Category: Tech en Media

Als kind was podcastmaker Jennifer Pettersson eigenlijk altijd omringd door natuur. Ze groeide op in een van de slechtste buurten van het Zweedse Göteborg, maar zelfs daar grensde haar tuin aan een bos. Zomers bracht ze met haar familie door in een klein vissershutje op een eiland in de Oostzee. „Zonder elektra en stromend water. We wasten ons in de zee.” Natuur was voor haar lang vanzelfsprekend, niet iets om over na te denken. Zelfs niet toen die natuur allang was veranderd. „Eigenlijk heb ik nog heel lang geloofd dat ik nog leefde in die wereld waarin ik ben opgegroeid.”

Maar na het afronden van haar prijswinnende podcastserie Opgejaagd, over de kwaliteit van het Nederlandse kinderopvang- en onderwijssysteem, begon ze zich steeds meer zorgen te maken over de natuur en het klimaat. Onderwerpen die ze eerder in de krant uit zelfbescherming liever oversloeg. „Als ik te veel weet, dan voel ik verantwoordelijkheid, dan moet ik wat doen.”

Ja, ze kon vegetarisch gaan eten, een elektrische auto nemen, zonnecellen op het dak plaatsen. Kat Jet, die zo van jagen houdt, een fluoriserende halsband geven met een belletje om vogels te waarschuwen. Maar hoe zou ze er als podcastmaker iets mee kunnen doen? „Het leek alleen maar groot en abstract”, vertelt Pettersson aan de eettafel in haar huis in Castricum. „Ik vond het te moeilijk om het beest in de bek te kijken.”

Totdat bioloog Janneke Sindram contact met haar opnam. Ze had een idee. Aan dezelfde eettafel stelde zij Pettersson voor om een podcastserie te maken over het uitsterven van diersoorten, iets wat volgens wetenschappers massaal en sneller dan in de afgelopen tien miljoen jaar plaatsvindt. Ze was tijdens haar scriptie geweldige verhalen tegengekomen over uitgestorven en zo goed als uitgestorven dieren als de reuzenalk, de Tasmaanse buidelwolf, de Hawaiikraai en de Pyrenese steenbok.

Meteen gingen ze aan de slag, maar ze besloten ook dat er meer nodig was dan die verhalen alleen, die hoewel ook absurd en tragikomisch, toch vooral deprimerend waren. Wat miste was iets hoopvols. „En als radiomaker wilde ik natuurlijk actie hebben, dat je met iemand meeleeft en dat er iets op het spel staat.”

Het resultaat: een podcastserie van zes afleveringen waarin Pettersson twee jaar lang drie natuurbeschermers volgt in hun pogingen één diersoort (de paling of het donker pimpernelblauwtje) of zelfs een heel ecosysteem (de Noordzee) te redden. Pogingen waarbij de natuurbeschermers tegen net zoveel obstakels oplopen als de soorten die ze proberen te beschermen. Pettersson zocht de actie op, Sindram hielp haar met de research.

Niet de makkelijkste vlinder

Het moest geen hagiografie van ‘de natuurbeschermer’ worden, benadrukt Pettersson. „Ik vond ze ook een beetje gek af en toe. Dat je dertig jaar bezig bent met zo’n vlinder en je geeft het niet op. Ook niet als die voor de tweede keer in Nederland uitsterft.” Een vlinder, bovendien, die maar op één enkele plantensoort haar eitjes legt en als rups afhankelijk is van mieren die haar meenemen naar hun nest. Niet de makkelijkste dus. Toch blijft vlinderbeschermer Irma Wynhoff volhouden, ook als een berm vol vlinders voor de zoveelste keer onverhoopt wordt gemaaid.

Pettersson – ook documentairemaker (tot ze moeder werd en het zelfstandigere karakter van radiomaker haar leven beter paste) – legt uit hoe ze de podcast als een documentairefilm benaderde. Veel scènes, veel geluid: de natuurbeschermers in actie. „Dat is een enorme tijdrovende uitdaging voor mezelf als maker. Dan moet je ook middenin de nacht op een winderig koud plekje in Zeeland staan. Met heel veel wind in je microfoon.” En dat spreekt in het huidige Nederlandse podcastlandschap niet voor zich. Het vergt tijd, lef en doorzettingsvermogen.

