Het was geen interview, het was een gesprek, zei Margriet van der Linden over de uitzending van Zomergasten die ze in augustus maakte met advocaat Liesbeth Zegveld. Het enige wat zij had gedaan was „helpen; aanmoedigen om het aan te durven: het komt goed”. In talkshow Bar Laat (NPO 1) kreeg de presentatrice maandagavond de Sonja Barend Award uitgereikt voor het interview met Zegveld.
De ontmoeting tussen Van der Linden en Zegveld was „een zacht gesprek” geweest, zei Sonja Barend, de naamgever van de prijs die hem ook uitreikte. Dat zachte is bijzonder want de vorige Sonja Barend Awards gingen bijna altijd naar de makers van het harde nieuwsinterview. Van der Linden en Zegveld behandelden in Zomergasten weliswaar oorlogen, mensenrechten, genocide in Gaza, maar het interview ging vooral vlammen toen de advocaat vertelde van de overrompelend verliefdheid die haar deed besluiten om haar gezin te verlaten.
De winnaar van de Sonja Barend Award, de jaarlijkse prijs voor het beste televisie-interview, wordt bepaald door veertig tv-journalisten en tv-makers. Ik ben er één van maar ik was vergeten op tijd te stemmen. Hoewel ik een trouw tv-kijker ben, had ik zes van de negen genomineerden niet gezien. Dus die heb ik maandagavond ingehaald.
Prachtige programma’s kwamen langs. Tim Hofman nam in Over mijn lijk afscheid van Zoë, een jonge vrouw met botkanker. Ademen ging moeizaam, Zoë lag aan het zuurstof, maar ze ging toch een sigaret met hem roken in de tuin. Tv-maker Dwight van van de Vijver vertelde aan Özcan Akyol in De geknipte gast hoe hij eronder leed dat hij een ongewenste nakomeling was in een huwelijk dat eigenlijk al voorbij was. Uit alles bleek dat Van van de Vijver vooraf niet had bedacht dat hij dit zou gaan vertellen. De ontboezemingen en de inzichten die deze hem ter plekke brachten, kwamen voor hem als een verrassing. Dat is de verdienste van Akyol, die de juiste vragen stelde.
Politici zijn hopeloos
Het tv-interview lijkt een overzichtelijk genre maar er zijn enorme verschillen. Je hebt het gesprek over mens en gevoelens, en je hebt het nieuwsinterview waarin bijvoorbeeld een machthebber aan de tand wordt gevoeld. Het nieuwsinterview wint zoals gezegd bijna altijd. De sensatie van live-tv met hoofdpersonen uit een urgente kwestie voelt blijkbaar belangrijker dan ‘gewoon’ een mooi interview over overleden of anderszins tekortschietende ouders, een tweelingzusje met downsyndroom, of de eigen aanstaande dood.
Dit keer waren er echter maar twee nieuwsinterviews genomineerd. En een daarvan was een miskleun. NSC-leider Pieter Omzigt werd in talkshow Renze geïnterviewd door Renze Klamer over het hoofdlijnenakkoord. De onkreukbare hoeder van de rechtsstaat was in een kabinet gestapt met een autoritair angehauchte club politieke vandalen. Hoe kreeg hij dat rond in zijn hoofd? Ging Klamer dat vragen? Nee, dat deed hij niet. Hij liet een andere gast, Teun van de Keuken, de moeilijke vragen stellen. Maar zelfs die gaf al snel op.
Politici zijn hopeloos. Je kunt goede vragen stellen, je kunt nog eens doorvragen, maar een goed gesprek wordt het nooit. In een geslaagd tv-interview is vooral de geïnterviewde ontzettend goed. De prijs zou dan ook eigenlijk voor de geïnterviewde moeten zijn. Acteur Pierre Bokma en advocaat Liesbeth Zegveld werden in Zomergasten weliswaar opgetild door de interviewer, maar ze hadden met een mindere presentator ook wel geschitterd. Sonja Barends persoonlijke favoriet, Cornald Maas met Saman Amini in Volle Zalen, was een fantastische uitzending omdat Amini zo’n bijzondere, energieke man is, met een bijzonder verhaal: van getraumatiseerde asielzoekerskind tot gevierde theatermaker.
„Als iemand in een Amerikaanse serie kwaad wordt, slaat hij een gat in de muur. Ik dacht altijd: goh, wat zijn ze sterk die Amerikanen. Maar toen ik in New York kwam wonen bleken alle wanden gewoon van gipsplaat gemaakt. Je komt er zo doorheen.”
Erik Mouthaan is de langst zittende Nederlandse correspondent in de Verenigde Staten. Al achttien jaar doet hij verslag voor RTL Nieuws vanuit zijn standplaats New York. Mouthaan is vergroeid met de stad, twee jaar geleden schreef hij het boek New York, de gedroomde stad. Zijn interesse voor de VS is veel ouder dan zijn correspondentschap. Op de basisschool schreef hij al in de schoolkrant dat Ronald Reagan de verkiezingen had gewonnen.
De RTL-journalist was onlangs even in Nederland, onder meer om NRC te woord te staan. Hij zit tot zijn oren in de spannende strijd om het presidentschap tussen Republikein Donald Trump en Democraat Kamala Harris. Dinsdag 5 november is het verkiezingsdag, voor Mouthaan de vijfde keer: „Vooral de verkiezingsjaren zijn slopend. Soms ben ik heel moe. Ik sta al achttien jaar dag en nacht áán.”
Ik kan Trump niet zomaar naast Kamala Harris zetten, als vergelijkbare grootheden
Hoe was zijn eerste tijd in de VS? „Veel mensen komen naar New York om het hier te maken en ik ging daar helemaal in mee. Ik begon me New Yorker te voelen op het moment dat mensen aan mij de weg gingen vragen. Mede dankzij een paar lange relaties die ik had met Amerikanen voel ik me helemaal thuis in die cultuur. Ik weet hoe ze praten en hoe ze denken en hoe ze met elkaar omgaan. Amerikanen gaan met meer zorg met elkaar om dan Nederlanders. Ze zijn sympathieker, optimistischer, niet dat snauwerige meteen. En ze zijn dol op een praatje maken. Daar moest ik wel aan wennen, dat eeuwig getut en geklets. Maar nu doe ik het ook.”
