Wie onwaarheden over de Amerikaanse verkiezingen wil verspreiden krijgt vrij baan

Wie durft het nog aan, in de Verenigde Staten, om desinformatie rond de verkiezingen te ontmaskeren, laat staan te verwijderen? De komende dagen wordt niet alleen spannend wie de Amerikaanse verkiezingen wint, maar ook hoeveel desinformatie over de uitslag er dinsdag – en in de dagen en weken daarna – zal worden verspreid.

Deze keer zijn er minder instanties dan vier jaar geleden om te waarschuwen tegen samenzweringstheorieën en ander nepnieuws. Ook zijn er minder barrières voor wie onwaarheden wil verspreiden.

De overheid is terughoudender geworden om sociale media aan te sporen valse berichten te verwijderen, uit vrees het verwijt te krijgen dat ze censureert. Sociale media zelf hebben drastisch gesneden in hun afdelingen die de platformen zoveel mogelijk moeten vrijwaren van misinformatie (onjuist) en desinformatie (opzettelijk onjuist). Bovendien laten ze meer toe dan in 2020: meer dubieuze berichten, en ook meer mensen die ze eerder wegens overtreding van de regels van hun medium hadden verbannen.

Desinformatie op YouTube

Neem YouTube, onderdeel van Google. Al maanden kunnen YouTubers, onder wie Rudy Giuliani (voormalig burgemeester van New York en advocaat van Donald Trump), ongestoord en zonder enig bewijs beweren dat de Democraten bezig zijn de verkiezingen te ‘stelen’, net zoals ze in 2020 zouden hebben gedaan. De Democraten zouden illegale stembiljetten verspreiden, en mensen die geen Amerikaans staatsburger zijn in staat stellen toch te stemmen.

Nog niet zo lang geleden waren zulke ongefundeerde beweringen die het vertrouwen in het verkiezingsproces ondermijnen bij YouTube taboe. Toen in december 2020 duidelijk werd dat Joe Biden de verkiezingen had gewonnen, begon YouTube berichten te verwijderen waarin de onjuiste bewering werd gedaan dat Trump de overwinning was onthouden door grootscheepse fraude.

Rudy Giuliani, voormalig burgemeester van New York en advocaat van Donald Trump (hier in 2023), is een hardnekkig verspreider van desinformatie over de verkiezingen.
Foto AP Photo/Jose Luis Magana

Maar vorig jaar besloot het videoplatform daarmee te stoppen en het nepnieuws over de verkiezingen van 2020 voortaan niet langer te bestrijden. Tot vreugde van de aanhangers van Trump, die de ‘Big Lie’, de grote leugen over de ‘gestolen verkiezingen’, vervolgens weer gretig in omloop brachten.

De progressieve organisatie Media Matters volgde van mei tot en met augustus nauwgezet de dertig populairste rechtse YouTube-kanalen die volgens haar aanhoudend desinformatie over de verkiezingen verspreiden. De conclusie: 286 video’s, die bij elkaar 44 miljoen keer bekeken werden, verspreidden in die periode onjuiste informatie over de verkiezingen van 2020, 2022 en/of 2024. Aan 93 van die video’s verdiende YouTube geld, door er reclame bij te plaatsen. In sommige gevallen verdienden ook de makers van de video’s er aan.

The New York Times bevestigde na eigen onderzoek de bevindingen van Media Matters, en oordeelde dat YouTube bij deze presidentsverkiezingen „als megafoon voor samenzweringstheorieën” functioneert. Het platform stelt op zijn beurt dat de gewraakte video’s niet in strijd zijn met de huisregels van YouTube, en dat „de mogelijkheid openlijk te kunnen discussiëren over politieke ideeën, ook als ze omstreden zijn, een belangrijke waarde is – vooral midden in verkiezingstijd”.

Campagne tegen moderatie

Met dat argument sluit YouTube aan bij een politieke en juridische campagne die de Republikeinen de afgelopen jaren hebben gevoerd tegen zogeheten moderatie van sociale media (maatregelen om sommige berichten te verwijderen of minder aandacht te geven) en bemoeienis van de overheid. Tot aan het Hooggerechtshof probeerden zij zelfs te verhinderen dat overheidsinstellingen sociale media waarschuwen voor specifieke gevallen van desinformatie. Al heeft het Hof daarover geen duidelijke uitspraak gedaan, voor de zekerheid heeft de overheid haar contacten met de sociale media wel beperkt.

Ook organisaties in de academische wereld die onderzoek naar desinformatie doen, of deden, kwamen onder zware druk van Republikeinen te staan. Zo moest Stanford Internet Observatory, dat misbruik van informatietechnologie in kaart brengt, zich niet alleen voor een door Republikeinen gedomineerde commissie van het Huis van Afgevaardigden verantwoorden. De onderzoeksgroep moest zich bovendien in rechtszaken verdedigen tegen het verwijt deel uit te maken van een „censuur-industrieel complex”. Dat leverde geen veroordeling op, maar wel hoge advocatenrekeningen, waardoor de groep zijn activiteiten op dit gebied op een laag pitje moest zetten.

Ondertussen is X in handen van Elon Musk, niet alleen de rijkste man ter wereld maar ook belangrijk steunpilaar van Donald Trump. Het voormalige Twitter is een kanaal van permanente reclame voor de Republikeinse kandidaat geworden. Het vertrouwen dat de verkiezingen eerlijk zullen verlopen wordt er permanent en uitdrukkelijk ondergraven, ook door Musk zelf.