Haar favoriete scène? Daar hoeft Pettersson niet lang over na te denken. „Och”, zegt ze lachend, „een heel mooi moment zit in de laatste aflevering”. Vlinderbeschermer Wynhoff neemt mierenexpert Jinze Noordijk mee naar het gebied waar zij het donkere pimpernelblauwtje wil herintroduceren. Met zakmessen porren ze in de grond op zoek naar steekmieren, wier aanwezigheid een voorwaarde is voor die herintroductie.

Infuusnatuur

Maar Noordijk is eigenlijk een tegenstander van de manier waarop Wynhoff het aanpakt. Zij creëert volgens hem museale „infuusnatuur”. In plaats daarvan zouden natuurbeschermers zich moeten richten op het verwijderen van negatieve invloeden in de natuur: dan herstellen ecosystemen zich vanzelf.

Subtiel vraagt Jennifer hem ernaar. Zijn hoofd kleurt rood en hij geeft voorzichtig toe dat hij niks met Irma’s vlinders opheeft. Wanneer ook Irma erbij komt, gebeurt iets waar Petterssons radiohart sneller van gaat kloppen. „Ze begonnen te ruziën. Over de essentie van natuurbescherming. En Irma ging zich verdedigen. Ze hebben veertig minuten lang geruzied. En ik sta daar dan tussen met mijn microfoons.”

Op dat soort momenten denken mensen even niet na over hoe ze overkomen. Daarom interviewt Pettersson mensen niet alleen, maar volgt ze hen vooral graag in wat ze doen. „Om een soort waarheid te vinden. Om dat wat echt is, te vangen.” Maar ook om de kwetsbaarheid van de natuurbeschermers te laten zien en hun verhalen invoelbaar te maken.

Zijn het „helden op een missie” of „tragische figuren die zichzelf voor de gek houden”? Zo vraagt Pettersson zich in de podcast af. „Allebei”, antwoordt ze nu op haar eigen vraag. „Het zijn een soort antihelden.” Het werk van de natuurbeschermers in de podcast voelt inderdaad als een soort Sisyphusarbeid.

Zij voelen bovendien een verantwoordelijkheid die we volgens de podcastmaker eigenlijk collectief zouden moeten voelen. Maar, in plaats daarvan, concludeert Pettersson, besteden we het uit aan een klein clubje mensen die ondertussen op hun tandvlees lopen. „En dan kijk je naar ze, en denk je: hoe kunnen jullie dit nou voor elkaar krijgen?”

De weg van de dodo (NTR), een zesdelige serie (50-60 min. per aflevering) is te beluisteren in de NRC Audio App en op andere podcastplatforms.

Delen

Mail de redactie

De Israëlische aanval op Zuid-Libanon is drie dagen aan de gang. ‘569 Libanese staatsburgers gedood’, staat groot onderaan het scherm bij Al Jazeera English. Door eerdere, vruchteloze invasies van Libanon is Israël wijzer geworden, zegt de vaste politieke analist Marwan Bishara woensdagavond in de uitzending. „Ze kiezen voor meer asymmetrische methodes van oorlogsvoering”, zegt Bishara. „Zoals terreur.”

NRC volgde afgelopen dagen de berichtgeving van Al Jazeera, de belangrijkste Arabische nieuwszender met (bijna) 24-uurs berichtgeving over de oorlog tussen Israël en Hamas en Hezbollah. Vorige week zondag werd het kantoor van de zender op de bezette Westelijk Jordaanoever gesloten door Israëlische militairen. De juridische basis vormt een afgelopen mei ingevoerde noodwet, die eerder al tot sluiting van Al Jazeera in Oost-Jeruzalem leidde.

Hoewel Ramallah onder de Palestijnse Autoriteit valt, dwongen Israëlische soldaten Al Jazeera-personeel tot sluiting van het kantoor. Onder meer vanwege vermeend aanzetten tot terreur, zonder daarvoor bewijs te leveren. „Een aanval op het recht om te weten”, stelt de voice-over in een clipje dat elk half uur op het Engelstalige Al Jazeera te zien is.

