Een automobilist is maandagavond (lokale Chinese tijd) opzettelijk een mensenmassa ingereden in Zhuhai, een stad in het zuidoosten van China nabij Hongkong. De mensen waren aan het sporten bij een sportcentrum. Er zijn 35 mensen gestorven en 43 anderen gewond geraakt. Dat melden internationale persbureaus op basis van verklaringen van de Chinese politie.
De Chinese president Xi Jinping heeft laten weten dat de dader gestraft zal worden. Ook riep hij overheidsdiensten op om de veiligheid van mensen te garanderen. De stad werd al zwaar beveiligd vanwege een jaarlijkse militaire vliegshow. De politie zou een 62-jarige mannelijke verdachte hebben aangehouden. Een motief is nog niet bekend, maar hij zou ontevreden zijn over een scheidingsregeling, melden persbureaus.
Op de ochtend na het incident werden online zoekopdrachten naar het incident zwaar gecensureerd. Ook nieuwsberichten van Chinese media over de gebeurtenis lijken te zijn verwijderd. Dat meldt persbureau AP.
De teleurstelling bij het team van Milieudefensie is zichtbaar. Directeur Donald Pols wrijft over zijn voorhoofd, en veegt daarna even langs beide ogen. Ze zijn een beetje rood. Hoofdadvocaat Roger Cox kijkt voor zich uit. Leden van het juridische team geven elkaar een knuffel, als troost.
Aan de andere kant, bij tegenpartij Shell, geven ze elkaar een hand. Ingetogen, een jubelstemming is niet zichtbaar. Maar de opluchting en de tevredenheid moeten groot zijn. Volgens Shell stond immers zijn eigen voortbestaan op het spel. En het vond de hele rechtszaak principieel een „verkeerde afslag”. Dit soort dingen moest je niet bij de rechter uitvechten.
Zojuist heeft het gerechtshof in Den Haag, na zes maanden wikken en wegen, zijn oordeel uitgesproken in het hoger beroep in de internationaal spraakmakende klimaatzaak tussen het olie- en gasbedrijf en de Nederlandse milieuorganisatie. Een oordeel waarnaar, naast Shell en Milieudefensie, ook tal van andere bedrijven en klimaatactivisten, binnen én buiten Nederland, reikhalzend uitkeken. Omdat dit ook voor hen van groot belang is. In Nederland zit Milieudefensie nu ook achter ING aan, omdat het financiële concern door de fossiele industrie te blijven financieren eveneens onvoldoende zou doen om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan.
Milieudefensie verliest dit keer op veel belangrijke punten. Dat is het tegenovergestelde van de baanbrekende uitspraak in 2021, tijdens de eerste behandeling van de zaak. Het oorspronkelijke vonnis, dat Shell zijn eigen uitstoot én die van zijn klanten per 2030 met minimaal 45 procent moet hebben verminderd (ten opzichte van 2019), is „niet toewijsbaar”, aldus het gerechtshof. En het wordt dus „vernietigd”. Daarmee is tevens een juridisch unicum ongedaan gemaakt: de uitspraak was de eerste wereldwijd waarbij de rechter een individueel bedrijf een vergaande reductieplicht oplegde.
Mensenrechten
Ontgoocheling bij Milieudefensie dus, dat bekrachtiging van het vonnis als cruciaal zag om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. Milieudefensie stelt dat Shell met de verkoop van enorme hoeveelheden fossiele brandstoffen in hoge mate verantwoordelijk is voor levensbedreigende problemen als extreme hitte en overstromingen, die gebieden onbewoonbaar maken en oogsten laten mislukken, en schending van mensenrechten (het recht op leven). En dat Shell daar dus zo snel mogelijk paal en perk aan moet stellen. Ook bij andere klimaatactivisten zal vermoedelijk de teleurstelling overheersen. De zaak-Milieudefensie vs Shell heeft wereldwijd navolging gekregen, en veel van die klimaatzaken zijn mede gebaseerd op de juridische argumentatie van Milieudefensie.
Donald Pols spreekt buiten, kort na de uitspraak, een menigte journalisten toe. Ze willen een reactie op de historische uitspraak, en de nederlaag voor Milieudefensie in deze tweede ronde. De zaak wordt ook in het buitenland gevolgd, onder meer in de Verenigde Staten, waar veel grote oliebedrijven zitten, zoals Exxon en Chevron, en veel beleggers in die bedrijven. Pols zegt dat hij de uitspraak als een „tegenslag” ziet, maar dat de „strijd tegen bedrijven die voor gevaarlijke klimaatverandering zorgen doorgaat”. Hij ziet „genoeg aanknopingspunten” in het arrest „om Shell het vuur aan de schenen te blijven leggen”. Zijn team gaat zich nu „in alle rust beraden op eventuele volgende stappen”. Cassatie, bedoelt hij.