Meta, moederbedrijf van Facebook en Instagram, probeert bij deze verkiezingen buiten de vuurline te blijven door berichten en discussies over politiek veel minder prominent te presenteren dan vier jaar geleden. Ook de ambitie van Facebook zijn gebruikers te helpen met nuchtere, feitelijke informatie over de verkiezingen, is drastisch gereduceerd.

Lees ook

Iedereen kijkt naar Musk, maar de opstelling van Mark Zuckerberg is minstens zo belangrijk

Elon Musk afgelopen zondag op het podium in Pittsburgh bij een Republikeinse campagnebijeenkomst.

Toch is er ook een ontwikkeling die mensen die nepnieuws willen verspreiden voorzichtiger kan maken dan vier jaar geleden. Het tv-station Fox News heeft een hoge prijs betaald voor de leugens die het in 2020 keer op keer uitzond, met name het verhaal dat stemmachines van het bedrijf Dominion geprogrammeerd waren om stemmen voor Trump om te zetten in stemmen voor Biden. Toen Fox News vorig jaar een proces over de kwestie dreigde te verliezen, schikte het met Dominion voor het recordbedrag van 787,5 miljoen dollar (722 miljoen euro). Verspreiding van desinformatie kán een duur staartje hebben.


Gert Jan Mulder vertrekt bij Ongehoord Nederland na commotie om discriminerende uitspraken

 Gert Jan Mulder treedt per direct terug als lid van de raad van toezicht van omroep Ongehoord Nederland. Dat heeft de raad van toezicht zaterdag bekendgemaakt. Mulder besluit te vertrekken na ophef om een profiel in De Volkskrant vrijdag. Daarin verwijst de krant naar eerdere kwetsende uitlatingen die Mulder op sociale media heeft gedeeld over moslim- en LHBTIQ+-gemeenschappen.

In 2021 schreef NRC al over de islamofobe tweets die Mulder meermaals op een schorsing van Twitter, tegenwoordig X, kwamen te staan. In een verwijderd Twitterprofiel noemde hij zichzelf „islamofoob”. De NPO zei na het Volkskrantartikel haast te willen maken met het aanscherpen van de Gedragscode Integriteit Publieke Omroep. Rabin Baldewsingh, de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme (NCDR) stelde dat de uitlatingen van Mulder „ronduit racistisch” zijn en dat zijn uitspraken „het publieke omroepbestel en de Nederlandse bevolking schaden”.

Lees ook

Zorgen bij minister en NPO over islamofobe uitingen toezichthouder Ongehoord Nederland

Een plopkap van Ongehoord Nederland.

In een reactie vanuit zijn verblijfplaats in Uruguay heeft Mulder inmiddels gereageerd op de ontwikkelingen van de afgelopen dage. „Het lijkt wel alsof iedereen de vermoorde onschuld speelt”, schrijft hij zaterdag op X, „wanneer totaal uit het verband gerukte zinnen of frasen zonder enige context of duiding opsommend worden gepubliceerd en eindeloos herhaald”. Volgens hem is Nederland een „koud, naar land” geworden. „Ik voel mij zeer vervreemd van uw mensen, uw maatschappij, uw cultuur en uw mentaliteit. Au revoir.”

De raad van toezicht respecteert naar eigen zeggen de beslissing van Mulder. Daarnaast is die hem „zeer erkentelijk voor al zijn bijdragen om omroep ON! tot een groot succes te maken.”, zo staat op de website te lezen. Minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) heeft vrijdag overlegd met de NPO en het Commissariaat voor de Media over het aanscherpen van de gedragscode. Welke aanpassingen de organisaties precies voor ogen hebben, is niet duidelijk.


Podcasts zijn een safe space voor de presidentskandidaten

Na bijna drie uur vraagt Donald Trump hoe lang hij al in gesprek is met Joe Rogan. De Republikeinse presidentskandidaat had zo te horen nog wel door willen gaan, maar hij moet naar een verkiezingsrally. „Je bent een fascinerende kerel”, zegt hij tegen de man die tegenover hem zit. Het marathongesprek tussen de twee, opgenomen in Rogans studio in Austin, Texas, is na een week ruim 42 miljoen keer bekeken op YouTube. En dat is nog zonder Spotify gerekend, waar podcaster Rogan 14,5 miljoen volgers heeft en waar hij zijn programma een paar jaar exclusief aanbod.

Rogan, tevens komiek en commentator bij gevechten van Ultimate Fighting Championship (UFC), is de populairste podcaster ter wereld en presenteert The Joe Rogan Experience sinds eind 2009. Voor hem is drie uur vaste prik, voor de meeste politici niet. Maar we bevinden ons in „een nieuwe wereld”, aldus Trump. Traditionele media hebben aan belang ingeboet, terwijl sociale media en podcasts belangrijker zijn geworden om kiezers te bereiken, ziet de Republikeinse presidentskandidaat. Zijn zoon Barron adviseerde hem om bij Rogan en andere podcasters aan te schuiven.

Uiteraard stipt Trump in zijn podcastoptredens zijn bekende onderwerpen aan en strooit hij met leugens, zoals over de verkiezingsuitslag van 2020. Maar: vanwege de lengte van de meeste interviews ontstaat er ruimte voor meer menselijkheid en krijgen luisteraars een iets andere kant zien. Zo luisterde Trump deze zomer in de podcast van komiek Theo Von met interesse naar wilde verslavingsverhalen. „Cocaïne verandert je in een verdomde uil”, vertelde Von aan een ietwat verbouwereerde Trump, die op zijn beurt vertelde over zijn aan alcoholisme overleden broer Fred jr.