Skyline van Beiroet

Op de Arabische zender van Al Jazeera splitst een raster het scherm op in een mozaïek aan verschillende beelden. Gewonde kinderen in een Libanees ziekenhuis, huilende ouders in Gaza. Maar ook beelden van de Israëlische raketafweer of stationaire camera’s die de Libanees-Israëlische grens of de skyline van Beiroet in beeld brengen, zonder dat er veel lijkt te gebeuren.

De Arabische Al Jazeera – niet de Engelse – spreekt consequent van „martelaren” in plaats van doden. Dat zijn zowel burgers als militanten, zowel Gazanen als Libanezen. Het Israëlische leger is het leger van de „bezettingsmacht” en zowel Hamas als Hezbollah is „het verzet.”

Deze woordkeuze stuit op weerstand in Israël, waar de autoriteiten het gebruik van de Arabische term voor martelaar – ‘shahid’ – op sociale media kunnen bestempelen als „opruiend” en een overtreding van de wet. Voor veel Israëliërs is dit synoniem voor „terrorist”.

Al Jazeera hanteerde de term eerder in de context van de ‘Arabische Lente’, de Syrische burgeroorlog of voor de eigen in oorlogsgebieden omgekomen correspondenten. In 2022 schoot een Israëlische militair sterverslaggever Shireen Abu Akhleh dood. De Israëlische belegering van Gaza kostte al aan meerdere journalisten van Al Jazeera het leven, terwijl correspondent Wael Dahdoud familieleden verloor.

Tv-gasten kleuren het gesprek

Het zijn de gastsprekers die de uitzending het meest ideologisch kleuren. Zij verschijnen rechtsboven in het raster en duiden het oorlogsgeweld dat zich in vijfvoud op de rest van het scherm afspeelt.

Het zijn veel (voormalige) militairen, politiek-analisten en Israël- en Hezbollah-kenners. Allemaal mannen. Zo belt Mohammed Samadi, „militair en strategisch expert”, regelmatig in vanuit Jordanië om vanuit het perspectief van Hezbollah naar de oorlog te kijken. „Nu is misschien het juiste moment voor mogelijke vrijwilligers uit Irak, Jemen en Syrië om het noorden van het bezette land [Israël, red.] binnen te vallen.” Dit zou de druk vergroten op „het bezettingsleger” van Israël.

Analyses van de gasten zijn voor de kijker goed te scheiden van het ‘harde nieuws’, dat door de presentator en de correspondenten wordt gebracht. Journalisten in het veld zijn wel geregeld vrouwelijk. Zij staan bijvoorbeeld met helm en scherfvest in Zuid-Libanon of de Bekaa-vallei, in het oosten van Libanon. Ergens tussen nieuws en gekleurde duiding zitten de strategische besprekingen van operaties van de Al-Qassam Brigade, de gewapende tak van Hamas. Met behulp van bodycambeelden en kaarten met bewegende pijltjes en stippellijnen zien we hoe Hamas-militanten in Gaza Israëlische tanks en jeeps in een hinderlaag laten lopen.

Osama Bin Laden

Al Jazeera is een door Qatar gefinancierde zender, in 1996 opgericht en wereldwijd te ontvangen. Wel is de zender in delen van de Arabische wereld geblokkeerd, wegens onwelgevallige berichtgeving. Het station verkreeg onder meer bekendheid in het Westen door het uitzenden van boodschappen van Osama bin Laden, het brein achter de aanslagen van 11 september 2001. In 2006 richtte Al Jazeera een Engelse zender op, die de westerse wereld een venster bood op de ‘Arabische Lente’ van 2011.

