Serie brengt vuurwerkramp Enschede aangrijpend in beeld

Het knetterende geluid van haperende elektriciteit in de vuurwerkopslag, de directeur die een sigaretje rookt, de klusjesman die in zijn caravan een primitief gaskacheltje ontsteekt – de eerste aflevering van De Vuurwerkramp zit vol met omineuze voortekenen.

Ook de alledaagse scènes van een zonnige zaterdag in Enschede zijn onheilszwanger: de dochter die voor het eerst op kamers gaat, de vader die nog even op de fiets een cadeau voor moederdag gaat kopen, de wijkagent die een brandje in een schuur blust met een tuinslang. Allemaal geladen omdat de kijker weet wat er binnenkort gaat gebeuren: de opslag ontploft, de arbeiderswijk wordt weggevaagd, de personages in wie de kijker zich net heeft verdiept zullen omkomen, of flink gehavend uit de ramp komen. De tv-serie brengt het aangrijpend in beeld.

Deze maand is het 25 jaar geleden dat in Enschede een vuurwerkopslag midden in een woonwijk ontplofte – de grootste explosie sinds de Tweede Wereldoorlog. Tweehonderd huizen werden verwoest, 948 mensen raakten gewond, 23 mensen stierven. Ter herdenking van deze grote ramp brengt de EO vanaf vrijdag 2 mei de vierdelige dramaserie De Vuurwerkramp. Het scenario is van Philip Delmaar en Edward Stelder. De regisseur is Lourens Blok, bekend van de series Rampvlucht, Nieuwe Buren, en de geschiedenisreeks Het Verhaal van Nederland.

Alleen de eerste aflevering gaat over de rampdag, de andere drie gaan over de nasleep. Een belangrijk deel van de serie gaat over de juridische afwikkeling van de ramp. De directeur wordt veroordeeld wegens het opslaan van te veel en te zwaar vuurwerk. Een pyromaan wordt veroordeeld wegens brandstichting. Zaak gesloten.

Complot

Maar niet voor de gemoedelijke doch vasthoudende rechercheur Hoekstra (Thomas Acda). Zijn de snelle veroordelingen een gerechtelijke dwaling, voorkomend uit tunnelvisie? vraagt hij zich af. Hij ontdekt dat de overheid snel zondebokken wilde aanwijzen om het eigen straatje schoon te vegen. Wat daardoor niet meer werd onderzocht: deugden de vergunningen wel? Wie was die dag in de opslag geweest? Deugt het overheidsbeleid aangaande vuurwerkopslag wel? Hoekstra is hier de eenzame, heldhaftige klokkenluider die strijdt voor de waarheid. Ook de strenge directeur, in de serie een vrouw (Katrien van Beurden), laat het er niet bij. Maar het onverzettelijk vasthouden aan haar onschuld leidt ertoe dat haar man bij haar weggaat en dat de buurt haar met de nek aankijkt.

Zo’n complot is natuurlijk mooi voor een dramaserie. Maar sinds Rampvlucht, de serie van de zelfde regisseur over de vliegramp in de Bijlmer van 1992, ben ik op mijn hoede. Wanneer een serie over zo’n gevoelige historische gebeurtenis gaat, kun je niet zomaar meegaan in allerlei complottheorieën. De kijker zal ze toch voor waar aannemen, ook al is het fictie.

Maar de bevindingen van klokkenluider Paul van Buitenen uit 2019, waarop de serie zich baseert, lijken wel degelijk hout te snijden, getuige een reconstructie in De Groene Amsterdammer. Alleen, de serie komt hierin niet tot een goede afsluiting. De misstanden worden niet bevredigend uitgewerkt, en nogal clichématig. Zo speelt Peter Blok de overbekende incapabele burgemeester die uitlegzinnen moet zeggen als: „Wij staan hier brandjes te blussen terwijl ze in Den Haag elkaar de zwarte piet toespelen”. Dat de vermeende brandstichter in hoger beroep werd vrijgesproken, zit vreemd genoeg niet in de serie.

De tijd die opgaat aan het complot is vooral jammer omdat de kracht van de serie elders ligt: het verhaal van de slachtoffers en de nabestaanden. Zo is er de dochter die na de ramp voor haar labiele moeder moet zorgen. Haar vader raakt vermist in de ramp. En de studente die een nieuwkomer in haar studentenhuis kwijtraakt. Ze heeft haar slechts vluchtig ontmoet. Toch vreet de dood van het meisje aan haar. Bovenal gaat het over wijkagent Paul (Joes Brauers), de man die slachtoffers helpt, een kwijtgeraakt jongetje zoekt, zelf redelijk ongeschonden uit de ramp komt, maar twee jaar later alsnog in een zware crisis belandt. Je zou willen dat die personages verder werden uitgediept.

EO / Mark de Blok

Wijkagent

Tegelijkertijd met de serie plaatst de EO op YouTube vier bijbehorende interviews met echte overlevenden, De Vuurwerkramp: Ooggetuige. Op 13 mei, de herdenkingsdag, interviewt Kefah Allush nog meer nabestaanden in de documentaire De middag van 2000.

De getuigenissen op YouTube maken bijna nog meer indruk dan de serie, en laten zien waar scenarioschrijvers Philip Delmaar en Edward Stelder zich op baseerden. Een agent, een brandweerman en twee toenmalige kinderen komen aan het woord. Vijfentwintig jaar later is de ramp nog springlevend voor ze – sommigen moeten huilen. Helaas hebben de makers niet durven vertrouwen op de kracht van de getuigenissen en wilden ze het nóg spannender maken. Ze plaatsen de overlevenden in een decor van een vuurwerkopslag. Kartonnen dozen, een paar losse pijlen, flakkerend licht moet een smeulende brand suggereren. Raar en ongepast.

