Beknelde huishoudens, oftewel huishoudens met een middeninkomen die in een woning wonen die te duur is, hebben baat bij de bouw van meer woningen. Wat voor woningen dat zijn, doet er niet heel veel toe, maar gezien de beperkt beschikbare bouwgrond in Nederland kunnen beleidsbepalers beter inzetten op kleinere woningen dan grote woningen. Dat blijkt uit dinsdag gepubliceerd onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB).
In het onderzoek richt het CPB zich op zowel de koopsector als de vrije huursector. De groep onderzochte huishoudens heeft een inkomen dat te hoog is voor sociale huur, maar te laag voor een woning die betaalbaar voor ze is. Het gaat in Nederland om pakweg 63.000 huishoudens.
Om deze groep huishoudens perspectief te bieden, moeten vooral meer woningen gebouwd worden. Daarbij doet het er niet toe wat voor soort woningen het zijn, schrijft het CPB, en kan dus beter ingezet worden op kleinere woningen om de beschikbare bouwgrond in Nederland optimaal te benutten. Willen beleidsmakers alsnog grote woningen bouwen, dan is er logischerwijs meer bouwgrond nodig.
Lees ook
Nederland heeft voldoende ruimte voor woningbouw, vinden de experts. ‘Wees eens wat flexibeler’
Ideale scenario
In het ideale scenario worden echter zowel meer grote als kleine woningen gebouwd. Grotere woningen kunnen dan zorgen voor een doorstroming vanwege een daling van prijzen op de huizenmarkt, waar kleinere woningen beknelde huishoudens een snelle optie bieden om direct in te trekken.
Het gevaar bestaat, volgens het CPB, dat als enkel wordt ingezet op de bouw van grotere woningen er ‘omgekeerde doorstroming’ ontstaat, waarbij hogere inkomens naar deze woningen verhuizen om kosten te besparen. Bij een combinatie van woningen, zowel groot als klein, zijn er juist meer opties voor beknelde huishoudens.
Toenemende woningnood
Rapporten van het CPB, een wetenschapsinstituut dat onafhankelijk van de regering opereert, hebben veel gewicht in de besluitvorming in Den Haag. Het onderzoek komt niet ongelegen voor het kabinet: eerder dit jaar werd nog bekend dat het tekort aan woningen in 2024 is toegenomen met zo’n 11.000 woningen, waar het totale tekort uitkwam op 401.000 woningen. De beknelde huishoudens die werden geanalyseerd in het onderzoek van het CPB maakten geen deel uit van dat cijfer: men keek alleen naar mensen die nog geen woning hebben, zoals starters.
Het kabinet streeft naar een woningtekort in Nederland van maximaal 2 procent, momenteel is dat bijna 5 procent. Gemiddeld hoopt het kabinet zo’n 100.000 woningen per jaar te bouwen, iets wat door een gebrek aan personeel, bouwmateriaal en strenge regels rond de uitstoot van stikstof niet altijd lukt. Hoeveel van de geplande woningen aansluiten bij behoeften van beknelde huishoudens, zoals aangestipt door het CPB, is niet bekend.
Europa moet sneller beslissingen nemen en eensgezinder optreden, anders wordt het als geopolitieke speler nooit serieus genomen. Met die goede raad en wat politieke eigengereidheid nam EU-Buitenlandchef Josep Borrell maandag afscheid van de Europese ministers van Buitenlandse Zaken.
De wereld, zei Borrell, bevindt zich in een overgangsfase waarin ontwikkelingen steeds sneller de verkeerde kant opgaan. Er woeden oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten, er zijn spanningen in de Zuid-Chinese Zee en er komt een nieuwe Amerikaanse regering die op deze brandhaarden moet reageren.
„Aan het begin van mijn mandaat heb ik gezegd dat we de taal van de macht moeten leren. Om die taal te spreken moet je eerst een eenheid vormen. Als je niet één bent, kun je geen macht tonen”, zei Borrell. „Je kunt niet doen alsof je een geopolitieke macht bent als het dagen, weken of maanden duurt voordat je handelt.” Borrell wordt, waarschijnlijk op 1 december, afgelost door de Estse oud-premier Kaja Kallas.
„Gebeurtenissen wachten niet op je”, waarschuwde hij zijn collega’s. „Rusland stopt niet met de oorlog omdat jullie erover nadenken”.
Geen woorden
Aan uitdagingen voor Europa geen gebrek. Met de verkiezing van Donald Trump komt een transactionele president aan de macht die Europa zal dwingen meer verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen veiligheid. Rusland heeft net met een zware luchtaanval geantwoord op pleidooien voor een staakt-het-vuren. Israël luistert niet naar internationale kritiek op de Gaza-oorlog.
„Ik heb geen woorden meer voor de oorlog in het Midden-Oosten”, zei Borrell. Volgens de VN zijn er 44.000 mensen vermoord in Gaza. Het hele gebied is vernield, zei Borrell. Zeventig procent van de dodelijke slachtoffers zijn vrouwen of kinderen. De situatie in Gaza is „apocalyptisch”.