Abdou Bouzerda, VPRO-journalist van Bureau Buitenland, hekelt het beeld dat bij de Arabische Al Jazeera „de bloedspetters van het scherm spatten”. Wel is het zo dat de zender er „vaak live bij is”. Als een cameraploeg bij een gebombardeerd gebouw staat, kan er een lijk in beeld verschijnen. Dat wordt in herhalingen vervolgens geblurd – of ze waarschuwen voor schokkende beelden, zegt Bouzerda. „Al Jazeera overweldigde het Arabische publiek, dat alleen maar staatsmedia gewend was.” De slogan van Al Jazeera is, vrij vertaald, ‘de ene kijk, en de andere kijk’.

Volgens Bouzerda doet Al Jazeera Arabia in het conflict tussen Israël en Hamas (en nu Hezbollah) enige afbreuk aan zijn slogan. Bijvoorbeeld als Hamas een tank opblaast „en een defensie-analist zegt: ‘Kijk hoe dapper het verzet is.’” Hij mist daar tegenover ruimte voor de analyses van de Israëlische kant, die nu vooral beperkt zijn tot „een toespraak van Netanyahu of de Israëlische stafchef”.

Gruwelen in beeld

Op beide zenders, Engels en Arabisch, balanceert de verslaggeving tussen slachtofferschap van de bevolking en strijdbaarheid van milities. De Engelse Al Jazeera heeft daarbij wel een rustigere aanblik. Onderaan het scherm rollen de nieuwskoppen over het scherm in een ticker, afgewisseld met de grimmige statistieken van de oorlog, zoals het aantal Palestijnse slachtoffers. Maar ook het slachtofferaantal van de Hamas-terreur op 7 oktober.

Ook hier komen gruwelen in beeld. Terwijl Biden spreekt op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties zien we in een schermpje naast hem een kinderlichaampje liggen op de vloer van een ziekenhuis. Verslaggever Tareq Aub Azzoum in Deir Al Balah in de Gazastrook vertelt over mensen die „in stukken” aankomen bij het ziekenhuis. Hij heeft het over de „lastige keuzes die chirurgen moeten maken over wie het eerste te behandelen” en dat ze „gedwongen zijn te opereren zonder verdoving”.

Maandagochtend 23 september is de belegering van Zuid-Libanon begonnen, een kleine week nadat Hezbollah zwaar geraakt is door een serie van exploderende piepers en walkietalkies. Het Israëlische leger maant tienduizenden Libanezen per sms-bericht te vertrekken als ze in de buurt van een wapendepot van Hezbollah wonen. „Dat is bespottelijk, toch?”, vraagt Al Jazeera-presentator Maleen Saeed aan de verslaggever ter plaatse. Die beaamt dit. Zelfs eenheden van Hezbollah weten niet van elkaar waar wapens zijn opgeslagen, zegt hij.

Het beeld schakelt naar journalist Zeina Kahdr, die tussen de hectische taferelen in Zuid-Libanon verslag doet. „Net als in Gaza kiest Israël ervoor burgers in de vuurlinie te leggen.” Al snel loopt het dodental aan Libanese zijde in de honderden.

Dagelijks wordt Al Jazeera’s analist Marwan Bishara om duiding gevraagd. Direct na de speech van Joe Biden bij de VN, dinsdag, hekelt die de manier waarop de Amerikaanse president als veteraan van de Koude Oorlog Rusland en China „demoniseert”. Biden „propageert bondgenootschappen die verdeeldheid zaaien”, zegt Bishara, „zoals de NAVO”. En intussen „bewapent hij Netanyahu terwijl die de regio naar de rand van de afgrond brengt”.

‘Maffiamilitie’

Tussen de anti-Israël-analyses valt één interview op, dinsdagochtend. Dan Perry, voormalig redactiechef van persbureau Associated Press, bekritiseert de verslaggeving van Al Jazeera, als zou Israël het eerst schot hebben gelost en nu burgers bewust in het vizier nemen. Anchor Saeed valt hem direct in de rede: „De vijftig omgekomen kinderen, dat zijn toch geen strijders?” Perry brengt in dat het Hezbollah was dat na 7 oktober direct besloot om raketten af te vuren op Israël. Hij betreurt het burgerleed, maar deze „rampzalige situatie” is een direct gevolg van „de agressie van de Iraanse proxy-maffia-militie”, Hezbollah. „Na een jaar ben ik niet verrast dat het geduld op is.”