Bonsaiboompje
Wanneer je zo lang correspondent ben in hetzelfde land, verlies je dan niet de verwonderde blik van de buitenstaander? „Om de paar jaar heb ik een gesprek met RTL of ze met me door willen gaan. Zolang zij het gevoel hebben dat ik fris en met vuur verslag kan doen, blijf ik hier. Ze kijken heel goed of ik de connectie met Nederland nog heb. Ik eet iedere ochtend pindakaas op zelfgebakken brood. Doordat ik er zo lang woon, kan ik juist goed vertellen hoe het land in elkaar zit.”
Correspondenten voor de nieuwsbulletins op tv moeten hun verhaal doorgaans in enkele minuten doen. Is dat frustrerend, zo kort? „Valt mee. Ik kan in twee minuten best veel kwijt, het meeste kan ik visueel overbrengen. Ik hoef niet te beschrijven hoe die arme vrouw door haar verwoeste woning loopt want dat kan ik in twee shots laten zien. Aan de tekst kan ik eindeloos knippen, als aan een bonsaiboompje. Lidwoorden, werkwoorden eruit, alles terugbrengen tot de heldere essentie: ‘Verwoesting, geweerschoten, angst in Charlotteville.’” Als hij ergens dieper op in wil gaan, kan dat in zijn podcast. En bij de vorige verkiezingen heeft Mouthaan een serie gemaakt voor Videoland. „Ik denk dat daar de toekomst ligt. Ik weet nog niet hoe, maar de mensen zitten op de streamingdiensten dus daar moeten wij met het nieuws ook naartoe. Het verhaal blijft het verhaal, het komt alleen tot je via een ander medium.”
De grote belangstelling voor de VS heeft hem wel eens verbaasd: „Dit jaar maken we dertig, veertig reportages over de VS. Voor mijn collega in Berlijn is het veel moeilijker om items over de Duitse verkiezingen op tv te krijgen. Terwijl Duitsland ons buurland is waarmee we economisch nauw verweven zijn.” Maar ja, zo concludeert hij, Amerikanen zijn ook gewoon leuker: „Niemand is op zijn mondje gevallen, ze hebben altijd een snappy quote klaar. En de visuals zijn altijd goed. Het is gewoon een gaaf land, ook voor de Amerika-haters: we love to hate America.”
Lees ook
Hoe groter de angst van rechtse moeders, hoe beter voor Trump
Die malle Amerikanen
Hij hekelt de gemakzuchtige, anti-Republikeinse houding van Nederlandse nieuwsmedia: „Obama was geweldig, daar willen ze geen kwaad woord over horen. Bush was afschuwelijk en een moordenaar, Trump is weer afschuwelijk. Biden, hij is oud maar beter dan Trump. Ik erger me aan het dédain van hoogopgeleide Nederlanders voor Amerika. Het is het machtige land, de grootste economie op aarde – om dan te zeggen: ‘o wat zijn ze weer dom!’. Dus probeer ik geen lollige reportages te maken over ‘die gekke Amerikanen’, zoals mijn voorganger Max Westerman dat wel deed. Als je in een andere samenleving bent, vind ik het belangrijk dat je uit je eigen normen en waarden kunt stappen en te zien: zo kijken zij ernaar. Ik probeer begrip over te brengen voor de andere helft van Amerika door uit te leggen wat de mensen bezighoudt. Ik wil voorkomen dat als Trump straks herkozen wordt, kijkers zeggen: hè, hoe kan dat nou?”
Mouthaan zegt dat hij deze campagne makkelijker toegang had tot de evenementen van de Republikeinen dan die van de Democraten. „Het team van Kamala Harris heeft bij de conventie de journalisten eruit gekickt om plaats te maken voor influencers. Terwijl we bij Trump op zo’n vijftien meter van hem vandaan konden staan, ook na de twee aanslagen. Trump wil het open houden, hij wil gewoon tussen zijn mensen zitten. Wat een nachtmerrie moet dat zijn voor de geheime dienst.” Is Trump niet altijd vijandig tegen de aanwezige pers? „Natuurlijk, Trump heeft zijn vaste nummer dat hij naar het persvak wijst en zegt: daar staan ze, de leugenaars. Maar inmiddels is dat een ongevaarlijk ritueel geworden. De mensen komen voor de hits. Ze willen meezingen, ze willen ‘build the wall!’ roepen en – o ja, leuk – zich even omdraaien en boe roepen naar de pers. Zijn campagne lijkt op een greatest-hits-tournee van een oude rockband.”
Lees ook
Harris haalt meer geld op dan Trump: wint ze daarmee ook het Witte Huis?
‘Trump liegt’
Washington produceert iedere dag nieuws dat bij voorkeur als ‘breaking news’ wordt verkocht. Komt Mouthaan naast de politiek wel aan de rest van Amerika toe? „We doen niet zo veel politiek. In het verkiezingsjaar natuurlijk wel. Ik krijg er een tweede tv-ploeg bij, zodat we om de beurt het land in kunnen. Trump zegt iedere dag wel iets uitzinnigs waarmee je het nieuws kunt openen, maar dat is onderhevig aan inflatie. Dus ik wacht tot ik een aantal van zijn uitspraken op een rij heb en kan zeggen: dit zit erachter, dit is wat Trump hiermee wil bereiken”
In zijn verslagen moet hij uitkijken voor valse equivalentie, zegt hij: „Ik kan Trump niet zomaar naast Kamala Harris zetten, als vergelijkbare grootheden. Trump is geen reguliere kandidaat, hij is een veroordeeld crimineel die gepoogd heeft de vorige verkiezingsuitslag ongedaan te maken door zijn aanhangers op te jutten het parlement te bestormen. Dat is geen mening van mij, dat zijn feiten. Deze man met zijn ondemocratische neigingen – hij pleitte voor het afschaffen van de grondwet –probeert nu de macht te krijgen in de grootste democratie op aarde.”