De activisten van de milieubeweging, die zich ’s ochtends nog in alle vroegte bij het Paleis van Justitie hadden verzameld en in goede stemming verkeerden, zijn nu terneergeslagen. Sommigen huilen. Ook hier knuffelt en troost men elkaar.
Voor Shell is het arrest een enorme opsteker. Het energiebedrijf zei eerder te vrezen voor zijn voortbestaan, en voor de gevolgen voor andere bedrijven in Nederland, zoals KLM, dat dan geen brandstof meer zou kunnen kopen. Ook was er zorg om het vestigingsklimaat in het algemeen, omdat al die klimaatzaken bedrijven huiverig zouden maken nog te investeren in Nederland. Werkgeversorganisatie VNO-NCW echode die zorg eerder al.
Volgens Shell werkte het eerste vonnis juist averechts voor het klimaat omdat, als Shell moet stoppen met de verkoop van fossiele brandstoffen, concurrenten in het gat zullen springen. En die concurrenten zijn soms nog ‘viezer’ dan Shell.
Parkeergarage
Directeur Frans Everts van Shell, die in de zaal zat, zei na afloop niet meteen te kunnen reageren. Zijn team verliet snel de rechtbank om het arrest verder tot zich te nemen. De Shell-mensen waren ’s ochtends via de parkeergarage binnengekomen, en niet langs de hoofdingang, waardoor ze de menigte Milieudefensie-activisten ontliepen.
Lees ook
Wat er op het spel staat in het hoger beroep van Shell
Het gerechtshof volgt ditmaal veel van de punten die Shell inbracht. Ja, oliebedrijven als Shell zijn met de verkoop van fossiele brandstoffen in hoge mate verantwoordelijk voor gevaarlijke klimaatverandering, aldus het hof. En ja, ook op Shell als private onderneming rust een zware plicht die gevaren zoveel mogelijk te beperken, omdat „mensenrechten doorwerking vinden in het privaatrecht”. Shell had tijdens het hoger beroep zelf veelvuldig betoogd dat het vooral aan overheden was plannen en regels te maken om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan.
Maar het hof gaat vervolgens niet mee in de eis van Milieudefensie dat er dan een concrete reductieplicht op Shell moet rusten om zijn uitstoot, en die van zijn klanten, met 45 procent te verminderen. Ten eerste omdat Milieudefensie bij die eis uitging van een „wereldwijd gemiddelde reductie” die volgens klimaatwetenschappers noodzakelijk is om de opwarming van de aarde ruim onder de 1,5 graad te houden – een grens die als ‘veilig’ wordt gezien, aldus het hof. Maar dat is dus wel een gemiddelde, dat geen rekening houdt met verschillen tussen wat bijvoorbeeld landen moeten doen, en wat verschillende bedrijfstakken moeten doen.
De ene fossiele brandstof is daarbij ook de andere niet, zegt het hof. Gas heeft bijvoorbeeld een lagere ‘CO2-intensiteit’ dan steenkool, en Shell verkoopt zelf geen kolen. Specifiek voor Shell betekent dit volgens het hof dat, als het bedrijf gas levert aan een klant die voorheen energie uit kolen haalde, dit weliswaar tot een toename van de emissies van klanten van Shell leidt, maar per saldo wereldwijd juist kan leiden tot een afname van de uitstoot.
Volgens het hof is een algemene norm van 45 procent niet fijnmazig genoeg om rechtstreeks op Shell te kunnen toepassen
„Dit illustreert dat een algemene norm van 45 procent niet fijnmazig genoeg is om rechtstreeks op Shell te kunnen toepassen”, aldus het hof. Exact die redenering gebruikte Shell zelf ook heel vaak tijdens de zittingen.
Het hof volgt Shell verder in de redenering dat het vonnis „niet effectief” is. Kort gezegd: omdat ook het hof denkt dat ,als Shell minder brandstoffen aan klanten gaat verkopen, concurrenten in het gat zullen springen. Milieudefensie bracht daar tijdens de zittingen tegenin dat concurrenten dat helemaal niet zo gemakkelijk zouden kunnen, omdat het bijvoorbeeld veel tijd kost de productie te verhogen. Maar volgens het hof is het „niet aannemelijk dat fossiele brandstoffen de consument niet meer zullen bereiken” met een reductieplicht voor Shell alleen.
