Category: Tech en Media

‘Doe normaal of ga weg”, schreef Mark Rutte in 2017. De woorden stonden in een brief gericht aan „Alle Nederlanders”, maar die frase was toch echt voor een specifiek deel van de bevolking bestemd. Voor mensen die – zoals het in diezelfde alinea werd geformuleerd – „onze vrijheid misbruiken om hier de boel te verstieren, terwijl ze juist naar ons land zijn gekomen voor die vrijheid.” Er zat een ‘wij’ en een ‘zij’ in die brief. Een ‘ons’ en een ‘hun’. De lezer moest zelf aanvoelen tot welke categorie die behoorde.

In het drieluik Kinderen van Rutte (VPRO) liet docent maatschappijleer Halil Karaaslan een groep jongvolwassenen die brief herlezen. Ze waren samengekomen in het Johan de Witt College in de Haagse Schilderswijk. Wat hen bond was dat ze daar allemaal ooit les hadden gekregen van Mark Rutte, die er gedurende zijn premierschap ook maatschappijleer doceerde. Ondanks al hun onderlinge verschillen hadden ze nog één ding gemeen: allemaal hadden ze een migratieachtergrond. Ze wisten hoe het was om je soms „alleen te voelen in de samenleving”, dacht de in Polen geboren Roksana. En hoe het was om over de maatschappij te leren van meester Mark, terwijl je opgroeit in de maatschappij van premier Rutte.

In de documentaire, waar woensdag het laatste deel van werd uitgezonden, was aanvankelijk ook aandacht voor de positieve invloed die meester Mark op ‘zijn’ kinderen had gehad. „Hij zei tegen mij: ‘Ik zie dat je een succesvolle vrouw gaat worden’”, herinnerde oud-leerling Insaf zich in de eerste aflevering. Hij wist te motiveren, meester Mark. Hij leerde zijn leerlingen dat een Nederlander niet beter is dan een Pool en vice versa; dat je in dit „gave land” kunt worden wat je wil, zolang je er hard voor werkt. Zolang je meedoet.

Wat een ontgoocheling moet het dan zijn als je na een sollicitatie te horen krijgt dat je bent aangenomen, mits je onder werktijd je hoofddoek afdoet. Dat overkwam Hafsa. Of als je op straat door een vreemde wordt benaderd die vindt dat je „terug moet naar je eigen land”. Dat overkwam Khadija. Of als er bij je moeder blauwe brieven op de mat beginnen te vallen waarin wordt medegedeeld dat de door haar ontvangen toeslagen moeten worden terugbetaald. Dat overkwam Anar, die in aflevering 2 in beeld werd gebracht aan tafel bij zijn moeder, met zijn mobieltje tussen hen in op tafel.

Terwijl hij op de luidspreker belde met de BelastingTelefoon spitte hij door de berg brieven die zijn moeder had ontvangen. Net als veel van zijn oud-klasgenoten was hij gewend om van jongs af aan zijn ouders te helpen bij talige zaken. Met deze toeslagenkwestie was hij al anderhalf jaar bezig. „Ik heb persoonlijk nooit het gevoel gekregen dat het systeem mensen met een migratieachtergrond target”, zei Anar. „Maar dan blijkt dat ze dat wel aan het doen zijn. Het heeft me laten zien dat het systeem niet eerlijk is – terwijl ik dat wel altijd dacht.”

Israël en Gaza

Als het aankwam op werk vinden, erbij horen en rechtvaardig worden behandeld bleken de kinderen van meester Mark permanent bovengemiddeld hard te moeten werken en meedoen. En als het aankwam op je mening laten horen vroegen ze zich soms af of hun participatie überhaupt welkom was. Vooral de houding van Nederland ten opzichte van Israël en Gaza gaf ze het gevoel dat hun stem niet werd gehoord. „Ik vertrouw niet meer dat we leven in een democratie”, zei Khadija zelfs. „We leven in iets anders – ik weet niet hoe ik dat kan noemen. Maar ik zie niet dat de mening van iedereen telt.”