De Spaanse sociaal-democraat was niet van plan om zonder een beetje controverse afscheid te nemen. Een paar dagen voor zijn laatste vergadering stuurde hij nog snel een voorstel naar de EU-hoofdsteden: laten we de politieke dialoog met Israël opschorten.
Als je niet één bent, kun je geen macht tonen
„Na een jaar waarin de Israëlische autoriteiten pleidooien over het respecteren van internationaal recht in de Gaza-oorlog niet hebben beantwoord, kunnen we niet op de gebruikelijke voet verder gaan”, schreef hij later op zijn blog. Daarom stelde hij voor de politieke dialoog tussen de EU en Israël tijdelijk te staken en de import van goederen uit de illegaal bezette gebieden te verbieden.
De pro-Israëlische hoofdsteden wisten niet hoe ze het hadden. Ze namen het voorstel niet serieus, maar zagen het als een politieke zet van Borrell die op zijn laatste vergadering nog één keer het gesprek wilde sturen. Het was meer voor zijn eigen belang dan gericht op het zoeken naar eenheid over een controversieel onderwerp, aldus critici.
Hopeloos verdeeld
De EU is traditioneel hopeloos verdeeld over Israël. Spanje en Ierland kiezen in de oorlog sneller de kant van de Palestijnen, Nederland en Duitsland zijn voorzichtig met kritiek op Israël. Spanje lobbyde eerder bij andere Europese landen om ook de Palestijnse staat te erkennen. Ierland maakte zich er sterk voor de import van goederen uit de bezette gebieden te staken.
De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Caspar Veldkamp, veegde Borells voorstel maandagochtend bij aankomst in Brussel snel van tafel. Borrell heeft maandenlang gepleit voor dialoog met Israël „en maakt nu een draai van 180 graden. Ik begrijp dat niet helemaal. We moeten de deur openhouden.”
Minder controversieel dan zijn Israël-initiatief is Borells inzet voor Oekraïne. Hij sprak zich al snel na de grootschalige inval uit voor Europese wapensteun. Inmiddels heeft de EU voor 45 miljard euro aan wapens geleverd en 75.000 Oekraïense soldagen opgeleid. De EU-steun komt neer op 2 euro per EU-burger per week. „De vrijheid van Oekraïne en de veiligheid van Europa zijn toch meer waard dan de prijs van een kop koffie per week”, stelde Borrell maandag in een blog over een recente trip naar Oekraïne, getiteld ‘Laatste nachttrein naar Kyiv’. Tijdens zijn laatste vergadering verliet af en toe een minister de zaal om even verderop alvast kennis te maken met beoogd opvolger Kallas.
Lees ook
‘Rusland moet zijn laatste koloniale oorlog verliezen’, zegt beoogd buitenlandchef van de EU in Brusselse hoorzitting
Een meerderheid in het Deense parlement is maandag akkoord gegaan met een plan om de uitstoot van broeikasgassen en stikstof fors te verminderen. Zeven van de twaalf partijen én vertegenwoordigers van de klimaat- en landbouwlobby gaan zich inzetten voor een plan voor een „Groen Denemarken”. Het Scandinavische land bestaat voor twee derde uit landbouwgrond, en wil 15 procent daarvan omvormen tot natuurgebied.
Verder moeten Deense veeboeren vanaf 2030 een unieke CO2-belasting betalen van zestien euro per uitgestoten ton CO2. Vijf jaar later wordt de CO2-tax verhoogt naar veertig euro per ton. Het geld dat de overheid in de eerste twee jaar ophaalt, wordt gebruikt voor de klimaattransitie in de landbouw. Hoe de extra belastinginkomsten na die twee jaar worden besteed, is nog onduidelijk.
Nederland zou er goed aan doen om het Deense plan te overwegen, zegt Sander Chan, universitair docent Milieubeleid aan de Radboud Universiteit. Het plan biedt volgens hem een uitweg voor het “onhoudbare” Nederlandse landbouwsysteem, omdat het laat zien dat klimaatbeleid en landbouwbeleid kunnen samengaan.
Op welk vlak vult het Deense model het bestaande Europese emissiehandelssysteem (ETS) aan, waarbij bedrijven moeten betalen voor hun CO2-uitstoot, en er steeds minder CO2-rechten op de markt komen?
„Met de vaste en transparante bedragen van de Deense regering weten de boeren beter waar ze aan toe zijn. Het ETS is veel minder goed te voorspellen. De afgelopen drie jaar fluctueerde de prijs enorm, tussen de 20 en 100 euro. Bovendien is niet altijd duidelijk welke commerciële partijen emissierechten krijgen en waarom. Menig energiebedrijf en oliebedrijf verkoopt de emissierechten ook met veel winst door. Maar de grootste winst van het Deense model is dat er een publieke investering vrijkomt. Met de CO2-belasting genereert de overheid inkomsten die kunnen worden geïnvesteerd in de klimaattransitie van de landbouw.”
Wat is een nadeel van het Deense model?
