Category: Vandaag

Na drie uur te hebben gesproken, kwam bij de Russische president Vladimir Poetin dan toch het hoge woord eruit. „Ik maak van deze gelegenheid gebruik om [Trump] te feliciteren met zijn verkiezing tot president van de Verenigde Staten”, zei Poetin donderdag tijdens een sessie van de Valdai-discussieclub in Sotsji. Om er meteen aan toe te voegen, dat hij „geen idee” heeft wat Trump zal gaan doen, maar dat diens voornemen om de betrekkingen met Rusland „te herstellen” en de „Oekraïne-crisis” te helpen beëindigen „op zijn minst aandacht verdient”.

Terwijl Europese leiders, onder wie de Oekraïense president Zelensky, er woensdag snel bij waren om de president-elect te feliciteren, bleef het vanuit Moskou stil. De enige reactie kwam van Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov, die liet weten „niet op de hoogte te zijn” van plannen van zijn baas om Trump te feliciteren. Dat zou de betrekkingen echter niet beschadigen, suste Peskov, omdat die toch „niet verder konden verslechteren”. Het was Poetins opzichtige manier om desinteresse te veinzen en te laten zien dat de diplomatieke mores hem gestolen kunnen worden. Anderhalve dag later kwamen de felicitaties dan toch.

Heel geloofwaardig was de Russische desinteresse voor de aanstaande Amerikaanse machtswisseling toch al niet. De Russische nieuwssite Vjorstka wist woensdag te melden dat Poetin en andere hooggeplaatste leden van zijn regering Trump wel degelijk al op woensdag hadden gefeliciteerd. Echter niet via de officiële weg met een telefoontje, maar „via kennissen”, aldus een anonieme bron in de Doema, het Russische parlement. Onder meer Buitenlandminister Sergej Lavrov, voorzitters van Doema en Federatieraad Vjatsjeslav Volodin en Valentina Matvienko, en de machtige bankier German Gref zouden felicitaties naar Mar-a-Lago hebben gestuurd. Daarmee zouden zij, aldus de bron, hun persoonlijke betrekkingen met Trump opwarmen, waar „het Kremlin veel waarde aan hecht”.

Covid-tests voor Poetin

Ook is bekend dat Poetin en Trump er nauwere persoonlijke betrekkingen op nahouden dan beide mannen doen voorkomen. Begin oktober schreef de Amerikaanse journalist Bob Woodward, bekend van zijn Watergate-onthulling, dat Trump bij het uitbreken van de pandemie in 2020 een setje van de eerste covid-tests naar Moskou had gestuurd. „Ik zal het aan niemand vertellen, want de mensen zullen boos worden op jou, niet op mij”, zou Poetin tegen Trump hebben gezegd. Ook zouden ze zeker zeven keer telefonisch contact hebben gehad.

Eind oktober berichtte The Wall Street Journal ook over de goede banden tussen Poetin en Elon Musk, die naar verwachting een belangrijke post zal krijgen binnen Trumps administratie. Beide mannen zouden volgens anonieme Amerikaanse, Europese en Russische bronnen sinds 2022 regelmatig contact hebben over persoonlijke, zakelijke en geopolitieke onderwerpen. Poetin zou Musk onder andere hebben verzocht Starlink-satellieten boven Taiwan niet te activeren, als gunst aan China.

De schimmige werkwijze herinnert aan Trumps eerdere contacten met Moskou en de vele ‘Rusland-onderzoeken’ die Congres en FBI na zijn eerste verkiezing instelden naar de vele Russische en Oekraïense connecties binnen team-Trump. Toen was het onder meer de Russisch-Azerbeidzjaanse popster Emin Agalarov die Trump namens zijn vader, de bekende zakenman Aras Agalarov, gevoelige informatie aanbood over Hillary Clinton. Trump kende de Agalarovs uit 2013, toen zij zijn Miss Universe-verkiezing naar Moskou haalden. Trump zou Poetin naar eigen zeggen in die periode voor het eerst hebben ontmoet, iets wat hij later ontkende.

Donderdag meldde Peskov dat hij een gesprek tussen Trump en Poetin voor diens inauguratie in januari niet uitsloot, maar dat Trump daartoe het initiatief zou moeten nemen. Kurt Volker, Trumps speciale gezant voor Rusland en Oekraïne tussen 2017 en 2019, zei woensdag te verwachten dat Trump het Kremlin zal benaderen. „Ik denk dat hij Poetin zo snel mogelijk gaat bellen en hem zal zeggen dat hij de oorlog moet beëindigen”, zei Volker tegen de Kyiv Independent.

Maar hoe een duurzame vrede tot stand moet komen, is een open vraag. Volgens The Wall Street Journal deed het Trump-team al meerdere voorstellen, die de oorlog echter zouden bevriezen in plaats van beëindigen. Ze behelzen Russische controle over een vijfde van Oekraïens grondgebied, de instelling van een gedemilitariseerde zone van maar liefst 1300 kilometer en een blokkade van Oekraïense NAVO-toetreding. In ruil daarvoor zou Oekraïne kleinschaliger Amerikaanse hulp ontvangen. „Wij kunnen trainingen geven en andere steun, maar de loop van het geweer zal een Europese zijn”, zei een anonieme bron uit Trumps entourage tegen de krant.