Hopelijk heeft Rutte ook naar deze docu over ‘zijn’ kinderen gekeken. Dan heeft hij gehoord hoe zij in de praktijk hun weg vinden in de maatschappij die hij bijna veertien jaar lang heeft vormgegeven. En hoe ze hem aan het eind van aflevering drie ieder een net briefje terugschreven. „Beste Mark”, schreef Anar. „Ik ken u als meester Mark en meneer Rutte. Graag zie ik meer terug van meester Mark. Liefs, Amar.”

Delen

Mail de redactie

De zeespiegel stijgt, Denemarken neemt een radicaal besluit: volledige evacuatie en opheffing van de natie. Het Deense land dat boven water blijft, wordt ’s werelds grootste windmolenpark. Afschrikwekkend voorbeeld is Nederland, dat koppig tegen het water bleef strijden tot het land bankroet ging en in chaos onder- en leegliep. Als meer Europese kuststroken onder water komen te staan, volgt een enorme vluchtelingenstroom, vreest de Deens regering. Die kan je beter voor zijn.

Het uitgangspunt van Families Like Ours is boeiend, zeker voor deltabewoners. Nederland maakte in 2016 zelf een onbeholpen, zelfs belachelijke serie over het wassende water: Als de dijken breken. Daarin breken de dijken inderdaad, verzuipt de Randstad en beperkt de naar Amersfoort gevluchte regering zich tot handenwringen en somber uit het raam staren. Tegen Gods Wrake sta je immers machteloos: het betrof een serie van de EO.

Thomas Vinterberg watercalypse is een stuk beter, zij het niet briljant – en heeft totaal andere intenties. Vinterberg, dertig jaar geleden met Lars von Trier bedenker van de filmische ‘kuisheidsgelofte’ Dogme 95, wisselt ijzersterke speelfilms – Festen, Jagten, het met een Oscar bekroonde drankepos Druk – af met matiger, zij het zelden ondermaats werk. In die categorie valt Families Like Ours.

Het draait om Denen uit de hogere middenklasse en de elite die een toekomst in Europa moeten vinden nu hun land wordt ontbonden. Hun bestemming weerspiegelt een tweedeling: welgesteld en hoog opgeleid is welkom in West-Europa, armoelijder en uitkeringstrekker eindigen in een flatje ergens in Oost-Europa.

Centraal staat de familie van Jacob, een kennelijk briljant architect die we slechts blunder op blunder zien stapelen – acteur Nikolaj Lie Kaas’ gelaat heeft iets onbenulligs, en dat talent benut hij hier ten volle. Zo hoort Jacob al vroeg van het evacuatiebesluit en probeert hij op de valreep nog snel even zijn huis te verkopen: een zeer illegaal handigheidje. Jacobs stupiditeit blijkt erfelijk: zijn 17-jarige dochter Laura kan met pa en diens tweede vrouw naar Parijs om aan de Universiteit van Sorbonne te studeren, maar wil haar moeder Fanny – een overspannen journalist – niet in de steek laten: zij is veroordeeld tot Boekarest. Maar Laura eindigt na talloze warrige besluiten in Rusland.

Een irritant patroon van domheid domineert de eerste vier afleveringen van Families Like Ours. Zo is er ook de rijke Henrik en zijn man Nikolaj, een hoge ambtenaar. Henrik kampt met een toxische broer die hem in zijn landhuis zo bedreigt dat de opgefokte Henrik per ongeluk een moord begaat, waarna hij zich wentelt in een wat onbeholpen gedramatiseerd vertoon van berouw. Vinterberg bezondigt zich hier aan gekunsteld melodrama, en zijn keuze om apocalyptische special effects te vermijden – soms zie je ergens een plasje water in een veld liggen – helpt niet: de zaken missen aanvankelijk dreiging en urgentie, de Deense evacuatie heeft iets heel lamlendigs. Je vraagt je dan ook af waarvoor die evacuatie nodig is: heuvelachtig Denemarken ligt voor een substantieel deel boven de dertig meter.