Jonge mannen, jonge vrouwen

Naast de rally’s, sociale media-content, reclames en tv-optredens zijn podcasts voor zowel de Republikeinen als de Democraten een belangrijk onderdeel van de mediastrategie geworden. Beide partijen kunnen zich met deze optredens richten op specifieke doelgroepen die in het gefragmenteerde medialandschap van 2024 minder via traditionele media te vinden zijn. Simpel samengevat gaat dat voor Trump om jonge mannen en voor Democraat Kamala Harris om jonge vrouwen. Harris koos daarom onlangs voor een gesprek met Alexandra Cooper van Call Her Daddy, de nummer vijf van best beluisterde podcasts op Spotify in Amerika. Cijfers voor het gesprek met Harris zijn niet beschikbaar, een samenvatting op YouTube staat op een bescheiden 757.000 views.

Het gesprek van Harris met Cooper was ook veel korter, nog geen drie kwartier. En terwijl Rogan zijn gast gewoon liet beginnen, voelde Cooper zich genoodzaakt om een korte introductie toe te voegen waarin ze aan haar ‘Daddy Gang’ uitlegt waarom Harris in haar podcast zit. Haar publiek is op politiek vlak zeer gemengd, legt Cooper uit, wier podcast begon in 2018 als adviespodcast over seksualiteit en relaties. „Mijn focus ligt bij vrouwen en de dagelijkse problemen waarmee we worden geconfronteerd.” Na het intrekken van het landelijke abortusrecht staan vrouwenrechten onder druk en moet ze zich wel in politiek mengen, legt ze uit. Het gesprek gaat dan ook over zaken als zelfbeschikking en manieren om het land veiliger te maken voor vrouwen. Ook denigrerende opmerkingen van vicepresidentskandidaat J.D. Vance over ‘kindloze kattenvrouwtjes’ komen aan bod. „Gemeen”, noemt Harris die uitspraak. Eerder had ze het over haar eigen situatie: ze heeft twee stiefkinderen die haar ‘Mamala’ noemen. „Familie is er in vele vormen”, zegt Harris. „Het zijn niet meer de jaren vijftig.”

Kritische vragen ontbreken

De overeenkomt van beide podcastafleveringen is de veilige plek die de interviewers creëren voor hun gasten. Kritische vragen zijn er niet. Rogan, die zichzelf als een onafhankelijk denker ziet en eerder steun uitsprak voor Democraat Bernie Sanders, maakt er geen geheim van dat hij Trump graag mag. De aflevering is dan ook een kans voor Trump om zonder tegengas zijn vaste riedeltjes af te steken. Rogan, die onder meer tijdens de coronopandemie onder vuur kwam te liggen vanwege desinformatie in zijn programma, zorgt er vooral voor dat hij geen ellenlange zijpaden inslaat. Enig ongemak ontstaat als de onbewezen verkiezingsfraude ter sprake komt. Hoe zit het met het bewijs? „Ga je het ooit aan ons presenteren?”, vraagt Rogan. Een nieuw antwoord komt niet en al snel gaat het weer over andere dingen. De aflevering stipt veel aan: vechters van UFC, ufo’s, kritiek op CNN en andere ‘mainstream media’, windmolens. De Russisch-Oekraïense Oorlog zou met hem als president nooit begonnen zijn. Hoe? Hij zou over Oekraïne tegen Poetin zeggen: „Vladimir, je gaat niet naar binnen.”

Abortus en vrouwenrechten

In het gesprek tussen Rogan en Trump komen vrouwenrechten niet aan bod, maar in een donderdag verschenen aflevering met J.D. Vance gaat Rogan er wel uitgebreid op in: „Vrouwen maken zich grote zorgen over abortus. Religieuze mannen die proberen te dicteren wat vrouwen wel en niet met hun lichaam mogen doen.” Vance probeert daarna de aandacht te verleggen naar vrouwen die hun abortus ‘vieren’. „Ik denk dat weinig mensen zoiets vieren”, reageert de presentator nuchter. Vance geeft toe dat dat zo is. En zo ontstaat er zelfs enige nuance. Het gesprek heeft na een paar uur al 7 miljoen views.

Wat er nog niet van kwam: een aflevering van The Joe Rogan Experience met Harris. Volgens Rogan zijn er gesprekken geweest, maar wilde Harris niet naar zijn studio in Texas komen en wilde ze slechts een uur praten. Een woordvoerder van Harris geeft aan dat het niet onmogelijk is dat het gesprek er alsnog komt in de laatste dagen voor de verkiezingsdag.

Trump denkt dat Harris bij Rogan onderuit zou gaan: „Ze zou op de grond liggen, in coma.” Rogan: „Ik denk dat we een prima gesprek zouden hebben.”