Als het om zijn eigen uitstoot gaat, is Shell ten slotte al bezig die terug te dringen, aldus het hof. Daarbij was het de rechters „niet gebleken” dat Shell het doel van 45 procent niet zou halen. „Shell doet dus al wat Milieudefensie vordert.”
Videoverbinding
Om de samenvatting van het arrest uit te spreken namen de rechters iets meer dan een half uur de tijd, in een klein, vol zaaltje. De zaal zat zelfs zo vol dat een deel van de belangstellenden naar een andere ruimte werd verplaatst, om daar via een videoverbinding de uitspraak te volgen. Meer dan een uur was er niet voor, want de kern van de uitspraak moest wel publiek zijn vóórdat de aandelenbeurzen opengingen. Waren die beurzen al open, dan ontstond er mogelijk chaos. De koers van Shell daalde dinsdag direct na de uitspraak lichtjes, opmerkelijk genoeg.
Misschien is dat omdat Milieudefensie nog een cassatieprocedure overweegt. Maar directeur Pols wil daar dus niet op vooruitlopen. Aanknooppunten zei hij wel te zien. Daarmee bedoelt hij onder meer dat ook het hof bevestigt dat Shell een zorgplicht heeft om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. „Dat zet een precedent in werking voor andere rechtszaken.” Maar voor nu is het afwachten.
In alle vroegte, nog voor het hof het arrest uitsprak, heeft een woordvoerder van Milieudefensie gezegd dat hij sowieso blij is met „alles wat er tot nu toe is bereikt”.
Op 23 februari wordt een nieuwe Bondsdag gekozen, zo berichten verschillende Duitse media. De fractievoorzitters van de SPD, Rolf Mützenich, en van de CDU/CSU, Friedrich Merz, werden het na een aantal dagen onenigheid eens over die datum.
Christen-democraat Merz wilde het liefst zo snel mogelijk verkiezingen, omdat zijn CDU/CSU ruim aan kop staat in de peilingen en omdat Merz die voorsprong zo snel mogelijk wil verzilveren. De SPD van kanselier Olaf Scholz daarentegen staat er slecht voor volgens peilingen, en hoopt in de komende weken nog iets van de achterstand in te halen.
Strikt genomen is het de beslissing van de bondskanselier zelf wanneer hij de ‘vertrouwensvraag’ stelt en daarmee de weg vrij maakt voor nieuwe verkiezingen. Op woensdagavond, na de val van zijn regering, had Scholz aangekondigd dat hij tot het nieuwe jaar graag nog een paar wetten door het parlement zou loodsen en pas in januari 2025 de vertrouwensvraag zou stellen, waardoor er op zijn vroegst in maart verkiezingen zouden zijn.
Kerstpost
Voor het uitstellen van die verkiezingen kreeg Scholz bijval uit verschillende gemeentes en van de hoogste ambtenaar die verantwoordelijk is voor de organisatie van de verkiezingen: die voorzagen logistieke problemen als de stembiljetten bijvoorbeeld tegelijkertijd met de kerstpost zouden worden verstuurd, en waren bezorgd over de feestdagen voor degenen die de verkiezingen op poten moeten zetten. Ook was er even sprake van een mogelijk tekort aan papier.
Maar behalve Merz en de overige oppositiepartijen drongen ook verschillende vertegenwoordigers van de industriesector en, volgens enquêtes, ook de kiezers aan op snelle verkiezingen – waardoor nu het compromis in februari tot stand is gekomen.
Lees ook
Bondskanselier Olaf Scholz wil doorregeren na val coalitie, oppositie en industrie willen snelle verkiezingen
Dienstroosters, vroegpensioen en looneisen, verzucht directeur Freek Bos van reizigersvereniging Rover. „Het zijn ongetwijfeld allemaal goede redenen om actie te voeren, maar voor de reiziger is het gewoon weer de zoveelste keer dat het openbaar vervoer het laat afweten.” Zo wil je niet met je trouwe klanten omgaan, aldus Bos.
Er zijn opnieuw stakingen op het spoor. Nu eens niet van machinisten of conducteurs van NS of andere ov-bedrijven, maar van de treindienst-leiders van ProRail.
Maandag staakte de ProRail-post Kijfhoek bij Zwijndrecht, die de goederentreinen begeleidt op het grootste rangeerterrein van Nederland. Dat zorgde voor hinder van het goederenvervoer per spoor, maar trof niet of nauwelijks passagierstreinen. Woensdag begint een serie stakingen elders in Nederland.
1 Wat is er nu weer aan de hand ?
Spoorbeheerder ProRail en de vakbonden onderhandelen al maanden over een nieuwe cao voor de circa 5.400 medewerkers van ProRail. De vorige arbeidsovereenkomst liep op 1 juli af. Vakbonden CNV en VHS Railprofessionals zijn inmiddels akkoord met het eindbod van ProRail, maar de leden van FNV verwierpen het laatste bod.