Hoe het is om vluchteling te zijn

Het gaat Vinterberg evenwel niet zozeer om de klimaatcrisis maar om de omgang met vluchtelingen, zo blijkt. Het wassende water is vooral een excuus om Denen een koekje van eigen deeg te geven. Denemarken, zo trots zijn op zijn keiharde lijn tegen immigranten, maakt nu zelf mee hoe het is om vluchteling te zijn, onwelkom en met ongewisse toekomst.

Is Denemarken eenmaal ontruimd, dan komt Families Like Ours goed op stoom. Zo moet de onnozele Laura –Russen noemen haar Bambi– als illegaal zonder paspoort Polen zien binnen te komen en stuit het vriendje Elias, die haar wil ophalen, op gewelddadige vreemdelingenhaat. Vader Jacob brengt in Parijs door zijn impulsieve, gepriviligeerde gedrag zijn baan en werkvergunning in gevaar: de trotse sterarchitect moet smeken en bedelen.

Een verwend volkje leert zo harde lessen over de echte wereld. Een serie als deze zou best leerzaam voor Nederlanders, eveneens kanjers in zelffelicitatie. Zowel in Boekarest als Parijs moeten de Deense helden onderaan de ladder beginnen, met littekens, schaafplekken en eelt op de ziel. Dat heeft een zekere schoonheid, merkt iemand op: alles helemaal zelf moeten opbouwen. Het soapachtige begin ten spijt: de tweede helft van Families Like Ours

is zeker de moeite waard.

Delen

Mail de redactie

Je hoeft Hugo Kennis eigenlijk niet te vragen hoe het gaat omdat het antwoord altijd ‘goed’ is, maar voor de vorm deed Froukje de Both het toch. „Hugo”, zei ze tegen zijn rug. Hij stond voorovergebogen in de grote droomkeuken te rommelen, maar veerde op bij het horen van zijn naam. „Hoe ga jij? Je bent de eitjes aan het bakken…” Op een ritme dat alleen hij kon horen begon Kennis onmiddellijk een liedje te improviseren. „Ik ben de eitjes aan het bakke-e-en” – zijn schouders bewogen op en neer; er hoorde ook een dansje bij het nieuwe nummer. „Lekker bakke-e-en…” Ik begon er net goed in te komen toen De Both kalm verduidelijkte dat Kennis vandaag een Vietnamees gerecht aan het maken was, waarmee het muzikale intermezzo vroegtijdig tot een einde kwam. Jammer, maar begrijpelijk: er moest nog wel gewerkt worden. Die Vietnamese karbonades met Nuoc Cham-dressing gingen zichzelf niet bakken.

Die zouden zoet, zuur en zout smaken, had Kennis aangekondigd – en toch had Eigen Huis & Tuin: Lekker Leven (RTL) maandag vooral een bittere nasmaak (deze woordgrap spijt me niet). Kort voor het begin van het programma kondigde RTL aan dat het einde in zicht is: na 16 mei worden er geen nieuwe afleveringen meer gemaakt van het lifestyleprogramma dat op RTL4 al vijf jaar lang het einde van de werkdag inluidt. Akelig nieuws, al helemaal voor kijkers die nog steeds in de rouw zijn om Koffietijd (rust in vrede), dat in 2023 door RTL van de buis werd gehaald. Zo blijven er wel heel weinig programma’s over waarin dagelijks wordt geklust en gekookt.

Waarom dat type programma zo’n grote aantrekkingskracht op me uitoefent, vind ik zelf moeilijk te duiden, want ik klus noch kook graag. En toch noteer ik geregeld braaf de tips die het team van Eigen Huis & Tuin: Lekker Leven gul uitdeelt. Dankzij hen weet ik hoe je zelf een windlicht maakt, dat een vingerplant winterhard is, en welke stappen je kunt ondernemen als je hond snurkt (tot het team behoort ook een dierenarts). Ik beschik niet over een tuin om windlichten in te zetten, weet niet wat ‘winterhard’ betekent en heb ook geen hond, maar het voelt toch goed om allemaal te weten. Alsof er nu ergens een laagje kennis in mij ligt opgeslagen dat aan te boren valt zodra de tijd rijp is. Misschien vorm ik daarmee de ideale doelgroep van dit type programma’s: ik ontbeer het vermogen om zelf een huis op te knappen en uren in de keuken te staan, maar koester wel de hoop dat dat moment ooit aanbreekt. Dat ik dan ook een mood board kan maken voor een bijkeuken. Over een jaar of tien misschien. Eigen Huis & Tuin is de droom die dat gat vult.