Omdat Trump consequent en bewust leugens herhaal, begon Mouthaan tijdens diens presidentschap te denken: „Ik moet dat op tv ook benoemen: Trump liegt. Dat vond ik moeilijk, als journalist. Het voelt niet natuurlijk om zo’n oordeel uit te spreken. Als ik dat zeg, krijg ik wel het verwijt van kijkers dat ik anti-Trump ben. Maar ik moet wel benomen dat iemand min of meer buiten de rechtsorde staat.”
De vraag die hij het meest krijgt: Wie denk je dat gaat winnen? Zijn vaste antwoord: „Geen idee, ik ben journalist, geen waarzegger.” Ook een terugkerende vraag: komt er een burgeroorlog? Mouthaan: „Ligt eraan hoe krap de uitslag is. Veel van de leiders van de bestorming van het Capitool in 2021 zitten in de gevangenis, dus zo gezien zal het zo’n vaart niet lopen. Aan de andere kant: één derde van de Amerikanen vindt geweld acceptabel als ze denken dat er gefraudeerd wordt bij verkiezingen. Dus burgeroorlog, het zou zomaar kunnen.”
„Een nieuwe ervaring voor tieners, aangestuurd door ouders.” Met gelikte promotievideo’s belooft Instagram jonge gebruikers een nieuwe, veilige online omgeving: Instagram Teens.
Instagram is één van de populairste sociale netwerken onder jongeren: in Nederland gebruikte in 2023 54 procent van de tiener tussen de 15 en 19 jaar het platform dagelijks. In de VS gold dat voor 59 procent van de jongeren tussen de 13 en 17 jaar. Meta, het moederbedrijf van Instagram, Facebook en WhatsApp, kwam „na zorgen van ouders” tot de conclusie dat tieners beter beschermd moeten worden op Instagram. Tegen ongewenste (privé)berichten, gewelddadige of seksueel getinte beelden en tegen het eindeloos scrollen door de tijdlijn.
Een groot aantal, soms verregaande restricties moet daarvoor zorgen. Maar hebben die wel het beoogde effect? Teens wordt binnenkort ingevoerd in de VS, het Verenigd Koninkrijk, Canada en Australië. Ook EU-landen zijn dit jaar nog aan de beurt en de rest van de wereld volgt in 2025. Vier vragen:
1 Wat is Instagram Teens?
Met ‘Teens’ staan Instagram-accounts van gebruikers tussen de 13 en de 17 jaar – de minimumleeftijd voor Instagram is 13 – voortaan op privé. Alleen personen wier volgverzoek zij hebben geaccepteerd kunnen hun posts zien en ze kunnen berichten van accounts die ze niet volgen niet ontvangen. Ook krijgen tieners vanaf 10 uur ’s avonds geen notificaties en na in totaal een uur Instagrammen op één dag een melding om de app te sluiten.
Waar 16- en 17-jarigen de nieuwe restricties handmatig kunnen opheffen, hebben tieners tussen de 13 en 15 jaar daarvoor toestemming van een ouder nodig.
Wie wil weten wat zijn of haar kind (13 tot 15 jaar) op Instagram doet, kan bovendien parental supervision inschakelen, de meest controversiële nieuwe maatregel. Ouders kunnen daarmee een tijdlimiet instellen voor hun kind, zien wat voor soort beelden zoon of dochter bekijkt en tot zeven dagen terug bekijken met welke accounts hun kind heeft gechat.
Instagram kondigde begin dit jaar ook al maatregelen ter bescherming van tieners aan. Het platform zou „ongeschikte inhoud” vaker verbergen, zoals beelden van zelfbeschadiging en geweld. Ook krijgen tieners sindsdien vaker meldingen om hun privacy-instellingen aan te passen. Ouders konden door een 53-pagina’s tellendeParent and Carer’s Guide to Instagram struinen.
2 Waarom lanceert Meta deze tienerversie van Instagram?
Meta benadrukt dat het ouders „een gerust gevoel” wil geven. Maar dat het juist nu met nieuwe maatregelen komt, lijkt geen toeval. In wetgeving en rechtszaken worden sociale media steeds vaker verantwoordelijk gehouden voor talloze problemen onder jongeren, van online pesten en eetstoornissen tot aandachtsproblemen en suïcidale gedachten.
Zo klaagden 33 Amerikaanse staten Meta in 2023 aan vanwege de „crisis in de geestelijke gezondheid van jongeren”. Een verzoek van Meta aan de rechter om de claim niet ontvankelijk te verklaren, werd afgelopen week afgewezen. In mei opende de Europese Commissie daarnaast een procedure tegen Meta, omdat het zich onder meer zorgen maakt over de verslavende werking van Instagram en het ‘rabbit hole-effect’: jongeren die door algoritmes steeds extremere beelden te zien krijgen.
Individuele landen nemen ook maatregelen. Australië maakte onlangs bekend sociale media voor tieners tot en met 16 jaar te willen verbieden. De Australische premier Anthony Albanese betoogde dat jongeren „van hun apparaten af en naar het voetbalveld, de zwembaden en de tennisbanen moeten gaan”.
3 Hoe denken experts over de restricties, gaan ze helpen?
Kunnen tieners hun leeftijd op Instagram niet gewoon aanpassen? Meta zegt technologie te gaan gebruiken waarmee het leeftijden van gebruikers kan vergelijken met hun opgegeven leeftijden op andere socialemedia-accounts. Daarnaast moet AI-software leeftijdsjoemelende tieners gaan opsporen.
Simone van der Hof, hoogleraar Recht en Digitale Technologie van de Universiteit Leiden, plaatst vraagtekens bij de werking van die technologie. De handhaving bij kinderen onder de 13 jaar wordt volgens haar nu al niet goed nageleefd. Hoe goed zal Instagram dan in staat zijn de leeftijd van oudere tieners te bepalen? „Terwijl, als je de regel opstelt, moet je deze ook controleren.”