„Politiek gezien is het niet aantrekkelijk om een nieuwe belasting in te voeren. De Deense regering moet zorgen dat de opbrengsten ten goede komen aan de boeren in kwestie, anders ondermijnen ze het vertrouwen en kan het lijken of boeren worden uitgeknepen. Maar het Deense akkoord is gesloten in samenspraak met landbouworganisaties en milieugroepen. Dat maakt dat het maatschappelijk makkelijker gedragen wordt.”
Denemarken heeft een primeur. Waarom is de CO2-heffing nooit eerder ingevoerd?
„De Europese Unie was in de jaren negentig al voor een CO2-belasting, maar onder druk van de Verenigde Staten werd het marktdenken van de ETS doorgedrukt. Uiteindelijk is dat de standaard geworden. Het is aantrekkelijk om een markt te creëren, omdat commerciële partijen iets te winnen hebben.”
Op landbouwgebied zit Nederland in een impasse. Is de CO2-belasting een mogelijke oplossing?
„Zeker. Nederland is net als Denemarken een EU-land en grote landbouwproducent waar tegenstrijdige belangen spelen. De minister moet wel kunnen aantonen dat de herinvestering voor het klimaat effectief is, dat boeren profiteren en de consument niet voor alles opdraait.”
Het Openbaar Ministerie vervolgt 57 verdachten voor hun aandeel in de ongeregeldheden tijdens en na de Eredivisiewedstrijd tussen FC Utrecht en Go Ahead Eagles van mei dit jaar. Het merendeel van de verdachten zijn aanhanger van FC Utrecht, drie van de verdachten zijn minderjarig.
De onrust begon al tijdens de wedstrijd, toen van beide kanten vuurwerk werd gegooid. Toen FC Utrecht de wedstrijd verloor, betraden aanhangers van de club het veld in een poging het uitvak vol fans uit Deventer te bereiken. Ook buiten het stadion ging het geweld door, waarbij de Mobiele Eenheid onder meer werd bekogeld met stenen, putdeksels en fietsen. Zij losten onder meer waarschuwingsschoten om de situatie onder controle te krijgen. Als straf speelde FC Utrecht de eerste wedstrijd na de onlusten zonder publiek.
In de dagen na de onlusten werd een groot onderzoek gestart om de relschoppers te identificeren. Onder meer op het televisieprogramma Opsporing Verzocht werden beelden vertoond, waarna meerdere verdachten zich meldden. De betrokkenen worden vooral verdacht van openlijke geweldpleging, maar enkelen worden ook verdacht van zware mishandeling.
Volgens het OM is een deel van de verdachten eerder veroordeeld. Een ander deel ontkent of weigert mee te werken aan het onderzoek. Zij moeten zich oor de rechter verantwoorden. De rest wordt opgeroepen voor een hoorzitting van het OM eind dit jaar of begin volgend jaar. Daarbij legt de officier van justitie een straf op en kan een verdachte beslissen daarin mee te gaan of de zaak alsnog aan een rechter voor te leggen.
Opnieuw zijn er problemen bij uitkeringsinstantie UWV aan het licht gekomen via de media. AD en EenVandaagonthulden maandag dat aanvragen van langdurig zieke of gehandicapte jongeren voor een Wajong-uitkering vaak verkeerd beoordeeld zijn. Als gevolg van die verkeerde beoordelingen hebben mogelijk duizenden kwetsbare jongeren geen of een onjuiste uitkering ontvangen. In september kwamen na publicaties van AD ook al fouten naar buiten rond de WIA-uitkeringen.
1 Hoe vaak gaat het mis bij aanvragen voor de Wajong-uitkering?
Uit de publicaties van AD en EenVandaag blijkt dat sinds 2017 veel fouten worden gemaakt bij beoordelingen van aanvragen voor een Wajong-uitkering. Daarbij wordt door een verzekeringsarts en een arbeidsdeskundige beoordeeld of en in welke mate de aanvrager nog in staat is te werken. Uit een interne steekproef van eerder dit jaar bleek slechts iets meer dan de helft van de 110 onderzochte beoordelingen te kloppen. Tenminste 10 procent van de aanvragen bleek onjuist beoordeeld. Voor de rest van de aanvragen was dat niet vast te stellen en is de kans dus aanwezig dat het fout is gegaan.
In een interne rapportage erkent het UWV dat er „met enige regelmaat” fouten worden gemaakt. Om hoeveel verkeerde beoordelingen het gaat is niet duidelijk, maar gezien het aantal mensen met een Wajong-uitkering is het vermoedelijk geen geringe groep. Een medewerker van het UWV zegt tegen AD: „Met dit soort percentages zouden in de organisatie alle alarmbellen af moeten gaan.”
2 Hoeveel mensen zijn er met een Wajong-uitkering en wat zijn de gevolgen voor hen?
Afgelopen jaar ontvingen ruim 245.000 mensen een Wajong-uitkering. Als Wajongers, zoals de ontvangers van de uitkering genoemd worden, een onjuiste beoordeling krijgen, kunnen de gevolgen enorm zijn. Niet alleen brengt het hen in financiële nood, maar vaak zorgt de bijkomende stress ervoor dat ze ook op andere manieren in hun leven vastlopen.