De kopse kant van een gefineerde spaanplaat

Hoewel lang niet alle opgedane kennis blijft hangen. Wanneer mijn lievelingsklusser Patrick Uphoff begint te praten is die ervaring toch vergelijkbaar met in de Gamma staan en uitgelegd krijgen wat het verschil is tussen een staalspijker en een betonspijker, terwijl ik de moed verzamel om toe te geven dat ik ‘schroef’ bedoelde toen ik ‘spijker’ zei. Maandag was Uphoff de kopse kant van een gefineerde spaanplaat waterdicht aan het maken. Dat juich ik toe, maar aangezien drie van de woorden in die zin voor mij vrijwel betekenisloos blijven zal ik die klusactie morgen ook wel weer vergeten zijn.

Maar wat ik nooit zal vergeten zijn de bijdragen van Hugo Kennis, de bestgehumeurde kok van de Nederlandse televisie. Dat hij straks niet meer elke werkdag om 17.00 in die gigantische keuken wereldgerechten staat te bereiden vind ik moeilijk te verteren, zelfs al ben ik er nooit aan toegekomen om zijn recepten uit te proberen. Wie gaat er nu aan het eind van mijn werkdag zingend eitjes bakken, ‘hummus’ uitspreken met een G ervoor of saucijzenbroodjes een Italiaans tintje geven? Een brandbrief naar RTL leek me onontkoombaar, maar toen ik de aflevering van maandag nog eens terugkeek op Videoland begon na afloop die van dinsdag alvast te spelen. „Het is doe-niet-moeilijk-dinsdag”, hoorde ik Hugo Kennis zeggen. Dat advies zal ik dan maar volgen.

Delen

Mail de redactie

‘Mag je ook geen water drinken”, vraagt de verbaasde buurman van een islamitische vader en zoon tijdens de iftar – de avondmaaltijd om het vasten te verbreken. Hij vastte een dag mee, wat hem net te goed afging. Vol energie verschijnt hij ‘s avonds aan de eettafel, terwijl vader en zoon er vermoeid bij zitten. De aap komt uit de mouw: hij heeft de hele dag water gedronken.

De islamitische vastenmaand is op 28 februari begonnen en de video’s van Ramadan Bites kregen al miljoenen views. Sinds het concept in 2023 ontstond bij de NTR, is dit het eerste jaar dat de makers zich volledig richten op social media. Met 17.000 volgers op Instagram en 29.000 volgers op TikTok groeit het aantal volgers in deze weken snel.

Maker Nora Akachar maakt, schrijft en acteert voor het platform: „We geven islamitische kijkers herkenbare frustraties op een grappige manier mee. Voor het niet-moslimpubliek zijn de filmpjes ook educatief. De media zijn niet altijd positief over moslims. Wij willen iets anders laten zien door kijkers mee te nemen in ons leven tijdens de ramadan.”

Vragenvuur

Wanneer de vastenmaand in zicht komt, betekent dat voor veel moslims in Nederland het begin van een jaarlijks vragenvuur. De vragen of je wel mag douchen of eten aanraken zijn hierin niet ongebruikelijk. Ramadan Bites speelt in op deze clichés. „We gebruiken creativiteit om ongemakkelijke vragen te beantwoorden, zoals bij de sketch over water drinken. Daarmee geven we ook de boodschap af: dit soort vragen horen niet meer gesteld te worden”, zegt Akachar.