Desgevraagd wil Perry tegenover NRC kwijt dat Al Jazeera English „in ieder geval probeert contraire opvattingen ruimte te geven”, wat hij „een belangrijke stap vindt in de Arabische wereld”, waar amper persvrijheid is. „Al zijn mijn verwachtingen laag.”

De Arabische Al Jazeera noemt hij „ronduit propagandistisch en dienstbaar aan politiek islamisme in de regio.” Wel noemt hij het „lastig” voor Al Jazeera, „omdat het publiek een politiek perspectief verwacht.” Dat de zender spreekt van genocide in Gaza als gegeven „strookt simpelweg niet met de VN-definitie”, zegt Perry. „Genocide betekent niet: heel veel doden.”

Het schaadt Al Jazeera volgens Perry niet dat Netanyahu’s regering de zender verdere beperkingen heeft opgelegd bij het berichten vanuit Israël. „Het is van een bijna komische stupiditeit: dat beetje aandacht dat de zender schonk aan het Israëlische perspectief is nu afgeknepen”, aldus Perry. „Typische rechts-extremistische idioterie. Iets doen wat goed klinkt, maar slecht is. Dit is de taal van autoritarisme.”

Vrijdagmiddag speecht Netanyahu voor de Algemene Vergadering van de VN, die hij een „moeras van antisemitisch gal” en „een anti-Israëlische ‘flat earth society’” noemt. In Israëls „nobele strijd” wordt volgens de premier „alle moeite getroost onschuldigen te sparen”.

Direct na afloop, in de studio van Al Jazeera, vraagt de presentator hoe die speech „rijmt met de realiteit” waarin Israël „Palestijnen al decennia het recht op burgerschap ontzegt en [hun] land bezet”. Vanuit Londen schudt analist Marwan Bishara het hoofd. „Zonder die onvoorwaardelijke, blinde, dwaze steun van de VS”, zegt hij „zaten we nu niet te luisteren naar een oorlogsmisdadiger die de wereld de les leest over hypocrisie en mensenrechten.”

Delen

Mail de redactie

Deze week won NRC-cartoonist Hajo (Hajo de Reijger, 1975) de Inktspotprijs voor de beste politieke tekening van het afgelopen parlementaire jaar. De jury roemde de „satirische, geestige en glasheldere” tekening waarin we Wilders zien als het gebouw van de Staten-Generaal met de middelvingers fier omhoog. De jury koos de cartoon uit 123 inzendingen van 41 tekenaars.

Hajo: „Bij de Inktspotprijs mag je zelf een keuze maken uit de cartoons die je voor de prijs instuurt. Dat deze cartoon erbij zou zitten, wist ik meteen. Ik was er echt trots op. Ten eerste omdat de verkiezingswinst van Wilders een belangrijk moment uit het parlementaire jaar is, maar vooral omdat ik tijdens het maken al snel het idee had dat het een iconisch plaatje zou opleveren.”

Waar zit dat in?

„Het is eigenlijk een heel simpel beeld, zonder al te veel detail. Je ziet direct wie het is. Er is verder geen achtergrond, geen afleiding, alleen het gebouw van de Staten-Generaal en Wilders. De perfecte cartoon is altijd zo leeg mogelijk. Dat geeft het beeld zeggingskracht en zorgt ervoor dat de lezer, de kijker, er zelf betekenis aan geeft.”

Het klinkt bijna alsof een goede cartoon veel juist niet is

„Dat is ook zo. Je kunt nu eenmaal niet veel uitleggen, het moet in één keer helder zijn. Een columnist kan bijvoorbeeld heel specifiek zijn en alles rustig en weloverwogen duiden. Dat gaat niet bij een cartoon. Hoe meer zaken je erbij sleept, hoe onduidelijker de tekening wordt. Dat gaat altijd ten koste van je boodschap. Er is geen tijd voor nuances, tenminste niet in de tekening zelf. Die nuancering zit bij mij in het denkwerk dat eraan vooraf gaat. Wat de lezer uiteindelijk ziet, is mijn conclusie.”