FNV stelde ProRail vorige week een ultimatum. Dat verwierp de spoorbeheerder en nu roept de vakbond op tot actie. Woensdag vindt de eerste staking plaats bij verkeersleidingsposten voor het passagiersvervoer. In Amsterdam, de grootste post van Nederland, en in Alkmaar wordt gestaakt.
NS meldde maandag dat het vervoerbedrijf daarom van 6.00 tot 9.00 uur geen treinen laat rijden in Noord-Holland en delen van Flevoland en Utrecht. Evenmin rijden treinen tussen Leiden, Schiphol en Haarlem. Ook de hogesnelheidslijn HSL-Zuid is geraakt: er is geen treinverkeer tussen Rotterdam, Schiphol en Amsterdam.
„Houd ook de rest van de ochtend rekening met vertraging en uitval van treinen”, aldus NS. „Opstarten van de dienstregeling kost tijd.”
2 Waarom staken de FNV-leden bij ProRail?
De cao-onderhandelingen zijn vastgelopen. FNV wil een loonsverhoging van 13 procent. Dat klinkt als een enorm percentage, stelt de bond, „maar de vorige cao is afgesloten voor een enorme inflatiepiek. En die piek moet wel gecorrigeerd worden.”
Behoud van koopkracht is het belangrijkste argument om die 13 procent te eisen, stelt onderhandelaar Carl Kraijenoord op de website van de bond. „We willen uiteindelijk dat de werknemers van ProRail in de supermarkt net zo veel in hun boodschappenwagentje kunnen doen als voorheen.”
ProRail noemt de eis van de bond „niet realistisch”. De spoorbeheerder biedt een loonstijging van gemiddeld 5,2 procent: 7,9 procent voor de laagste salarisgroepen en 4,2 procent voor de hoogste.
„Het ultimatum van de FNV vraagt (omgerekend) een extra investering van 49 miljoen euro, ten opzichte van het eindbod”, aldus ProRail. Het bedrijf zegt „al tot het uiterste” te zijn gegaan. Het door FNV extra gevraagde geld zou ProRail uit eigen middelen moeten financieren. „Dat gaat dus ten koste van onze taken als spoorbeheerder en van banen bij ProRail.” Het bedrijf komt de komende jaren al miljoenen tekort voor achterstallig onderhoud en noodzakelijke vernieuwing van het spoor.
Het is nog niet duidelijk of en, zo ja, wanneer ProRail en FNV weer gaan overleggen.
3 Waarom heeft een regionale staking van treinverkeersleiders zo’n impact?
Naar verwachting leggen tientallen, hooguit honderden medewerkers van de verkeersleidersposten de komende twee weken het werk neer. Dat zijn relatief weinig mensen, maar de actie heeft consequenties voor het treinverkeer in heel Nederland.
De treinverkeersleider is de regisseur van het spoor. De spin in het web van het Nederlandse treinverkeer. Hij of zij begeleidt alle treinen, controleert het spoorvervoer, houdt de spoortunnels in de gaten. Zonder verkeersleiding geen veilige treindienst.
De treinverkeersleider is de regisseur van het spoor. Bovendien is het Nederlandse treinverkeer bijzonder sterk verknoopt
Bovendien is het treinverkeer op het Nederlandse spoor bijzonder sterk verknoopt. De trein van Den Helder naar Amsterdam eindigt niet in de hoofdstad, maar rijdt door als intercity naar Utrecht en Maastricht. Als rondom Amsterdam geen treinen rijden, heeft dat gevolgen voor het hele net. Dat geldt ook voor de staking van vrijdag, rond Utrecht en Amersfoort.
4 Wat een overlast… Kan de rechter hier niks tegen doen?
ProRail en NS betreuren de overlast voor de treinreizigers, stellen beide bedrijven, maar staken noemen ze ook een belangrijk recht voor werknemers. Een rechter zal een staking waarschijnlijk alleen verbieden als de publieke veiligheid ernstig in het geding is.
Dat was in elk geval het argument dat Schiphol in september – met succes – aanvoerde toen medewerkers van NS gingen staken voor een betere vroegpensioenregeling. Tussen Amsterdam en de luchthaven moesten destijds, op last van de rechter, treinen blijven rijden. Het werd een minimale dienstregeling van vier sprinters per uur.
Een zelfde afspraak hebben ProRail en FNV hierover gemaakt. Woensdagochtend rijden vier keer per uur treinen tussen Amsterdam Centraal en Schiphol. De luchthaven raadt passagiers wel aan zo mogelijk alternatief vervoer te gebruiken.