Proefballonnetjes

Een andere optie zou zijn om de militaire steun aan Kyiv domweg in te trekken en Zelensky zo te dwingen tot onderhandelingen met Moskou. Dergelijke proefballonnetjes mogen Poetin als muziek in de oren klinken, op instemming van Kyiv of van Europese landen zullen ze niet kunnen rekenen. Bovendien is breed bekend dat Trump ook over cruciale dossiers per dag, zelfs per uur, van gedachten kan veranderen. Een bezoek aan Kyiv kan hem zomaar doen besluiten om niet Oekraïne, maar Rusland een ultimatum te stellen.

Het Kremlin zit niet te wachten op een bevriezing van het conflict, noch op Amerikaanse ultimatums. Woensdag schreef Dmitri Medvedev, vicevoorzitter van de Russische Veiligheidsraad en uitgesproken havik, op het (in Rusland verboden) X: „Kamala is er geweest. Laat haar maar kakelen. De doelen van de Speciale Militaire Operatie blijven onveranderd en zullen worden bereikt.” Daarmee herhaalde Medvedev het Kremlin-mantra, dat Rusland niet van plan is de oorlog te staken, die onder het mom van ‘demilitarisering’ en ‘denazificatie’ wordt gevoerd.

Ondertussen hopen Russische elites wel degelijk dat Trump de financiële steun aan Oekraïne zal indammen en de betrekkingen met de VS zullen verbeteren, maar hebben ook zij moeite de stemming in het Kremlin te peilen. De Russische staatspropaganda dreef donderdagavond de spot met Trumps echtgenote Melania, door op tv naaktfoto’s uit haar modellentijd te tonen.

Bovendien boekt Rusland successen op het slagveld en vormt de oorlog een motor achter de door sancties getroffen Russische economie en de propaganda, die haat tegen het Westen voedt en een cruciale peiler vormt onder Poetins regime. Ook gezien de Russische successen op het slagveld, lijkt het onwaarschijnlijk dat Poetin zich na Trumps inauguratie naar de onderhandelingstafel zal haasten. Tenzij er wordt gedreigd met keiharde sancties, of hij onderhandelingen aan zijn achterban kan verkopen als onbetwistbare overwinning.

Delen

Mail de redactie

Een latere diagnose, een kleinere overlevingskans en vaker pijn: als je een laag inkomen hebt en kanker krijgt, ben je slechter af dan met een hoog inkomen. Dat bleek deze week uit onderzoek van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). Mensen met een laag inkomen hebben bijvoorbeeld 10 procent minder kans om na vijf jaar kanker te overleven dan degenen met een hoog inkomen. Ook is de levenskwaliteit voor die eerste groep minder indien ze de ziekte wél overleven, omdat ze meer last van pijn en vermoeidheid hebben en vaker hun baan verliezen.

Dat tussen arm en rijk een gezondheidskloof bestaat, is geen nieuws: al vorig jaar stelde de Sociaal-Economische Raad dat 20 procent van de welvarendste mensen in Nederland gemiddeld 8 jaar langer leeft, plus 24 jaar langer in goede gezondheid, in vergelijking met de 20 procent minst welvarende mensen. Daarom is Frank van Lenthe, hoogleraar sociale epidemiologie en onderzoeker sociaal-economische gezondheidsverschillen aan het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam, dan ook „helaas niet verbaasd” dat ook na een kankerdiagnose hun overlevingskansen en levenskwaliteit lager uitvallen.

„Hoe schrijnend ook, het zou raar zijn als het helemaal gelijk was. Mensen in lagere sociaal-economische groepen hebben een grotere kans op allerlei vormen van kanker en andere chronische aandoeningen. Daar zitten bepaalde mechanismen achter die niet verdwijnen na hun diagnose.”

De oplossing voor sociaal-economische verschillen wordt vaak in het medische gezocht, maar sociaal beleid is belangrijker

Wat voor mechanismen zijn dat?

„Dat gaat over de directe omstandigheden uit het dagelijks leven die invloed hebben op de gezondheid. Bijvoorbeeld materiële levensomstandigheden, zoals moeite met rondkomen. Maar ook woon- of werkomstandigheden. Baanonzekerheid, onregelmatig werk, leefbaarheid van de wijk. Die veroorzaken allemaal stress, wat kan leiden tot ongezonder gedrag, waardoor mensen vaak al ongezonder de spreekkamer inkomen. Daardoor kunnen de gevolgen van ziekte ook groter zijn.

Gedrag kun je veranderen, zou je denken, maar dat is ontzettend ingewikkeld. En factoren die leiden tot bepaald gedrag liggen lang niet altijd binnen de eigen invloed. Je woon- en werkomstandigheden kun je meestal niet op slag veranderen na een diagnose.”