Nienke Westerhof vertelt over het begin van de ramp toen iedereen juist naar de opslag toeging om naar de brand te kijken – het was mooi weer, velen dachten dat het een papierpakhuis was. De man van het Chinese restaurant verkocht buiten bier aan de toeschouwers, „die deed goede zaken”. Ze vertelt hoe ze na de eerste ontploffing met haar vader wegvluchtte en haar overbuurman dood op straat zag liggen. Ze verkeerde toen zeer in een roes om het tot zich door te laten dringen: „Je gedachtes zijn als rook om je heen.”


Wat als Californië uit de VS zou stappen?

Het leven in de staat Californië is anders dan in de rest van de Verenigde Staten. Tenminste, dat vindt Marcus Ruiz-Evans. Er is gedemonstreerd voor het recht op abortus, met afschuw gekeken naar de bestorming van het Capitool, en de angst voor het wegvallen van meer grondwettelijk beleid onder Trump groeit. Wat begint als een wild idee van één man, wordt al snel een gedeelde wens van een groep activisten: wat als Californië zou afscheiden van de rest van de VS? Ze startten een beweging: CAL EXIT, met al snel honderdduizenden volgers. Als de meerderheid het wil, moet het wel een goed idee zijn, toch? Deze podcastserie gaat mee in hun gedachte-experiment: stél, de staat zou onafhankelijk worden, wat zou dat dan betekenen voor de economie, voor basisvoorzieningen, voor beleid? En vergroot het de kans op een burgeroorlog?

The Last Resort is een verhalende vogelvlucht door relevante Amerikaanse geschiedenis; van de gewelddadige ‘ontdekking’ door Europese kolonisten tot de in Chinatown verfilmde origine van de watervoorziening van Los Angeles. Mét spannende plotwendingen. Want: wie had zien aankomen dat de tweede man van CAL EXIT mogelijk door Rusland wordt gesponsord?


Inspirerende verhalen uit Europa

En dan een podcast die ontstaan is bij de vorige ‘exit’, maar dan in Europa: Brexit. De Frans-Engelse AFP-journaliste Kay Lee en de door heel Europa tourende Brits-Duitse operazanger Dominic Kraemer waren destijds geschokt door de keuze van Groot-Brittannië om zich van de EU af te scheiden. Hoe kon het dat zo veel mensen zich niet Europees voelden, zoals zij? Het was de start van een queeste om Europa minder saai, minder ver weg te laten voelen. Om te laten zien dat er naast alle bureaucratie ook zo veel inspirerende verhalen over de grens te vinden waren.

Inmiddels is de podcast vijf jaar, en twee producers verder (Katz Laszlo in Amsterdam en Wojciech Oleksiak in Warschau) en verrassen de makers nog elke week met slimme perspectieven op grote politieke gebeurtenissen en allerhande opvallende nieuwtjes over de grens. Zo hoorde ik afgelopen maand over het Deense stel dat na faillissement van hun idyllische ‘boshotel’ in Zweden aangeklaagd werd voor het achterlaten van 158 tonnen ‘human waste’ (uit hun eco-toilet), leerde ik welke wetten Spanje inzet om voedselafval tegen te gaan en wat de oude Grieken aten. Europa was nog nooit zo dichtbij.


Hoe het Protect the dolls-shirt een modesymbool voor transrechten werd

De avond voor zijn modeshow griste modeontwerper Connor Ives een willekeurig T-shirt van een stapel, en zette met een simpele druktechniek een politieke boodschap op de borst: Protect the dolls. Hij droeg het shirt tijdens het slotmoment van zijn herfst-wintercollectie. Toen hij van de catwalk af stapte, werd hij gelijk bestookt met de vraag: waar is het te koop?

Dat zijn lastminute keuze zou leiden tot een ware internetsensatie had Ives nooit gedacht.  Zelf gelooft hij niet heilig in de combinatie van mode en activisme, zo vertelde hij aan de The New York Times. Hij voelde vooral een groeiende noodzaak om íéts te doen tegen de groeiende vijandigheid van de Amerikaanse overheid naar trans personen. De term dolls, letterlijk vertaald poppen, wordt binnen de queergemeenschap gebruikt om liefdevol te verwijzen naar trans vrouwen. 

In de twee maanden na de show verschijnt het shirt op de borst van acteur Pedro Pascal op de rode loper, deelt actrice Tilda Swinton een selfie met het shirt, en draagt Troye Sivan het tijdens een gastoptreden op festival Coachella. Door de combinatie van activisme, beroemdheden en sociale media bereikt het shirt snel alle hoeken van het internet.  

Pedro Pascal – wiens zus trans is – droeg het shirt tijdens de première van de film Thunderbolts in Londen, een week nadat het Britse hooggerechtshof oordeelde dat de definitie van ‘vrouw’ binnen de gelijkheidswet alleen geldt voor wie als vrouw geboren is. Tijdens protesten tegen het oordeel was de leus ook te lezen op de borden van demonstranten; een teken dat de boodschap verder reikt dan het T-shirt. 

In de Verenigde Staten liggen de rechten van de transgemeenschap onder vuur sinds het aantreden van president Trump. Zo moeten Amerikaanse overheidsinstituten woorden als ‘transgender’ en ‘non-binair’ schrappen in hun publicaties en bemoeilijken verschillende staten de toegang van trans jongeren tot de zorg.  