De regels rond het aanvragen van een Wajong-uitkering zijn de afgelopen vijftien jaar tot tweemaal toe aangescherpt in het kader van bezuinigingsmaatregelen waarmee de overheid probeerde meer mensen aan het werk te krijgen.
Waar eerdere regelingen vooral gericht waren op inkomensondersteuning en minder op re-integratie op de arbeidsmarkt, krijgen sinds 2015 alleen jongeren tussen achttien en dertig jaar die nooit meer kunnen werken een Wajong-uitkering. Als zieke of gehandicapte jongeren wel enig ‘arbeidsvermogen’ hebben, zijn ze aangewezen op de Participatiewet, waarmee gemeenten sinds 2015 mensen richting werk moeten bewegen.
3 Wat kunnen mensen doen als ze een verkeerde beoordeling ontvangen?
Als mensen het niet eens zijn met een beoordeling van het UWV en die willen aanvechten, zijn ze veroordeeld tot lange juridische procedures. Dat zegt advocaat Michiel Slot, die gespecialiseerd is in beroepszaken tegen het UWV. Eerst is er de mogelijkheid tot bezwaar bij het UWV. Als dat geen resultaat oplevert, volgt vaak de gang naar de rechter. „Je bent zo jaren verder, en het kwartje valt uiteindelijk vaak de verkeerde kant op”, aldus Slot, die zegt vaak met een „rigide rechtspraak” te maken te krijgen. De Centrale Raad van Beroep, die hogerberoepszaken in het sociale zekerheidsrecht behandelt, is in zijn ervaring vaker geneigd met de bezwaarmaker mee te gaan. Maar dat kan dus jaren duren.
4 Er waren laatst toch ook al problemen met uitkeringen bij het UWV?
Dat klopt. In september kwamen fouten bij een andere uitkering die het UWV toewijst naar buiten via AD-publicaties. Uitkeringen via de WIA (Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen), voor mensen die langer dan twee jaar ziek zijn en deels of helemaal niet meer kunnen werken, bleken jarenlang verkeerd verstrekt. Hoeveel mensen jarenlang een te lage of te hoge uitkering kregen wordt onderzocht, maar het gaat vermoedelijk om tienduizenden gevallen. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, waar het UWV als zelfstandig bestuursorgaan onder valt, bereidt een hersteloperatie voor.
5 Hoe heeft het UWV gereageerd op de publicaties?
Net als toen de fouten met de WIA naar buiten kwamen, erkent het UWV dat er fouten zijn gemaakt en zegt het vooral te hebben gefocust op het terugdringen van de grote achterstanden bij het beoordelen van aanvragen. Dat de kwantiteit boven kwaliteit gegaan is, heeft nu dus mogelijk opnieuw verstrekkende gevolgen.
Afgelopen zomer stelde de uitkeringsinstantie overigens al dat de regels rond de Wajong-uitkering te ingewikkeld zijn en pleitte ze ervoor om de uitkering te verhogen tot het sociaal minimum. UWV-bestuurder Nathalie van Berkel zei toen tegen de NOS dat „de letter van de wet soms in de weg [zit] om te doen waar de wet eigenlijk voor bedoeld is.”
Minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, NSC) liet de afgelopen maanden herhaaldelijk weten dat fouten zoals die bij WIA-uitkeringen aan het licht kwamen niet in dezelfde mate bij andere uitkeringen speelden. Of dat klopt valt te bezien. Vermoedelijk later deze week informeert de minister de Tweede Kamer over een aangekondigde hersteloperatie rond de fouten met de WIA-uitkeringen. Daarin zal hij ook ingaan op problemen met andere uitkeringen zoals de Wajong.
„Dit is een beslissend moment”, waarschuwde Senegals premier Ousmane Sonko zijn aanhang voor het weekend. Acht maanden zijn verstreken sinds de grootste politieke opschudding die het land in tijden zag, met de verkiezing van Bassirou Diomay Faye (44) tot president en de benoeming van zijn mentor Sonko (55) tot premier. Dat waren „belangrijke” gebeurtenissen benadrukte die laatste. „Maar niet genoeg.”
Voor hun beloofde „radicale breuk” met het oude systeem en hervormingen van ’s lands instituties en rechtspraak was meer nodig: het parlement.
Na verkiezingen afgelopen zondag is ook dat nu in handen van de partij Pastef – Les Patriotes, die een jaar geleden nog door de toenmalige regering werd opgedoekt. Honderden leden, onder wie Faye en Sonko, werden toen nog maandenlang werden vastgezet. De officiële uitslag van de parlementsverkiezingen was maandagmiddag nog niet bekend, maar hun partij lijkt af te stevenen op een absolute meerderheid in het 165-koppige parlement.
Lees ook
Senegalezen vochten voor hun democratie – en wonnen
Patstelling
Daarmee is de machtsovername door het duo Faye en Sonko compleet. Veel Senegalezen hopen nu dat zij vaart zullen maken om de grote problemen aan te pakken die het land teisteren. Waaronder inflatie, een schuldencrisis en een werkloosheid van ruim 20 procent.
