusief inlichtingen. Rusland wist in grensregio Koersk meteen kilometers aan terrein te heroveren. Uiteindelijk ging Kyiv akkoord met een Amerikaans voorstel voor een staakt-het-vuren van dertig dagen, waarna Trump de wapenhulp weer hervatte. Een staakt-het-vuren bleef uit. Hoewel Oekraïne inmiddels veel wapens en munitie zelf produceert, blijft het afhankelijk van hoogwaardige Amerikaanse wapens.

Polen gaat vanaf maandag 7 juli „tijdelijk” grenscontroles uitvoeren aan zijn grenzen met Duitsland en Litouwen. Dat zei de Poolse premier Donald Tusk dinsdag bij een persconferentie .

Volgens Tusk is de maatregel een reactie op de grenscontroles die Duitsland aan de Poolse grens uitvoert. Bij die controles stuurt Duitsland asielzoekers terug naar Polen. Volgens Tusk zorgde dat voor „spanningen” in zijn land, en een gevoel van „ongelijkheid”.

Polen heeft naar eigen zeggen al langer te maken met een migratiecrisis. Aan de oostgrens zetten Rusland en Belarus volgens de regering-Tusk migrantenstromen in als wapen om de EU te destabiliseren. Bij een persconferentie op maandag zei Tusk dat Polen „een hoop tijd, geld, zweet en, helaas, bloed” heeft geïnvesteerd om de grens met Belarus „hermetisch” af te sluiten.

Geen uitzondering

Nationalistische oppositiepartijen in Polen beschuldigen de liberale regering van Tusk er evenwel van grote aantallen ongedocumenteerde migranten toe te laten. Extreemrechtse activisten voerden de afgelopen tijd zelfs op eigen houtje „controles” uit aan de grens met Duitsland.

Polen is met zijn grenscontroles geenszins een uitzondering in Europa. Het Schengen-verdrag, waar vrijwel alle EU-landen onder vallen, stelt in principe dat landen geen grenscontroles mogen uitvoeren. Maar tijdelijke grenscontroles zijn in het geval van een crisis wél toegestaan. Op 1 juli hadden 11 van de 29 Schengenlanden gebruik gemaakt van die uitzondering om grenscontroles in te voeren, schrijft nieuwssite Politico.

Volgens premier Tusk wil Polen zich graag aan de internationale wetten en verdragen houden, maar heeft het nu geen keus. „We hebben het Schengen-verdrag verdedigd, en zullen voorstanders blijven van een Europa zonder grenzen en zonder reisbeperkingen”, aldus Tusk. „Maar die wil moet er ook zijn bij onze buurlanden.”

Delen

Mail de redactie

Zanger Douwe Bob heeft op advies van de politie samen met zijn gezin Nederland verlaten. „Om de veiligheid van m’n gezin en mezelf te waarborgen hebben wij besloten voorlopig te vertrekken”, schrijft de zanger op zijn Facebookpagina.

Afgelopen zondag besloot de zanger – volledige naam: Douwe Bob Posthuma – op het laatste moment om niet op te treden tijdens Jom Ha Voetbal, een jaarlijkse familiedag voor Joodse (groot)ouders en (klein)kinderen in Amsterdam. De artiest was naar eigen zeggen niet gediend van een „zionistische poster en pamfletten” op het terrein. De zanger is tegen zionisme, verklaarde hij op het podium.

Dat besluit kwam hem direct op veel kritiek te staan, onder andere van Telegraaf-journalist Wierd Duk en VVD-leider Dilan Yesilgöz. Die laatste omschreef de actie van de zanger in een X-bericht als „pure Jodenhaat”.

Doodsbedreigingen

Zondagavond benadrukte Posthuma bij talkshow Renze dat het hem niet ging om het Joodse karakter van het evenement, maar om de politieke en religieuze uitingen die er werden gedaan. Volgens Posthuma had hij met de organisatie van Jom Ha Voetbal afgesproken dat zulke uitingen er niet zouden zijn. Ook zei hij inmiddels meerdere doodsbedreigingen gehad te hebben.

