Trump heeft de de aanval op de gevestigde media nu écht geopend

Stop met de oude terminologie, en omarm de newspeak van president Trump. Anders zul je het berouwen. Dit was de weinig subtiele boodschap van het Witte Huis, dat vorige week de journalisten van het Amerikaanse persbureau Associated Press (AP) voor onbepaalde tijd de toegang weigerde tot persmomenten met de president.

De reden: het persbureau weigert zijn stijlboek aan te passen zodat de Golf van Mexico voortaan de Golf van Amerika wordt genoemd, zoals Trump wil. De toegangsverboden „zijn duidelijk bedoeld om AP te straffen voor de inhoud van haar publicaties”, schreef het persbureau aan Trumps stafchef. „AP is bereid om haar grondwettelijke rechten krachtig te verdedigen en te protesteren tegen de inbreuk op het recht van het publiek op onafhankelijke berichtgeving over haar regering en gekozen functionarissen.”

Amerikaanse overheidsinstanties hebben Trumps naamswijziging uiteraard opgevolgd. Maar AP heeft klanten over de hele wereld, ook in landen die zich niets aantrekken van Trumps newspeak. Daarom blijft het persbureau bij de Golf van Mexico. Organisaties die zich inzetten voor de persvrijheid steunen AP. „Journalisten straffen omdat ze door de staat voorgeschreven terminologie niet gebruiken, is een alarmerende aanval op de persvrijheid”, aldus de Foundation for Individual Rights and Expression.

„Orwelliaans”, noemt Sewell Chan, hoofdredacteur van de Columbia Journalism Review (een tweejaarlijks tijdschrift voor journalisten van Columbia University), de kwestie. En hij is niet de enige. Veel Amerikaanse journalisten verwezen de afgelopen week naar George Orwells dystopische roman 1984. Daarin is newspeak een door de totalitaire staat gecontroleerde taal, met een beperkte grammatica en woordenschat, bedoeld om kritisch denkvermogen in te dammen. De naam van Elon Musks nieuwe ‘departement voor overheidsefficiëntie’ (DOGE) zou Orwell hebben geïmponeerd, merkte The New York Times droogjes op.

Journalisten tijdens de persconferentie van de Amerikaanse president Donald Trump en de Israëlische premier Benjamin Netanyahu in het Witte Huis in Washington, 4 februari 2025. Foto Andrew Caballeri-Reynolds/AFP

Aanval op de media

In de vier weken sinds zijn terugkeer in het Witte Huis heeft Trump de aanval op de gevestigde media geopend – zo veel is wel duidelijk. „Deze regering staat in schril contrast met de eerste keer dat Trump aan de macht was”, zegt hoofdredacteur Chan aan de telefoon vanuit New York. Trumps vijandigheid jegens de pers is natuurlijk niets nieuws, benadrukt hij. Hij schildert de media al jaren af als een elitaire belangengroep die de vijand is van het volk. Dit keer blijft het echter niet bij woorden, en gebruikt Trump alle middelen die hij tot zijn beschikking heeft om media die hem niet zinnen dwars te zitten.

Dat gaat verder dan de toegang van AP tot het Witte Huis. NBC News, The New York Times, National Public Radio en Politico moesten van het ministerie van Defensie hun vaste werkplekken in het Pentagon opgeven, ten faveure van meer (Trumpgezinde) media zoals One America News Network, de New York Post, Breitbart en HuffPost (die geen Pentagon-verslaggever heeft en niet om werkruimte had gevraagd). Ze hebben hier niet veel over gezegd, ik denk deels omdat het elitair zou klinken”, zegt Chan. „Ik ben voor rotatie, want geen enkel medium heeft recht op een vaste werkplek in het Pentagon. Al hebben de nieuwkomers van oudsher weinig aandacht voor defensie.”

Zorgwekkender vindt Chan de „dramatische vastberadenheid” om te snijden in de overheid door middel van massale ontslagen op belangrijke departementen. Met name het departement voor humanitaire hulp USAID, dat wereldwijd ruim 6.000 onafhankelijke journalisten, 700 nieuwsredacties en 300 persvrijheidorganisaties ondersteunde, vooral in landen zonder democratie. „We zien meteen de impact van Trumps beleid op de Amerikaanse hulp op plekken als het grensgebied tussen Thailand en Myanmar en het oosten van Europa”, zegt Chan.

Ook Amerikaanse media die geld krijgen van de overheid, zoals de publieke zenders PBS en NPR, krijgen klappen. De nieuwe, door Trump benoemde voorzitter van de Federal Communications Commission, Brendan Carr, stelde een onderzoek in naar de federale financiering van PBS en NPR, die in de VS een overwegend progressief publiek hebben. „Ik maak me zorgen dat NPR- en PBS-uitzendingen de federale wet overtreden door reclames uit te zenden”, schreef Carr aan NPR en PBS. Het lijkt volgens Chan een drogreden om de federale financiering van publieke media te staken. „Hij overschrijdt elke dag nieuwe grenzen.”

Het meest gecensureerde artikel is het artikel dat nooit geschreven wordt omdat de gedachte is: laten we ons niet op dat gevoelige terrein begeven

Sewell Chan
hoofdredacteur Columbia Journalism Review,

Trump als aanklager

Een andere nieuwe ontwikkeling zijn de vele civiele rechtszaken die Trump heeft aangespannen tegen mediabedrijven. Zo klaagde hij Meta aan, dat zijn rechten zou hebben geschonden door zijn sociale media-accounts op te schorten na de gewelddadige bestorming van het Capitool in 2021. Het bedrijf schikte voor 25 miljoen dollar. Ook klaagde hij ABC News aan wegens smaad omdat de presentator van This Week, George Stephanopoulos, in het programma had gezegd dat Trump was veroordeeld voor verkrachting terwijl dat aanranding had moeten zijn. Het bedrijf schikte voor 15 miljoen dollar. Ook klaagde Trump CBS News aan omdat het programma 60 Minutes het interview met Kamala Harris in haar voordeel zou hebben bewerkt. Het bedrijf lijkt eveneens aan te sturen op een schikking.