Niet alleen de aannames van niet-moslims worden bespot. Ook vastende moslims blijven niet gespaard. Het vereiste doorzettingsvermogen om verleidingen van eten en drinken te weerstaan wordt met een knipoog belicht. Een gespeelde Turkse vader bezoekt in een sketch de dokter om onder het vasten uit te komen, want de regel geldt: wie ziek is, is niet verplicht te vasten. In een andere sketch wordt een actrice letterlijk de mond gesnoerd met een nietmachine, zodat ze stopt met klagen over haar rammelende maag.

In het productieteam krijgt iedereen de vrijheid om ideeën te pitchen en zelf in de video’s te spelen. Makers Nora Akachar en Alkan Çöklü schrijven scenario’s, bedenken ideeën en acteren in de video’s. „De energie op de set is hoog, we kunnen veel uitproberen. Natuurlijk pakt niet alles goed uit, maar daar handelen we snel naar”, zegt Çöklü.

Grens opzoeken

Het is soms lastig inschatten wat wel en niet kan, ziet Akachar. „In het begin waren we voorzichtig, welke grap kan wel, welke niet. Het publiek groeit met ons mee en leert onze intenties kennen, waardoor we de grens kunnen opzoeken.”

Om deze grenzen te verkennen stelt Çöklü een positief gevoel voorop. „Het is niet mijn doel om te schuren, ik wil juist sympathie opwekken en verbinden. Als er bijvoorbeeld wordt gescholden, doen we dat niet om het schelden. Alles wordt uitgevoerd in de context van de sketch. We werken met satire zodat kijkers de situaties herkennen.”

Voorheen verschenen er ook sketches op tv, maar de kijkcijfers waren volgens de omroep te laag. „Vanaf het begin van dit nieuwe hoofdstuk is het als een gek gegaan. Dat onze volgers uitkijken naar een sketch van drie minuten, dat vind ik het meest magische”, concludeert Çöklü.

Toch lijken bepaalde clichés nooit te verdwijnen, ziet Akachar. „Ook deze week kreeg ik weer de vraag over water drinken”, lacht ze. Het antwoord? Nee, tijdens het vasten drink je ook geen water.

Delen

Mail de redactie

Blinde superheld slaat raak

Op Disney+ geeft Daredevil: Born Again het ingekakte Marvel-universum een schop onder de kont met dit vervolg op de eerdere Netflixserie. Overdag staat de blinde advocaat Matt Murdock (Charlie Cox) kansarmen bij in de rechtszaal, ‘s nachts slaat hij als superheld Daredevil criminelen tot pulp. Na een tragisch incident hangt hij zijn masker aan de wilgen maar daardoor nemen andere burgers het heft in eigen handen. Dat zorgt voor problemen. Gangster en nemesis Kingpin (Vincent D’Onofrio) lijkt zijn leven te willen beteren en is nu burgemeester van New York. Zijn motieven en methodes blijven echter dubieus.

Deze actieserie dubbelt als advocatendrama met voor dit genre stevig politiek commentaar op autocratische leiders, politiegeweld en sociale ongelijkheid. Niet alles komt altijd even goed uit de verf maar de rauwe serie weet vaak genoeg te verrassen en de cast is in topvorm. Fans van de oorspronkelijke Netflix-serie hebben natuurlijk een voorsprong maar nieuwe kijkers kunnen ook hier aanhaken. Die hoeven voorlopig niet bang te zijn voor losse eindjes want seizoen twee is al in de maak.

De opkomst van Bob Dylan

Wie voor (of na) het zien van de bioscoopfilm A Complete Unknown meer wil weten over folkzanger Bob Dylan kan zaterdag terecht bij de BBC. Daar is de tweedelige documentaire No Direction Home van Martin Scorsese te zien. Scorsese (1942) en Dylan (1941) zijn generatiegenoten, iets ouder dan de babyboomers die hun fans werden. Evenals A Complete Unknown beslaat Scorseses film vooral de opkomst van Dylan (1959-66), waarvan het einde werd gemarkeerd door de Britse tournee, toen puristische folkliefhebbers hem wegens het versterken van zijn muziek voor verrader uitscholden, gevolgd door zijn motorongeluk. No Direction Home is vooral een imposante verzameling archiefbeelden en interviews, waaronder een selectie uit tien uur gesprekken met Dylan. Afgezien van de spanning die de nog steeds meer dan levensgrote Dylan-mythe genereert, is het ook een geraffineerd gemaakte docu waarin de muziek van Dylan en die van anderen alle ruimte krijgt.