<dmt-util-bar article="4871525" headline=" Podcasts zijn een safe space voor de presidentskandidaten ” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2024/11/01/podcasts-zijn-een-safe-space-voor-de-presidentskandidaten-a4871525″>

Krabbé over Matisse en de Amerikaanse presidentsverkiezingen op de radio: dit zijn de mediatips van dit weekend

De schilderskist van Matisse

In de achtdelige serie Krabbé zoekt Matisse gaat Jeroen Krabbé op zoek naar het verhaal van de mens achter de kunstenaar Henri Matisse, grondlegger van het fauvisme. Krabbé start zijn reis in het sombere Noord-Franse dorp Bohain-en-Vermandois, de plek waar Matisse opgroeit. In zijn jeugd ziet Matisse nauwelijks schilderijen en is hij ook nog helemaal niet bezig met tekenen of schilderen. Wel maken de kleurrijke stoffen die in zijn dorp worden gemaakt indruk op hem. Matisse moet zijn vader opvolgen in de plaatselijke zadenhandel, maar wil zelf acteur worden. Het compromis wordt een rechtenstudie in Parijs. Na zijn studie wordt hij met een blindedarmontsteking, stressverschijnselen en een hernia opgenomen in het ziekenhuis. De schilderskist die hij daar in 1890 van zijn moeder krijgt om de tijd te doden, wordt hét keerpunt in zijn leven. In het geheim volgt hij teken- en schilderlessen, want zijn vader mag van niets weten.

André Waardenburg

Seks, bedrog, jaren tachtig-tv

De uitbundige serie Rivals speelt zich af tijdens de begintijd van de Britse commerciële televisie. De machtige tv-baas Tony (David Tennant) neemt de integere BBC-interviewer Declan (Aidan Turner) in dienst om zijn tv-zender meer cachet te geven en zo zijn uitzendvergunning veilig te stellen. Declan komt al snel in de oude rivaliteit terecht tussen Tony en diens buurman, sportminister Rupert (Alex Hassell). Klinkt als een Britse jaren-tachtig-versie van Succession, maar de media-industrie is hier slechts achtergrond. Dit is eigenlijk meer Gooische Vrouwen in een schilderachtig zuidwestelijk Engels graafschap. Het draait om seks, overspel, list en bedrog in wisselende allianties. Heerlijk luchtig vermaak in een uitzinnige vormgeving vol modeflaters uit de jaren tachtig.

Wilfred Takken

Veel variatie in nieuwe ‘CoD’

Een nieuwe Call of Duty vereist na al deze jaren nauwelijks een introductie. In het nieuwste deel van de beroemde (en beruchte) schietgamereeks, Black Ops 6, keren we terug naar het tijdperk van de eerste Golfoorlog. Daar moet een undercover team van CIA-agenten op zoek naar de identiteit van een dubbelspion. Het levert voor Call of Duty een verrassend gevarieerde, spannende game op met relatief sterke personages. Als agent ‘Case’ en zijn team klauter je door donkere tunnels, voer je een casino-heist uit en bevecht je zombies (ja, zombies) in een onderzoekslaboratorium. Ondertussen moet een Marokkaanse heldin met diepgang compenseren voor de gebruikelijke neiging van Call of Duty om stromen van gezichtsloze Arabieren als vijand op te voeren.

Len Maessen

Alles over de ‘issues’ in de VS

Bureau Buitenland verslaat de Amerikaanse presidentsverkiezingen in de speciale verkiezingsrubriek ‘De USA Q&A’. Daarbij gaat het niet om de peilingen, maar om de issues, met als vaste panelgasten journalist Laila Frank en VRT-correspondent Björn Soenens. Van de abortuskwestie in Florida en de drugscrisis in West Virginia, tot Georgia als strijdtoneel van democratie, alles komt aan de orde. Daarnaast is er op maandag 4 november een reportage vanuit swingstate Arizona. Kiezers klagen daar over de hoge kosten van levensonderhoud. Correspondent Karlijn van Houwelingen was in Phoenix, om te zien wat dat in de praktijk betekent. De huren zijn daar zo hard gestegen dat steeds meer mensen uit huis gezet worden vanwege achterstanden.

Vincent Bijlo


Waarom is de Nederlandse jazz zo wit?

Organisatiepsycholoog Lara Godschalk was een keer bij een concert van Sabrina Starke met het Concertgebouw Jazz Orchestra. En dat Orchestra was volledig wit. Hoe is dat mogelijk, dacht ze, in de jazz! Het genre met zijn diepe roots in de Afro-Amerikaanse cultuur, dat symbool staat voor culturele diversiteit. Godschalk ging, samen met cultureel antropoloog Eva van Ooijen op onderzoek uit en wat ze al vreesden bleek waar, jazz is in Nederland witter dan wit. En dat niet alleen, de witten zijn ook bijna allemaal man. Hoe kan dat? Ze spreken erover met Sabrina Starke en met bandleiders, muzikanten, docenten en studieleiders op de conservatoria.


Hoe kwam Louis Armstrong terecht in het Westfriese Blokker?

In 1959 trad jazztrompettist en -zanger Louis Armstrong, staande op een podium gemaakt van groentekistjes, op in een veilinghal in het Westfriese Blokker voor 8000 mensen.

Historici Jantine Swagerman en Marike Barendse vinden dat zo’n fascinerend gegeven dat ze besloten zich in de levensgeschiedenis van misschien wel de grootste pionier van de jazz te verdiepen. Zijn carrière omvat meer dan vijf decennia en zijn invloed is tot op de dag van vandaag in de muziek aanwezig.

Maar hoe kwam Armstrong terecht in de Blokker, of all places? Was het een gewoon concert, of was het misschien een uiting van de Amerikaanse zogenaamde soft diplomacy, die onderdeel uitmaakte van de propagandastrategie die het Westen en het Oostblok allebei in de jaren van de Koude Oorlog hanteerden?