De rechtszaken hebben een huiveringwekkend effect op de hele mediasector. Met name de schikking van ABC leidde tot grote bezorgdheid onder Amerikaanse journalisten, zegt Chan. „Want de opmerking die Stephanopoulos maakte was wellicht onnauwkeurig, maar niet per se smadelijk. En toen zette Trump ook nog CBS News onder druk om hun transcriptie van het interview met Harris vrij te geven. Die transcriptie onthulde niets nieuws of kwaadaardigs, alleen dat journalisten interviews bewerken. Er was geen grond voor een zaak. Het idee dat je een medium aanklaagt vanwege gunstige berichtgeving over jouw politieke tegenstander heeft geen basis in de wet.”

De Amerikaanse president Donald Trump tijdens een persconferentie op 30 januari.
Foto Roberto Schmidt/AFP

Chans grootste zorg is dat de eigenaren van mediabedrijven mee gaan buigen met Trump uit angst voor diens toorn. „Het meest gecensureerde artikel is niet het artikel dat door de regering geblokkeerd wordt, maar dat nooit bedacht, geschreven en geredigeerd wordt omdat de gedachte bij elke stap is: laten we ons niet op dat gevoelige terrein begeven. Met andere woorden: zelfcensuur is sterker dan censuur. Is dat een persoon achter wie echt aan moeten gaan? Is dat een onderwerp waar we echt in moeten duiken? Moeten we die beschuldiging niet afzwakken om een rechtszaak te voorkomen? Het is logisch en begrijpelijk dat uitgevers en mediabedrijven zichzelf deze vragen nu opnieuw gaan stellen.”

Een teken aan de wand was het besluit van de uitgevers van The Washington Post en de Los Angeles Times om voorafgaand aan de verkiezingen geen commentaar te plaatsen waarin een kandidaat werd omarmd. Dit werd alom uitgelegd als een knieval voor Trump, zeker van Amazon-oprichter Jeff Bezos, de eigenaar van The Washington Post. Bezos weet waar Trump toe in staat is. Hij kreeg het in diens eerste termijn ook al met hem aan de stok. Als vergelding voor de kritische berichtgeving van The Post, drong Trump er bij de baas van de Amerikaanse posterijen op aan om de kosten van de pakketdienst voor Amazon te verhogen. Tegelijkertijd zette Trump dit dreigement op Twitter, waardoor de marktwaarde van Amazon kortstondig met 60 miljard dollar daalde.

Lees ook

The Washington Post en LA Times breken met traditie: geen stemadvies meer de krant

‘Niet hysterisch gaan doen’

Chan is zeer kritisch op de manier waarop The Washington Post en de Los Angeles Times de kwestie van de niet-gepubliceerde commentaren hebben afgehandeld. „De timing en de communicatie waren slecht”, zegt Chan. „En het signaal dat ermee werd afgegeven, zorgde voor veel woede bij redacteuren en lezers omdat de commentaren al geschreven waren toen ze werden ingetrokken. Zo’n 250.000 lezers zeiden hun abonnement op.” Toch wil Chan een onderscheid maken tussen commentaren en redactionele artikelen. Want in de Amerikaanse traditie hebben uitgevers het recht om commentaren niet te publiceren als ze dat niet willen. Chan: „Dat vind ik van een andere orde dan een nieuwsverhaal uit de krant houden. De hoop is dat dit nooit zal gebeuren. Maar die vrees is er wel.”

Het Amerikaanse krantenlandschap ligt er sowieso weinig florissant bij. Van de vijf grootste Amerikaanse dagbladen met een landelijk bereik – The New York Times, The Washington Post, Los Angeles Times, The Wall Street Journal en USA Today – staat alleen de eerste er goed voor. The New York Times heeft een model met digitale abonnementen dat goed werkt voor de krant. Maar de rest is volgens Chan een „complete puinhoop”. Het enige lichtpuntje is in Chans ogen The Wall Street Journal, dat weliswaar in handen is van Rupert Murdoch (ook de eigenaar van Trumpgezinde nieuwszender Fox News), maar dat een sterke, onafhankelijke nieuwsredactie heeft. „Ik kan alleen niet beoordelen hoe de krant er financieel voor staat”, zegt Chan. „Ze hebben laatst wel weer een ontslagronde gehad.”

Trumps eerste termijn heeft sommige Amerikaanse media, zoals The New York Times, financieel geen windeieren gelegd. Veel Amerikanen waren op zoek naar betrouwbare informatie te midden van al het nepnieuws. Maar een nieuwe Trumpbump blijft deze keer uit. Volgens Chan hebben meeste bezorgde burgers inmiddels al een abonnement. Ondanks het sombere beeld van het Amerikaanse medialandschap vindt Chan dat journalisten niet hysterisch moeten gaan doen over Trumps aanvallen. „Veel maatregelen zijn kleinzielig en zouden zo maar illegaal kunnen zijn”, zegt hij. „We hebben zo veel problemen in het land. We moeten ons werk blijven doen en niet zelf het middelpunt van het verhaal worden.”