Mensen met een lagere sociaal-economische status worden vaak in een later stadium gediagnosticeerd en bij hen worden tumoren minder vaak verwijderd. Krijgen ze slechtere zorg?

„Die uitspraak zou ik niet willen doen. Ik denk dat verschillende factoren meespelen. Zo kan ik me voorstellen dat mensen met een hoger inkomen, die vaak ook een hogere opleiding hebben genoten, de vaardigheden hebben om zichzelf meer te verdiepen. Hoe voorbereid je aan een gesprek met een arts begint – hoeveel kennis je hebt verzameld over behandelmogelijkheden , bijvoorbeeld – kan het verloop van dat gesprek beïnvloeden en ook hoe wordt nagedacht over oplossingen.

En wat kan meespelen: mensen met veel betere levensomstandigheden hebben misschien een andere houding. Namelijk: ‘Ik wil er alles uithalen, alles proberen.’ Mensen met slechtere levensomstandigheden hebben wellicht een wat fatalistischer perspectief en denken: ‘Het is zoals het is: je hebt er maar mee om te gaan.’ Omdat ze die houding gewend zijn geraakt, bijvoorbeeld rondom werk en inkomen.”

Houden artsen wel genoeg rekening met de omstandigheden van de patiënt?

„Ik schat in dat een arts elke patiënt over het algemeen gelijk behandelt. De vraag is of dat wel moet, als we deze verschillen kleiner willen maken. En of we niet veel alerter moeten zijn op de achtergrond van de patiënt, ons beter moeten realiseren dat sommige patiënten door hun leefomstandigheden veel beter met een ziekte kunnen omgaan dan andere.

Dat is denk ik niet alleen aan de arts. De oplossing voor sociaal-economische verschillen wordt vaak in het medische gezocht, maar sociaal beleid is eigenlijk belangrijker. Ziekte kan de sociaal-economische status verder verslechteren, bijvoorbeeld door baanverlies of inkomensterugval bij arbeidsongeschiktheid. Dat houdt gezondheidsverschillen in stand. Gericht beleid kan helpen de consequenties te verkleinen. De dieperliggende oorzaken voor deze verschillen liggen buiten het ziekenhuis.”

Mensen met slechtere levensomstandigheden hebben wellicht een wat fatalistischer perspectief en denken: ‘Het is zoals het is’

Uit het onderzoek blijkt dat mensen met een lagere sociaal-economische status minder nazorg krijgen – zoals fysiotherapie – en vaker blijven roken nadat de diagnose is gesteld. Kunnen artsen dat voorkomen?

„De een vindt de weg naar de juiste hulpverlening makkelijker dan de ander. Je zou die laatste groep daarin strakker kunnen begeleiden. Een algemeen advies te stoppen met roken heeft bij iemand met meer middelen en minder stress een hogere slagingskans dan bij iemand met kopzorgen over de huur, die publieke instanties minder vertrouwt – ook dat speelt vaak mee. Daarbij, dezelfde redenen waarom mensen met een lager inkomen vaker roken, verkleinen hun kans om het verslavende effect te verslaan.”

Kan dat ook tot zorgmijding en daarmee tot bijvoorbeeld een latere diagnose leiden?

„Niet zozeer zorgmijding als wel er later bij zijn. Iedereen zegt: mijn gezondheid is mijn belangrijkste bezit. Maar als je alles goed op een rijtje hebt – werk, financiën, woning – kan iets kleins eerder aanleiding zijn even naar de huisarts te gaan. Verkeer je daarentegen in zwaardere levensomstandigheden, dan zeg je eerder: ik wacht het even af. Dat geldt voor gezondheidsverschillen in het algemeen: het klinkt als een kwestie van keuzes, maar die zijn eigenlijk gevolg van substantiële verschillen in de levens van mensen met hogere en lagere inkomens.

Wat nazorg betreft was een van de factoren uit het rapport bijvoorbeeld reistijd. Als je minder tijd en geld hebt, zul je na een behandeling eerder een controle overslaan. Meestal is dat geen heel bewuste keuze, maar iets wat door die omstandigheden wordt ingegeven.”

Delen

Mail de redactie

Goedemorgen! Het was een bewogen week vol nieuws en vragen rondom de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Onze economieredacteuren bekeken wat de komst van Donald Trump als president betekent voor de economie en bedrijven. Een ding is zeker: er heerst veel onzekerheid. Wat we verder lazen vanochtend:

• De NOS schrijft dat minderjarigen regelmatig reclames voor botox, lipfillers en borstvergrotingen voorgeschoteld krijgen op TikTok. Dat strookt niet met de regels van de Nederlandse Reclame Code, waarin staat dat bedrijven dit soort reclames „niet specifiek mogen richten” op jongeren onder de 18. Toch ontdekte de NOS dat „een tiental bedrijven op TikTok de groep van 13 tot en met 17 jaar in het vizier heeft”.

• Beleggers die inzetten op een koersdaling van aandelen in hernieuwbare energiebronnen hebben ruim 1,2 miljard dollar winst geboekt, schrijft FT. Trump heeft aangekondigd de Inflation Reduction Act van president Joe Biden te beëindigen (wat overigens echt niet zo makkelijk zal gaan). Dat zou kunnen leiden tot vertraging in de ontwikkeling van hernieuwbare energie capaciteit in Amerika.