5 Voor de volledigheid: wanneer wordt nu waar gestaakt?
Woensdag 13 november: regio Amsterdam en Alkmaar. Geen treinen van 06.00 tot 09.00 uur.
Vrijdag 15 november: regio Utrecht en Amersfoort. Geen treinen van 06.00 tot 09.00 uur.
Maandag 18 november: regio Rotterdam, Den Haag, Roosendaal. Tijden nog niet bekend
Woensdag 20 november: regio Eindhoven en Maastricht. Tijden nog niet bekend.
Vrijdag 22 november: regio Zwolle, Groningen, Arnhem. Tijden nog niet bekend.
Israël voelt niets voor een staakt-het-vuren in Libanon. Dat schrijft Israel Katz, de nieuw aangestelde Israëlische minister van Defensie, in een bericht op X. In de afgelopen weken werden in Libanon meer dan drieduizend mensen gedood bij aanvallen van de Israëlische strijdkrachten, meldt The Guardian. Ook dinsdag werden zuidelijke buitenwijken van de Libanese hoofdstad Beiroet gebombardeerd door Israël.
Volgens Katz moeten de Israëlische militaire aanvallen worden voortgezet, om zo de „vruchten te plukken” van onder meer de „uitschakeling” van Hezbollah-leider Hassan Nasrallah.
Katz belooft dat Israël Hezbollah „met volle kracht” blijft aanvallen tot de oorlogsdoelen zijn bereikt. Israël wil dat de Libanese strijdgroep zich ontwapent en terugtrekt achter de Litani-rivier (circa 34 km ten noorden van de Israëlische grens), zodat Israëliërs terug zouden kunnen naar hun huizen in het noorden van Israël. Hezbollah voert ook aanvallen uit over de grens. Dinsdagochtend nog eiste de Libanese strijdgroep een aanval op Noord-Israël op.
Katz’ voorganger Yoav Gallant werd vorige week ontslagen, omdat hij het niet eens werd met premier Benjamin Netanyahu over de Israëlische oorlogsstrategie in de Gazastrook. De woorden van Katz conflicteren met die van buitenlandminister Gideon Saar die maandag beweerde dat er „zekere vooruitgang” werd geboekt over een staakt-het-vuren in Libanon. Hezbollah werd naar eigen zeggen niet betrokken bij die gesprekken.
Rook stijgt op na een Israëlische luchtaanval op Dahiyeh, in de zuidelijke voorstad van de Libanese hoofdstad Beiroet op 12 november. Foto Bilal Hussein/AP
Shell kan niet worden verplicht tot concrete percentages waarmee het bedrijf de CO2-uitstoot moet verminderen. Dat heeft het gerechtshof in Den Haag dinsdag bepaald. De uitspraak is een grote klap voor Milieudefensie, die de zaak aanspande. De baanbrekende zaak wordt al jaren met argusogen en grote spanning in de wereld gevolgd.
Milieudefensie spande de zaak aan omdat Shell ernstig tekort zou schieten in de uitvoering van de vergroeningsambities. Maar volgens de rechter bieden de tijdens de rechtszaak behandelde rapporten „onvoldoende houvast” om Shell het reductiepercentage van 45 procent van zijn eigen CO2-uitstoot én die van klanten (ten opzichte van 2019) op te leggen.
Voor het hof is het daarnaast niet zeker of een reductieverplichting voor Shell een positief effect zou hebben op het tegengaan van klimaatverandering. De redenatie: wanneer Shell door de maatregelen minder olie en gas zou gaan doorverkopen, dan zouden andere bedrijven mogelijk hun kans schoon zien om in het gat te springen.
Milieudefensie had in hoger beroep, dat afgelopen april diende, opnieuw geëist dat Shell de CO2-uitstoot die het direct en indirect veroorzaakt in 2030 met zeker 45 procent heeft verminderd. Dat percentage baseerden de eisers op wetenschappelijk onderzoek over de wereldwijde uitstootvermindering die nodig is om nog enigszins kans te maken op een opwarming van de aarde van maximaal 1,5 graad; het streven van het klimaatakkoord van Parijs uit 2016. Het hof stelt dat die algemene norm „niet fijnmazig genoeg” is om op Shell toe te kunnen passen.
De Nieuw-Zeelandse premier Christopher Luxon heeft namens de staat excuses aangeboden aan 200.000 kinderen en volwassenen die zijn misbruikt of verwaarloosd in staatsinstellingen en religieuze instituten. Dat schrijven internationale media, waaronder The Guardian dinsdag. Het misbruik in zorginstellingen vond plaats tussen 1950 en 1999.