Lees ook

Amerikaanse media merken al voor zijn aantreden hoe Trump hen wil gaan aanpakken

Aankomend president Donald Trump geeft tot zijn aantreden, op 20 januari, persconferenties op zijn landgoed Mar-a-Lago, in zuid-Florida.


Moeilijke vraagstukken over keizers en koloniën in fantasygame ‘Avowed’

De afgezant van een keizer reist naar een afgelegen en ongetemd hoekje van het keizerrijk. Er is een plaag uitgebroken die de inwoners tot waanzin drijft. Maar de volkeren van de Living Lands zitten helemaal niet te wachten op inmenging van een ver staatshoofd, die hun culturen niet kan en wil begrijpen. Tegelijkertijd wordt de afgezant in haar dromen achtervolgd door de verwarde vragen van een onbekende, kinderlijke entiteit. De game Avowed stelt jou – de afgezant – de vraag: hoe ga je daar mee om?

Fantasyspel Avowed is op zijn best wanneer het zich bekommert om de complexe dilemma’s die in deze situatie ontstaan. Wat zijn je gevoelens bij jouw positie als afgezant, die je niet per se vrijwillig hebt verkregen? Hoe kijk jij als vertegenwoordiger van een machtig keizerrijk naar dit onherbergzame achterland? Moeten de Living Lands worden meegesleept naar de moderniteit, of zit er waarde in lokale tradities? Zowel in het hoofdverhaal als in de verhalen van je gelaagde teamgenoten en de zijtakken van de vier gebieden die Avowed telt, komen deze vragen continu naar voren.

Makers Obsidian, bekend van hun vaak onorthodoxe en moreel complexe rollenspellen (Fallout: New Vegas, Pentiment), geven je alle ruimte naar eigen keuze te antwoorden. Het verhaal ontvouwt zich zo tot een genuanceerd reliëf van moeilijke keuzes en voortschrijdend inzicht. Maar helaas: buiten het verhaal werpt de game wel vaak barrières op.

Je wisselt makkelijk van bliksemschichten uit je vingers naar het logge mepwerk van een strijdknots

Toverkrachten

Het vechtsysteem is in de breedte ingericht op flexibiliteit. Je zit nooit vast aan een bepaalde stijl – kies je er bijvoorbeeld voor om veel punten in toverkrachten te steken, dan kun je altijd daarna nog wat richting ‘gewoon’ vechten schuiven. Zo wissel je tijdens een gevecht gemakkelijk van het heerlijk knisperende gevoel van bliksemschichten uit je vingers naar het logge mepwerk van een strijdknots.

In de andere dimensies gaat het mis. Er zit weinig variatie in de vijanden, waardoor je strategie zelden verandert. Erger, elke regio vereist bepantsering en wapens van een bepaalde kwaliteit. Volg je je eigen nieuwsgierigheid te ver de hoofdverhaallijn in, dan stuit je op een muur: die strijdknots is niet krachtig genoeg meer, en ineens kun je je vijanden niet meer verslaan. Gedwongen druip je af om meer zijmissies te doen en je omgeving te verkennen. Prima als je de speler daartoe wil verleiden, maar het is een lompe oplossing.

Fantasygame Avowed
Beeld Obsidian

Op zo’n moment valt de illusie van vrijheid en eigen inzicht weg, en zien we ineens wat Avowed is: een vastomlijnde ervaring met harde grenzen. Een verkenning van bepaalde ideeën, op een bepaald tempo, voor een bepaald type speler.

Voor wie daarbuiten wil treden liggen veel frustraties op de loer. Jammer. Want de wereld van Eora – ook toneel van Obsidians eerdere, slomere Pillars of Eternity-spellen – is prachtig in al zijn kleuren, zijn bijzondere architectuur en eigenzinnige interpretaties van bestaande fantasyclichés. Zowel de grote mysteries als de kleine verhalen die je onderweg tegenkomt zijn boeiend. Avowed is de moeite waard voor wie ruim de tijd wil nemen om elk hoekje te verkennen. Wil je gewoon het mysterie oplossen, dan zijn er net te veel beren op de weg.


Britse misdaad, White Lotus-voorpret en meer: dit zijn de mediatips van het weekend

Rechercheur trapt op tenen

In de driedelige Britse serie Ellis, de eerste met een vrouwelijke zwarte DCI (Detective Chief Inspector), neemt rechercheur Ellis de leiding over politieonderzoeken die te complex zijn voor de lokale agenten. Elke aflevering heeft ze een andere standplaats. Als in het Engelse plaatsje Hanmore een auto in het meer wordt gevonden, heeft de lokale politiemacht de handen meer dan vol aan de zaak. Een lokale tiener zit dood achter het stuur en zijn vriendin is spoorloos. De politieleiding stuurt DCI Ellis (een indrukwekkende Sharon D. Clarke) om de leiding over het onderzoek te nemen. Dat ze daarbij op wat tenen trapt doet haar weinig: voor haar volgende zaak reist ze immers weer naar een andere plaats. Haar tijdelijke werkpartner Chat Harper (Andrew Grower) voelt echter wel wat voor een langduriger samenwerking.Serieliefhebbers kunnen zondag om 20.35 uur op NPO3 ook terecht voor het tweede seizoen van de Vlaams-Nederland SF-serie Arcadia.