Inmiddels is de druk klaarblijkelijk zo groot, dat Posthuma zich genoodzaakt voelt het land te verlaten. „In de media en door politici wordt nog steeds het beeld geschetst dat ik niet wilde spelen voor kinderen vanwege hun Joodse afkomst”, schrijft hij op Facebook.

Yesilgöz zei dinsdagmiddag dat ze hoopt met Douwe Bob in gesprek te kunnen, maar nog steeds achter haar tweet staat. De VVD-leider wil dan ook geen excuses aanbieden voor haar woorden. „Ik vind het geen olie op het vuur gooien. Het kan zijn dat hij niet scherp had wat hij zei, maar als je zegt het zionisme af te wijzen, dan zeg je ook tegen die mensen daar: ik wijs jouw identiteit af. Ik vind dat hij verantwoordelijk is voor zijn woorden.”

Posthuma zou inmiddels weer in contact staan met de organisatie Yom Ha Voetbal. Volgens de zanger willen ze „samen iets positiefs te organiseren, niet voor de camera’s maar voor de kids. Want daar gaat het om”.

Lees ook

Hoe ‘zionisme’ van een ideaal een scheldwoord werd

Delen

Mail de redactie

De Russische president Vladimir Poetin en zijn Franse ambtsgenoot Emmanuel Macron hebben dinsdag voor het eerst sinds september 2022 telefonisch contact gehad. In een twee uur durend gesprek spraken de twee staatshoofden onder andere over de toekomst van het nucleaire programma van Iran en over de oorlog in Oekraïne, aldus een verklaring van het Elysée. Het is niet duidelijk wie het gesprek heeft geïnitieerd. Wel lijkt in elk geval de Franse zijde ervoor open te staan vaker contact te hebben.

Aanleiding voor het telefoontje was de crisis in Iran na de Israëlische en Amerikaanse aanvallen op de nucleaire faciliteiten van dat land, en de Amerikaanse pogingen om Iran middels onderhandelingen te dwingen tot een beperkt atoomprogramma.

Kernmachten

Frankrijk is permanent lid van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties en beschikt zelf ook over kernwapens. Om die reden lijkt Macron het logisch te vinden dat zijn land in de discussies over de toekomst van het Iraanse nucleaire programma een rol speelt én daarvoor contact heeft met de andere kernmachten – ook met Rusland. Het past ook bij Macrons geloof in zijn eigen diplomatieke vaardigheden, en de kracht van bilateraal contact.

Volgens het Elysée hebben Poetin en Macron afgesproken zich samen in te spannen om een diplomatieke oplossing te vinden voor de Iran-crisis. Hiermee tracht Macron zoals vaker een plek naast de Verenigde Staten aan de onderhandelingstafel te krijgen voor Frankrijk en Europa.

Macron zou verder benadrukt hebben dat Iran zich moet houden aan de afspraken vastgelegd in het non-proliferatieverdrag (NPV). De Franse president wil met name dat Iran weer volledig gaat samenwerken met het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), waarvan de inspecteurs hun werk onmiddellijk zouden moeten hervatten. In Iran wordt momenteel gewerkt aan een voorstel om juist uit het NPV te stappen.

Oekraïne

Een ander thema dat om evidente redenen niet onbesproken kon blijven, is de oorlog in Oekraïne. Volgens het Elysée heeft Macron de „onwrikbare steun van Frankrijk voor de soevereiniteit en territoriale integriteit” van dat land benadrukt. Macron zou hebben aangedrongen op een „zo spoedig mogelijke wapenstilstand” en hernieuwde onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland.

Wat Poetin betreft zou een vredesakkoord de „nieuwe territoriale realiteit” in het gebied moeten respecteren, aldus een verklaring van het Kremlin over het gesprek. Volgens die verklaring zou Poetin herhaald hebben dat de oorlog een „direct gevolg” is van het beleid van het Westen dat de „veiligheidsbelangen van Rusland” zou negeren. Macron zou hier volgens bronnen van NRC fel tegenin zijn gegaan en meermaals tegen Poetin hebben gezegd dat hij het oneens is met diens lezing van de oorlog.