En als dat al het geval was, waarom deed Armstrong dat dan? Hij was zwart, en het Amerika van die dagen was verschrikkelijk racistisch. Swagerman en Barendse zoeken het uit in een zeer beluisterenswaardige podcast, waarin overigens nauwelijks muziek van de meester gedraaid wordt. Dat doen we dan maar zelf.


Zelfs de Duitsers konden Erasmus niet klein krijgen

In de serie Grote Geesten, onderdeel van podcast Wat Blijft, over de inspiratie die we kunnen halen uit de levens van hen die ons voorgingen, zijn er komende weken portretten van twaalf indrukwekkende denkers uit de humanistische canon. Van Aristoteles tot Hannah Arendt en van Simone de Beauvoir tot James Baldwin. Wat kunnen we leren van hun leven en denken en hoe leven zij voort?

In aflevering één volgt Stine Jensen het spoor terug van Desiderius Erasmus. Ze begint bij Erasmus’ standbeeld, op het grasveld voor de Laurenskerk in Rotterdam. Zelfs het bombardement van 14 mei 1940 kon het niet klein krijgen. Dat zegt veel. Alle sprekers die de revue passeren zijn het er over eens dat Erasmus’ gedachtengoed actueler dan ooit is. Hij voerde strijd tegen dogmatisch denken en tegen mensen die zich opsluiten in hun eigen gelijk. Zelfkritiek, ironie en humor zijn onontbeerlijk voor onze maatschappij. Hoog tijd om Lof Der Zotheid nog eens te lezen.


Podium Zwart: het tv-programma dat hiphop en r&b wél serieus neemt

‘Heel intiem, het draait om de muziek. Een beetje die Tiny Desk-setting, weet je wel?”, zegt presentatrice Veronica van Hoogdalem in een vol kantoortje van Omroep Zwart in de Houthavens in Amsterdam, ter voorbereiding op een draaidag van muziekprogramma Podium Zwart. Tiny Desk Sessions is een Amerikaans programma van omroep NPR, dat mateloos populair is op YouTube. Het concept is eenvoudig: op het kantoor van de omroep spelen artiesten en hun band een paar nummers. Zo werkt het ook bij Podium Zwart, al gaat het hier om meer dan de muziek zelf, en zenden ze zowel uit op lineaire televisie als op sociale media. Deze vrijdag begint het vijfde seizoen.

Podium Zwart staat hoog in aanzien bij de vaderlandse r&b- en hiphopwereld. Zo stelde rapper Fresku de release van zijn album uit zodat het tegelijkertijd zou vallen met ‘zijn’ uitzending van Podium Zwart en zijn er de afgelopen seizoenen grote namen te gast geweest, die door het ‘witte’ Hilversum nog vaak over het hoofd gezien worden: gevestigde artiesten als Pete Philly, Willem en Flinke Namen, wisselen zich af met de grootste opkomende artiesten, zoals Josylvio, Kalibwoy en Sor. Onder andere Sophie Straat, Glennis Grace, Ploegendienst en zelfs jazzgigant Gregory Porter passeerden de revue. Ondanks dat aanzien haalde het programma vorig jaar een bescheiden 77 duizend kijkers per aflevering. Hoelang het nog te zien zal zijn, is nog de vraag: Omroep Zwart moet voor het eind van 2025 nog 63.000 betalende leden vinden om in het bestel te mogen blijven.

Hiphop heeft, ondanks de internationale grootte van het genre, weinig plek op lineaire tv. Er is wel hiphop op tv geweest, vooral op MTV en TMF (dat stopte in 2011), waar Van Hoogdalem ook presentatrice was. Ze vertelt: „TMF was een veilige plek voor artiesten, want de hele reden van ons bestaan was muziek uitzenden. Maar toen TMF verdween, was er niemand die in dat gat wilde springen. Niemand wilde echte muziektelevisie maken, en al helemaal geen hiphop. Als het al op tv was, was het een minuutje bij De Wereld Draait Door.”

Vanwege de jonge doelgroep is Podium Zwart ook online aanwezig met uit hun programma’s geknipte video’s. Op YouTube heeft de ‘Unplugged’-show van de Rotterdamse Nana Fofie de meeste views (835.000), andere video’s behalen er zo’n 50.000. Zo is een waardevol archief ontstaan: de optredens die artiesten bij Podium Zwart geven zijn unieke, akoestische shows, met gastoptredens van opkomende talenten. Ieder seizoen van Podium Zwart is een soort dwarsdoorsnede van de staat van de Nederlands hiphopscene.

Foto Simon Lenskens

Reality en muziek

„De hele dag?”, reageert rapper Bokoesam (Samuel Sekyere) in het kantoortje verbaasd op de vraag hoe lang de opnames duren. Hij is de hoofdpersoon van deze aflevering (die op 29 november te zien is). Van Hoogdalem legt lachend uit: „Ja, jij komt binnen, we filmen de interviews, terugblik, vooruitblik, je weet wel. We doen wat spelletjes, eten samen met de hele crew en dan vanavond de show. Reality en muziek tegelijk.” Bokoesam kinkt instemmend: „Als ik tussendoor m’n zoontje van voetbal kan halen, zeg ik let’s go.”