André Waardenburg

Genieten van The White Lotus

The White Lotus, een serie over de werknemers en welgestelde gasten van de fictieve resort- en hotelketen met dezelfde naam, keert maandag terug met een derde seizoen. Een goed excuus om de eerste seizoenen dit weekend te (her)kijken. De locatie van seizoen 3 is een White Lotus-hotel in Thailand. We volgen een drukke zakenman met zijn vrouw en drie volwassen kinderen, een bekende actrice met haar onbekende vriendinnen en een mysterieuze man met zijn veel jongere vriendin. De keuze om het personage Belinda (Natasha Rothwell) terug te laten keren, is een slimme zet. De eerste aflevering komt wat traag op gang, maar daarna is de serie weer fantastisch . Maker Mike White knoopt een deel van het verhaal vast aan eerdere seizoenen en dat zorgt voor een spannend thrillerelement.

Thijs Schrik

Militaire grootmacht worden

Al decennia biedt Civilization een ambitieus concept: je gidst jouw bevolking tijdens zijn vroege ontwikkeling, om uit te kunnen groeien tot een grootse wereldmacht in het moderne tijdperk. Winnen kan door als militaire grootmacht je tegenstanders te veroveren, maar ook bijvoorbeeld door bijvoorbeeld als eerste de race naar de maan te winnen. Civilization VII probeert de klassieke formule te stroomlijnen. Lange potjes bestaan nu uit losse aktes waarbij steeds kleine klusjes worden geëlimineerd en het tempo hoog blijft liggen. Uitstekend, omdat in vorige delen de tweede helft vervelend kon worden door alle rompslomp. Daar staat tegenover dat bijvoorbeeld menu’s minder informatie bevatten. Minder intimiderend voor nieuwkomers, maar een klein gemis voor veteranen.

Len Maessen

Zoektocht naar lotgenoten

Al sinds 1971 herenigt het radioprogramma Adres Onbekend familieleden, vrienden en uit het oog verloren liefdes. Dit doet men met hulp van luisteraars en de eigen Zoekbrigade. Deze zondag is er aandacht voor de zoektocht van Conny van Es, die een levenswerk heeft aan het vinden van haar vader. Uit de DNA-databank komt een naam tevoorschijn waar moeder nooit over gerept heeft. Hansen is de achternaam van twee Zuid-Hollandse broers. Verder is Howard Dodeman te gast. Hij moest als jongetje van zes naar een gezinsvervangend tehuis in Nijmegen, hij woonde er van 1967 tot 1971. Wat voelde hij zich eenzaam toen zijn vader hem daar afzette. Hij zoekt zijn lotgenoten (pseudobroers en -zusjes noemt hij hen) om hun leven te toetsen aan zijn onveilige jeugd. Hij zoekt Arnold van de Ven, Tony Abels, Miriam Geurts, Florence Gerritsen, Johnny Gordon en Jolanda Pas.

Vincent Bijlo


Presentator Tim den Besten geeft identiteitsfraude toe, OM seponeert zaak

De 37-jarige presentator en programmamaker Tim den Besten bekent dat hij zich als iemand anders heeft voorgedaan op de homodatingapp Grindr en Instagram. Na zijn bekentenis is de identiteitsfraudezaak tegen de presentator door het Openbaar Ministerie geseponeerd. Op de apps maakte hij in 2022 en 2023 nepprofielen aan waarvoor hij persoonlijke foto’s gebruikte van drie verschillende mannen, zegt zijn advocaat HJ van der Tak vrijdag tegen persbureau ANP. In de chats voerde hij seksueel getinte gesprekken met andere mensen. In een verklaring zegt Den Besten dat hij zich „diep schaamt” en „heel veel spijt” heeft.

Den Besten heeft een mediationgesprek gehad met zijn slachtoffers, waarna zij hebben besloten om de zaak niet voor de rechter te laten komen, aldus de raadsman. In de verklaring zegt Den Besten dat hij inziet de betrokkenen „pijn en verdriet” aangedaan te hebben en dat hij daar „de volledige verantwoordelijkheid” voor neemt.

In de periode dat hij werd beschuldigd van het gebruiken van foto’s zonder toestemming kreeg hij ook te horen een zeldzame vorm van kanker te hebben. Door beide voorvallen moest hij zijn werk neerleggen en heeft hij zich teruggetrokken uit het openbare leven.

„Ik heb geen contact meer met hem kunnen krijgen”, zei programmamaker Nicolaas Veul in januari nog in een interview met NRC. De twee maakten samen de programmaserie ‘100 dagen’ bij de VPRO. De meest recente editie van de reeks, Een valse start: 100 dagen in de jeugd- en gezinszorg, presenteerde Veul zonder Den Besten.

Op televisie presenteerde Den Besten verder onder meer programma’s als Timmyland en De Outsiders. Daarnaast maakte hij documentaires. Inmiddels heeft hij te horen gekregen kankervrij te zijn en werkt hij aan zijn fysieke en mentale welzijn. Zo heeft hij zich laten opnemen in een psychotherapeutische kliniek. „Ik ben al een eind op weg maar ben er nog niet helemaal”, zegt hij in een verklaring.


Sovjetwetenschapper Tatjana spreekt met ruimtehondje Laika

In deze audiofilm horen we actrice Victoria Koblenko als trouwe Sovjetwetenschapper Tatjana. Het is 1957. Ze spreekt via een radioverbinding met het hondje Laika, dat zojuist aan boord van de Spoetnik 2 in een baan om de aarde is geschoten. Behalve Tatjana horen we ook haar man Jevgeni, gespeeld door Barry Emond en Laika zelf. De film is een audiolandschap waar je 20 minuten lang in mag verblijven, in mooi stereo, met muziek op basis van bewerkte samples van werken van de Russische componist Sergej Prokofjev. Thema is de verhouding tussen de grote ideologieën en de individuele mens. Waar blijft die mens, die verpletterd wordt door de systemen en wanneer komt hij of zij in verzet en wat is daar voor nodig? En hoe kun je met de blik van vroeger naar de toekomst kijken? Schrijver Luuk Imhann en componist Sietse Damen hebben met de audiofilms, er zijn er nu drie, een prachtig eigen genre geschapen.