Bemiddelaar

Macron lijkt zo aan Oekraïne te willen laten zien dat het land nog altijd op Franse steun kan rekenen. Om dezelfde reden zou Macron na zijn telefoontje met Moskou ook contact hebben gehad met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Hoe hij naar het Frans-Russische contact kijkt, is vooralsnog onduidelijk.

Het is in elk geval niet de eerste keer dat Zelensky zich hiertoe moet verhouden. Ook in de maanden voordat Rusland in februari 2022 zijn grootschalige invasie van Oekraïne begon, wierp Macron zich op als bemiddelaar.

Hoewel het Kremlin zich weinig aantrok van zijn pogingen een diplomatieke oplossing te vinden voor de toenemende spanningen, bleef Macron als een van de weinige Westerse leiders proberen een dialoog met Poetin intact te houden. Die gestes kwamen hem geregeld op kritiek te staan, onder andere van Zelenksy. Die vond dat Macron de soevereiniteit van Oekraïne op het spel zette.

Lees ook

Poetin zet bemiddelaar Macron in de kou

Delen

Mail de redactie

De regering van de Franse premier François Bayrou mag voorlopig blijven zitten. Een door de Parti Socialiste (PS) ingediende motie van wantrouwen kreeg dinsdagmiddag niet genoeg stemmen om de regering tot aftreden te dwingen: 189 leden van het 577-koppige Assemblée Nationale stemden vóór de motie, die werd gesteund door parlementariërs van de Parti Socialiste en de radicaal-linkse partij LFI en enkele kleine linkse partijen. Het radicaal-rechtse Rassemblement National, de grootste partij in de Franse Tweede Kamer, stemde tegen.

Dat de Parti Socialiste de motie indiende, mag bijzonder heten: het was die linkse partij die centrumpremier Bayrou na zijn aanstelling afgelopen december een kans wilde geven, nadat zijn rechtse voorganger Michel Barnier al na een paar maanden ten val kwam toen hij poogde een begrotingswet door te voeren zonder stemming in het parlement. De socialisten steunden Bayrou omdat hij een herziening van de impopulaire pensioenhervorming van 2023 beloofde. Door die hervorming steeg de gemiddelde pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar. Daar is maandenlang tegen gedemonstreerd; de volledige oppositie was tegen. De hervorming kwam er toch doordat de toenmalige regering het parlement aan de kant schoof met een constitutioneel trucje.

Toen Bayrou werd aangesteld, beloofde hij een „conclaaf” met vakbonden en werkgeversorganisaties over mogelijke aanpassingen van de pensioenhervorming. Die gesprekken hebben vijf maanden geduurd en zijn eind juni zonder resultaat geklapt. Dit was niet verrassend: al vanaf het begin was duidelijk dat vakbonden en werkgeversorganisaties lijnrecht tegenover elkaar staan op alle punten, van de verhoging van de pensioenleeftijd tot de regels rondom de uitzonderingspositie voor mensen met zware beroepen. Het conclaaf werd dan ook vooral gezien als een soort levensverzekering voor Bayrou. Nadat het overleg mislukte, dienden de socialisten hun motie in.

Lees ook

Na vonnis kan Marine Le Pen geen presidentskandidaat zijn in 2027, maar: ‘Ik laat me zo niet elimineren’

Marine Le Pen wil zetel behouden

Het Rassemblement National van Marine Le Pen heeft dinsdag niet voor de motie gestemd. Dat is opvallend aangezien de partij fel tegenstander is van de pensioenwet en zeer kritisch over premier Bayrou. Maar er spelen andere krachten: als de regering-Bayrou nu ten val komt, groeit de kans dat president Emmanuel Macron binnenkort parlementsverkiezingen uitschrijft. Daarbij mag Le Pen zich niet verkiesbaar stellen omdat ze in maart is veroordeeld voor fraude met Europees geld. Verkiezingen betekenen dat ze haar mediagenieke stoel in de Assemblée verliest.