• Volgende week begint de VN-Klimaatconferentie COP29 in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe. Klimaatfinanciering wordt naar verwachting een van de grootste struikelblokken, schrijft Trouw. Arme landen dragen de zwaarste lasten van klimaatverandering maar hebben de minste middelen om zich aan te passen.

• De Nederlandse industrie blijft kwakkelen. Afgelopen september daalde de productie met 3,3 procent ten opzichte van vorig jaar, schrijft Nu.nl.

Israël stuurt twee vliegtuigen naar Nederland om Israëliërs in veiligheid te brengen. Er zou sprake zijn geweest van een „zeer gewelddadig incident” tegen Israëlische burgers in Amsterdam. Dat meldde de Israëlische premier Benjamin Netanyahu in een verklaring aan persbureau Reuters. In Amsterdam ontstond vrijdag aan het begin van de nacht onrust nadat Ajax had gespeeld tegen de Israëlische voetbalclub Maccabi Tel Aviv.

De Israëlische publieke omroep Kan News zei dat Netanyahu deze beslissing nam na een „situatiebeoordeling” met de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken, Israel Katz. „De premier eist dat de Nederlandse regering en de Nederlandse veiligheidstroepen resoluut en snel optreden tegen de relschoppers om de veiligheid van onze burgers te waarborgen”, meldde Kan News.

Katz belde eerder in de nacht van donderdag op vrijdag met de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC). Hij vroeg in dat gesprek om hulp bij het in veiligheid brengen van Israëliërs in Amsterdam. Inmiddels heeft premier Dick Schoof met Netanyahu gebeld. Hij spreekt van „volstrekt onacceptabele antisemitische aanvallen op Israëliërs” en heeft de Israëlische premier ervan verzekerd dat „de daders zullen worden opgespoord en vervolgd”.

Het is niet bekend of er tijdens de ongeregeldheden gewonden zijn gevallen. De politie heeft aan persbureau ANP laten weten dat er geen ambulances zijn ingeschakeld. „Het kan zijn dat er gewonden zijn geweest die zich niet hebben gemeld of die zichzelf hebben verzorgd, maar waar wij in die zin niet bij betrokken zijn geweest.”

Het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken heeft gezegd dat tien Israëliërs gewond zijn geraakt en dat twee anderen “vermist” zijn na botsingen tussen voetbalsupporters. Dit is niet door de politie bevestigd. Later vrijdag is er een persconferentie van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema. Dan wordt meer duidelijkheid verwacht.

Vechtpartijen

Op donderdag, voorafgaand aan de wedstrijd tussen Ajax en Maccabi, braken in Amsterdam schermutselingen uit tussen Maccabi-fans en pro-Palestijnse demonstranten.

Ook na de wedstrijd bleef het onrustig. Rond middernacht ontstonden er ongeregeldheden in het centrum, waarbij confrontaties plaatsvonden tussen jongeren en supporters van de Israëlische club.

Een woordvoerder van de politie liet aan de Amsterdamse zender AT5 weten dat er in totaal 57 mensen zijn aangehouden, vanaf het moment dat de ongeregeldheden uitbraken op de Dam tot na de wedstrijd.

Aan het begin van de avond zou er volgens AT5 met stoelen zijn gegooid naar Maccabi-supporters die na de wedstrijd de metro naar het centrum namen. De ME kwam vervolgens in actie om de Maccabi-supporters te beschermen en begeleidde hen naar hun hotels.

Reacties

De Israëlische ambassade in de Verenigde Staten deelde op X dat „honderden fans” van Maccabi waren aangevallen toen zij het stadion verlieten. De aanvallers zouden beelden van de incidenten trots hebben gedeeld.

Eerder in de nacht sprak ook de Israëlische oud-premier Naftali Bennett zijn zorgen uit. Op X zei hij dat er sprake leek te zijn van een „geplande en georganiseerde pogrom” in Amsterdam.

Geert Wilders zei op X dat de beelden van de incidenten wel een „Jodenjacht” leken. „Schaamte dat dit in Nederland kan gebeuren. Volstrekt onacceptabel.”

Delen

Mail de redactie

Als het goed is bij Ajax begint het tegenwoordig vaak bij de 21-jarige Kian Fitz-Jim. Na een klein half uur snoept hij de bal door fel jagen af van een middenvelder van Maccabi. Dan, na een soort een-tweetje met zijn eigen voeten waarmee hij een blok van zijn tegenstander ontwijkt, speelt hij Brian Brobbey aan op de rand van het strafschopsgebied. De boodschap zit verpakt in de snelheid van de pass: kaatsen. Dat doet de spits. Tik, op Kenneth Taylor. Tik, terug naar Brobbey. Tik, weer naar Taylor, helemaal vrij nu. Doelpunt.