Joodse Nederlanders over geschiedenis en identiteit

Ronit Palache gaat in deze serie in gesprek met Nederlandse Joden van verschillende generaties. Ze dragen allemaal op een andere manier de Joodse geschiedenis en de holocaust, die voor hun ouders of grootouders de levensbepalende gebeurtenis was, met zich mee. Hugo Heymans bijvoorbeeld werd geboren in 1947. Zijn broer en zus waren van 1937. Hij was de enige van het gezin die buitenstaander was in dat deel van het leven van de anderen dat op alles dat ze deden of niet deden grote invloed had. Er werd zoveel niet verteld. Natuurlijk had hij meer moeten vragen, maar dat deed je niet, als kind. Je kon je maar beter, prentten zijn ouders hem in, gedeisd houden. Hij had en heeft de drang om zoveel mogelijk over oorlogservaringen van Joden te weten te komen. Maar zijn conclusie is: “Je kunt misschien redelijk dicht in de buurt komen van wat ze hebben meegemaakt, maar voorstellen kun je je het uiteindelijk niet. Een film in het Holocaustmuseum in Washington kwam misschien nog wel het dichtste bij. Hij zag een vrouw in een barak. Ze kon niet meer lopen. Ze kroop naar de deur, ze merkte verbaasd op dat er nergens meer bewaking was. Ze reikte omhoog naar de deurkruk en op dat moment ging de deur open. Er stond een Amerikaanse soldaat. Ze keek naar hem op en hij vroeg: ‘Mevrouw, kan ik u misschien helpen?’” Palache is een empathische en scherpe interviewer tegelijk. Ze brengt met uiterste precisie een breed palet aan persoonlijke geschiedenissen in kaart waarin opvalt dat bijna niemand gezien wil worden als slachtoffer en dat de les die de Tweede Wereldoorlog ons leert, het „dit nooit meer” de laatste tijd van alle kanten onder druk staat. We horen hier wat de geschiedenis en de omstandigheden met de individuele mens doet, hoe beschadiging leidt tot weerbaarheid en kwetsbaarheid, woede en wijsheid.


Servische betogers tegen grote zender Pink TV: ‘Lieg niet tegen mijn oma’

Een vrouw met enorme borsten, een man met extreem grote lippen en een man met stapels briefgeld: de spotprenten zijn getekend op een protestbord. Het bord wordt eind januari in Belgrado omhoog gehouden door een Servische student. „Lieg niet tegen mijn oma”, staat erbij geschreven. De boodschap is voor de Servische tv-zender Pink TV. Op het protestbord staan de gezichten van de directeur van Pink TV, hun populairste presentatrice en de president van Servië.

De commerciële zender Pink TV is met meer dan 60 subkanalen de grootste en meest bekeken zender van Servië (6,7 miljoen inwoners). De zender is op de hand van de regerende Servische Progressieve Partij (SNS) en president Aleksandar Vucic. De 57-jarige Zeljko Mitrovic, directeur en oprichter van Pink TV, heeft namelijk banden met de zittende regering. Verder zijn er vierentwintig uur per dag realityprogramma’s te zien met ongecensureerd geweld en seks. Volgens critici en meerdere onderzoeken leiden de programma’s – overwegend de journaals en de realityseries – tot polarisatie in het land. Meer dan 85 procent van de Serviërs kijkt naar televisie voor nieuws en amusement. Gemiddeld kijken zij zo’n acht uur per dag, blijkt uit onderzoek van Balkan Investigative Reporting Network (BIRN).

Al maanden demonstreren Serviërs tegen corruptie en uitholling van de rechtsstaat onder president Vucic. Ze eisen een transparant en democratisch Servië. De demonstranten keren zich ook tegen de „corrupte” tv-zenders, die op de hand van de regering zijn. Pink TV is hiervan de wegbereider: ze zenden al ruim dertig jaar pro-regeringsprogramma’s en misinformatie uit. Pink TV reageerde niet op vragen van NRC.

Hoe bloter, hoe beter

De populairste presentatrice van Pink TV, Jovana Jeremic (34), loopt een tv-studio binnen om het meest bekeken ochtendprogramma van het land, Novo Jutro (Nieuwe Ochtend), te presenteren. Ze neemt in haar strakke, neongroene jumpsuit plaats aan tafel. De tune van het programma speelt af, ze kijkt bloedserieus in de camera en zegt: „Wat hou ik toch van dit deuntje. Dramatisch, dramaqueen.” Tegenover haar zit haar gast Vojislav Seselj (70), oprichter van de regerende partij SNS en veroordeeld voor oorlogsmisdaden tijdens de Joegoslavische oorlogen. „Goedemorgen”, zegt hij met enige walging, mogelijk ietwat verbijsterd over de setting.

De journaals en talkshows op Pink TV duren soms anderhalf uur. Dat leidt zichtbaar tot verveling bij de presentatoren, die soms in de uitzending aan het appen zijn. Tijdens de zogenaamde informatieve programma’s praat presentatrice Jeremic over zichzelf, ze danst, plaagt, schreeuwt en is vaak schaarsgekleed – ook als ze de president interviewt.