Maar al zou de verificatie werken, de maatregelen lijken niet erg doordacht, ziet ook Amber van der Wal. Zij is universitair docent Jeugd en Media aan de Universiteit van Amsterdam en stelt dat waarschuwingsmeldingen, die bijvoorbeeld aansporen om de app af te sluiten na langdurig gebruik, niet werken. „Dat komt over als een maatregel voor de bühne, juist omdat jongeren meerdere sociale media door elkaar heen gebruiken. Als ze een melding krijgen om Instagram af te sluiten, dan klikken ze die weg. Of ze switchen naar TikTok of YouTube.”
In de wetenschap raakt het debat over de invloed van sociale media op de mentale gezondheid van jongeren steeds meer gepolariseerd. Een kamp – met daarin sociaal-psycholoog Jonathan Haidt, schrijver van The Anxious Generation – ziet de opkomst van de smartphone als belangrijkste verklaring voor de wereldwijde achteruitgang in de mentale gezondheid van voornamelijk meisjes, terwijl het andere kamp die neergang eveneens waarneemt, maar het causale verband met smartphones in twijfel trekt.
Van der Wal ziet in ieder geval dat het zelfvertrouwen onder tieners door Instagram daalt. „Uit ons laatste onderzoek blijkt dat Instagram voor tweederde van de jongeren een negatief effect heeft op het zelfvertrouwen. Die cijfers worden steeds verontrustender. Maar het is aan de platforms zelf om meer verantwoordelijkheid te nemen.”
Of Meta dat nu werkelijk doet, is de vraag. De Britse kinderrrechtenorganisatie NSPCC waarschuwde dat Meta met Teens de verantwoordelijkheid te veel legt bij ouders en kinderen, om de aandacht af te leiden van wat zij zelf aan het platform kunnen veranderen.
Dat denkt Van der Wal ook. Volgens haar zijn de „verslavende technieken” – eindeloos kunnen scrollen, op maat afgestemde feeds – het voornaamste probleem op Instagram. En wat de tieners vervolgens te zien krijgen: perfecte beelden, onder meer van – volgens het online schoonheidsideaal – mooie lichamen. Met ‘teens’ lijkt Meta hier weinig aan te veranderen.
„Daarop ingrijpen zou het verdienmodel van Instagram raken”, zegt Van der Hof. „En je ziet: het model blijft zoals het is.”
Lees ook
Crisisgeneratie of generatiecrisis
Over een paar restricties is Van der Wal positiever, bijvoorbeeld dat tieneraccounts op privé komen te staan. „Jongeren krijgen regelmatig berichten van wildvreemden. Meisjes ontvangen op jonge leeftijd dickpicks.” Dat jongeren na 10 uur ’s avonds geen pushmeldingen meer krijgen, vindt ze ook positief. Ze zullen volgens Van der Wal dan minder de drang voelen om de app te openen.
4 Ouders mogen meekijken op de accounts van kinderen. Hoe zit het met hun privacy?
De grootste moeite heeft Van der Wal met de ‘parental supervision’. Die noemt ze „heel invasief”. „Adolescenten zoeken naar autonomie, dan helpt meekijken van papa en mama niet. Jongeren zullen eerder in hun schulp kruipen.”
Van der Hof noemt de meekijkfunctie uit privacy-oogpunt „problematisch”. Niet alleen is het soms moeilijk te bewijzen wie de ouder is en kan de functie schadelijk zijn voor kinderen in „moeilijke gezinssituties”, ook verwijst ze naar artikel 16 van het VN-verdrag voor de rechten van het kind, waarin staat dat kinderen recht hebben op gegevensbescherming.
Meta moet daar volgens Van der Hof veel meer rekening mee houden. Ze oppert dan ook dat tieners zelf de mogelijkheid moeten krijgen om te bepalen wat ze delen met ouders. „Bijvoorbeeld wanneer zich een vervelende situatie voordoet op Instagram. Meta zou die mogelijkheden moeten testen.”
Twijfels hebben beide experts daarnaast over de bereidwilligheid onder ouders om kun kinderen te controleren. Uit onverwachte hoek krijgen zij bijval. Nick Clegg, president Global Affairs van Meta, lijkt het met hen eens te zijn. Over eerdere controlefuncties voor ouders zei hij in september in een debatcentrum in Londen: „Zelfs als we functies inbouwen… gebruiken ouders ze simpelweg niet.”
Een guilty pleasure is het, Disclaimer. Melodramatisch. Oogstrelend. Spannend. Overgoten met warme chocolade en slagroom. Heerlijk, maar na afloop speelt het schuldgevoel op. Hoeveel loze calorieën nam je zojuist tot je?
Disclaimer is een productie van Apple TV+ die in september zijn wereldpremière beleefde op het filmfestival van Venetië. Dat stond zijn grootste zalen dit jaar ruimhartig af aan liefst vier tv-series van grote namen als Thomas Vinterberg – over Denemarken dat onder water loopt – of Joe Wright, over de jonge Mussolini. En de miniserie Disclaimer van de vijfvoudige Mexicaanse Oscarwinnaar Alfonso Cuarón dus. Die keus ging gepaard met filosofische overpeinzingen van festivaldirecteur Antonio Barbera over de speelfilm die zijn centrale positie verliest nu het visuele spectrum qua duur varieert van TikTok tot oeverloos bingen, en qua beleving van passiviteit tot participatie in virtual reality en games.
Dat mag dan de trend zijn, feit is wel dat een prestigieus festival als Venetië nu nog louter tv-series van gearriveerde speelfilmregisseurs selecteert. Zo is Alfonso Cuarón bekend van meer dan fantastische films als Harry Potter: The Prisoners of Azkaban, Children of Men en Gravity, en weet hij ook raad met persoonlijk, nostalgisch getint drama als Y tu mamá también en Roma. Cuarón is een groot verteller en stilist, een tovenaar met beelden die niet bang is van slechte smaak te worden beticht.