Het shirt, uitverkocht maar wel te bestellen via pre-order, kost 75 pond (zo’n 88 euro). De opbrengsten van de verkoop worden gedoneerd aan Trans Lifeline, een Amerikaanse non-profitorganisatie die zich inzet voor de rechten van transgenders. Ze faciliteren onder andere een telefonische hulplijn voor en door mensen uit de transgemeenschap. Inmiddels is ruim 400 duizend euro opgehaald, vertelde Ives donderdag aan The Guardian. En: „dat getal neemt elk uur toe”. 

Onder de Instagrampost van de ontwerper staan veel enthousiaste opmerkingen: „Deze tee gaat modegeschiedenis schrijven”, „restock! restock!”, „We hebben een tweede drop nodig”. De enkele criticus die de prijs te hoog vindt, kan uitwijken naar de tientallen online verkopers die het shirt massaal namaken (zonder daarbij een goed doel te steunen). 

Het shirt past in een groeiende trend van kleding met politieke leuzen. Zoals het We Should All Be Feminists-shirt van Dior en de Tax the rich-jurk van Amerikaans congreslid Alexandria Ocasio-Cortez tijdens het Met-gala. En niet te vergeten: de Make America Great Again-merchandise van president Trump. 

Ives schrijft in de beschrijving van zijn post dat de ervaring hem leert dat  „kleren iets groters kunnen worden”. 

Lees ook

Hooggerechtshof VK: gelijkheidswet definieert ‘vrouw’ op grond van biologische sekse

Actievoerders woensdagmorgen bij Hooggerechtshof in Londen. Foto Andy Rain/EPA

<dmt-util-bar article="4891541" data-paywall-belowarticle headline="Hoe het Protect the dolls-shirt een modesymbool voor transrechten werd” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2025/04/30/hoe-het-protect-the-dolls-shirt-een-modesymbool-voor-transrechten-werd-a4891541″>

Ambiteuze serie ‘Étoile’ is een hink-stap-sprong-ervaring

„Ga ik dood?” „Wat? Nee – natuurlijk niet. Ik bedoel, ik weet eerlijk gezegd niet of je doodgaat, maar je ziet er heel gezond uit. Hoezo – ga je dood?”

„Dat weet ik niet. Ik weet niet waarom je met me wil praten, ik weet niet of ik doodga, en ik weet niet waarom Julie die hoge sprong altijd recht op mij richt. Er zijn een heleboel dingen die ik niet weet, Jack.”

Zo praten mensen in de wereld van tv-makers Amy Sherman-Palladino en haar man en schrijfpartner Daniel Palladino: men doet een aanzet tot een gesprek, er volgt een afslag, het eindigt in chaos en geruzie. Fans van Gilmore Girls of The Marvelous Mrs. Maisel herkennen de snelle, specifieke, geestige stijl uit duizenden.

In Étoile, de nieuwe, ambitieus opgezette serie van de Palladino’s met een tweetalige cast en plotlijnen in New York en Parijs, heeft een behoorlijk aantal scènes de vaart en brille waar je bij hen altijd op hoopt. Étoile gaat over twee balletgezelschappen in geldnood en ademt op z’n beste momenten de hyperbeweeglijke, opwindende sfeer die de serie Fame (1980) ooit introduceerde. Oudgedienden als Luke Kirby en Gideon Glick (beiden uit Mrs. Maisel) en Kelly Bishop en Yanic Truesdale (uit Gilmore Girls) weten wel raad met de subtiel-venijnige ondertoon van de dialogen, en ook nieuwkomers als Ivan du Pontavice en Taïs Vinolo maken indruk, zeker omdat ze van huis uit geen acteur zijn, maar balletdanser.

Maar soms hapert het opeens. Zo enerverend als de repetitiescènes zijn, zo langdradig zijn de nogal statisch gefilmde optredens; zo smakelijk als de conflicten worden uitgeserveerd (Simon Callow schmiert een eind weg als een valse geldschieter), zo lafjes bloeien de romances. Uitgerekend Charlotte Gainsbourg, de grootste beroemdheid uit de Franse cast met een dragende rol als directeur van het nationale balletgezelschap, speelt zo nerveus en aarzelend dat ze de boel soms onbedoeld lijkt op te houden. Je kunt je voorstellen dat de oorspronkelijk voor de rol gekozen Camille Cottin (de opgefokte casting agent uit Dix Pour Cent) er een heel ander personage van had gemaakt.

Oprechte liefdesverklaring

Kijken naar Étoile is al met al een hink-stap-sprong-ervaring: soms zit je te tandenknarsen, soms zweef je mee en ben je dankbaar dat iemand het heeft aangedurft om op een massaplatform als Prime Video zo diep in de wereld van het ballet te duiken.

Buiten kijf staat dat dit een oprechte liefdesverklaring is. De schrijver werd als meisje zelf tot danser opgeleid, en vertelt in interviews graag hoezeer ze haar moeder teleurstelde toen ze als twintiger voor het schrijven koos en haar podiumdroom liet varen. Maar de fascinatie bleef. Eerder maakte ze al Bunheads (2012-2013), een serie over een dansschool in een slaapstadje die al na één seizoen werd geschrapt. Bij Étoile is die zorg er in elk geval niet: er komt sowieso een tweede seizoen, en Prime Video stelde een riant budget beschikbaar om de werkelijkheid zo dicht mogelijk te benaderen. Er werd gefilmd in Lincoln Center in New York en het Palais Garnier in Parijs, de figuranten zijn allemaal echte dansers, er spelen volwaardige orkesten, choreograaf Christopher Wheeldon heeft een rolletje.

Philippe Antonello/Prime Video

Nog een groot pluspunt: de nadruk ligt nu eens niet op bebloede tenen, machtsmisbruik en ander leed, maar op de heerlijke koorts die ballet bij dansers en publiek opwekt. Alles staat in het teken van dat ene; gezond of evenwichtig is het misschien niet, maar een echte danser wil niet anders. Het meest ontroerende personage uit Étoile is Susu, de dochter van de schoonmaakster die ’s avonds laat stiekem in de studio staat te oefenen omdat er geen geld is voor lessen of spitzen.