Het is de mooiste aanval op een avond die voor Ajax zorgeloos verliep. Op voetbalgebied dan. Ruim voor de wedstrijd vulden de 2.600 Maccabi-supporters het uitvak. Zij waren onder politiebegeleiding naar het stadion gereisd, nadat het eerder op de dag en ’s nachts onrustig was geweest in het centrum van de stad. Op en rond de Dam, waar ’s middags een paar honderd fans van de Israëlische club verzamelden, ontstonden opstootjes toen langslopende mensen pro-Palestijnse leuzen scandeerden. Ook werd vuurwerk afgestoken. De politie hield zeker twintig mensen aan.

Zo gespannen als de sfeer was buiten het stadion, afgezien van strenge controles bij de ingang was daar in de Johan Cruijff Arena niets van te merken. De harde kern van Ajax had vooraf duidelijk gemaakt „geen politiek” te dulden op de tribunes en „waar nodig in te grijpen”. Een oekaze die impliciet overigens al geldt sinds een jaar geleden een vechtpartij ontstond op de F-Side, nadat iemand een Palestijnse vlag tevoorschijn had gehaald.

Veel gezichten

Reden tot ingrijpen was er niet op de tribunes, en ook wat op het veld gebeurde, stemde de thuissupporters tevreden. Het Ajax van coach Francesco Farioli is een ploeg met veel gezichten. Heel soms dynamisch en aanvallend, zoals afgelopen zondag toen het koploper PSV versloeg (3-2). Dan weer geslepen en gedisciplineerd, gericht op het lamleggen van de tegenstander, met als duidelijkste voorbeeld de uitzege tegen Feyenoord (0-2). En dikwijls, als de opponenten zwakker zijn en de bal aan Ajax laten, solide en geduldig, op het trage af.

Zo veranderlijk als de speelstijl zijn ook de opstellingen van Farioli. Deels noodgedwongen, Ajax kent een druk programma en de coach wil zoveel mogelijk spelers fit én ingespeeld houden. Maar rouleren, tactisch en qua bezetting, kan ook een strategische keuze zijn. Zeker met een kwalitatief magere selectie. Terwijl Farioli er openlijk voor uitkomt dat hij zich in hoge mate aanpast aan de tegenstander – voorheen een onverdedigbare opvatting binnen de club die prat gaat op een eigen speelstijl – maakt de wispelturigheid van zijn ploeg het voor tegenstanders juist moeilijk zich op Ajax in te stellen.

Maccabi Tel Aviv gold vooraf als een van de mindere tegenstanders deze periode. Ajax begon met twee overwinningen en een gelijkspel op zak aan de wedstrijd, de Israëlische club had alleen nog maar verloren in de Europa League.

Het krachtsverschil was vanaf het begin duidelijk. Ajax, dat drie andere spelers opstelde dan tegen PSV en aanvoerder Jordan Henderson op de bank liet, kwam binnen het kwartier op voorsprong. Bertrand Traoré kon van dichtbij inschieten na een knappe actie van spits Brian Brobbey, die even daarvoor al een grote kans had gemist. Daarna de combinatiegoal van Taylor, snel gevolgd door schot in de verre hoek van linksbuiten Mika Godts. Ajax mocht alleen van geluk spreken dat een eigen doelpunt van Daniele Rugani werd afgekeurd vanwege hinderlijk buitenspel.

Vreugde Brobbey

Hoogtepunt uit de tweede helft was het doelpunt (4-0) van Brian Brobbey. De spits had nog niet gescoord dit seizoen en leek daar met de week meer onder te lijden. Na een uur mocht hij een vrije trap nemen ín het strafschopsgebied, na een knullige fout van de Maccabi-keeper die een doeltrap tegen zijn eigen been aanschoot. Brobbey ramde de bal in het dak van het doel en schreeuwde het uit, toegejuicht door zijn medespelers die eveneens opgelucht leken.

Het laatste doelpunt kwam van Fitz-Jim, die net als tegen PSV zijn grote potentie toonde als creatieve, dynamische middenvelder. Hij controleerde een voorzet met de borst en schoot koeltjes binnen.

Zondag wacht Ajax een zwaardere test, uit bij FC Twente.

Delen

Mail de redactie

Een groep van een vijftigtal rijksambtenaren met een migratieachtergrond vraagt minister Judith Uitermark (Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties, NSC) dringend „structurele maatregelen” te treffen tegen „institutioneel racisme, discriminatie en etnisch profileren binnen de rijksoverheid”. De ambtenaren schrijven op hun werk „dagelijks geconfronteerd” te worden met racisme.

In een brandbrief spreekt het ‘Collectief van Bezorgde Rijksambtenaren’ over „patronen van uitsluiting” die herinneringen oproepen aan de „wantoestanden” die ook aan het licht kwamen in de Toeslagenaffaire. „Ditmaal zijn het niet de burgers die het doelwit zijn van wantrouwen en vooroordelen, maar de mensen die werken binnen het systeem”, aldus het schrijven. „Medewerkers die met hart en ziel bijdragen aan de publieke zaak, worden keer op keer geconfronteerd met ongelijkheid, wantrouwen en vooringenomenheid. Het raakt ons diep, maar het raakt vooral het hart van de organisatie zelf.”