„Het was afschuwelijk. Het was hartverscheurend. Het was verkeerd. En het had nooit mogen gebeuren”, zei de rechts-conservatieve premier tijdens een toespraak in het parlement. Slachtoffers die op de publieke tribune zaten reageerden geëmotioneerd op de spijtbetuiging.
De formele excuses volgen op een schrijnend rapport dat afgelopen juni werd gepubliceerd door een koninklijke onderzoekscommissie. Nieuw-Zeeland is onafhankelijk van de Britse regering, maar koning Charles is nog steeds het staatshoofd. Volgens het onderzoek is naar schatting bijna een derde van de mensen die sinds de jaren vijftig in Nieuw-Zeelandse zorginstellingen zaten, misbruikt: 200.000 van de in totaal 655.000 mensen. Coral Shaw, de rechter die het onderzoek leidde, noemt het misbruik „een nationale schande.”
Systematisch
De verwaarlozing en het seksuele, fysieke en emotionele misbruik door verzorgers, religieuze leiders, maatschappelijk werkers en medisch deskundigen vonden systematisch plaats. Als gevolg van fysieke en mentale schade nam de kans op onderwijs en werk voor de slachtoffers af. Getraumatiseerde overlevenden werden dakloos, of raakten in armoede of verslaafd.
Luxon betreurde het feit dat slachtoffers die melding maakten van de misstanden niet werden geloofd, het personeel een oogje dichtkneep en de staat slecht zicht had op zorgcliënten. „Nu heeft Nieuw-Zeeland geluisterd”, stelde hij.
Maori
Ook de inheemse Maori-gemeenschap werd onevenredig zwaar getroffen. Sommige Maori-slachtoffers kwamen in de zware criminaliteit terecht of pleegden zelfmoord. „Vandaag is geen dag van gerechtigheid, maar van erkenning”, vertelde Tupua Urlich na het excuus aan The Guardian. Zowel zijn vader als zijn ooms werden misbruikt.
Volgens premier Luxon heeft de regering 28 van de 200 aanbevelingen uit het rapport opgepakt. Zo worden straatnaamborden van bekende daders verwijderd en is er een nationale herdenkingsdag aangekondigd op 12 november 2025. Verder moeten wetswijzigingen meer beperkingen opleggen voor zorgmedewerkers die met jonge kinderen werken.
Burgers kunnen een ’terrorismevinkje’ krijgen zonder hierover te worden ingelicht, en weten niet waar ze terechtkunnen als ze hierdoor in de problemen komen. Dat schrijft de Nationale Ombudsman in een dinsdag verschenen rapport over de zogeheten CTER-registratie, kort voor Contraterrorisme, Extremisme en Radicalisering.
De organisatie die het CTER-register bijhoudt is na de terroristische aanslagen in Parijs en Brussel in 2015 en 2016 opgericht om dergelijke scenario’s in Nederland te voorkomen. Sinds 2018 bestaat er een landelijke aanpak waarbij de politie en de Koninklijke Marechaussee personen registreren en monitoren die mogelijk een gevaar voor de samenleving vormen.
Eind vorig jaar schreef onderzoeksplatform Follow the Money dat tienduizenden Nederlanders een CTER-registratie hebben, terwijl slechts „enkele honderden” als potentieel gevaarlijk worden gezien. Toenmalig justitieminister Dilan Yesilgöz (VVD) ontkende destijds stellig. „Onze diensten werken dag en nacht keihard om ons veilig te houden en te beschermen tegen terroristen. Dat is wat erachter zit, en niet iets anders.”
Geweigerd bij de grens
Bij de ombudsman zijn de afgelopen jaren tien klachten binnengekomen van burgers die tegen problemen aanliepen die vermoedelijk het gevolg waren van zo’n ’terrorismevinkje’. Ze werden aan de grens van een vakantieland geweigerd, of zelfs gevangengenomen. Om hoeveel mensen dit gaat is niet bekend, partijen waarmee de ombudsman heeft gesproken zeggen dat het probleem „groter is dan nu zichtbaar”.
Burgers weten vaak niet dat ze een ’terrorismevinkje’ hebben, om wat voor redenen en met welke landen en instanties informatie over hen is gedeeld. Inzageverzoeken leveren vaak niets op. De ombudsman noemt het „vrijwel onmogelijk” om een CTER-registratie aan te vechten en vindt dat een slechte zaak: „Beslissingen van de overheid moeten navolgbaar, uitlegbaar en controleerbaar zijn”, zegt Reinier van Zutphen.