Daar kwam de afgelopen maanden nog niet veel van terecht, mede door een patstelling in het parlement dat nog in handen was van de oppositie – met name de partij van voormalig president Macky Sall. Die partij blokkeerde meerdere voorstellen, waaronder het opheffen van een tweetal adviesraden waarmee Faye en Sonko de publieke uitgaven wilden drukken.
Sonko weigerde op zijn beurt zijn regeringsprogramma te presenteren, volgens de oppositie om zo een motie van wantrouwen te ontlopen. In september werd die motie alsnog ingediend. Kort daarop ontbond Faye het parlement en riep nieuwe verkiezingen uit.
Begrotingstekort
Het parlement was niet Fayes en Sonko’s enige probleem. Direct na hun aantreden gaf president Faye opdracht om de overheidsfinanciën tegen het licht te houden. Uit de audit die zij daarop presenteerden, bleek dat Senegals schuld en begrotingstekort veel groter zijn dan de vorige regering had gerapporteerd. Zo was het tekort eind 2023 niet 5,5 procent van het bruto nationaal product, maar ruim 10 procent. Hierdoor ligt een steunprogramma van het IMF à 1,8 miljard euro momenteel stil.
„Het regime dat wij hebben vervangen, heeft gelogen tegen het land en gelogen tegen onze partners door cijfers te vervalsen,” sneerde Sonko tegen journalisten. Oud-president Sall, die sinds de verkiezingen in maart in Marokko woont, ontkent dit en waarschuwde dat onder Sonko en Faye Senegals economie „naar de hel zou afglijden”. Daarbij wees hij onder meer naar hun belofte om grote contracten met internationale bedrijven voor olie- en gaswinning in het land te herzien.
De rivaliteit tussen oud-president Sall en de huidige premier Sonko, een oud-belastinginspecteur die met zijn anti-corruptieprogramma massaal jongeren achter zich kreeg, stortte Senegal de afgelopen jaren in een diepe politieke crisis. Meermaals kwam het tot dodelijke rellen, waarbij tientallen pro-Sonko-demonstranten omkwamen. Sonko zelf werd het mikpunt van allerlei juridische procedures.
Lees ook
‘Plan B’ is nu president van Senegal: ‘een historisch moment’
‘Geen wraakpolitiek’
Dat leidde ertoe dat niet hij, maar zijn rechterhand Faye in maart op het stembiljet stond voor de presidentsverkiezingen, met als slogan „Diomaye (Faye) is Sonko en Sonko is Diomaye”. Het duo beloofde „geen wraakpolitiek” te zullen voeren en „het recht” leidend te maken. Waar de bedachtzame Faye zich sindsdien als diplomatiek staatsman presenteert, is premier en partijleider Sonko nog even fel als voorheen.
Zo riep hij zijn aanhang vorige week toch op „wraak” te nemen, nadat hun campagnekaravaan was aangevallen door die van de oppositie. De premier kwam daar snel weer op terug, maar toen klonk al stevige kritiek. En niet voor het eerst.
Burgerrechtenbeweging Y’en A Marre (het is genoeg) zag zich vorige maand „genoodzaakt” een persconferentie te geven na de arrestatie van twee journalisten die de audit van Senegals schuldenlast in twijfel trokken, en een oppositiepoliticus. „Na alles waar de bevolking [onder Macky Sall] onder heeft geleden, hadden we niet gedacht hier nu weer te staan”, zei hun voorman gepijnigd.
Confrontatie
Alle kritiek heeft de populariteit van Sonko en zijn partij niet geschaad, laat ook de uitkomst van de parlementsverkiezing zien. „Er is geen politicus die massa’s kan mobiliseren zoals hij”, zegt politicoloog Moussa Diaw, verbonden aan de Universiteit Gaston Berger in Saint Louis. „Daarom valt de oppositie hem zo hard aan. En daar reageert hij op zoals hij dat altijd heeft gedaan. Sonko is van de confrontatie, de strijd.”
Dat de kiezersopkomst zondag met waarschijnlijk net geen 50 procent een stuk lager was dan in maart (61,3 procent) heeft volgens Diaw vooral slecht uitgepakt voor de oppositie. „Hun kiezers bleven thuis.”
De vraag is wat de impact van Senegals hogere schuldenlast gaat zijn op de ambitieuze plannen die deze regering onlangs presenteerde – bijvoorbeeld wat betreft het stimuleren van de eigen industrie. „We moeten hen in ieder geval de kans geven die plannen uit te voeren”, zegt de 39-jarige leraar Abdoulaye (achternaam bij de redactie bekend) zondag in de rij bij een stembureau in de hoofdstad Dakar. De transparantie over de overheidsfinanciën stemt hem hoopvol. „Onze leiders dachten alleen aan zichzelf. Zij [Sonko en Faye] hebben ons de ogen geopend.”