Een leven op orde
Dat laatst bewijst Cuarón met Disclaimer, een serie die zichzelf erg serieus neemt, daardoor vervaarlijk wankelt op het snijvlak van groots en potsierlijk maar overeind weet te blijven tot de laatste aftiteling. Een neutrale, alwetende vertelstem introduceert Cate Blanchett als de zelfgenoegzame topjournalist Catherine Ravenscroft, die een oeuvreprijs in ontvangst neemt. Catherine leeft in een prachtig ‘town house’ in Londen met haar succesvolle echtgenoot Robert (Sacha Baron Cohen), om wiens snobistische neigingen ze wel kan lachen. Haar leven is op orde, alleen haar zoon Nicholas (Kodi Smit-McPhee) moet zijn draai nog vinden. Maar na de prijs opent zich het ravijn.
Een goedkoop ogende, in eigen beheer gepubliceerde roman duikt op, The Perfect Stranger genaamd. Catherine leest en verbrandt het in wilde paniek: het gaat over een duister geheim uit haar verleden. „Elke gelijkenis met personen, levend of overleden, is niet toevallig”, luidt de disclaimer van de roman.
Beeld: Sanja Bucko
Disclaimer dendert over meerdere sporen. Eén daarvan volgt de ruim twintig jaar jongere Catherine (Leila George) tijdens een vakantie in Italië zonder Robert, die onverwachts een paar dagen eerder terug moest naar Londen. Het pad van de jonge moeder kruist dat van de jonge, naïeve student Jonathan (Louis Partridge), die een dag later verdrinkt in een poging haar zoontje Nicholas uit zee te redden. Het tweede spoor is het Londen van nu, waar de roman The Perfect Stranger opeens overal rond Catherine opduikt, naast kopieën van zeer incriminerende foto’s. Er wordt gefluisterd. Ze raakt in opspraak.
Er is nog een derde spoor: dat van de afgezwaaide, wrokkige docent Stephen Bridgestock (Kevin Kline), de vader van de overleden student Jonathan. Diens dood brak zijn vrouw Nancy, die obsessief alle informatie over zijn laatste dagen verzamelde en verwerkte tot de roman The Perfect Stranger. Als Nancy sterft aan kanker, publiceert weduwnaar Stephen het manuscript en begint een strafexpeditie tegen Catherine.
Het werd zomer
Disclaimer gaat over schijn en wezen, verdichting en realiteit. Dat thema hamert Christiane Amanpour er al in bij de prijsuitreiking aan Catherine: „Pas op voor narratief en vorm. Het kan ons dichter bij de waarheid brengen, maar heeft een groot vermogen tot manipulatie.” Alfonso Cuarón eigen visuele manipulatie in Disclaimer is niet van het subtielste soort. De zonovergoten escapades van de jonge Catherine in Italië verbeelden duidelijk de roman; de glossy stijl met bedwelmende lensflares en oubollige ‘Het werd zomer’-erotiek schreeuwt bijna: dit is fantasie, deze Catherine is een softporno-MILF! Haar heden in Londen krijgt tegelijk een duistere, macabere textuur als wreker Stephen transformeert van meelijwekkende weduwnaar tot haatdragende, bijna demonische intrigant.
Disclaimer draait meer om zelfbedrog dan om bedrog, om middenklasse-rancune tegen de elite en om de macht van verzinsels die bij seksistische stereotypen aansluiten. ‘Slut shaming’ werkt nog altijd prima; ook al deed Catherine alles wat roman The Perfect Stranger beweert, dan nog is het raadsel waarom ze zoveel straf verdient. Als kijker vermoed je overigens al snel dat er indertijd in Italië iets anders is voorgevallen. Dat blijkt ook in de finale, waar het de vraag is of de waarheid Catherine nog kan redden.
Elke aflevering heeft een sterke eigen spanningsboog; Cuarón zei in Venetië dat hij geen verstand heeft van tv-series dus besloot hij gewoon maar zeven mini-speelfilms te maken. Dat werkt prima; al bingend blijkt Disclaimer een nagelbijter van jewelste die van genre naar genre slalomt: paranoiathriller wordt wraakfilm wordt erotisch drama wordt race tegen de klok. Het acteren is prima: Blanchett leeft zich lekker uit met de steeds verder in de hoek gedreven Catherine, die pas terugslaat als ze alles kwijt is; Kevin Kline transformeert naadloos van deerniswekkend tot demonisch en weer terug; Sacha Baron Cohen speelt wellicht iets te effectief echtgenoot Robert: je begrijpt niet helemaal wat Catherine ooit in deze geborneerde windbuil zag.
Maar na afloop moet je toch ook constateren dat Cuaróns timing, schwung en stijl een vrij kunstmatige en melodramatische vertoning camoufleren, die bol staat van onwaarachtig, zelfs mal gedrag. Best een kater, maar na een licht beschamende, heel erg leuke avond.
Door het slavernijverleden hebben zwarte jongeren in Amerika vandaag de dag niet dezelfde kansen als witte jongeren. Hoe gaan zij om met deze ongelijkheid? TV-makers Martijn Blekendaal en Finbarr Wilbrink volgden de Underground Railroad, de routes die slaafgemaakten in het verleden aflegden op hun vlucht uit het onvrije Zuiden van de Verenigde Staten. In de laatste aflevering zijn ze aangekomen op hun eindbestemming, de Zuid-Canadese stad Windsor, waar zo’n 30.000 slaafgemaakten ontkwamen aan hun lot. Onderweg ontmoeten ze ‘Old Skool’, de leider van motorclub Buffalo Soldiers. De club met zwarte motorrijders organiseert activiteiten om geld in te zamelen voor schoolspullen en beurzen. „Belangrijk”, vindt de leider: jongeren hebben de toekomst.