Geld

Ballet kost geld – de serie besteedt er veel aandacht aan, en kan door de dubbele locatie en passant de voor- en nadelen van twee subsidiesystemen aanstippen. Dat pakt veel grappiger uit dan het klinkt. Geneviève (Gainsbourg) in Parijs zit onder de plak van een behoudende en kleinerende minister van cultuur die vooral tutu’s op het podium wil zien, en Jack (Luke Kirby), directeur van het New Yorkse ballet, moet oerdomme opmerkingen aanhoren van de rijkaards van wie hij afhankelijk is voor alles, van programmaboekjes tot schoenreparaties.

Om hun beider gezelschappen een boost te geven na de kaalslag van de pandemie stelt Geneviève een ruil van hun toptalenten voor: de beste dansers en choreografen verhuizen een jaar naar de overkant van de oceaan. Topballerina Cheyenne komt als een stormram New York binnen en zet de zaken daar moeiteloos naar haar hand; een leuke, zij het een beetje eenzijdige rol van Lou de Laâge.

Choreograaf Tobias Bell (Gideon Glick) heeft het in Parijs een stuk moeilijker: hij verdwaalt, zijn favoriete tandpasta is nergens te koop én er zit een rat in zijn appartement – geen New Yorkse rat die haast heeft, maar eentje die rustig blijft zitten. Nog meer nadruk op dit soort aimabele idioten, en het komt wel goed met Étoile.


Wie waren de Nederlandse kampbewakers van Auschwitz?

We zijn gewend om naar de overlevenden van Auschwitz te luisteren, maar er werkten ook duizenden kampbewakers, onder wie tientallen Nederlanders. Wie waren zij? Journalist Stijn Reurs ontdekte dat er tijdens de Tweede Wereldoorlog minstens 24 Nederlandse SS’ers betrokken waren bij de moord op één miljoen Joden in dit kampencomplex van de nazi’s. Onder wie negen vrouwen. Hij presenteert zijn vondsten in de tweedelige documentaire De Nederlandse Kampbewakers van Auschwitz. Eerder maakte hij hierover een podcast (2024) en een artikel in dagblad Trouw (2021).

Bijzonder is dat dit tweeluik wordt uitgebracht op Videoland, het videoplatform van RTL dat vooral amusement brengt. Wellicht past het in de ontwikkeling dat streamingsdiensten naar een breder aanbod streven dan vooral series en films, net als tv-zenders. Bovenal is het bijzonder is dat Reurs met vasthoudend onderzoek een paar ontbrekende puzzelstukken in het verhaal van de Sjoa heeft gevonden.

Makkelijk moet dat niet zijn geweest want de kampbewaarders verzwegen hun hele leven dat ze in Auschwitz hadden gediend, ook voor hun familie. Ze zijn nu overleden. We krijgen van hen doorgaans alleen een naam te horen, een foto te zien, plus een interviewtje met geschokte familieleden die van Reurs hebben gehoord wat hun ouders of grootouders in de oorlog deden. Tachtig jaar na de oorlog kiezen verschillende kinderen er nog steeds voor om geanonimiseerd in beeld te verschijnen – zo groot is de schaamte en het schuldgevoel.

Reurs loopt door Auschwitz om aan te wijzen waar de Nederlanders werkten: de garage, de keuken, maar ook bij de gaskamers en de Zwarte Muur waar 20.000 gevangenen werden doodgeschoten. Het grootste deel van de documentaire bestaat uit een algemeen verhaal over Auschwitz. Dat is jammer want dat is al vaak verteld. Reurs vertelt het met veel herhalingen, misschien om nog onwetende kijkers ter wille te zijn. Als inleiding op Auschwitz is dit ongetwijfeld een handige documentaire.

Journalist Stijn Reurs in de gaskamer van Auschwitz. Beeld Videoland

Der Holländer

Van een Nederlandse SS’er die bij de gaskamers werkte, ‘Der Holländer’, heeft Reurs de naam niet kunnen achterhalen. Wel zijn er diverse getuigenissen uit het Joodse Sonderkommando over hem. Wanneer er te weinig mensen waren om een gaskamer te vullen, schoot de Hollander ze dood bij de verbrandingsovens. Overlevende Jacob Gabbai vertelde eerder dat de Hollander („best aardig, een vriendelijke kerel”) aanwezig was bij een praatje met een jonge moeder met baby, ze was een Hongaarse zangeres, waarna hij zei: „Goed, we kunnen hier niet eeuwig blijven zitten”. Hij vroeg aan de vrouw hoe ze het wilde hebben: zij eerst of de baby eerst? Hierna schoot hij ze allebei dood.

Een goed deel van de documentaire gaat over het onderzoek van Reurs – ook weer met veel herhalingen. Hij vertelt dat hij veel boeken heeft gelezen en archieven heeft bezocht, hij vertelt wat een sensatie het voor hem was om iets nieuws te vinden, en hoe zeer hij van streek raakte van de gruwelijke verhalen. Het zo persoonlijk maken van een historisch verhaal is een beproefd middel om de kijker erbij te houden, maar voor de meer geïnteresseerde is het nodeloze vulling. Twee historici benadrukken in de documentaire dat Reurs belangrijk werk heeft gedaan. Vreemd, je kunt het werk toch voor zichzelf laten spreken?