Er is gelogen, zegt minister Eelco Heinen (Financiën, VVD) deze maandag voorafgaand aan een overleg in de Tweede Kamer. Hij doelt op de verhalen die rondgaan over de ministerraad van vorige week maandag, waar anti-Marokkaanse en racistische uitspraken zouden zijn gedaan. Hij herkent zich „totaal niet” in „heel veel woorden” die hij voorbij zag komen. Woorden die deels aan hem werden toegeschreven. Tegelijkertijd wil Heinen maandagmiddag niet álle geruchten ontkennen.
De ministerraad van maandag 11 november was aanleiding voor een kabinetscrisis. Voor staatssecretaris Toeslagen Nora Achahbar (NSC) zouden uitspraken in die vergadering, toen het kabinet sprak over het geweld in Amsterdam, mede reden zijn geweest om uit het kabinet te stappen. In haar ontslagbrief heeft ze het over de „polariserende omgangsvormen van de afgelopen weken”. Toen ze vrijdag zei te willen vertrekken, volgde urenlang crisisoverleg op het Catshuis. De vraag die centraal stond: wat doen de andere bewindslieden van NSC? Uiteindelijk besloot de partij in het kabinet te blijven.
In media werd van alles gelekt over wat over moslims en Marokkaanse Nederlanders zou zijn gezegd tijdens de ministerraad. „Halalvreters”, zouden ze zijn genoemd. Antisemitisme zou „diep in het dna” zitten van moslims. De term „kutmarokkanen”, zou zijn gevallen. En antisemitisme zou niet „als een puist met pus uitgeknepen” kunnen worden. Het zou van ministers van meerdere partijen zijn gekomen, maar de enige naam die klonk, was die van Heinen.
Antisemitisme
Heinen wil reageren op de verhalen. Dit weekend heeft hij „eraf gelegen”, zegt hij, vanwege de berichten over vrijdag. „Je herkent je er totaal niet in. Ik zag ook echt flagrante leugens voorbijkomen”, zegt hij.
Tegelijkertijd wil hij niet alle geruchten ontkennen. Hij wil „de leugens” niet „één voor één aflopen”. Heinen kan niet duiden of hij iets zou hebben gezegd wat opgevat zou kunnen worden als racistisch. „Dan vraagt u mij om in de huid van anderen te kruipen.” Heinen heeft, zegt hij, vooral geprobeerd te zeggen dat hij geen groepen tegenover elkaar wilde plaatsen. Hij heeft antisemitisme volgens hemzelf een „breed probleem” genoemd, dat een brede aanpak vereist.
Ik zag ook echt flagrante leugens voorbijkomen
De eenvoudigste manier om alle geruchten te smoren, is openbaarmaking van de notulen van de ministerraad. Dat noemt Heinen een dilemma. „Enerzijds zou ik willen zeggen: kom maar in de keuken kijken, want dit slaat nergens op. Anderzijds moeten we het land goed kunnen besturen en moeten we in de ministerraad in vertrouwen met elkaar kunnen spreken.” Het lijkt er vooralsnog niet op dat er een debat komt over de crisis van afgelopen vrijdag.
Dat nu al twee staatssecretarissen van Heinens ministerie vertrokken – eerder stapte Folkert Idsinga (NSC) op – heeft volgens de minister van Financiën niet met hem te maken. Hij heeft „goed en professioneel” met de staatssecretarissen samengewerkt en heeft daar ook nog navraag over gedaan op het ministerie, zegt hij. Achahbar had hij niet veel gesproken, laat Heinen weten. Maar de keren dat hij haar wel sprak, verliep dat „altijd vriendelijk”.
Lees ook
Van Vroonhoven ziet geen racisme in kabinet, ‘Achahbar maakte persoonlijke afweging’
De voormalige strafadvocaat Inez Weski staat op 14 januari volgend jaar voor het eerst in een openbare zitting voor de strafrechter. Ze is gedagvaard als verdachte van deelname aan de criminele organisatie van Ridouan Taghi, die zich bezighield met internationale drugshandel en het witwassen van crimineel geld.
De dagvaarding is vorige week aan Weski betekend. De verdachte advocaat (69 jaar) werd op 21 april 2023 in haar woning gearresteerd. Ze kwam na 41 dagen voorarrest weer op vrije voeten. Een paar jaar geleden kreeg het Openbaar Ministerie toegang tot een versleutelde berichtenservice die vaak door criminelen wordt gebruikt, wat geleid zou hebben tot de verdenkingen tegen Weski.
Sindsdien voerde Weski verschillende juridische procedures die voornamelijk handelden over de vraag welke informatie het OM mag gebruiken die bij haar thuis en op haar kantoor in beslag is genomen. Weski stelt zich op het standpunt dat een advocaat een beroepsgeheim heeft: de plicht om wat aan hem of haar in de functie van advocaat is toevertrouwd, geheim te houden. „Cliënten en anderen die de advocaat in vertrouwen nemen, mogen erop rekenen dat een advocaat dat recht respecteert en zich op zijn verschoningsrecht als geheimhouder kan beroepen”, vertelde ze eerder dit jaar aan NRC in een interview. Weski kondigde aan nooit te zullen praten over zaken als de verdachte appjes. Ze kan immers de geheimhoudingsplicht „niet verloochenen, zelfs als dat mijzelf zou kunnen redden”.