Mensen die vermoeden dat ze CTER-geregistreerd zijn kunnen terecht bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Die mag controleren of de registratie op terechte gronden is gebeurd. De weg naar de AP is maar weinig mensen bekend: de organisatie kreeg afgelopen jaren slechts één klacht binnen, zegt ze tegenover persbureau ANP.
Lees ook
De angst van betogers voor het ‘smoelenboek’ van de politie
Premier Dick Schoof hoopt een goede relatie te kunnen opbouwen met de aankomende Amerikaanse president Donald Trump. Dat heeft hij maandagavond gezegd in het radioprogramma Met het oog op morgen van de NOS, na zijn eerste telefoongesprek met Trump, eerder op de avond.
„We hebben een kwartier goed met elkaar gesproken”, zei Schoof. „Het is zeker mijn bedoeling” om een goede relatie te vormen, aldus de premier.
„Want ik denk dat het belangrijk is, in het belang van Nederland, dat onze relatie goed is, om goed te kunnen inschatten wat president Trump van plan is en daar ook op een goede manier op te kunnen reageren, constructief, maar fel en agressief als dat nodig is.”
De premier bracht het Nederlandse standpunt over de oorlog in Oekraïne onder Trumps aandacht, zei hij. „Dat we echt Oekraïne steunen en dat vrede alleen maar kan op basis van de instemming van de Oekraïners en dat die aangeven wanneer ze sterk genoeg zijn om dat te doen.”
Trump zei niet tegen Schoof dat hij direct vrede wil afdwingen, zoals de aankomend president tijdens de verkiezingscampagne heeft verklaard. „Hij is echt nog aan het zoeken hoe hij dat gaat doen”, aldus de premier.
Historische banden
Ook kwam de NAVO aan de orde, en de norm dat lidstaten 2 procent van hun bbp aan defensie uitgeven, waar Trump tijdens zijn eerste presidentschap sterk op aandrong. Nederland haalt die norm inmiddels. „Natuurlijk vindt hij dat het weer meer moet worden dan 2 procent, dat verwacht je ook.”
Daarnaast kwamen de historische banden tussen Nederland en de Verenigde Staten en de handelsrelatie tussen beide landen aan bod. „Nederland is de vijfde investeerder in Amerika”, aldus Schoof. „Dat doet de zakenman Trump natuurlijk wel opleven”.
Schoof heeft Trump persoonlijk uitgenodigd voor de NAVO-top in juni in Nederland. „Daar reageerde hij positief op, en we hebben gezegd dat we elkaar weer spreken en ook snel zullen ontmoeten.”
Eerder liet Schoof op X weten Trump tijdens het telefoongesprek persoonlijk te hebben gefeliciteerd met zijn verkiezingszege.
Voor een premier die in tijden van grote onrust de maatschappelijke vrede moet zien te bewaren, koos Dick Schoof maandagavond na de ministerraad een opvallend harde toon. Hij veroordeelde de aanvallen op Israëlische voetbalsupporters in Amsterdam zonder aarzeling als een „antisemitische geweldsuitbarsting” en noemde de gebeurtenissen „Nederland onwaardig”. En snel daarna wees hij, zonder dat de precieze feiten van donderdagnacht bekend zijn, expliciet naar de afkomst van een deel van de mogelijke daders, „een specifieke groep jongeren met een migratieachtergrond”. Om daaruit te concluderen dat Nederland „een integratieprobleem” heeft dat om een krachtige aanpak vraagt.
Misschien wel voor het eerst klonk de doorgaans bedachtzame Schoof bijzonder stellig en scherp. Hij voelde zich daartoe mogelijk gedwongen door het feit dat hij een coalitie van rechtse partijen leidt, onder leiding van de PVV. Daaruit klonk de afgelopen dagen al onverzoenlijke taal: PVV-leider Geert Wilders vond het veroordelen van antisemitisme „niet genoeg” en eist dat de daders het land uit worden gezet. VVD-Kamerlid Ulysse Ellian vergeleek op X de daders, volgens hem „een groep niet-geïntegreerde Nederlanders”, met de Sturmabteilung (SA), een knokploeg uit nazi-Duitsland.
VVD-Kamerlid Ellian vergeleek de daders met de Sturmabteilung, een knokploeg uit nazi-Duitsland
Schoof wierp zich nadrukkelijk op als beschermer van de Joodse gemeenschap, die zich „in de steek gelaten voelt” en vond dat de daders van de agressie tegen de Maccabi-supporters „onaangepast” en „moreel volstrekt ontaard” gedrag vertonen. Schoof kon zich vinden in de woorden van VVD-staatssecretaris Jurgen Nobel (Integratie), die maandag zei dat islamitische jongeren „voor een heel groot deel niet onze normen en waarden onderschrijven”. Schoof had alleen twijfels over de term ‘heel groot’, zei hij.