André Waardenburg

Schrijvers versus Big Tech

Hazelight Studios maakt al tien jaar furore met games die je per sée met z’n tweeën moet spelen. Hun grootste triomf: het spel It Takes Two, over een uiteenvallend huwelijk, dat in 2021 de prijs voor Game van het Jaar won op de Game Awards. Met Split Fiction gaat Hazelight door op de ingezette koers. Jij en een medespeler stappen in de schoenen van schrijvers Zoe en Mio, die, gelokt door de belofte van een boekendeal, in de val van een technologiebedrijf trappen. Ze komen in een gedigitaliseerde versie van hun eigen verhalen terug, terwijl het bedrijf hun ideeën probeert te stelen. Zoe houdt van fantasy, Mio van sci-fi, wat zich uit in een indrukwekkende variatie aan puzzels, activiteiten en omgevingen. Eentje om lachend samen op de bank te spelen – maar let op: het kan best pittig zijn.

Len Maessen

Vroege Vogels-prijs

Het programma over natuur, klimaat en duurzaamheid staat zondag helemaal in het teken van de uitreiking van de zesde Frater Willibrordus Prijs. De prijs voor de mooiste, meest inspirerende, originele fenolijn-melding van het afgelopen jaar. De fenolijn is een vaste rubriek over de eerstelingen en de laatstelingen in de natuur, zoals de bloei van het eerste sneeuwklokje, de eerste zingende veldleeuwerik of de eerste paddentrek en de laatste gierzwaluwen.De prijs is vernoemd naar Frater Willibrordus. In september 2019 overleed hij. Vanaf het begin van de Fenolijn, in 2001, was de Frater één van de vaste, trouwe bellers. Hij was altijd betrokken en vond het ook zijn taak om bij te houden wat er in de natuur onder invloed van het klimaat veranderde. Om tot een winnaar te komen heeft de jury de duizenden berichten afgeluisterd die werden ingesproken tussen 20 februari 2024 en 20 februari 2025.

Vincent Bijlo

Delen

Mail de redactie

Journalist Carla van der Wal spreekt José in een tijdelijk onderkomen in België. Ze leeft afgezonderd van de maatschappij, is verward en paranoïde. Een gesprek is nauwelijks mogelijk. Wanneer Carla en José op ruzie afkoersen, begin je je als luisteraar ongemakkelijk te voelen: mag je dit wel horen? Kan José nog wel toestemming geven voor deze opnamen? Dit ethische vraagstuk is onderdeel van De verloren zaak van José, een sterke productie met aangrijpende scènes, goede interviews en een bijzondere troef: hoofdpersoon José. Als meervoudig slachtoffer representeert zij een groter verhaal over misstanden bij de jeugdzorg. Als kind werd José uit huis geplaatst, jaren later wordt haar eigen baby van haar afgenomen. Ze heeft haar dochter nooit teruggezien en is twintig jaar later nog altijd naar haar op zoek. José’s tragische levensloop brengt de dramatische gevolgen van het ingrijpen door jeugdzorg gruwelijk dichtbij. Al lijkt Josés woede enigszins overgesprongen op de makers, die er op uit lijken te zijn om in dit verhaal een schuldige aan te wijzen en daarbij het perspectief van de betrokken instanties onvoldoende uitdiepen.