Hiphop is breder dan ooit – Bokoesam brak door als lid van hiphopgroep New Wave (dat in 2016 de Popprijs won) maar maakt tegenwoordig dancehall en reggae. „De muziek van mijn vader”, zegt hij in de spiegel van de visagist. Zijn nieuwe album, Nachtvlinder II, komt op vrijdag 1 november uit.

Podium Zwart is uniek omdat het zowel op lineaire tv een breder publiek bereikt, als online de liefhebbers. Maar dat maakt het programma ook een beetje gek: de hiphop en r&b-scene speelt zich eigenlijk geheel online af.

Bokoesam geeft weinig om lineaire tv, maar: „Podium Zwart is een mooie plek om de diepte in te gaan. Fijn dat het publiek mijn gedachten achter de muziek te horen krijgt. Soms wil je niet alleen maar korte TikTok-filmpjes, maar meer context. Mainstream media slaan vaak de plank mis met hiphop”, zegt hij, „ook daarom is Podium Zwart van belang. Het gaat tegen die Hilversumse stereotypes in.”

Podium Zwart-presentator Veronica van Hoogdalem interviewt artiest Bokoesam.
Veronica van Hoogdalem (links, blauwe jurk) grapt met haar gasten.

Foto’s: Simon Lenskens

Vers fruit en gembershots

Waar vroeger programma’s over muziek als Toppop en de Soundmixshow miljoenen kijkers trokken, domineren de afgelopen twintig jaar competitieve muziekprogramma’s als The Voice of Holland en het Eurovisie Songestival de kijkcijfers. Volgens Jaap Kooijman, hoofddocent media en cultuur aan de UvA, is dat logisch: „Door nieuwe media en streamingdiensten hoeven we niet meer te wachten op programma’s die ons de weg wijzen of op de videoclips van TMF of MTV. We kijken en luisteren zelf wanneer we willen op YouTube of Spotify. Televisie heeft dus niet zozeer zijn rol verloren, maar we consumeren gewoon heel anders.”

Artiest en producer Kans (Randall Felter), die met Bokoesam is meegekomen, heeft inmiddels honger gekregen en trekt een lade open: er komen rijen oranje en rode blikjes frisdrank en zakjes chips tevoorschijn. Op verschillende plekken liggen manden vers fruit, de koelkast puilt uit van de gembershots. „Die honing gaat sowieso mee, dit is overheidsgeld! Mama we made it!”, grapt Bokoesam met Kans terwijl hij een gembershot neemt. Hij is al een tijd geleden gestopt met drank en drugs om zich volledig te focussen op zijn gezin, zijn muziek en zijn lijf. Een optreden bij de publieke omroep lijkt voor veel artiesten, ondanks de scepsis, toch nog steeds succes te symboliseren.

„We zenden nog steeds op de lineaire tv uit omdat we de pluriformiteit in het publieke bestel willen behouden en om bruggen te bouwen”, zegt Veronica van Hoogdalem op de bank waar ze zojuist nog Bokoesam het hemd van het lijf vroeg. „Hiphop werd in Hilversum lang afgedaan als een soort simpele jojo. Terwijl: hiphop is één van de grootste genres ter wereld en geen enkele rapper in Nederland is hetzelfde. Ik denk dat het belangrijk om dat op tv te laten zien – al is het alleen maar om die vooroordelen te ontkrachten. Toen Bokoesam met New Wave de Popprijs won, klonk er boegeroep en liepen mensen de zaal uit. Het zou geen echte muziek zijn. Dat is nog geen tien jaar geleden, hè.”

Bruggen bouwen

„Het werkt bovendien twee kanten op: veel artiesten kijken argwanend naar Hilversum, omdat ze het gevoel hebben niet serieus genomen te worden. Mooi aan Podium Zwart is dat we gewoon tegen die artiesten kunnen zeggen: oké, we duiken in jóuw wereld, jij hoeft je niet aan ons aan te passen. En bruggen gaan twee kanten op: ik wil deze artiesten ook laten zien dat tv-makers wél te vertrouwen zijn. Dat de makers oprecht zijn, zonder dubbele agenda.” Daarna, lachend: „En dat ons adresboekje reikt verder dan Volendam.”

Tussen het kauwen op naturelchips door stelt producer Kans in het tot huiskamer omgebouwde kantoor: „Hiphop heeft tv en mainstream media niet nodig. We doen alles via internet, en dat werkt. Alleen: sociale media zijn leuk, maar missen de diepgang. Het gaat kapot snel online, je mist er de experts, de gatekeepers, de mensen die je de weg wijzen van, dit is goed, dit is niet goed. Dit moet je luisteren, dit niet. Ook daarom is het goed dat Podium Zwart er is.”

Mediawetenschapper Kooijman, die een boek schreef over TMF: „Lineaire televisie is alleen allang niet meer de enige plek voor gatekeeping, die functie van tv veranderde al met de opkomst van kanalen als TMF, die 24 uur per dag muziek uitzonden. Gatekeepen van muziek gebeurt ook online volop: streamingdienst Spotify doet dat bijvoorbeeld met playlists als New Music Friday, waarin zij bepalen welke nieuwe muziek de moeite waard is.”

,,De manier waarop we cultuur consumeren is simpelweg veel meer gefragmenteerd geraakt dan vroeger. We zitten niet meer met miljoenen tegelijk op hetzelfde moment achter hetzelfde medium. We kijken in onze eigen tijd op ons eigen medium naar onze eigen voorkeuren. Dat is niet erg, maar we moeten anders kijken naar wat ‘televisie’ betekent. Voor mij is YouTube ook televisie.”