Afgelopen dagen zwengelden verschillende partijleiders de discussie over integratie al aan. CDA-leider Henri Bontenbal zei op het partijcongres zaterdag dat de „falende integratie van sommige groepen Nederlanders” een crisis kan worden genoemd. VVD-leider Dilan Yesilgöz schreef op de partijwebsite dat het antisemitische geweld mede door de „mislukte integratie” kwam. Ze haalde een interview met oud-partijleider Frits Bolkestein uit 2002 aan, waarin hij zich al beklaagde over antisemitisme binnen groepen met een migratieachtergrond. Volgens Yesilgöz is het een taboe om integratie te problematiseren, hoewel het onderwerp sinds de Fortuyn-revolte van 2002 veelvuldig in Den Haag wordt besproken. „Als de VVD wijst op oververtegenwoordiging van mensen met een niet-westerse achtergrond in de criminaliteit en in de bijstand, is de reactie van links dat we stigmatiseren en moeten benoemen wat er goed gaat”, schreef ze.
Impliciet
Vanuit GroenLinks-PvdA klonk maandag de oproep aan andere partijen om niet verder te polariseren. Partijleider Frans Timmermans schreef in een blog dat in een rechtsstaat „iedere vorm van wangedrag wordt aangepakt en het wangedrag van de één nooit een excuus vormt voor wangedrag van de ander”. En hij voegde toe, impliciet wijzend naar Wilders en Yesilgöz: „Politici die het wangedrag van de daders van donderdagnacht afschuiven op Nederlandse moslims dragen niet bij aan de oplossing, maar vergroten het probleem.”
Premier Schoof schaarde zich duidelijk aan de kant van coalitiepartijen PVV en VVD, al ging hij minder ver. Schoof wilde desgevraagd tijdens zijn persconferentie niet te zeggen dat de integratie is mislukt, dat vond hij een „te grote uitspraak” waar hij nog goed over zou nadenken.
Partijen eisen directe actie, maar de niet zo populaire waarheid is dat antisemitisme bestrijden een lange adem vereist
Integratie is doorgaans de term die wordt gebruikt om het inburgeringsproces van nieuwkomers aan te duiden, maar Schoof wilde het ook hebben over tweede- of derdegeneratiemigranten in Nederland. Hij sprak over problemen rond opvoeding, onderwijs en religie, waarbij hij expliciet islamitische weekendscholen noemde waar buitenlandse beïnvloeding zou plaatsvinden. En hij legde de schuld voor de geweldplegingen bij de ouders van de jongeren die daarbij betrokken waren. Die zouden hun kinderen moeten aanspreken, maar Schoof zei „niet zeker” te weten of zij dat wel doen.
Schoof gaat dinsdag op het Catshuis in gesprek met Joodse en maatschappelijke organisaties over de aanpak van antisemitisme. Later wil de premier ook met andere „religieuze gemeenschappen” in gesprek zei hij.
Nederlanderschap
Met zijn stevige taal op de persconferentie probeerde Schoof de controle terug te krijgen over het hoogoplopende politieke debat over het geweld in Amsterdam. Maar aan concrete acties ontbreekt het op dit moment. Justitieminister David van Weel (VVD) was al bezig met een nieuwe aanpak antisemitisme voor later dit najaar, die nu deze week al in het kabinet wordt besproken. Bij de ministerraad van vrijdag hoopt Schoof de eerste maatregelen te presenteren.
Waar partijen nu onmiddellijke actie eisen, is de niet zo populaire waarheid ook dat de bestrijding van antisemitisme een zaak van de lange adem is, bijvoorbeeld als het om dialoog- of onderwijsprogramma’s gaat.
Er lopen ook al veel initiatieven: zo behandelt de Tweede Kamer op dit moment een wetsvoorstel van Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Mirjam Bikker (ChristenUnie) dat zorgt voor een strafverzwaring bij antisemitisch gemotiveerde geweldsdelicten.
Mogelijk wil het kabinet een paar stappen verder gaan. Gevraagd naar het voorstel van Wilders om bij antisemitische delicten het Nederlanderschap in te trekken, zei Schoof dat dit „een van de oplossingsrichtingen” is waar het kabinet bij voldoende steun in de Tweede Kamer bereid is om naar te kijken. Het laat zien dat het verharde politieke klimaat zich zou kunnen gaan omzetten in een radicaal ander beleid.
Lees ook
Politie gepikeerd over kritiek op aanpak gewelddadigheden: ‘Politici moeten dempen in plaats van uitvergroten’