Delen

Mail de redactie

In de slotaflevering van Niemandsland beschrijft journalist Elsbeth Stoker het onderwerp van haar onderzoek als „een niet altijd even logisch bouwwerk, dicht geplamuurd met regels en wetten”. Na zes afleveringen begrijp je wat ze bedoelt. Niemandsland is een plek waar mensen met ernstige psychische problemen belanden – en verder aftakelen – wanneer elke vorm van hulp voor hen ontoereikend is. Onderzoeksrapporten over gewelddadige incidenten door verwarde personen stapelen op. Vaak waren ze bij instanties bekend, en zelfs aangemerkt als gevaarlijk. Hoe kan het dan toch zo ver komen? Die vraag wordt beantwoord vanuit verschillende perspectieven: hulpverleners, slachtoffers, familieleden, onderzoekers, psychiaters en ervaringsdeskundigen. Alle kanten worden belicht met empathie en journalistieke interesse. Daardoor is Niemandsland niet een podcast die een schuldige wil aanwijzen, maar die afgewogen oplossingen weet te bieden.

Delen

Mail de redactie

Een moeder en een dochter springen elkaar in de armen en kijken elkaar diep in de ogen. De tranen van de moeder lijken niet te stoppen, ze pakken elkaar nog steviger vast. De dochter aait met een brede glimlach over het hoofd van haar moeder. In deze aflevering uit 2001 heeft het tv-programma Spoorloos de biologische moeder van de 19-jarige Marthainès de Vries opgespoord. Maar wat bleek na 23 jaar: het is één groot toneelstuk. De zogenaamde moeder uit Colombia wist al die tijd dat De Vries niet haar dochter was.

Nadat De Vries in februari bekendmaakte dat zij door Spoorloos aan de verkeerde moeder was gekoppeld, besloot omroep KRO-NCRV definitief de stekker uit het hulpprogramma te trekken. Het besluit is genomen om te voorkomen dat de slachtoffers met het programma worden geconfronteerd. Sinds 1990 koppelde Spoorloos ruim achthonderd deelnemers aan hun biologische families.

De nu 43-jarige De Vries heeft haar echte moeder niet meer kunnen ontmoeten, omdat haar moeder in de tussentijd is overleden. Anderhalf jaar geleden werd ook al onthuld dat het programma geadopteerden die hun biologische ouders zochten, bij de verkeerde families bracht. Inmiddels zijn er al acht van dit soort mismatches bekend. Tot 2019 deed het programma geen standaard DNA-onderzoek. Een aantal slachtoffers stapte vorig jaar naar de rechter. Op 6 maart is de eerste hoorzitting waar getuigen worden gehoord, onder wie voormalig presentator van Spoorloos Derk Bolt, redactieleden en journalist Kees van der Spek: hij onthulde in 2022 een mismatch.

Kort na het besluit van Spoorloos kondigde het tv-programma DNA Onbekend ook aan te stoppen. Volgens omroep AvroTros niet vanwege mismatches, maar omdat de tijden zijn veranderd en er veel mogelijkheden zijn voor mensen om zelf DNA-onderzoek te doen. In de laatste aflevering vragen twee zussen en een broer zich af of ze wel dezelfde vader hebben. Wat blijkt? Dankzij een snel en eenvoudig DNA-onderzoek krijgen ze te weten dat hun vader gewoon hun vader is.

Bijna iedere publieke omroep heeft een hulpprogramma. De EO lost familieruzies op tijdens Het Familiediner, MAX legt burenruzies voor aan De Rijdende Rechter, NTR stuurt jongeren die zijn vastgelopen in het schoolsysteem naar de Dream School en BNNVARA helpt tienermoeders in Vier Handen Op Eén Buik. Dit soort programma’s bieden meestal hulp aan kwetsbare mensen die radeloos zijn. Daarmee begeven ze zich in een grijs gebied: gaat het meer om de kijkcijfers dan om het maatschappelijk belang?

Romantisch beeld

Tien jaar geleden had Spoorloos nog zo’n twee miljoen kijkers. De laatste aflevering had minder dan een half miljoen kijkers. Volgens kijkcijferanalist Tina Nijkamp zijn hulpprogramma’s niet meer van deze tijd. „De redacteuren van Spoorloos moesten privédetectives zijn terwijl ze daarvoor helemaal niet zijn opgeleid. Ook dient het programma meer als amusement dan dat het bijdraagt aan informatie; zoiets past ook niet bij de publieke omroep”, zegt Nijkamp. Ze vraagt zich af waarom Spoorloos niet veel eerder de knoop heeft doorgehakt. Zeker omdat er al in 2022 een schandaal was en de kijkcijfers sindsdien drastisch terugliepen, zegt ze.