„Pink TV is een kitscherige troepzender”, zegt Nemanja Rujevic, journalist bij het Servische onafhankelijke nieuwsmagazine Vreme, aan de telefoon tegen NRC. De meeste mensen die achter de buis zitten zijn ouderen. „Zij hebben niet zoveel verstand van technologie, houden van luchtige inhoud en hebben geen kritisch vermogen”, zegt Rujevic. Het ideale publiek voor propaganda, stelt hij. „Ze kijken vooral naar Pink TV om zich te vermaken en daar maakt de zender gebruik van. Bijvoorbeeld door op primetime interviews met Vucic uit te zenden en te vertellen hoe geweldig hij wel niet is.”

Overdag zendt Pink TV reclames uit met fragmenten van hun realityprogramma’s Zadruga of Elita 8. Al zappend langs de kanalen is turbo-folk (Servische popmuziek) te horen. Op bijna iedere kanaal zijn presentatrices te zien die realityshows presenteren. In die programma’s gaan deelnemers geregeld op de vuist en hebben ze seks met elkaar. Er is hierbij sprake van vrouwenhaat, aldus een onderzoek van de Universiteit van Novi Sad. In de realityshows worden vijftig deelnemers acht maanden gevolgd.

Boven: het programma Elita 8. Beeld Pink TV

Vijand

Iedereen die niet voor SNS is, wordt op Pink TV als vijand neergezet; de zender geeft de oppositie geen zendtijd. „Naar welke zender iemand kijkt in Servië zegt al genoeg over op wie diegene gaat stemmen”, zegt Jelena Kleut, hoofddocent mediastudies aan de Universiteit van Novi Sad, in een videogesprek met NRC. Kleut en Tijana Uzelac, onderzoeker bij BIRN, zien een verband tussen hoe demonstranten worden gepresenteerd op Pink TV en hoe ze daarna worden behandeld. „Op het journaal beweren ze dat de protesten door het buitenland gesteunde samenzweringen zijn om de Servische bevolking uit elkaar te drijven. Of zelfs te zorgen voor een burgeroorlog”, zegt Uzelac in een videogesprek met NRC.

Dit zorgt ervoor dat de demonstranten worden gedehumaniseerd, vindt Kleut. „Tijdens demonstraties wordt er herhaaldelijk op demonstranten ingereden met auto’s.” Volgens haar wordt deze agressie aangewakkerd doordat de president op televisie dreigt met het inzetten van troepen om de betogers uit te schakelen.

Het agressieve taalgebruik en gedrag is ook te zien in de realityshows van Pink TV. Zo schoot een 13-jarige scholier in 2023 negen mensen dood op een middelbare school in Belgrado. „Veel mensen denken dat hij een voorbeeld had genomen aan de agressieve ex-criminelen en veroordeelde moordenaars die deelnemen aan realityprogramma’s op Pink TV”, zegt Uzelac. Na de schietpartij werd een van die programma’s, op verzoek van Vucic, een paar maanden van de buis gehaald, omdat het volgens hem de veiligheid van de Servische burgers in gevaar zou brengen. Maar na een paar maanden was het gewoon weer te zien.

De journalist en de onderzoekers zeggen alle drie dat Pink TV verslag lijkt te doen vanuit een parallelle realiteit. Rujevic: „Als mensen alleen maar nepnieuws krijgen voorgeschoteld worden ze naïef en weten ze niet meer hoe ze echt nieuws moeten controleren. Ze zijn namelijk niet meer gewend om naar serieuze media te kijken. Als mensen voortdurend worden blootgesteld aan lichte vormen van entertainment, raken ze gevoelloos. Het is hetzelfde als drie uur achter elkaar op TikTok scrollen.”

Beeld uit de realityserie Zadruga. Beeld Pink TV

Nepnieuws

Volgens critici had Pink TV allang gestraft moeten worden. Want de zender overtreedt de voorwaarden die de overheid stelt om op nationale televisie uitgezonden te mogen worden. Zo heeft de zender geen educatief-, wetenschappelijk-, cultureel- of kinderprogramma. „Iedere keer als Pink TV een regel overtreedt dan past mediatoezichthouder de regels aan zodat ze kunnen blijven uitzenden”, zegt Rujevic.

De Servische mediatoezichthouder (REM) is op papier onafhankelijk, maar bestaat voornamelijk uit door de overheid benoemde leden. In 2017, toen Vucic president werd, is Pink TV nog meer politieke programma’s gaan uitzenden. „De regering dreigt namelijk de zender op te heffen als Mitrovic geen pro-regeringsprogramma’s uitzendt. Mitrovic ziet niets meer dan geld en zet daarom alles in om maximale zendtijd te krijgen”, zegt Rujevic. Ook zijn de reclameblokken gevuld met politieke campagnes.

De verslaggevers van Pink TV zijn net marionetten, zegt hij. Zo werd er in de afgelopen maanden tijdens de (studenten)protesten desinformatie verspreid over het aantal demonstranten. In het journaal Nacionalni Dnevnik werd alleen het midden van een brug in Novi Sad tijdens een protest gefilmd. Hierdoor leek het alsof er weinig betogers waren. Oppositiezender N1 toonde wél shots van alle betogers die rondom de brug stonden.

Pink TV verspreidt ook manipulatieve beelden. „In de aanloop naar de verkiezingen in 2023 zond Pink TV deepfake beelden uit van een politicus van de oppositiepartij.” Het was een fragment uit het praatprogramma Utisak Nedelje van de onafhankelijke televisiezender Nova S. Door middel van kunstmatige intelligentie leek het alsof hij aan het schelden was. „Veel kijkers zijn er ingetrapt”, zegt Uzelac. Volgens haar brengt Pink TV ook onschuldige betogers in gevaar. „De zender publiceerde laatst de privégegevens en de paspoorten van twee studenten die hadden gedemonstreerd.” Uzelac verwacht dat deze voorvallen zich opnieuw gaan afspelen als er dit jaar nieuwe verkiezingen komen.