Seks en bedrog in serie over Britse upper class in de jaren tachtig

In de lente van 1999 probeerde de nieuwe commerciële vrouwenzender Net5 een serieuze nieuwsrubriek op te tuigen, Morgen gebeurt het. Dat liep niet zo goed, dus kwam de leiding bijeen om over verbetering te praten. Totdat er iemand binnenstormde die riep: „Er is geneukt in De Bus!” De aanwezige leiding reageerde verheugd op deze welkome ontwikkeling in de realitysoap van zusterzender SBS6. Niemand had het meer over de nieuwsrubriek. Tot zover de serieuze journalistieke ambities van Net5.

Het had zo een episode kunnen zijn uit Rivals, een Disney-serie over de begintijd van de Britse commerciële televisie. De machtige tv-baas Tony (David Tennant, Doctor Who) koopt een integere BBC-interviewer Declan (Aidan Turner, The Hobbit) om zijn tv-zender meer cachet te geven en zo zijn uitzendvergunning veilig te stellen. Declan, als vis-uit-de-kom-personage, komt al snel in de oude rivaliteit terecht tussen tv-baas Tony en diens buurman, sportminister Rupert (Alex Hassell, His Dark Materials).

Klinkt als een Britse jaren-tachtig-versie van Succession, maar de media-industrie is hier slechts achtergrond. Dit is eigenlijk meer Gooische Vrouwen. In plaats van op het Gooise Matras zitten we echter in indrukwekkende landhuizen in een schilderachtig zuidwestelijk Engels graafschap, tussen de adel en de parvenu’s die allemaal bij elkaar om de hoek wonen. Het draait om expliciete seks, overspel, huwelijksleed, list en bedrog in wisselende allianties. Iedereen probeert elkaars vrouw of dochter in bed te krijgen.

Bella Maclean als Taggie O’Hara.
Foto Robert Viglasky

De spil van de serie is voornoemde minister Rupert, een Olympisch springruiter in ruste, nu onoverwinnelijk als de regionale casanova. Aanvankelijk is hij de schurk in het verhaal, maar hij wordt een beter mens onder invloed van de verboden liefde voor de veel te jonge Taggie (Bella Maclean, Sex Education). De roodharige Taggie is een soort Assepoester die langs de lijn verbijsterd kijkt naar het immorele spel van de upper class.

Rivals, gebaseerd op de gelijknamige roman van Jilly Cooper uit 1988, is ook een zedenschets over de tv-wereld van de jaren tachtig. Gebruikelijk is dat je die door de morele bril van nu krijgt te zien. Maar dat is hier slechts ten dele zo. De macho-moraal wordt niet echt bevraagd. Mannen bepalen, de vrouwen hebben maar lijdzaam te volgen. De serie bevat enkele MeToo-gevallen – zelfs een verkrachting – die onder het tapijt worden geveegd. Doen we dat nog steeds zo in een comedy? Er is weliswaar een zwart vrouwelijk personage met macht in geschreven, maar ook zij dient slechts als schaakstuk in de strijd tussen de mannen.

Rivals zit ergens tussen soap en romkom, maar is vooral comedy. Heerlijk luchtig vermaak in een uitzinnige vormgeving vol modeflaters uit de Britse jaren tachtig.


‘Gooische Vrouwen’ is weer een hit

Ontsnap maar even naar een magische plek. De ego’s zijn groot, de huizen gigantisch; grof geld en witte wijn klotsen er tegen de plinten. Binnen de hekken van de schoonste villa’s voltrekt zich het smerigste overspel, en toch is de sfeer overwegend fantastisch. Oude adel botst hier soms met de nouveau riche, maar na een fles rosé (of twee) vervaagt het verschil tussen een kakkersaccent en plat Amsterdams. En al zou je dat verschil nog horen: je hoeft toch niet in alles op elkaar te lijken om vriendinnen te worden? Ja, misschien is je vent te pletter gevallen in het lege zwembad van de nieuwe buurvrouw. En ach, misschien heeft je ene vriendin een bastaardzoon met de knipperlicht-ex van je andere bestie. En vooruit, misschien ligt in een van jullie aangeharkte achtertuinen een moordzuchtige nanny met een gespleten schedel begraven. Maar dat alles hoeft een vriendschap niet in de weg te staan – welnee. Niet hier. Niet in het Gooi.

De rentree van Gooische Vrouwen zal fan noch hater zijn ontgaan. Op het Gouden Televizier-Ring-Gala mochten de vier hoofdrolspelers half oktober de hoofdprijs uitreiken, en heel even waren niet de winnaars (de heren van Dwars door de lage landen), maar de Gooische vrouwen zelf het middelpunt van belangstelling. „Met alle narigheid die nu in de wereld speelt, is Gooische Vrouwen een fijne manier van escapisme”, verklaarde scenarioschrijver Lex Passchier het voelbare enthousiasme over het naderende zesde seizoen. Afgelopen zondag verschenen dan eindelijk de eerste twee afleveringen op streamingdienst Videoland.

De serie schopte het direct tot best bekeken programma, recensenten strooiden met complimenten en die werden dan weer verwerkt tot NOS-bericht. Vijftien jaar na het verschijnen van het eerste seizoen lijkt de aantrekkingskracht van Gooische Vrouwen onverminderd groot.