Uit vrees voor represailles willen de ambtenaren die de brandbrief hebben ondertekend anoniem blijven. „Je wordt als ambtenaar sociaal geïsoleerd of op een zwarte lijst gezet als je discriminatie en pesterijen aankaart”, zegt een van de ondertekenaars van de brandbrief. Onder de initiatiefnemers van het schrijven zijn een aantal departementale adviseurs en vertrouwenspersonen op het terrein van een veilig werkklimaat. De ondertekenaars, van wie NRC er een aantal heeft gesproken, werken op verschillende ministeries. De brandbrief is deze week via een personeelsfunctionaris bezorgd bij minister Uitermark.

Schrijnend beeld

Twee weken geleden schreef Uitermark al aan de Tweede Kamer dat uit het rapport Racisme binnen de Rijksoverheid, dat externe onderzoekers recentelijk hebben opgesteld, „een schrijnend beeld” naar voren komt „van ervaringen met racisme op onze werkvloer. Dit is allereerst ontzettend pijnlijk voor de medewerkers die hierdoor worden getroffen. En het is onacceptabel.”

Uit een personeelsenquête bleek vorig jaar al dat tien procent van de rijksambtenaren het afgelopen jaar racisme heeft ervaren. Voor rijksambtenaren met een herkomstland buiten Europa was dat 29 procent. Dit jaar is er op het verzoek van het ministerie door onderzoekers van de bureaus Verwonderzoek en Labyrinth Onderzoek & Advies nader gesproken met 66 rijksambtenaren met een migratieachtergrond die de afgelopen drie jaar zelf racisme op de werkvloer hebben ervaren. De groep deelnemers was divers qua leeftijd, gender, functie en salarisschaal. Zij omschreven hun etnische, culturele of religieuze achtergrond onder andere als Marokkaans, Turks, Surinaams, Chinees, Indiaas, joods en moslim.

In het onderzoeksrapport staat dat de ervaringen van rijksambtenaren met racisme op de werkvloer uiteenlopen van los staande incidenten tot langlopende conflicten of pesterijen en foute grappen. „Bij een deel van de ervaringen gaat het om expliciet en openlijk racisme.” Een ambtenaar kreeg op haar eerste dag van een collega te horen dat „jullie de plekken van onze kinderen inpikken”. Tegen een andere ambtenaar werd bij een overleg gezegd: „Haal dat doek eens van je hoofd”.

Onderhuids of subtiel racisme uit zich vaak „in een gebrek aan vertrouwen, onderschatting of betutteling. Juist het verborgen karakter van deze ervaringen maakt het lastig voor respondenten om de vinger te leggen op wat er aan de hand is”.

Rijksambtenaren met een migratieachtergrond krijgen volgens de onderzoekers vaak ongepaste vragen over hun herkomst of achtergrond tijdens (interne) sollicitatiegesprekken. „Ook worden er aan hen hogere eisen gesteld voor promotie, bijvoorbeeld met betrekking tot taalgebruik, of worden andere collega’s met minder ervaring onterecht voorgetrokken”.

Twijfel aan loyaliteit

„Als ik vertel dat ik op vakantie ga naar mijn land van herkomst, word ik al heel nadrukkelijk door collega’s aan de tand gevoeld. Dan wordt er getwijfeld aan mijn loyaliteit”, vertelt een van de ondertekenaars van de brandbrief. Iedereen met een migratieachtergrond voelt zich volgens deze persoon „constant bekeken en beoordeeld”.

Het melden van racisme bij leidinggevenden of vertrouwenspersonen heeft volgens de slachtoffers nauwelijks effect. Klagers „maken mee dat hun beleving door leidinggevenden of vertrouwenspersonen in twijfel getrokken of gebagatelliseerd wordt, en zij worden ontmoedigd om verdere actie te ondernemen”, staat in het onderzoeksrapport.

Het zijn ervaringen die „diep verdriet en pijn en teleurstelling in de organisatie” veroorzaken. Aanhoudend racisme en lang slepende meldprocedures „leiden uiteindelijk ook vaak tot ziekte en langdurige uitval”, aldus het rapport.

Afdelingen worden steeds ‘witter’

Volgens de auteurs van de brandbrief beschrijft het rapport „slechts het topje van de ijsberg”. De werkelijke omvang van het racisme blijft onzichtbaar omdat „veel collega’s zwijgen uit angst voor negatieve consequenties, een angst die hun stem smoort en het systeem beschermt”.

In de brandbrief staat dat het streven naar een inclusieve overheid steeds meer teniet wordt gedaan. „Medewerkers van kleur lijken systematisch het doelwit te worden van bezuinigingen en herstructureringen. Afdelingen worden steeds ‘witter’.” Er is, vertelt een van de ondertekenaars, „een plafond voor mensen met kleur bij de overheid. Leidinggevenden met een migratieachtergrond zijn er nauwelijks. Het is een klassenmaatschappij, terwijl de overheid als werkgever juist het voorbeeld zou moeten zijn”.