2De scherpste komische duider
Er zijn veel presentatoren die op humoristische wijze commentaar geven op de Amerikaanse maatschappij, maar niemand komt in de buurt van de Brit John Oliver met zijn programma Last Week Tonight. Kijk alleen al naar het aantal Emmy’s (de belangrijkste Amerikaanse tv-prijzen) die het programma heeft gewonnen: dertig in tien jaar. De kracht van Oliver zit hem, naast zijn geweldige komische timing, in de grondige wijze waarin hij in onderwerpen duikt. Vaak gaat het over zaken die voorpagina’s niet halen, zoals een recent item over slechte lunchvoorzieningen op scholen. Maar uiteraard praat hij ook veel over de presidentsverkiezingen. In de meest recente aflevering kijkt Oliver naar de complottheorieën die Republikeinen bedenken om alvast twijfel te zaaien over de uitslag, mocht Trump verliezen.
3Een tweede Amerikaanse burgeroorlog
Een tweede Amerikaanse burgeroorlog is een actueel schrikbeeld sinds de mislukte bestorming van het Capitool door Trump-aanhangers. Speelfilm Civil War is opzettelijk vaag over de toedracht van de burgeroorlog en wie wat gelooft. Een Californisch-Texaanse alliantie rukt onweerstaanbaar op, een tweede alliantie trekt op vanuit Florida: een race om Berlijn met de president als Hitler in de bunker. Journalisten gaan op ontrustende roadtrip, waarbij ze onderweg de gruwelen van de oorlog in kaart brengen. Zullen ze participeren, of blijven ze toekijken? „We hebben de vijand ontmoet en die is (weer) onszelf”, vatte The New York Times deze fascinerende oorlogsfilm treffend samen.
4De jeugd van Donald Trump
Donald Trump probeerde deze biografische film nog uit de bioscopen te weren. The Apprentice duikt in zijn verleden, met Marvel-ster Sebastian Stan als de jonge Trump. Stan speelt Trump als een door zijn monsterlijke vader gekleineerde, onhandige maar ambitieuze telg uit een geslacht huisjesmelkers uit Queens die eind jaren zeventig wil doorstoten naar de eredivisie van de ruige vastgoedwereld van New York. Dankzij de invloed van de politieke fixer Roy Cohn transformeert hij tot meedogenloze narcist die iedereen om hem heen gebruikt. „Pure fictie die leugens sensationaliseert die lang geleden al zijn ontzenuwd”, vond Team Trump. De film is deze maand ook in de Nederlandse bioscopen te zien.
5Een boek over macht
Bij alle grote besluiten in de recente Amerikaanse politiek speelde Nancy Pelosi, de eerste vrouwelijke Speaker van het Huis van Afgevaardigden, een sleutelrol. In haar boek over haar tijd als voorzitter van het Huis van Afgevaardigden onthult ze haar werkwijze. Hoe wordt macht vergaard en gebruikt in de Amerikaanse politiek? Verwacht geen onthullingen, wel inzichten. En ze biedt tips om het Huis van Afgevaardigden succesvol naar je hand te zetten. Dit boek lijkt vooral bedoeld als inspiratie voor de volksvertegenwoordigers van de Democratische Partij, en voor die paar wellicht nog tot vormen van samenwerking te bewegen Republikeinen. Voor de Nederlandse fijnproever biedt het vooral een fascinerend inkijkje in de Amerikaanse politiek.
6Teloorgang van de middenklasse
De Amerikaanse politiek is getekend door de gevolgen van decennialange verarming door deregulering en belastingverlagingen voor bedrijven. Traditionele sociaaleconomische verkiezingsthema’s zijn vervangen door culturele thema’s. Maar die tendens gaat verder terug, betoogt Alan Abramowitz in The Great Alignment. Met veel statistieken schetst hij overtuigend de manier waarop de teloorgang van de Amerikaanse middenklasse heeft geleid tot een verschuiving naar rechts onder witte Amerikanen, die hun relatieve belang zien afnemen, hun rijkdom zien slinken en hun land niet meer herkennen. Rassenressentiment blijkt de laatste strohalm waar ze zich nog aan vast kunnen klampen. Abramowitz ziet hierin een verklaring voor het Trump-tijdperk.
7Inzichten van een Nederlandse insider
Correspondent Michiel Vos onderscheidt zich weliswaar het meest nadrukkelijk als schoonzoon van Nancy Pelosi, maar zijn waarnemingen zijn scherp en zijn pen is dynamisch. Dit boek blaakt van de kennis van een insider, die aan de hand van zijn schoonmoeder en al even politiek-schrandere vrouw in de binnenste cirkel van het Witte Huis en het Congres kan verkeren. Hij vertelt over fundraisers, waar politici hun geld verzamelen, en de gulste donateurs een ambassadeurschap kunnen verwachten. Maar ook over schietpartijen, waar media niet meer van berichten als er minder dan tien mensen zijn overleden. En hoe Donald Trump moeite heeft om uit de grondwet op te lezen. Vos schrijft optimistisch over de VS, met een authenticiteit en originaliteit die vaak uit boeken over de Verenigde Staten ontbreekt.
8Ziel van Kentucky in een game
Studio Cardboard Computer begon in 2013 aan een ambitieus project: een poëtische videogame over de nasleep van de economische crisis in de straatarme Amerikaanse Appalachen, verdeeld over vijf afleveringen. Het slopende maar invloedrijke project zou uiteindelijk zeven jaar kosten. Kentucky Route Zero verkent de ziel van dit vergeten Amerikaanse achterland: als postbezorger beweeg je je door de absurdistische krochten van Kentucky. Je wordt niet gevraagd om deel te nemen in spannende actiescènes; de game vraagt je om te reflecteren op wat je denkt dat de personages voelen. Inspireerde het eveneens imponerende Night in the Woods, dat met iets meer humor de teloorgang van het kleinstedelijke Middenwesten van de Verenigde Staten verkent.
9Podcast over de cultuuroorlog
Amerika, stelt de website van Culture War Radio, is in staat van oorlog, een culturele oorlog. Ondanks dat we meer verbonden zijn met elkaar dan ooit, met een eindeloze stroom aan informatie en opinieplatforms tot gevolg, splitsen we ons op in allerlei subgroepen met een eigen identiteit, een eigen visie op de wereld en soms zelfs met eigen feitelijke waarheden. Dat leidt tot allerlei niet-noodzakelijke conflicten en we zijn niet in staat om onze gezamenlijke problemen op te lossen. Daarom is er Culture War Radio. Onze liberale waarden zijn het waard om voor te vechten.