„Als de missie van Spoorloos daadwerkelijk was om mensen te verenigen dan is de abrupte stop niet goed doordacht. Dan zouden ze juist moeten doorgaan en hun methodiek aanpassen”, zegt Girma Segaar, extern strategisch adviseur bij INEA, het Nederlands expertisecentrum voor interlandelijke adoptie. Hij helpt bij het opzetten van duurzame zoekinfrastructuren in herkomstlanden.

Maar het vermengen van televisie en zoektochten brengt wel een fundamenteel belangenconflict met zich mee, vindt Segaar. Volgens hem kunnen geadopteerden namelijk lijden onder het romantische beeld van adoptie dat Spoorloos heeft gecreëerd. „Ze geven een ongenuanceerd beeld van adoptie en dat heeft negatieve effecten op het adoptie-landschap. Spoorloos schept het beeld dat er altijd een goed einde is met een match.” Het in beeld brengen van de zoektocht, met of zonder match, is daarom veel belangrijker, vindt hij.

Segaar: „Spoorloos zou meer moeten gaan over het opzetten van het zoekproces in plaats van het resultaat. Als ze de focus leggen op het stigma rondom adoptie, dan zou het geen probleem zijn als er niet zo veel matches uitkomen.” Ook vindt hij dat de missie van het programma nog niet is voltooid. „Als Spoorloos families in het buitenland wil herenigen, dan zou het uitzenden in Nederland weinig zinvol zijn. Het zou nuttig zijn om het programma op plekken waar de biologische families zich bevinden uit te zenden om meer mensen te bereiken.”

Sprankje hoop

Toen hij nog een kind was, gaf Spoorloos Segaar zelf „een sprankje hoop” om zijn biologische ouders te ontmoeten. In 2001 stuurde hij als 7-jarige meerdere brieven naar het programma met de vraag of ze zijn echte ouders kunnen vinden. „Helaas deden ze niet aan matches in Ethiopië”, zegt Segaar. Hij besloot in zijn tienerjaren – met steun van zijn Nederlandse adoptieouders – zelf op zoek te gaan. Via het Ethiopisch radioprogramma Fana dacht hij zijn moeder gevonden te hebben. Hem werd verteld dat ze was overleden en dit heeft hij veertien jaar lang gedacht. Na de mismatch besloot hij DNA-onderzoeken te doen en vond hij zijn echte moeder. Ze ontmoetten elkaar voor het eerst in 2022 in het Ethiopische tv-programma Kedame Kesat (Zaterdagmiddag).

Hulp zoeken bij een tv-programma is voor mensen vaak een laatste redmiddel. Wat familiehereniging betreft: zelf een DNA-onderzoek doen of via Facebook je potentiële moeder een berichtje sturen lijkt eenvoudig, zegt Segaar, maar dat is het niet. „Sociale media zijn enorm invasief voor de biologische familie. Het kan een negatieve impact hebben op de mogelijkheid om een gezonde relatie op te bouwen. De manier waarop ze worden gevonden en benaderd is heel belangrijk.”

Kijkcijferanalist Nijkamp ervaart soms plaatsvervangende schaamte bij mensen die meedoen aan hulpprogramma’s, vooral bij De Rijdende Rechter. Volgens haar zien mensen de consequenties niet van het openbaren van hun persoonlijke leed op tv, en zouden ze tegen zichzelf in bescherming genomen moeten worden. „De kandidaten zijn tegenwoordig makkelijk online terug te vinden”, zegt ze. „Vroeger bleef het bij een eenmalige uitzending, maar nu zijn de fragmenten van hun problemen op TikTok of YouTube te zien.” Nijkamp vindt dat mensen beter geholpen kunnen worden zonder dat er een camera op ze wordt gericht.

Delen

Mail de redactie