‘Voornemens te vaag’

Uitermark schrijft aan de Tweede Kamer te werken aan een meer overzichtelijk stelsel van voorzieningen om grensoverschrijdend gedrag te melden. Initiatiefnemers van de brandbrief vinden de voornemens van Uitermark te vaag en vrijblijvend. Ze willen nu concrete maatregelen zien. Ze vrezen dat onder de huidige rechtse regering juist minder aandacht voor racisme op de werkvloer zal zijn. „Het verschil is nu al merkbaar. Het management krijgt in feite carte blanche om alles wat met diversiteit en inclusie te maken heeft eruit te werken omdat het als te ‘woke’ wordt gezien.”

Minister Uitermark zegt het signaal uit de brandbrief „ontzettend serieus” te nemen. „In het regeerprogramma staat niet voor niets dat dit kabinet racisme, discriminatie, antisemitisme en moslimhaat daadkrachtig aanpakt”. Ze kondigt aan dat er in januari „een loket komt waar iedere ambtenaar op een veilige manier een formele melding kan doen”. Ze wijst er wel op dat „kwalijke misstanden niet van de ene op de andere dag te veranderen zijn.”

Delen

Mail de redactie

Symbolisch is het wel: de zoektocht naar een Europees antwoord op de verkiezing van Donald Trump begint onder leiding van Viktor Orbán. De Hongaarse premier, groot fan van Trump, wordt door andere Europese regeringsleiders doorgaans genegeerd: hij is hen te radicaal, te pro-Russisch, te antiliberaal. Maar uitgerekend deze week mag hij twee topontmoetingen van EU-leiders voorzitten.

Het is een toevalstreffer: het overleg stond al maanden in de agenda en Hongarije heeft dit half jaar het roulerende voorzitterschap van de EU in handen, dus reist heel Europa donderdag en vrijdag af naar Boedapest. En de toon is gezet. Een opgewekte Orbán, die vertelt dat hij Trumps zege met wodka heeft gevierd omdat er geen champagne voor handen was, schudt als gastheer volop handen en loopt breed grijnzend rond alsof hij zélf net de verkiezingen heeft gewonnen.

„Er is een hoofdstuk afgesloten en een nieuw hoofdstuk begonnen”, zegt hij aan het eind van de bijeenkomst.

En de rest? In 2016 overheersten na Trumps eerste verkiezingsoverwinning in Brussel en in de Europese hoofdsteden de verrassing en de verslagenheid. Dat gevoelt ontbreekt nu. Met een nieuw presidentschap van Trump werd al maanden rekening gehouden. En bovendien: er is dit keer geen tijd voor sentiment. Europa zal veel sneller en scherper moeten gaan handelen dan toen, zo klinkt het in vele commentaren.

Als we beslissen om herbivoren te blijven, dan winnen de carnivoren

„De wereld bestaat uit herbivoren en carnivoren”, zei de Franse president Emmanuel Macron, in een poging zijn collega’s tot actie aan te zetten. „Als we beslissen om herbivoren te blijven, dan winnen de carnivoren.” Zijn boodschap: als Europa zijn tanden niet laat zien, staat het zelf op het menu.

„Het belangrijkste is nu om de rangen gesloten te houden, ongeacht politieke meningsverschillen”, aldus de Belgische premier Alexander De Croo.

Trump 2.0 is anders

Tijdens de eerste termijn van Trump bleef de schade aan de banden met de Europese Unie en de NAVO relatief beperkt. Toch overheerst het gevoel dat zijn presidentschap dit keer anders kan uitpakken.

Anders dan in 2016 is er nu een actieve oorlog op het continent: als Trump zich terugtrekt uit de NAVO of de steun aan Oekraïne stopzet, allebei zaken waarover hij heeft gespeculeerd, moet de Europese Unie kiezen. Wil de EU bijvoorbeeld het financiële gat vullen als de VS geen wapens meer naar Oekraïne sturen, dan moeten de lidstaten hun huidige bijdrage verdubbelen.

Daarnaast is duidelijk geworden dat Trump bij zijn tweede termijn in het Witte Huis op een veel trouwer en hechter team om zich heen kan rekenen. De tegenkrachten uit zijn eerste presidentschap zijn weggevallen, trumpisten zijn in hun plaats gekomen. De kans dat Trumps radicale campagnebeloften uitkomen, is daardoor stukken groter dan acht jaar geleden.

Voor de handel met Europa kan dat grote gevolgen hebben. De importtarieven die de VS in Trumps eerste termijn in enkele sectoren introduceerden, lijken kinderspel vergeleken met de nieuwste dreigementen. Trumps suggestie om tarieven van 10 of zelfs 20 procent in te voeren over alle Europese goederen die de VS binnenkomen, wordt nu door iedereen als een serieus scenario beschouwd.

De afgelopen maanden is door Europese ambtenaren in Brussel al gewerkt aan strategieën voor als het tot zo’n handelsoorlog komt. De gedachte is dat de EU Trump tegemoet zal komen door bijvoorbeeld voor te stellen een aantal bestaande tarieven te verlagen. Tegelijkertijd staat een waaier aan tarieven op Amerikaanse producten klaar als de nieuwe president desondanks volhardt.