William Maggos presenteert vanuit Chicago elke zondagavond tussen 9 en 12 Central Time een liveshow die gestreamd wordt en die daarna in zijn geheel als podcast te beluisteren is. Hij maakt rustige, bedachtzame radio.
De Amerikaanse journalist Jeanne Marie Laskas schrijft graag over onderwerpen waar ze zich voor langere tijd in heeft ondergedompeld. Ze bracht maanden door in een kolenmijn onder Ohio. Hing rond in een controletoren op LaGuardia Airport in New York. En stationeerde zich in wapenwinkels, kampementen van arbeidsmigranten, boorplatforms en veehouderijen.
Voor de podcast Cement City pakte ze het nog ambitieuzer aan en richtte ze haar aandacht op een heel dorp. Samen met radiomaker Erin Anderson woonde ze drie jaar lang in het postindustriële Donora in Pennsylvania, een ‘stervend stadje’ met 4.650 inwoners, dat volgens een van die inwoners de afgelopen decennia „from sugar to shit” ging. In tien afleveringen leer je de bewoners kennen: hun levens en pogingen om er het beste van te maken. Zet je schrap voor een partijtje slow listening.
Vraag het mijn vrienden en ze zullen je vertellen dat ik nogal wat gaten heb in mijn kennis van popcultuur. Tot mijn eigen spijt. Des te blijer ben ik daarom als ik die kennis met een podcast kan bijspijkeren. Zoals met het vierde seizoen van Understood.
In eerdere seizoenen werden de verhalen verteld van een gevallen bitcoinkoning, de Indiase premier Modi en videoplatform Pornhub. En nu mag Céline Dion zich in dit wonderlijke rijtje scharen. Superfan Thomas Leblanc vertelt het verhaal van de ‘koningin van de power ballad’ en de culturele, politieke en economische context waarin zij groot kon worden. Niet zo gelaagd en meeslepend als Dolly Parton’s America, maar toch aanstekelijk verteld. Als kind danste Leblanc al op de tonen van ‘Un garçon pas comme les autres’ en ook in de podcast neuriet hij regelmatig mee met Dion.
Nog nooit leerde ze zoveel als tijdens dit project, vertelt onderzoeksjournalist Hansje van de Beek in haar nieuwe zevendelige podcastserie. En ook als luisteraar blijf je alsmaar meer grijstinten ontdekken in dit verhaal over een beladen onderwerp: hulp bij zelfdoding.
In Dolle Mina’s van de dood vertelt Van de Beek het verhaal achter het zelfdodingspoeder Middel X. Begin dit jaar stonden zeven zeventigplussers voor de rechter, verdacht van deelname aan een ‘criminele organisatie’ met als doel de verstrekking van dit poeder. Want, enigszins paradoxaal, zelfdoding in Nederland is niet strafbaar, maar hulp daarbij wel.
De mensen achter het middel zien zichzelf als vrijheidsstrijders, terwijl een aantal nabestaanden hen juist ziet als ‘levenseindeterroristen’ die tegengehouden moeten worden. Van de Beek sprak uitgebreid met betrokkenen en experts, keerde het onderwerp binnenstebuiten en schijnt licht op wezenlijke vragen. Wanneer is een leven ‘voltooid’? Wat is een ‘humane dood’? Waar liggen de grenzen van hulp bij zelfdoding? Het resultaat: een zorgvuldig onderzocht verhaal dat knap is opgebouwd, maar nergens sensationeel wordt. We zijn van de journalisten van radioprogramma Argos inmiddels niet anders gewend.
Praten over zelfdoding kan gratis, anoniem en 24/7 bij de landelijke hulplijn 113 Zelfmoordpreventie. Telefoon: 0800-0113. Of chat op www.113.nl.
Zanger Liam Payne is op 31-jarige leeftijd overleden. Het voormalig One Direction-lid kwam om het leven na een val van de derde verdieping van een hotel in Buenos Aires. Dat meldt persbureau Reuters. De politie onderzoekt of het om een ongeval of om zelfmoord gaat. Eerder op de dag ging de politie al naar het hotel, omdat er melding was gemaakt van een agressieve man, mogelijk onder invloed van drank of drugs.
Payne deed in 2010 mee aan de Britse versie van de talentenjacht X-Factor. Hij kwam daar de tweede ronde niet door, maar na overleg van de juryleden werd hij teruggeroepen om samen met Harry Styles, Niall Horan, Zayn Malik en Louis Tomlinson de groep One Direction te vormen.
De groep won de competitie niet, maar kreeg na het einde van het tv-programma een platencontract aangeboden en groeide snel uit tot de populairste boyband ter wereld. In 2015 kondigde de band aan een pauze in te lassen, waarna de leden verder timmerde aan hun solocarrières. Liam Payne bracht in 2019 zijn debuutalbum LP1 uit.
Payne heeft in meerde interviews gezegd dat hij tijdens het succes van One Direction worstelde met alcoholisme. Eind 2023 kondigde hij aan volledig nuchter te zijn nadat hij naar een afkickkliniek was geweest.
Omdat de Israëlische oorlogen in Gaza en Libanon politiek te gevoelig ligt, is er woensdag geen nationale tv-avond voor de inzamelingsactie van Giro555. In plaats daarvan brengen de drie grote zenders twee keer een korte update van tien minuten over de actiedag, om half negen en om elf uur ’s avonds. Presentatoren van de updates zijn Herman van der Zandt, Renze Klamer en Tooske Ragas. Ook overdag geven zij korte updates op NPO 1 en schakelen ze met live-programma’s van de verschillende zenders. De publieke radio zendt ook updates uit.
De commerciële radiostations van DPG, Mediahuis en Talpa hebben, net als de tv-zenders, een gezamenlijke uitzending afgewezen. „De situatie rond deze oorlog is zo complex dat het een te grote uitdaging zou zijn om in een nationale tv-show recht te doen aan alle gevoeligheden”, zegt een woordvoerder van de NPO. Wegens die gevoeligheid zullen die updates niet over de oorlog gaan, treden er geen artiesten op, en zitten er minder bekende Nederlanders in het belpanel.