Ook speelt mee dat nieuwe verkiezingen meer politieke instabiliteit betekenen – en daarvoor wil het RN, dat hard werkt aan een volwassen imago, niet verantwoordelijk gehouden worden. Daarnaast wil de partij druk kunnen blijven zetten op Bayrou in aanloop naar de presentatie van de begroting van 2026, later deze maand. „Als François Bayrou slim is, en dat is hij, gaat hij een begroting presenteren met een aantal maatregelen die ons bevallen”, zei een hooggeplaatste medewerker van de partij deze week tegen nieuwszender FranceInfo. „Wij zullen onze rode lijnen uitzetten en hij zal ze volgen.” Zo toont de radicaal-rechtse partij andermaal dat zíj bepaalt of de Franse regering sneuvelt of niet – zoals dat bij het einde van de regering-Barnier ook al het geval was.

Bezuinigingen

Dat de regering mag blijven zitten, wil niet zeggen dat de rust terugkeert in de Franse politiek. De begroting wordt de volgende test voor de regering-Bayrou: hij wil tientallen miljarden bezuinigen om de enorme staatsschuld te verminderen en zal daarvoor impopulaire keuzes moeten maken, terwijl hij geen meerderheid geniet in het parlement.

Ook kan president Macron vanaf 8 juli het parlement ontbinden: een jaar na de parlementsverkiezingen van vorig jaar, die Macron toen onverwachts uitschreef omdat radicaal-rechts had gewonnen bij de Europese verkiezingen. Dat zou nieuwe parlementsverkiezingen betekenen. Vooralsnog lijkt dat geen logisch scenario, maar dat leek het in juni 2024 ook niet. En toen koos de president er tot verrassing van heel Frankrijk ook voor – met het wankele politieke speelveld waarop zijn premier zich nu staande poogt te houden als gevolg.

Lees ook

Franse premier Bayrou haalt uit naar pers en onderzoekers in verhoor over misbruikzaak

Delen

Mail de redactie

Uit een boterhamzakje haalt Georgine Julen (76) uit Rotterdam een broodje kaas dat ze opeet in de schaduw van een boom in het Amsterdamse Oosterpark. Julen draagt een witte koto, een traditionele Surinaamse jurk, en een groen met gele angisa, een gevouwen hoofddoek. Dadelijk begint de Nationale Herdenking Slavernijverleden. „Mijn voorouders hebben niet alleen gevochten voor hun vrijheid, maar ook voor die van ons”, zegt Julen. „Ik denk elke dag aan ze. Zonder hun strijd zat ik hier niet.”

Onder een van huis meegebrachte parasol zit klinisch psycholoog Nevayo Smeekes (28) uit Gouda klaar voor de herdenking, zijn derde. „In discriminatie en de manier waarop bijvoorbeeld naar Afrika wordt gekeken, drukt de stempel van het slavernijverleden nog altijd door”, zegt hij.

Met toespraken, kransen en een minuut stilte wordt dinsdagmiddag in Amsterdam Keti Koti (letterlijk: ‘gebroken ketenen’) herdacht. Op deze dag in 1863 werd de slavernij afgeschaft. In het Oosterpark volgen enkele duizenden mensen de plechtigheden, die vanwege de hitte eerder op de dag zijn begonnen. Naast de klederdracht in felle keuren vallen dit jaar de vele waaiers en witte paraplu’s tegen de zon op. Twee personen raken onwel. Al is niet iedereen onder de indruk van de hitte. Een vrouw zegt lachend: „Ik kan hier tegen, ik ben een tropenkind.”