Zo blijft dit tweeluik een lichte teleurstelling. We horen veel over Auschwitz en over het werk van Stijn Reurs, maar waar we voor kwamen – portretten van Nederlandse daders – daar krijgen we weinig van. Had Reurs zijn schaarse informatie niet kunnen aanvullen door te vertellen wat het algemene profiel van de bewakers was, wat hun motief was, of hoe het de bewakers voor en na de oorlog verging? Hoeveel belandde in de gevangenis en voor hoe lang? Wat deden ze daarna? Welke baan kies je nadat je in Auschwitz hebt gewerkt?

Van één vrouw vertelt hij dat wèl, althans op site van RTL Nieuws: de Utrechtse SS’er Jacoba Roelofs sloeg onder meer vrouwelijke nieuwkomers met een zweep de douche uit en naakt de kou in – soms bij min twintig graden. Zij zat tot 1953 in de gevangenis, later werkte ze voor Bureau Jeugdzorg.


Gruwelijke tijdlijnen: waarom gaat extreem geweld zo vaak viraal?

Een jongeman steekt vuurwerk af. Hij kijkt in de lucht, maar er is niets te zien. Daarna grijpt hij schreeuwend naar de schouder van zijn vriend. „Zijn hand is er vanaf gevlogen”, zegt een man (28). Hij is een fantiek verspreider van morbide video’s op internet. Hij grinnikt en denkt hardop na. „Maar als ik bloed zie, vind ik het niet meer mooi.”

Het vuurwerkincident is te zien in een filmpje dat de man van het internet heeft geplukt en op zijn Instagram-account heeft gezet. Op zijn pagina plaatst hij filmpjes van (bijna) dodelijke ongelukken. Deze deelt hij ook op Facebook, X en Telegram. Op al die platformen heeft hij in totaal ruim 25.000 volgers.

Dit soort extreem geweld is in opmars op sociale media. De laatste tijd verschijnen er veel accounts die gruweljke beelden delen. Sinds het moderatiebeleid van X en Meta (het moederbedrijf van Instagram, Facebook en WhatsApp) is afgeschaald, is er een minder sterk filter voor dit soort beelden. Zonder waarschuwing krijgen mensen filmpjes van platgewalste mensen, gedrogeerde sekswerkers, schietpartijen of bloederige gevechten te zien. In livestreams, video’s die gebruikers live opnemen, kunnen mensen zelfs zelfmoord plegen. Het duurt meestal enige tijd voordat het platform de verspreiding van de beelden stopt.

De mensen achter dit soort accounts, en hun volgers, hebben een morbide nieuwsgierigheid voor beelden die lichamelijk letsel of de dood tonen. Het kan ook simpelweg een verdienmodel zijn. Zo lijkt het de 28-jarige man, die werkloos is, leuk om geld te verdienen met zijn content. Maar vooralsnog is dat nog niet het geval. Veel morbide accounts hebben op zijn minst tienduizenden volgers. Kijkers worden ongevraagd met gruwelijke beelden geconfronteerd, en sommigen kicken er juist op. Zo’n persoon is de man die het vuurwerkongeluk postte.

Hobby

Sinds een paar maanden deelt de man dagelijks filmpjes van verkeersongelukken. Om te voorkomen dat zijn accounts worden verwijderd wil hij zijn naam en de namen van de accounts niet genoemd hebben. Die zijn wel bij NRC bekend. Zijn fascinatie begon bij het kijken van filmpjes waar mensen uitglijden. „De manier waarop het ongeluk tot stand komt vind ik interessant”, legt hij uit. Inmiddels heeft hij duizenden filmpjes gedeeld die zonder waarschuwing bekeken kunnen worden.

Door het stoppen met factchecken en het verminderen van content moderatie willen techbedrijven zoals Meta en X naar eigen zeggen „censuur verminderen” en „vrije meningsuiting bevorderen” op hun platformen. Maar ze verdienen er ook gewoon geld mee. Zo bleek uit The Facebook Papers, gebaseerd op gelekte bedrijfsdocumenten, dat Meta zich bewust is van het feit dat schokkende content meer engagement en meer winst oplevert.

De 28-jarige man staat achter het besluit van de techbedrijven om content moderatie te verminderen. In de filmpjes die hij deelt, lijden mensen pijn. In de meeste gevallen worden deze beelden zonder toestemming van de gefilmde mensen of hun familieleden verspreidt. De filmpjes komt hij tegen op sociale media en vervolgens repost hij die. „Het is gewoon mijn hobby.”

De man beweert dat het lijden van mensen hem geen fijn gevoel geeft. Toch heeft hij er niet over nagedacht dat hij de nabestaanden mogelijk kwetst door de filmpjes te delen. Soms weet het internet eerder over de dood van een persoon dan de nabestaanden. „Ik ga er gewoon vanuit dat de filmpjes niet recent zijn en dat de nabestaanden oké zijn.”

Slachtoffers

Het maken en verspreiden van beelden van slachtoffers van een ongeluk of een vechtpartij moet verboden worden, vindt Fonds Slachtofferhulp. Ook GroenLinks-PvdA en CDA willen dat er een eind aan komt. In maart hebben de twee partijen een wetsvoorstel ingediend om het strafbaar te stellen.

De recent verschenen serie Like voor een Lijk van journalist Gwen van der Zwan is een „pleidooi” om deze wet aan te nemen. In de serie onderzoekt ze waarom extreem geweld voortdurend viraal gaat. „Waarom mogen we geen kinderporno doorsturen, maar een onthoofding van een kind wel?”, zegt ze.

Van der Zwan sprak onder meer met liefhebbers van extreem gruwelijke beelden, ook zij kwamen onherkenbaar aan het woord. En ze sprak met nabestaanden van slachtoffers. In 2019 werd in Nederland een jongeman gefilmd terwijl hij werd doodgestoken. „Mensen duwden het ambulancepersoneel aan de kant om te filmen.” Daarna kregen zijn ouders en zus het filmpje doorgestuurd. „Hierdoor is die familie volledig gebroken.”