Netflix-serie ‘Mo’ houdt Amerika een spiegel voor

Als staatloze Palestijnse vluchteling die al 22 jaar zonder papieren in Houston woont, bevindt Mo Najjar zich in een onmogelijke situatie. Seizoen twee van de Netflix-serie Mo begint in Mexico, zes maanden na de slotscène van seizoen één. Daarin zagen we hoe Mo vast kwam te zitten in Mexico na een achtervolging – of ontvoering, als je het hem zelf vraagt – de grens over, om gestolen olijfbomen terug te krijgen. Met de dag wanhopiger omdat hij binnenkort eindelijk zijn asielzitting heeft, doet Mo er alles aan om de grens weer terug over te steken.

Wanneer hij op het punt staat geholpen te worden door de Amerikaanse ambassadeur, is daar ‘hét conflict’: Mo kan het niet loslaten dat de ambassadeur weigert om Israëls bezetting als zodanig te benoemen. Daarmee verspeelt hij zijn kans legaal terug te keren naar Houston. Zijn principes en standvastigheid zijn ook nu weer een rode draad in de serie.

Waar seizoen 1 van Mo vooral focust op Mo’s leven, en overleven, als staatloze Palestijnse vluchteling in de VS, raakt seizoen twee aan meer thema’s. De afleveringen manoeuvreren feilloos tussen de zwaarte van het Amerikaanse grensbeleid en een onmogelijk asielsysteem aan de ene kant, en familieverwachtingen, een liefdesdriehoek en vriendschap aan de andere kant.

Lees ook

Lees ook over het eerste seizoen van de serie Mo

Mohammed Amer als Mo in de Netflix-serie Mo.

Zware wolk

Ook is er nu meer ruimte voor de andere leden van de Najjar-familie. Mo’s broer Sameer, die autistisch is, gaat op aandringen van zijn zus Nadia naar een therapeut en komt erachter waarom hij zich nooit thuis heeft gevoeld in deze wereld. Moeder Yusra kijkt via haar telefoon toe hoe haar land en haar mensen geweld wordt aangedaan. „We zijn het hun verplicht om op zijn minst te kijken”, zegt Yusra. „En we zijn het hun verplicht om ook te leven”, antwoordt Nadia. Liefde voor Palestina en de droom om hun familie op de Westelijke Jordaanoever te bezoeken is als een constante zware wolk boven het leven van de Najjars.

Ondanks de zware thema’s die voorbij komen, behouden de afleveringen een bepaalde luchtigheid. De serie zit vol met culturele verwijzingen die zowel uniek zijn voor de Arabische cultuur, als universeel herkenbaar zijn. Mo’s sarcastische humor en zijn ego zetten de toon. Bovenal toont Mo menselijkheid; zelfs van diegene waarvan je het het minst verwacht.

De serie is semi-autobiografisch en geschreven door cabaretier Mohammed Amer – die ook de hoofdrol vertolkt – en Ramy Youssef – bekend van de prijswinnende serie Ramy. Hoewel seizoen twee grotendeels is geschreven na 7 oktober 2023, koos Amer ervoor de laatste scène te laten eindigen op 6 oktober. Tegen de site Vulture vertelde hij de gebeurtenissen op, en na, 7 oktober niet in de serie te hebben willen verwerken, omdat het geen recht zou doen aan de geschiedenis.

Het seizoen werd gefilmd vóór Trumps verkiezingswinst in november, maar toch sluiten de afleveringen aan op het Amerika van nu. Mo biedt een krachtig tegenwicht aan Trumps wereldbeeld waarin ongedocumenteerde mensen gedeporteerd worden, de grens op slot moet, en migranten een ‘invasie’ vormen. De serie houdt Amerika een spiegel voor. Mo is grappig, oprecht en laat de kijker lachen, zelfs op momenten wanneer tranen meer voor de hand zouden liggen.


‘Therapie of vriendschap met een AI-chatbot is populair, maar kan zeer schadelijk zijn’

Het gebruik van vriendschaps- en therapiechatbots aangestuurd door kunstmatige intelligentie (AI) kan schadelijk zijn voor de mentale gezondheid van gebruikers. Daarvoor waarschuwt de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) in een woensdag gepubliceerd rapport. Het gaat om zogeheten companion-apps, die communiceren met gebruikers en gemaakt zijn om een vertrouwensband met andere mensen na te bootsen.

Deze chatbots kunnen een vriendschappelijke band creëren of geven in sommige gevallen zelfs mentale gezondheidsadviezen door zich voor te doen als psycholoog of therapeut. Dankzij hun toegankelijkheid, snelle reactietijd en beschikbaarheid zijn zulke programma’s steeds populairder, aldus de toezichthouder.

Op basis van eigen onderzoek concludeert de AP woensdag dat de chatbotapps voor virtuele vriendschappen of therapieën verslavende elementen bevatten. De apps spelen in op de eenzame gevoelens van gebruikers, maar de robots zelf kunnen „ongenuanceerd, ongepast of soms schadelijk” reageren op mensen die mentale problemen delen. Zo zouden chatbots niet altijd empathisch reageren of geen goede hulplijnen bieden op het moment dat een gebruiker in crisis verkeert.