Twee jaar geleden maakte koning Willem-Alexander tijdens Keti Koti excuses voor het Nederlandse slavernijverleden. Dat was een komma, geen punt, zei menigeen sindsdien. Na de excuses zouden herstelbetalingen volgen, om de achterstelling aan te pakken van nazaten van tot slaaf gemaakten. Al wordt deze zomer een ‘bewustwordingsfonds’ van 200 miljoen euro opgensteld voor subsidieaanvragen; het schiet nog niet erg op. Dat is dinsdag de boodschap van diverse sprekers.

Lees ook

Met ‘hart en ziel’ geeft de koning extra lading aan zijn slavernij-excuses

Van beloften naar beleid

Al tijdens het plengoffer, waarmee winti-priesteres Marian Markelo voorouders bedankt, komen de herstelbetalingen ter sprake. „We moeten een vuist maken ons recht te halen. Nederland hoeft niet bang te zijn dat het te veel geld kost, het gaat om het besef.”

Wendeline Flores, bestuurder bij het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee), dat de herdenking mede-organiseert, doet een beroep op „ieders moreel kompas”. „Maak van beloften nu ook beleid.”

Veel applaus is er voor de strenge toespraak van Silveria Jacobs, de voormalige minister-president van Sint-Maarten. Herstelbetalingen zijn bij gesprekken met Den Haag „de roze olifant in de kamer”, zegt ze. Dergelijk overleg is „een farce” gebleken. „Onderhandelingen voelden transactioneel.”

Wie het niet expliciet over geld heeft, is demissionair premier Dick Schoof, al spreekt hij wel van „de weg vooruit naar herkenning, heling en herstel”. Die weg is „hobbelig”. Schoof vertelt hoe hij „stil en nederig” werd van verhalen over „diep menselijk leed”. Die hoorde hij tijdens een recente reis naar Caribisch Nederland. Het slavernijverleden is „iets van iedereen”, concludeert Schoof. Dat „moeten we gezamenlijk onder ogen zien.”

De premier sluit af met een gedicht dat auteur Nicolaas Beets tien jaar voor de afschaffing van de slavernij publiceerde. „Laat de ketens vallen. Breekt, verbreekt het juk!”

Als Schoof spreekt, klinkt boegeroep. Enkele mannen houden borden omhoog met ‘Stop the genocide’, ‘Herstel nu’ en ‘1 juli vrij’ – dat laatste verwijst naar het pleit om van Keti Koti een officiële vrije dag te maken.

Er is meer protest. Over het dorre grasveld komen tijdens de speech van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema een twintigtal leden van een Surinaamse en Caribisch-Nederlandse actiegroep ‘voor herstel en zelfbeschikking’ aan. Een van hen is de Rotterdammer Samuel Liverpool (69), witte pet, zwarte zonnebril. Hij houdt een bord omhoog met ‘Koning Willem-Alexander, waar zijn onze herstelbetalingen??’. Liverpool – „een koloniale naam” – werd geboren op Aruba, zijn voorouders komen uit Ghana. Hij wil meer geld en meer inspraak over de besteding daarvan. Het begint allemaal bij dekoloniseren van het onderwijs, vindt Liverpool. „In de politiek en samenleving is nog steeds racisme waar de honden geen brood van lusten.”

Afsluiten met een gedichtje? Dat wordt in elke presentatie gedaan. Alsof Schoof het van AI heeft gehaald

Erkenning

Los van de demonstranten krijgt burgemeester Halsema applaus als ze zegt dat „geschiedenis geen rechte lijn” is. „Helaas zijn gevoelens van witte superioriteit niet verdwenen uit onze samenleving. En is racisme niet weg uit onze instituties. En helaas wordt niet altijd voldoende urgentie gevoeld om werkelijke – financiële, sociale en culturele – gevolgen te verbinden aan de terechte roep om erkenning van historisch leed, dat generaties lang – en ook hier en nu – voortduurt.”

Na de minuut stilte vindt pensionado Georgine Julen, in haar plastic tasje zit nog wat brood, het welletjes. Ze pakt haar wandelstok en staat op. „Het is te warm.” Julen vond de herdenking „heel mooi” en heeft goede hoop wat herstelbetalingen betreft. „Als Nederlanders en nabestaanden van tot slaaf gemaakten kunnen we dit samen fiksen.”