Het filmen van ongelukken is voor ons normaal geworden, zegt Marieke Pijnenborg, hoogleraar klinische- en ontwikkelingsneuropsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Pijnenborg: „Op scholen filmen kinderen elkaar voortdurend, ook om te pesten. De ethische reflectie over wat wel en niet online te delen is erg op de achtergrond geraakt.”

Trauma

Morbide nieuwsgierigheid bestaat al sinds mensenheugenis. In de Romeinse tijd keken toeschouwers hoe gladiatoren en dieren elkaar te lijf gingen. Maar het moet niet genormaliseerd worden dat mensen dagelijks toegang hebben tot dit soort beelden, vindt Pijnenborg. Volgens haar kunnen mensen onder meer een secundaire trauma oplopen. Het is een trauma dat ontstaat door het zien van heftige beelden of het horen van traumatische verhalen van anderen, terwijl je het zelf niet hebt meegemaakt. Vooral kinderen zijn gevoelig voor herhaaldelijke blootstelling aan dit soort geweld. „Het kan leiden tot slapeloosheid, depressies, angsten, eenzaamheid en lagere concentratie”, zegt Van der Zwan.

Op de accounts van de man staat in zijn biografie „educational”. Hij beweert de filmpjes te delen om meer bewustwording te creëren voor ongelukken en te voorkomen dat mensen in dit soort situaties terechtkomen. „Maar het geeft me ook een kick als ik meer volgers krijg.” Binnen een dag had hij 180.000 views op een compilatievideo van ongelukken die hij zelf had bewerkt. „Ik zoek nu continu naar de meest populaire filmpjes en herplaats ze.”

Doordat morbide nieuwsgierigheid een plek heeft gevonden op sociale media kan het makkelijker uitgroeien tot een obsessie. Pijnenborg: „Online vinden mensen gelijkgestemden en dat kan het delen van die gruwelijke beelden bekrachtigen.”

„Ik kan niet eens tegen bloed”, zegt de 28-jarige man. Dit terwijl er in een van zijn recent gedeelde filmpjes twee mannen door een vrachtwagen worden doodgedrukt. Alleen de benen van de mannen zijn nog te zien. Ze hangen vastgeplakt aan hun bloed aan de achterkant van de vrachtwagen. Volgens de man is het filmpje „medium sensitive”. Hoe vaker hij dit soort filmpjes kijkt, hoe meer immuun hij wordt, zegt hij.

Verantwoordelijkheid

Laatst werd de man geshadowbanned op Instagram. Dat is een restrictie en betekent dat zijn posts niet meer nieuwe mensen bereiken. „Ik dacht dat ik een filmpje had gedeeld van iemand die van een brug valt.” Maar de man weet ook dat hij soms geen onderscheid kan maken in filmpjes waar mensen zichzelf beschadigen of verongelukken. De shadowbanning omzeilt hij simpelweg door nieuwe accounts te maken en dezelfde filmpjes te uploaden.

De man voelt zich niet verantwoordelijk voor om welke reden mensen zijn filmpjes kijken. Dit terwijl er mensen tussen zitten die kicken op verkrachtingen en het neersteken van baby’s. En hier zit het probleem, vinden Van der Zwan en Pijnenborg. „Wat betreft het tonen en bekijken van dergelijke content via social media wijst iedereen naar elkaar en pakt niemand echt de verantwoordelijkheid”, zegt Pijnenborg.

Om te zorgen dat dit soort filmpjes minder vaak in je tijdlijn terechtkomen, moet je er zo min mogelijk op klikken, zeggen beiden. Pijnenborg: „Ook moeten we onszelf kritische vragen blijven stellen nadat we zoiets hebben gezien. Dat soort ethische reflectie is nodig om onszelf bewust te maken dat wat we zien niet oké is.”


Het iconische nieuwsprogramma ‘60 Minutes’ staat onder grote druk

‘Als je ooit hard hebt gewerkt voor een baas omdat je hem bewonderde, dan begrijp je waarvan we hier hebben genoten.” Met die woorden nam Scot Pelley, presentator van het iconische Amerikaanse nieuwsprogramma, zondagavond afscheid van zijn baas, uitvoerend producent Bill Owens. „Bill nam dinsdag ontslag. Dat was zwaar voor hem en voor ons. Maar hij deed het voor ons en voor u. Verhalen die we 57 jaar lang hebben nagejaagd, zijn vaak controversieel. (…) Bill zorgde dat ze eerlijk en evenwichtig waren.”

Owens kondigde vorige week zijn vertrek aan ten overstaan van een verbijsterde redactie. Hij was pas de derde uitvoerend producent in de 57-jarige historie van 60 Minutes, dat dankzij sterke reportages en onderzoeksjournalistiek is uitgegroeid tot een instituut. Owens was 37 jaar in dienst van CBS News, en stond 6 jaar aan het roer van 60 Minutes. Maar zijn journalistieke onafhankelijkheid moest het de laatste maanden afleggen tegen politieke en zakelijke druk. „Het is duidelijk dat ik het probleem ben geworden”, zei hij. „Het bedrijf is klaar met mij.”

In een afscheidsmemo, die in handen viel van The New York Times, schreef Owens dat zijn vertrek te wijten is aan het feit dat hij steeds minder goed in staat was „onafhankelijke besluiten te nemen op basis van wat goed is voor 60 Minutes, goed voor het publiek. De afgelopen maanden is duidelijk geworden dat ik het programma niet meer mag leiden zoals ik dat altijd heb gedaan. Dus, na de show en waar we voor staan vanuit elke hoek en met alles wat ik kon te hebben verdedigd, stap ik nu opzij zodat de show verder kan.”