‘Toezeggingen’
Haar voormalige cliënt Taghi werd in februari van dit jaar veroordeeld tot levenslang. Hij was volgens de rechtbank „de onbetwiste leider” van een criminele organisatie, verantwoordelijk voor vijf moorden, twee pogingen tot moord en meerdere voorbereidingen van moord.
Het strafproces tegen Weski wordt gehouden in de rechtbank van Rotterdam. Eerder dit jaar, in april, publiceerde ze het boek Het geluid van de stilte over de wijze waarop ze na haar arrestatie door het OM is behandeld. Ze zegt onder meer dat ze tijdens haar detentie in de gevangenis in Nieuwersluis door twee officieren van justitie is benaderd om kroongetuige te worden. „Mij worden allerlei wollige opties en verhulde toezeggingen voorgeschoteld, kennelijk in de sfeer van het worden van kroongetuige of hoe dan ook het geven van informatie. Men kan wat voor mij betekenen, ik zou naar het buitenland kunnen.”
Het OM wilde niet op haar beweringen reageren. Dit gebeurt op de zitting, aldus justitie. Bij het OM groeide het afgelopen jaar de irritatie over de wijze waarop Weski volgens de aanklagers bezig was haar berechting te vertragen. Weski laat desgevraagd weten dat „het onderzoek absoluut nog niet rond is”. Eerder zei ze nog een reeks van getuigen te zullen oproepen.
Lees ook
Ex-advocaat Inez Weski over haar arrestatie: ‘Het Openbaar Ministerie bood me aan kroongetuige te worden’
Nadat vorig jaar een vernietigend rapport uitkwam over de manier waarop de Noren in het verleden waren omgegaan met de Sámi, Kvenen en andere minderheden in het land, bood het Noorse parlement vorige week haar excuses aan voor meer dan honderd jaar onderdrukking, de zogeheten ‘Norwegianiserings’.
Deze volgde op de excuses die de koning in 1997 al maakte, zij het dat die toen aan alleen de Sámi waren gericht – de oudste en grootste bevolkingsgroep onder deze Scandinavische minderheden. De excuses van het parlement – waar alleen de rechts-conservatieve Vooruitgangspartij tegen stemde – bieden zeventien concrete voorstellen. Daarin is vooral aandacht voor taal en cultuur, maar is niets opgenomen over de omgang met het gebied waar de Sámi wonen.
In Noorwegen wonen de meeste Sámi, die verder in Zweden, Finland en in een deel van Rusland wonen. In de Scandinavische landen wonen bij elkaar zo’n 80.000 tot 100.000 Sámi. In Rusland leven er naar schatting nog zo’n 1.500, maar zij gingen tijdens het Sovjetbewind gedwongen op in collectieve boerderijen en hebben geen eigen leefgebied meer.
De Scandinavische Sámi konden wel een deel van hun leefwijze behouden, zij het dat ze tot in de jaren zestig van de vorige eeuw gedwongen werden te assimileren. Ze werden verplicht Noors, Zweeds of Fins onderwijs te volgen, kinderen werden in internaten ondergebracht om op te groeien in een ‘beschaafde wereld’ en hun grond werd steeds meer onteigend, waarbij het houden van rendieren aan banden werd gelegd.
In Noorwegen werd dat beleid vanaf 1851 officieel, en dat ging door tot in de jaren zestig. Maar ook daarna bleef de zelfbeschikking van de Sámi onder druk staan, omdat het land dat ooit als niet goed bewoonbaar werd gezien geschikt bleek voor mijnbouw, windmolens en toerisme.
Waarheidscommissies
In de drie Scandinavische landen werd een Samisch parlement ingesteld, in Noorwegen kwam die er als eerste, in 1989. Zweden en Finland volgden enkele jaren later. De parlementen zijn gericht op erkenning van de Sámi als aparte bevolking in die landen en op het behoud van taal en cultuur. Noorwegen stelde in 2018 ook als eerste een Waarheids- en Verzoeningscommissie in. Finland volgde daarna, en in Zweden koos men ervoor om het te houden bij een Waarheidscommissie en het woord verzoening achterwege te laten.
Waar Noorwegen vorig jaar met een rapport over de behandeling van de Sámi kwam, volgen Zweden en Finland in 2025. De erkenning van de Sámi is er deze twee landen ook, maar vorige maand werd ook bekend dat er bezuinigd gaat worden op overheidssubsidie op het beschermen van de Samische talen.
De Noorse excuses en de resolutie zorgen ervoor dat dat in Noorwegen niet gaat gebeuren. Er zal meer wordt geïnvesteerd in taalonderwijs en het tegengaan van racisme en discriminatie. Een speciaal centrum wordt opgericht voor onderzoek, documentatie, communicatie en verzoeningswerk, en er wordt geïnvesteerd in taaltraining, onderwijs en musea om de zichtbaarheid van de culturen te vergroten en cultureel erfgoed te behouden. Vanaf 2027 moet jaarlijks een rapport worden uitgebracht waarin de gemaakte afspraken worden getoetst. De voorzitter van het Noorse Sámi-parlement, Silje Karine Muotka, merkte dan ook op dat met de excuses de tijd aanbreekt voor verzoening, nu erkend is dat de gedwongen assimilatie gericht is geweest op het uitroeien van een cultuur.