Psycholoog Nevayo Smeekes heeft intussen een ijsje gekocht. Halsema vond hij „erg krachtig”. „De Amsterdamse grachten zijn gebouwd op slavernij, dat benoemde ze.” Premier Schoof was „niet indrukwekkend”. „Afsluiten met een gedichtje? Dat wordt in elke presentatie gedaan. Alsof hij het van AI heeft gehaald.” Smeekers heeft zin in feest, ook dat is Keti Koti. Hij gaat naar het Keti Koti-festival op het Museumplein, gele parasol onder de arm.

Lees ook

Venlo leert haar Surinaamse gemeenschap kennen met Keti Koti

Delen

Mail de redactie

Publiek of privaat? Als het over warmtenetten gaat, staat die vraag centraal in het debat onder energie-experts en politici. Is de energietransitie ermee geholpen als warmtenetten voor een groot deel eigendom worden van gemeenten? Deze week stemt de Tweede Kamer vermoedelijk in met een wet die dit regelt, de Wet collectieve warmte. Tot op het laatst, bleek dinsdag, heeft de Kamer gesleuteld aan het voorstel.

Het warmtenet was een van de grote beloftes om woningen aardgasvrij te maken. In dichtbevolkte wijken zouden huizen kunnen worden verwarmd via een netwerk van leidingen die warm water aan- en afvoeren. Maar jarenlange onzekerheid over een nieuwe marktordening heeft ertoe geleid dat grote, private warmteleveranciers als Vattenfall, Eneco en Ennatuurlijk nieuwe projecten pauzeerden.

De onzekerheid bestaat sinds 2022. Toenmalig minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten (D66) kondigde toen aan dat warmtenetten in publieke handen moesten komen. Private warmtebedrijven kregen in de plannen een minderheidsaandeel en zouden een deel van hun bedrijf moeten verkopen. Jetten vond publiek eigenaarschap nodig gezien het „monopolistische karakter van de warmtemarkt”. Met publieke warmtenetten zouden de belangen van burgers beter gewaarborgd zijn, vergelijkbaar met andere „cruciale infrastructuur”, zoals gas, drinkwater en elektriciteit.

Sinds de aankondiging van deze wetswijziging klinkt felle kritiek van de warmtebedrijven. Zij betwijfelen of hun investeringen financieel nog uit kunnen en of gemeentelijke warmtebedrijven voldoende expertise hebben om zulke complexe projecten op te zetten. Veel stedelijke warmteprojecten, onder andere in Amsterdam en Utrecht, vielen de afgelopen jaren stil – in afwachting van de nieuwe wet.

Inmiddels is de ambitie om 500.000 woningen in 2030 op een warmtenet te hebben aangesloten naar beneden bijgesteld tot 200.000.

Nationaliseren

De afgelopen maanden discussieerde de Tweede Kamer veelvuldig over de warmtewet. Er klonk bij partijen als CDA, CU en VVD – eerdere voorstanders – twijfel of de publieke route verstandig was. Zij vroegen zich af of gemeenten en andere publieke warmtebedrijven de slagkracht en kennis hebben om nieuwe warmtenetten uit te rollen. Ook zagen VVD en CU weinig in een advies om warmtebedrijven te nationaliseren. Dat zou veel geld kosten, maar de warmtetransitie niet per se verder helpen, stelden zij.

Dinsdag bleek tijdens de stemmingen dat de Tweede Kamer een middenweg heeft gevonden tussen publiek en privaat. De Kamer stemde in met een amendement van CDA en VVD dat bepaalt dat private bedrijven drie jaar langer (maximaal tien jaar vanaf de ingang van de wet) nieuwe warmteprojecten mogen beginnen. Dit voorstel stelt de overgang naar publieke warmtenetten iets uit.