Tijdens zijn emotionele afscheid vertelde Owens over zijn verzet tegen de sluipende controle die moederbedrijf Paramount via de zender CBS probeert uit te oefenen op de show. Shari Redstone, de belangrijkste aandeelhouder van Paramount, wordt door velen gezien als de drijvende kracht. Want ze heeft de goedkeuring nodig van president Trump om Paramount te verkopen aan Skydance, een mediabedrijf dat wordt gerund door de zoon van techmiljardair en Trump-aanhanger Larry Ellison. Maar Trump heeft CBS aangeklaagd omdat 60 Minutes een interview met zijn rivaal Kamala Harris in haar voordeel zou hebben bewerkt. Hoewel de juridische grond zwak is, stuurt het bedrijf aan op een schikking.

In januari klaagde Redstone bij leidinggevenden van CBS over een uitzending van 60 Minutes over de oorlog tussen Israël en Hamas. In reactie stelde CBS Susan Zirinsky, voormalig directeur van CBS News, aan als een soort ‘hoofdredacteur’ die toezicht moest houden op de ‘journalistieke standaarden’ van de redactie. Owens zag dit als een eerste stap op een gevaarlijk „hellend vlak”, in de richting van het controleren van gevoelige 60 Minutes-programma’s voordat ze worden uitgezonden. Hij verzette zich tegen deze inbreuk op de journalistieke onafhankelijkheid.

60 Minutes is in zijn lange historie eerder in botsing gekomen met de belangen van zijn eigenaren. In 1995 dwong CBS de het programma een reportage over hoe tabaksgigant Brown & Williamson gezondheidsrisico’s had verzwegen niet uit te zenden. Sommige CBS-bestuurders hadden er belang bij om juridische problemen met het bedrijf te vermijden. Uiteindelijk ging The Wall Street Journal er met de onthulling vandoor. En de afgelopen jaren werd het programma ervan beschuldigd boeken en films te promoten die worden uitgegeven door zusterbedrijven van mediaconglomeraat Viacom (Paramount).

Doorgaan

Desondanks vinden medewerkers van het programma de huidige druk ernstiger. Ze maken zich zorgen over de journalistieke onafhankelijkheid van 60 Minutes nadat Owens eruit is gewerkt voor het verdedigen ervan. In zijn afscheidsmemo probeerde hij in elk geval de moed erin te houden. Hij schreef dat 60 Minutes verslag zal blijven doen van de regering, zoals het elke toekomstige regering zal verslaan. „Dit programma is te belangrijk voor het land, het moet doorgaan, alleen niet met mij als uitvoerend producent.”

Tanya Simon zal, in elk geval tijdelijk, het stokje van Owens overnemen en wordt ook gezien als een belangrijke kandidaat om hem definitief te vervangen. Ze is de dochter van de geliefde 60 Minutes-correspondent Bob Simon, werkt sinds 1996 bij CBS News, en werd in 2019 benoemd tot hoofdredacteur van het programma. Als ze inderdaad Owens opvolger wordt, dan zou ze de eerste vrouw zijn die het programma leidt.


Tv-recensie | In het nieuwe Koningslied van Merol en Elmer willen de prinsessen pillen slikken

We hadden er eigenlijk niet meer op gerekend maar we hebben een nieuw Koningslied. Donderdagavond presenteerden de zangeressen Merol en Elmer hun ‘Prinses Pil’ in de talkshow Bar Laat (NPO1). Ze gingen gekleed in roze en hemelsblauwe prinsessenjurken. Merol had een laatmiddeleeuws kapsel met twee torentjes op het hoofd. Cornettes heten die, of Venetiaanse hoorns.

Het vorige Koningslied verscheen in 2013 te ere van de troonsbestijging van koning Willem-Alexander. De kreupele lyriek ervan verenigde het volk in diepe hoon. De strofe „De dag die je wist dat zou komen” werd een staande uitdrukking. Merol wilde in haar Koningslied niet zingen over de voormalige ‘prins Pils’ maar over zijn dochters. Volgens de zangeres willen die uit hun ingesnoerde prinsessenleven breken om flink „naar de getver” te gaan. Ze willen „niet wuiven naar het volk, maar snuiven met het volk’’. Ze verlangen naar nachten vol roeswaar, ze willen worden „gevingerd in een Dixie”.

Met de lyriek zit het dit keer wel goed. Op een bedje van feestelijke electronica zingt Merol: „Prinses Pil, ik wil pillen slikken/Kutkasteel kan mijn billen likken/ Papa laat me gaan”. Elmer rapt erachteraan: „Toet toet/ Daar gaat mijn koets/ Ik heb blauw bloed/ en een rare hoed/ En ik kauw goed/ op die pil in mijn snoet”. Op Koningsnacht treden de twee merels op in het Concertgebouw.

In Uitvlucht (NPO3) volgt Max Terpstra ook jongeren die willen vluchten uit hun levens door zich te verliezen in drank en drugs. Of games, porno, een eetstoornis. Terpstra’s eigen gokverslaving was onderwerp van de reeks Verslaafd aan verliezen. Wellicht geeft hem dat een goede ingang bij de vijf jongeren die hij een jaar lang volgt. Heel bijzonder is deze reeks niet, de verhalen van verslaafden zijn vaak verteld op tv.

Een rotjeugd, psychische problemen – ze hebben allemaal een goede reden om de roes te zoeken. De autistische Donovan is net jarig geweest, wat hem confronteerde met zijn vergooide leven: „Ik haat mijn verjaardag. Dan denk ik: ik ben weer een jaar nutteloos geweest.”