Leefgebied
De toezeggingen klinken goed, maar er zijn ook tekortkomingen. Er is niet gesproken over land en water, volgens parlementsvoorzitter Muotka. De resoluties garanderen behoud van taal en erfgoed, maar dat staat niet gelijk aan een garantie op het levend houden van die cultuur: er zijn geen afspraken gemaakt over grondgebruik en dat terwijl het eigen grondgebied, alleen al omwille van het houden van rendieren, een substantieel onderdeel is van de Samische cultuur. De economische belangen en ‘groen kolonialisme’ – zoals de Sámi dat noemen – zijn te belangrijk.
Er lopen conflicten over onder meer windparken die het houden van rendieren onmogelijk maken, maar daar is niets over toegezegd. Ook is het gebied belangrijk voor gaswinning, koper- en goudwinning en zijn er conflicten over het aanleggen van ondergrondse pijpleidingen. Deze belangen staan haaks op de belangen van de Samische cultuur en grondgebruik.
Werknemers van de Heineken-brouwerijen in Zoeterwoude en Den Bosch leggen komende woensdag 24 uur lang het werk neer, omdat Heineken niet is ingegaan op een ultimatum van vakbonden FNV en CNV dat maandagmiddag om 17.00 uur afliep. Ook kantoorpersoneel van Heineken gaat komende woensdag staken.
Dat melden bestuurders van FNV en CNV maandagmiddag na vragen van NRC. Een woordvoerder van Heineken bevestigt dat de brouwer niet is ingegaan op het ultimatum dat de bonden afgelopen week hadden gesteld. De brouwer en de betrokken vakbonden hebben maandagmiddag tijdens een overleg afspraken gemaakt over de veiligheidsaspecten rond het stilleggen van de brouwerijen. In totaal werken ongeveer 3.700 mensen bij de Nederlandse afdelingen van Heineken.
Volgens Nurettin Altundal, bestuurder bij FNV Voedingsindustrie, wil het personeel met de 24-uursstaking van woensdag „een krachtig signaal afgeven” over het uitblijven van een cao voor komend jaar. Als een nieuwe cao uitblijft, volgen in de komende weken mogelijk meer acties.
De vakbonden FNV en CNV beëindigden in oktober de onderhandelingen met Heineken over een nieuwe cao. FNV eist voor werknemers per 1 januari 2025 een loonsverhoging van 7 procent, plus een automatische koopkrachtcompensatie. Heineken wil niet verder gaan dan 3,2 procent loonsverhoging, plus nog eens 2,3 procent verhoging per 2026.
Het is de bedoeling de brouwerijen woensdag helemaal plat te leggen
„Veel te weinig”, noemt FNV-bestuurder Altundal dat. „De afgelopen jaren zijn de lonen van werknemers wel gestegen, maar minder dan de inflatie. Onze leden hebben daarom vrijwel unaniem aangegeven dat we nu een ultimatum moesten stellen.” De actiebereidheid onder de circa achthonderd FNV-leden is volgens Altundal groot. „Het is de bedoeling de brouwerijen woensdag helemaal plat te leggen.”
Loonkloof
CNV-bestuurder Mirjam van Leussen noemt het loonbod „inderdaad te laag”. Al zijn de eisen die CNV stelt net iets anders: een loonsverhoging van 5 procent per 1 januari, meer transparantie over de loonkloof tussen mannen en vrouwen en goede afspraken over de inzet van uitzendkrachten.
„Voor ons ligt het net iets breder, maar we zijn hoe dan ook solidair met elkaar”, zegt Van Leussen. „Heineken zal over de brug moeten komen. Wat het bedrijf tot nu toe op tafel heeft gelegd, is ver onder de maat.”
Wat ons betreft waren we nog volop in gesprek
Heineken heeft de vakbonden op maandagmiddag laten weten niet op hun ultimatum in te gaan, zegt een woordvoerder van het bedrijf. „We betreuren het dat FNV en CNV zeggen te zijn ‘uitonderhandeld’. Om er samen uit te komen, moet je blijven praten. Wat ons betreft waren we nog volop in gesprek.” Heineken zegt tijdens de cao-onderhandelingen meermaals hogere biedingen te hebben gedaan, „zonder tegenbeweging” van de vakbonden.
De brouwer roept de werknemers ook op tot „realiteitszin”, aldus de woordvoerder. De biermarkt staat volgens Heineken onder druk en de productie- en distributiekosten van bier stijgen. Heineken zegt bovendien de afgelopen jaren wél loonsverhogingen boven het inflatiepercentage te hebben doorgevoerd.
:format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data124576372-2cf7ed.png|https://images.nrc.nl/7KxnNulMLI1qflKfa20LxWlKUqE=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data124576372-2cf7ed.png|https://images.nrc.nl/FPDN7NGPpn8t_AIRO2VSsK7wsOU=/5760x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data124576372-2cf7ed.png)