Bij vorige acties, zoals rond de aardbeving in Turkije in 2022 en de oorlog in Oekraïne in 2023, organiseerden de gezamenlijke omroepen geregeld een avondvullende tv-show op primetime. Bij diverse eerdere acties werd er ook voor het huidige model gekozen: geen aparte uitzending maar updates tussendoor.
Tien hulporganisaties, verenigd in Giro 555, houden een actiedag om geld in te zamelen voor noodhulp aan vluchtelingen en andere slachtoffers in Gaza, Libanon, Syrië de Westelijke Jordaanoever en Israël. De publieke omroep, RTL en Talpa ondersteunen de actie vanuit het actiecentrum in het museum Beeld en Geluid in Hilversum. De oorlog maakt veel los in Nederland: sommigen zien Israël als de agressor die zich schuldig maakt aan oorlogsmisdaden, anderen verdedigen Israëls recht om zich te verdedigen tegen aanvallen van de milities van Hamas en Hezbollah. Hierdoor is de 555-actie ook omstreden. Dat er ook geld naar Israël dan wel Gaza gaat, stuit op weerstand.
Vorige week donderdag tijdens een overleg tussen de publieke omroepen uitten AvroTros, Omroep Max en PowNed bezwaren tegen de opzet van de actie. Zo leek het hun niet handig dat Oxfam Novib meedoet omdat die organisatie stelling neemt tegen Israël in de oorlog. Jan Slagter van Max: „Mensen in nood – en dat zeg ik met klem – moeten geholpen worden. Maar geef het geld dan alleen aan het Rode Kruis, een organisatie die iedereen vertrouwt.”
Veldziekenhuis Gaza
Dominique Weesie van PowNed sluit zich hierbij aan: „Natuurlijk doen we wel mee, je kunt er geen nee op zeggen. Maar we hebben geen uitzending op woensdag dus voor ons speelt het niet. Ik heb alleen wat kritische vragen gesteld. De berichtgeving over het conflict is nogal eenzijdig. Niet alle slachtoffers zijn onschuldig. Daar zitten ook Hamasstrijders tussen.” Peter Vlemmix van Ongehoord Nederland wil niet met NRC praten en verwijst naar een eerdere uitspraak in De Telegraaf: „Hoewel ON menselijk leed altijd vreselijk vindt, staat ON sceptisch tegenover de voorgenomen actie.” De actie zou volgens hem niet voldoen aan de eisen van „objectieve journalistiek”.
Daniëlle Brouwer van het Rode Kruis en Giro555 bedrukt het onpartijdige en neutrale van de actie: „Laten we het alsjeblieft deze Giro555 niet hebben over de oorzaken van de oorlog, maar over mensen die vluchten en die in angst leven.” Het ingezamelde geld gaat volgens haar nooit naar overheden en wordt voornamelijk besteed aan watervoorziening en het bouwen van vluchtelingenkampen. Ook heeft het Rode Kruis een eigen veldziekenhuis in Gaza. Waarom ook geld inzamelen voor Israël? „We bieden hulp aan die de overheden zelf niet kunnen geven. In Israël is dat psychosociale hulp aan kinderen en jongeren.”
Roos Groen van Oxfam Novib zegt over kritiek dat haar organisatie partijdig zou zijn: „Alle hulporganisaties die zijn aangesloten bij Giro555 zijn gecommitteerd aan humanitaire principes en zijn er voor alle mensen in nood, waar ze ook leven en wat hun achtergrond ook is.” Eerder won Oxfam Novib een proces om de Nederlandse levering van F35-onderdelen aan Israël te verhinderen: „Dat was een rechtszaak tegen de Nederlandse staat om zich aan het internationaal recht te houden. Wij zijn kritisch over alle strijdende partijen.”
Empathisch menstype
Volgens René Bekkers, hoogleraar filantropie aan de VU Amsterdam, is het niet eerder voorgekomen dat een 555-actie op zo’n manier omstreden was. „Eerdere bezwaren gingen over de effectiviteit van acties. Wordt het geld wel goed besteed?” Een nuance is dat bezwaren tegen inzamelacties, zo blijkt uit onderzoek, doorgaans komen van een menstype dat toch al niet aan goede doelen geeft. „Wie geven er? Dat zijn empathische mensen die sterker begaan zijn met het lot van anderen, die meer vertrouwen hebben in anderen en in goede doelen. Mensen die nooit geven hebben een ander wereldbeeld. Die zien vooral strijd. Meestal bevinden die zich aan de uiteinden van het politieke spectrum.”
Bekkers stelt dat oorlogen doorgaans minder geld opbrengen dan rampen. „Mensen zijn minder bereid om te geven als ze de slachtoffers ook als daders kunnen zien – als die hun eigen problemen zouden hebben veroorzaakt. Daarom legt Giro555 nu zo de nadruk op de onschuld van de slachtoffers”. Ze noemt als voorbeeld de actie in 2022 rond de oorlog in Oekraïne die 184 miljoen euro opbracht. „Het Nederlandse publiek zag de Oekraïense bevolking toen als slachtoffer. Dan geven ze wel.”
Een andere overweging om niet te geven kan volgens Bekkers zijn dat de situatie zo uitzichtloos is dat een gift een druppel op een gloeiende plaat lijkt. Dat zou kunnen verklaren waarom 555-acties rondom conflicten in het Midden-Oosten doorgaans weinig opbrengen.
De doorslaggevende reden voor het slagen of falen van een inzamelingsactie, zegt Bekkers, is de mate van media-aandacht. Zo gezien zou het niet handig zijn dat er geen grote tv-show komt.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123189165-d9a276.jpg|https://images.nrc.nl/W9MNy34RZVhR7NelEOSBzpXylN0=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123189165-d9a276.jpg|https://images.nrc.nl/uMdivyOkczi5tNZeZktyOKx9tVY=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123189165-d9a276.jpg)