Een ander voorstel van de VVD (private partijen mogen niet dertig maar veertig jaar verdienen aan hun warmtenetten) verworpen. Critici, zoals de Vereniging voor Gemeenten (VNG), vreesden dat deze wijziging niet zou leiden tot meer investeringsbereidheid bij private bedrijven maar tot vertragingen bij het opstarten van publieke warmtenetten.

De stem van de PVV gaf bij beide amendementen de doorslag: het eerste amendement hielp de partij aan een meerderheid, bij de tweede stemde ze tegen en bleef die meerderheid uit.

Lees ook

Lees ook: ‘Als ik een warmtenetproject financieel zo uit de bocht laat vliegen, ben ik failliet’

Niet altijd betaalbaar

De vraag over het eigenaarschap raakt aan een onderliggende kwestie. Hoe krijg je warmtenetten zo betaalbaar mogelijk, en dus aantrekkelijk voor gebruikers? Met name in dichtbevolkte wijken zijn warmtenetten vaak de goedkoopste optie, omdat er dan minder investeringen in het stroomnet nodig zijn dan wanneer elk huishouden een eigen oplossing zoekt.

Toch ervaren mensen warmtenetten niet altijd als betaalbaar: gebruikers hebben vaste tarieven, die nu nog gekoppeld zijn aan de (hoge) gasprijs. Na de energiecrisis van 2022 vielen warmtetarieven vaak hoger uit.

Lees ook

Lees ook: Zelfs voor de zuinigste man van Nieuwegein is het warmtenet duur

Het wetsvoorstel doorbreekt die koppeling. Het idee is dat de tarieven voor huishoudens zijn gebaseerd op de werkelijke kosten van het warmtebedrijf om een specifiek warmtenet aan te leggen. De Autoriteit Markt en Consumptie (ACM) controleert de hoogte van die tarieven.

De investeerbaarheid voor bedrijven en de betaalbaarheid voor gebruikers zijn twee kanten van dezelfde medaille

Leidt dat tot lagere tarieven? Het risico blijft dat ene project duurder is dan het andere en de ACM geen onredelijk hoge kosten constateert, wat ertoe leidt dat in de ene wijk de tarieven hoger zijn dan in de andere. Dat is geen ondenkbaar scenario nadat in mei bekend werd dat het publieke warmtenet WarmtelinQ in Zuid-Holland een half miljard euro duurder wordt dan was verwacht.

De mate waarin warmetenetten aantrekkelijk zijn voor investeerders en de betaalbaarheid voor gebruikers zijn „twee kanten van dezelfde medaille”, zei ChristenUnie-Kamerlid Pieter Grinwis. Aansluiting op het warmtenet zou voor burgers „de meest aantrekkelijke oplossing moeten zijn”.

Overgangsfase

Of de overgang naar nieuwe tarieven leidt tot goedkopere warmte voor gebruikers, moet de komende twee tot vier jaar blijken. Het ministerie van Klimaat en Groene Groei ziet die periode als overgangsfase, waarin de ACM zal nagaan welke kosten warmtebedrijven redelijkerwijs maken en wat gepaste tarieven zijn.

Om die reden is het wetsvoorstel in de ogen van veel Tweede Kamerleden onbevredigend. De zorgen over betaalbaarheid zijn nog niet weggenomen. De Tweede Kamer heeft wel bedongen dat vóór dat die nieuwe tarieven ingaan, moet zijn uitgezocht of die betaalbaar zijn voor gebruikers. Dan zal ook zijn bepaald of er extra subsidies of kortingen nodig zijn om warmte betaalbaar te maken. Dat ligt aan veel factoren: als de prijs voor gas hoger is, maakt dat duurzame oplossingen „relatief” goedkoper.

De wet kent wel een maximumtarief: als de kosten voor bedrijven hoger uitvallen dan dat maximum worden zij daarvoor gecompenseerd uit een fonds en betalen gebruikers niet meer dan dat tarief.

Donderdag stemt de Kamer definitief over het wetsontwerp.

Delen

Mail de redactie