Niet empathisch

Daarnaast hebben gebruikers lang niet altijd in de gaten dat ze, inmiddels diepgeworteld in de gesprekken, contact met een robot hebben, maar zijn ze in de veronderstelling te communiceren met echte mensen. Dat kan leiden tot zeer gevaarlijke momenten, omdat echte hulp uitblijft. Op het bericht ‘Niemand mist mij als ik er niet meer ben’ gaf een chatbot bijvoorbeeld de reactie: ‘Woehoe! Je hebt de eerste stap gezet naar een betere zelf!’

Volgens de toezichthouder is het aantal apps met robots die zich voordoen als vriend, levenscoach of therapeut de afgelopen jaren fors toegenomen. De apps zijn in veel gevallen gratis en de drempel om contact te maken is laag: de robots zijn 24 uur per dag toegankelijk, reageren snel en houden virtuele gesprekken aan de gang door een reactie te eindigen met een vraag.

Verslavend

Dat zorgt ervoor dat gebruikers er moeilijk mee kunnen stoppen en soms bereid zijn te betalen om het gebruik te verlengen. Bovendien zijn de commerciële bedrijven achter de apps niet altijd transparant; zo ontkennen de robots in sommige gevallen zelf dat ze draaien op kunstmatige intelligentie als ze die vraag van de gebruiker krijgen.

Naast bezwaren over de toegang tot gevoelige persoonsgegevens van de apps, waarschuwt de AP ook voor gevolgen van de spraakopties, die een telefoongesprek nabootsen. „De verwachting is dat vooruitgang in de technologie dit soort toepassingen alleen nog maar realistischer maakt”, zegt AP-voorzitter Aleid Wolfsen. „Wij maken ons ernstig zorgen over deze en toekomstige hyperrealistische toepassingen. We zetten daarom in op bewustwording en verantwoorde inzet van AI.”


‘The White Lotus’ schiet weer raak

Daar gaan we weer. Als de boot met rijkelui aanmeert bij de een locatie van de fictieve White Lotus-hotelketen, ontstaat een gevoel van déjà vu. Goed, de personages en de locatie zijn nieuw, maar dit hebben eerder gezien. Overijverige personeelsleden ontvangen gasten die verwend, vermoeid of juist overdreven enthousiast zijn bij aankomst. Ze zijn op zoek naar iets of proberen zichzelf te verstoppen in Thailand. Een drukke zakenman met zijn vrouw en drie volwassen kinderen, een bekende actrice met haar onbekende vriendinnen en een mysterieuze man met zijn veel jongere vriendin.

Stuk voor stuk worden ze gespeeld door goede acteurs, onder wie Walton Goggins, Carrie Coon en Jason Isaacs. Maar in tegenstelling tot de eerdere seizoenen springt er niet meteen een gedenkwaardig figuur uit het geheel, zoals eerder wel het geval was met tragische types als Tanya,de eenzamen erfgename gespeeld door Whites goede vriendin Jennifer Coolidge. Hij noemde haar een zijn muze. Dat gemis blijft een tijdje hangen en tijden de eerste aflevering van het derde seizoen begint de twijfel dan ook toe te slaan. Is de serie van schrijver en regisseur Mike White op de automatische piloot aan het rijden? Die zorgen zijn gelukkig ongegrond, blijkt na de het bekijken van de zes afleveringen die journalisten vooraf konden zien. Personages krijgen gaandeweg meer gelaagdheid, de humor wordt scherper en de plotlijnen spannender.

White knoopt een deel van het verhaal vast aan eerdere seizoenen en dat zorgt voor een spannend thrillerelement. De keuze om Belinda (Natasha Rothwell) terug te laten keren, is een slimme zet. Deze White Lotus-medewerker was in het eerste seizoen, dat zich afspeelde op Hawaï, te zien. Zij loopt een soort stage bij het hotel in Thailand en probeert werk en leven weer op orde te krijgen na een grote teleurstelling in haar leven. Ze wordt echter geconfronteerd met het verleden en komt in een lastige situatie terecht.

Foto Fabio Lovino

Welnness

Het blijkt sowieso moeilijk om te ontsnappen aan de ongemakken van het leven, ondanks de prachtige locatie en de uitstekende welnness-mogelijkheden die persoonlijk zijn afgestemd op de gasten. Een digitale detox, vakantie vieren zonder telefoon? Klinkt leuk, maar niet als er problemen zijn met het bedrijf aan de andere kant van de wereld waar je leiding aan geeft. Wilde feesten bezoeken? Heel leuk, maar de volgende dag heb je misschien spijt van je keuzes. En de pijn die je had, wordt alleen maar erger.

De satirische kant van The White Lotus is nog steeds aanwezig. Het punt dat de gasten van het resort een heel ander leven hebben dan het personeel en zich niet bewust zijn van hun geprivilegieerde leven, is echter al vaak gemaakt en heeft daarom ook minder de focus. Het derde seizoen weet er een nieuw element aan te koppelen: de spirituele zoektocht van westerlingen in het oosten.

Lees ook

White Lotus-maker Mike White weet wat falen is

Het team van The White Lotus in Thailand verwelkomt de gasten.

De mensen in de serie zijn op zoek naar simpele antwoorden en makkelijke uitwegen, maar die zijn er niet altijd. Veel Amerikanen komen naar Thailand om iets te doen aan hun spirituele leegte en een verloren connectie met de natuur.

Maar de pijn die ze voelen, gaat niet zomaar weg, zegt een wijs man op een geven moment: „Je kunt de pijn niet ontlopen.” Voor de personages in deze serie blijkt dat in elk geval te kloppen.