Jonge verzorgers

De jongeren in de mooie realityserie Zorgen (NPO3) volgen een pad wat juist aantoonbaar nuttig is: ze beginnen aan een opleiding tot verpleegkundige. Zestien, zeventien jaar zijn deze MBO-leerlingen. Erg jong. Heilige engelen die zichzelf opofferen zijn ze beslist niet. En dat voelt verfrissend. In het klaslokaal zijn ze lacherig, dwars, ruw. Ze kankeren bloemrijk op het vroege opstaan, op de stank, op de onveiligheid – oude mensen kunnen schelden, slaan, je bij de borsten grijpen. Ze gruwen vooral van het wassen van de „billen en piemels”. Je houdt je hart vast als deze kinderen worden losgelaten op onze broze ouderen en zieken.

Maar dan komt de metamorfose: zodra ze aan de stage beginnen, ontpoppen de meesten zich tot kordate verzorgers die met liefde en plezier met de patiënten omgaan. Vooral bij Keyssy is de metamorfose opvallend. Op haar veertiende verloor ze haar moeder, sindsdien moet ze voor zichzelf zorgen. Dat gaat niet makkelijk: „Wedstrijd verloren, Kevin vast, dit betalen, dat betalen”. Ze is blijven zitten wegens te veel spijbelen („Ik had wat thuissituaties”) en straalt in de lessen grote tegenzin uit. Maar als ze in het tehuis is, met haar haren los, lijkt ze iemand anders. Gezegend is degene die Keyssy aan haar bed vindt.

De lange afdaling, ik weet het wel, zo gaan we allemaal, maar het is toch confronterend om de blote vervallen lijven in beeld te zien. Daardoor wordt de weerzin van de jongeren wel invoelbaar. En dat ze van alles moeten overwinnen maakt hun werk des te bewonderenswaardig.


NRC maakt ieder weekend een selectie uit…

Waardige dood of moord?

Na vele jaren ontmoeten voormalige jeugdliefdes Phil en Ken elkaar weer op een begrafenis. In de Britse serie Truelove maken de zeventigers samen met drie andere vrienden tijdens een dronken wake een pact. Ze beloven elkaar een waardige dood te geven als ze ooit ernstig ziek worden of hun verstand verliezen. Dit wordt snel realiteit wanneer Tom een terminale kankerdiagnose krijgt en Marion dementie ontwikkelt. Volgens Tom hebben ze de nodige vaardigheden om weg te komen met – ja, wat eigenlijk? Of je het moord noemt of een daad van liefde is de centrale vraag. Lindsay Duncan speelt Phil, een gepensioneerde politieagent die heel goed weet hoe je een eventueel politieonderzoek het beste kan dwarsbomen. Ken is een oud-militair en David is een voormalig dokter die nog steeds medicijnen voor kan schrijven.

Gewone Star Wars-helden

Het eerste seizoen van de Star Wars-serie Andor kon niet op enorme kijkcijfers rekenen. Maar de serie was geliefd onder critici vanwege de intelligente blik op politiek en verzet, en de menselijkheid van de personages. Star Wars zoals het hóórt te zijn, was de concensus. Dus mag toekomstige verzetsheld Cassian Andor (Diego Luna) nog één seizoen lang brommen op ethische dilemma’s, net zoals senator Mon Mothma (Genevieve O’Reilly) en pragmatische nihilist Luthen Rael (Stellan Skarsgård). De serie is in de eerste plaats een politiek spionagedrama. Het verhaal richt zich niet op de mythische Jedi maar volgt de opkomst van de Rebellen-alliantie via gewone helden die soms tegen wil en dank verzetten tegen de oprukkende macht van het Keizerrijk. Het tweede seizoen is nog beter dan de eerste reeks.

D&D zonder papier, met tablet

De populariteit van het aan tafel gespeelde fantasiespel Dungeons & Dragons piekte de afgelopen jaren. Voor wie het teveel gedoe vindt om een plattegrond, tasjes dobbelstenen en stapels boeken op tafel uit te stallen is er nu Sunderfolk. Met deze game speel je D&D zonder tafel: de tv toont de plattegrond waar op wordt gevochten, terwijl iedere speler een gekoppelde smartphone of tablet gebruikt om informatie over hun personages uit te lezen. Een vernuftigd vechtsysteem zorgt dat je echt met elkaar moet overleggen en samenwerken om ieder scenario tot een goed einde te krijgen. Zo complex als Dungeons & Dragons wordt het nooit, maar Sunderfolk is uitstekend voor een laagdrempelig potje – en dus ook voor nieuwkomers die geïntimideerd zijn door de boeken vol spelregels.

Koningsdag op de radio

NPO Radio 1 doet live verslag van Koningsdag in Doetinchem. Presentatoren Simone Weimans, Frits Spits en deskundige Kemal Rijken ontvangen gasten. We horen Diana Abbink en Wim Maatman die aan tafel vertellen over de geschiedenis en de cultuur van de Achterhoek. Ook zanger Benny Jolink van de band Normaal komt even langs. Verslaggever Jozephine Trehy loopt mee in het kielzog van de koninklijke familie. De bus van de koning en zijn gevolg wordt binnengehaald door een colonne brommers, crossmotoren en elektrische fietsen. Daarna volgt een uitvoering van ‘Oerend Hard’ door Normaal. Voetbaltrainer Guus Hiddink toont het gezelschap een miniversie van De Graafschap-stadion De Vijverberg op het Raadhuisplein. Het programma wordt afgesloten met een optreden van het populaire Achterhoekse duo Suzan & Freek.