Of misschien nog wel groter. Toen het eerste seizoen van start ging in 2005 op de zender Talpa (na het tweede seizoen verhuisde de serie naar RTL 4) viel nog niet te voorzien dat bedenkster Linda de Mol goud in handen had. Ze nam zelf een van de hoofdrollen op zich in wat een combinatie van de Amerikaanse successeries Sex and the City en Desperate Housewives moest worden, maar dan gesitueerd in het Hollandse Gooi.

Beeld Videoland

Vier vrouwelijke karikaturen vertegenwoordigden het uitvergrote lief en leed van de Nederlandse rijken. Claire (Tjitske Reidinga) was de onderkoelde zakenvrouw met een neiging tot alcoholisme; kunstenares Anouk (Susan Visser) de lokale mannenverslindster; en Willemijn (Annet Malherbe) een aristocraat met huwelijksproblemen die na drie seizoenen zou worden vervangen door dierenfanaat Roelien (Lies Visschedijk).

De ietwat ordinaire Cheryl (Linda de Mol) was in het eerste seizoen een nieuwkomer in de chique Gooische wijk. Samen met haar man – de succesvolle volkszanger en onverbeterlijke schuinmarcheerder Martin (Peter Paul Muller) – woonde ze eerder in de Jordaan. Vandaar dat de overige Gooische dames zich geregeld genoodzaakt zagen de nieuwe buurvrouw op de hoogte te brengen van de etiquette in haar nieuwe milieu.

Comfortserie

Dat uitgangspunt werkte verrassend goed: met topacteurs die opgingen in hun campy rollen en een scenario vol venijnige grapjes werd Gooische Vrouwen voor velen een iconische comfortserie; een satire op de vermogende, wereldvreemde medemens. Al ga je in de loop van de serie toch in zekere mate meeleven met de personages, hoe onuitstaanbaar ze ook zijn. En aan het eind van seizoen vijf lijken ze zowaar iets van ontwikkeling te hebben doorgemaakt: Claire is enigszins ontdooid en succesvol afgekickt, Anouk vindt een nieuwe manier van samenzijn met haar ex, Roelien is gelukkig met Willemijns weduwnaar en Cheryl verkast terug naar Amsterdam, om daar een iets minder overdadig leven te leiden.

Eind goed, al goed, zou je dan denken. Afgewikkelde verhaallijnen kun je mooi laten rusten – omdat er weinig meer aan toe te voegen valt, en (in dit geval) omdat niet ieder plot en elke grap bestand is tegen een veranderende tijdsgeest. Naar een Thaise aupair verwijzen als „wandelende bamihap” en haar consequent wegzetten als kwaadaardig en gestoord ligt inmiddels (om gegronde redenen) een stukje gevoeliger.

Ondanks die risico’s verschenen na het eind van de serie nog twee Gooische Vrouwen-films in de bioscoop. En hoewel de films enorme bezoekersaantallen trokken en de Gooische typetjes vermakelijk bleven, gebeurde er wel precies wat je zou verwachten: gemaakte vorderingen werden ongedaan gemaakt. Claire zat opnieuw aan de wijn, Anouk was weer vol van een getrouwde man, de vent van Roelien legde het loodje en Cheryl was ‘gewoon’ terug in het Gooi. En met film twee vlogen de makers echt uit de bocht. Achteraf werden enkele stereotyperende scènes verwijderd. Veelal beelden rondom Claires nieuwe vlam, de Afrikaanse Komo. Hij spuugde onder meer mensen in het gezicht om boze geesten te verdrijven.

Tijdsgeest

Na de aankondiging van het nieuwe seizoen gingen bij sommige fans en recensenten de alarmbellen af: Gooische Vrouwen zou toch niet ‘te woke’ worden? Nee hoor, stelde regisseur Will Koopman een bezorgde nu.nl-journalist gerust. Er was rekening gehouden met de tijdsgeest, maar de serie zou nooit „te politiek correct” worden. In de eerste aflevering blijkt Martin een domblonde minnares te hebben die net zo goed zijn dochter had kunnen zijn en in aflevering twee verschijnt een manipulatieve schoonmaakster ten tonele die gebrekkig Nederlands spreekt. Ook de hoofdpersonen zijn geen spat veranderd. Hun volgende levensfase brengt nieuwe problematiek met zich mee, maar ze zijn nog net zo oppervlakkig en dorstig als in 2005.

Net als de films lijken het nieuwe seizoen van Gooische Vrouwen vooralsnog (naast een lucratieve bezigheid voor alle betrokkenen) een dienst aan nostalgische fans. Voor hen zal het nieuwe seizoen aanvoelen als een warm bad, waar je vertrouwd in wegzakt met een wijnglas in de hand. Daar is natuurlijk niets mis mee. Maar voor kijkers die voorzichtig hopen op enige ontwikkeling valt er minder aan de reboot te genieten. Die doen er tegenstrijdig genoeg beter aan de oude seizoenen er weer eens bij te pakken, en dan te stoppen na de laatste aflevering van seizoen vijf, als de vier vriendinnen ieder het eind van hun karakterboogje hebben bereikt. Zet het beeld daar maar stil. Vóór de films en de reboot die boogjes resoluut onderuitschoppen. Vóór de hoofdpersonen terugkeren naar hun Gooische begin.

Gooische Vrouwen is te zien op Videoland. Elke zondag een nieuwe aflevering. En vanaf 10 november op SBS6.