Dat dit een heuse koorddansact wordt voor Europa, ontkent zelfs Orbán niet. „De handel met de VS zal een thema worden en het zal niet makkelijk zijn”, zei de Hongaarse premier donderdagavond.

Orbán zinspeelde erop dat hij een rol voor zichzelf ziet weggelegd als Europa’s bruggenhoofd naar de nieuwe Amerikaanse regering. Voor een leider als Orbán zou dat een grote slag betekenen. Hij zou zich bevrijden uit het verdomhoekje op EU-toppen en kunnen profiteren van een rol in de internationale schijnwerpers, op een moment dat hij wegzakt in de Hongaarse opiniepeilingen.

Trump had gewoon gelijk, laten we dat toegeven. Dat leiderschap hebben we ook de komende jaren nodig

Rutte-aanpak

Ook andere radicaal-rechtse politici, zoals de Italiaanse premier Giorgia Meloni, voelen zich gesterkt. Politici Orbán en Meloni hebben ook hun eigen meningsverschillen met Trump en zullen de pijn van een handelsoorlog evengoed voelen. Wat ze delen met Trump is een streven naar een politieke orde met minder bemoeienis van buiten en meer ruimte voor het eigen belang.

Een hoofdrol voor Orbán gaat de meeste regeringsleiders in Boedapest een stap te ver. Zij zien wellicht meer in het recept van Mark Rutte. De nieuwe secretaris-generaal van de NAVO, die aanwezig is op de top donderdag, begint Trump bij zijn aankomst uitgebreid te prijzen.

Niet alleen heeft hij een „huge success” geboekt met zijn verkiezingszege, zegt Rutte, Trump heeft zijn bondgenoten bij de NAVO ook terecht gewezen op hun lage defensieuitgaven. „Hij had gewoon gelijk, laten we dat toegeven. Dat leiderschap hebben we ook de komende jaren nodig.”

Vervolgens wijst Rutte erop dat de oorlog in Oekraïne een steeds mondialer karakter krijgt, mede door de Russische inzet van Noord-Koreaanse soldaten. De strijd om Oekraïne, zegt hij, is ook in het belang van de rest van de wereld – en zeker van de VS. Trump paaien als diplomatieke strategie: het zal een methode zijn waar meer politici de komende tijd bedreven in zullen worden.

Delen

Mail de redactie

Het Braziliaanse Amazonegebied krijgt iets meer lucht. De ontbossingscijfers zijn met 30,6 procent gedaald, de grootste afname in negen jaar tijd. Dat meldt persbureau AP donderdag op basis van cijfers van de Braziliaanse autoriteiten, die naar eigen zeggen beter controleren op milieuregels.

In de becijferde periode tussen augustus 2023 en juli 2024 werd er 6.288 vierkante kilometer aan Amazonewoud gekapt. Dat is een gebied groter dan de provincies Drenthe en Overijssel samen. In de vorige onderzochte periode ging het om meer dan 9.000 vierkante meter aan ontbossing.

President Lula da Silva – die sinds januari 2023 aan de macht is – zegt een ander beleid na te streven dan zijn radicaal-rechtse voorganger Jair Bolsonaro. Hij wil dat er voor 2030 geen bomen meer worden gekapt en achthonderd milieuambtenaren extra aanstellen. Voorganger Bolsonaro prioriteerde de agro-industrie boven milieubescherming en verzwakte de milieulobby.

Maar milieuactivisten hebben ook kritiek op Da Silva. De president zou projecten steunen die schadelijk zijn voor het Amazonegebied, zoals het asfalteren van een belangrijke weg die door een oerbos loopt, olieboringen in de Amazonerivier en de aanleg van een spoorlijn om soja te vervoeren naar de havens in het Amazonegebied.

Bosbranden

De ontbossingscijfers geven geen compleet beeld van de huidige staat van het Amazonegebied. De golf aan bosbranden van de afgelopen maanden, die een gebied groter dan Zwitserland in lichterlaaie zette – een gevolg van historische droogte – kwam te laat voor het rapport. Daarbij wordt veel schade door bosbranden geclassificeerd als ‘aantasting’ en niet als ‘ontbossing’. De impact van de bosbranden wordt in de komende maanden met satellietbeelden achterhaald.

Het Amazonegebied is het grootste regenwoud ter wereld en is qua omvang twee keer zo groot als India. Omdat bomen koolstofdioxide opnemen, warmt de aarde minder snel op. Daarbij herbergt het natuurgebied 20 procent van al het zoetwater ter wereld en 16.000 bekende boomsoorten.

Cerrado

Ook de ontbossingscijfers in de Cerrado, de uitgestrekte savanne in centraal Brazilië, daalde met 25,7 procent. Uit onderzoek bleek dat er een gebied van 8.174 vierkante meter werd verwoest, de eerste daling in vijf jaar. Het bio diverse gebied geniet minder bescherming dan het Amazonegebied.

Delen

Mail de redactie