De cartoonist als opiniemaker?

„Jazeker, dat vind ik wel. Maar vanwege dat gebrek aan detail in je bijdrage, geef je dus eerder een tik in het gezicht dan dat het voelt als een redelijk één-op-één gesprek. Ik denk dat een cartoon, anders dan een column of opiniestuk, geen game changer is. Mensen nemen er hooguit aanstoot aan of voelen zich op hun tenen getrapt. In dat opzicht is het leuk te zien hoe Wilders op mijn prijs reageerde. Die leek vooral verrast dat uitgerekend zijn middelvingers een prijs wonnen. De vele reacties op zijn tweet gaven een verrassend beeld. De ene helft sprak van de zoveelste aanval van links, met alle krachttermen die daar bij horen, terwijl de andere helft die middelvingers juist adresseerden aan die linkse toestand, als een soort fuck you.”

Je kunt je inderdaad afvragen voor wie die middelvinger bedoeld is

„Het kan een middelvinger naar de oude politiek zijn, naar het verleden. Zo van: hier ben ik dan, vanaf nu gaat er een andere wind waaien. De één vindt dat een frisse wind, terwijl de ander die wind vindt stinken. Het is inderdaad meerduidig, maar dat was niet mijn insteek. Wilders staat bekend om zijn niet delicate manier van communiceren, op het ordinaire af. Het ging me om de toon van zijn taalgebruik en zijn dwarse opstelling. Hij gedraagt zich niet zoals dat op het Binnenhof tot een paar jaar geleden gebruikelijk was. De middelvinger is een metafoor voor die achteruitgang. In dat licht snap ik de tweeledigheid van de reacties wel: waar ik de middelvinger zie als kritiek op zijn normen en waarden, vinden anderen het een middelvinger naar hoe het was in Den Haag. Die waren er wel klaar mee.”

Een geslaagde metafoor dus

„Metaforen bepalen veel. Cartoonisten onderscheiden zich op die manier. Sommige collega’s kiezen vaker harde metaforen, die niets aan het toeval overlaten. Die gaan er gelijk met gestrekt been in. Zo zetten ze alles gelijk op scherp, strijken mensen tegen de haren. Ik vind het de kunst om iets onverwachts te vinden. De zoektocht naar een goed beeld kan echt ingewikkeld zijn, zoals bij het Israël-Palestina-conflict. Op een gegeven moment zijn alle vredesduiven wel voorbij gevlogen. Het is heel moeilijk om dan nog met iets scherps te komen, dat bijdraagt aan het debat. Die creatieve twist, die iets belicht dat nog niet aan de orde is geweest, maakt het werk interessant. Je oefent jezelf voortdurend in lenig denken.”

En die oefen je zeven dagen per week? Of leg je de cartoonistenpen af en toe even weg?

„Nee zeg, gelukkig doe ik ook ander werk. Naast de wekelijkse cartoon voor NRC, oefen ik die lenigheid en het denken in metaforen tijdens live-tekensessies. Dan zit ik bij bedrijven aan tafel bij brainstormsessies of vergaderingen, voor een visuele verslaglegging van die dag. Daar maak ik cartoons bij wat er wordt besproken, altijd met een grap of kwinkslag. Over het algemeen geldt dat mensen niet gewend zijn te denken in beelden, dus mijn inbreng werkt vaak verfrissend.”

Klinkt als een financiële achtervang

„Van het live-tekenen kan ik financieel rondkomen en dat geeft me de vrijheid om mijn cartoonistenwerk te doen, wat veel voldoening schenkt, ook al ziet het er niet echt uit als werk. Dan loop ik een rondje met de hond, of zet ik koffie of zit in met de voeten omhoog achter mijn bureau. Dat is het denkwerk. Soms valt het kwartje meteen, soms is het flink kneden. Het tekenen zelf gaat vrij vlot. Mensen zijn altijd nieuwsgierig of ik ervan kan leven, omdat het klinkt als een hobby. Dat snap ik best, maar het blijft toch echt werk. Echt werk.”

Delen

Mail de redactie