Toen het album Eigen Wereld uitkwam in 2006, werd het Zwolse Opgezwolle in een klap de bekendste en meest geprezen hiphopgroep van Nederland. Niet lang daarna ging de groep uit elkaar. In de zevende aflevering van Opgezwolle Eigen Wereld: De Rest Is Geschiedenis krijg je te horen dat de drie leden al jaren niet meer samen in dezelfde ruimte zijn geweest.
Je zou van al je favoriete artiesten wel zo’n podcast willen. Rico, Sticks en Delic blikken uitgebreid terug op hun succes. In een knappe montage, zonder de voice-over van een buitenstaander, vullen hun stemmen en perspectieven elkaar aan.
Zo krijg je, tussen de regels door, een goed begrip van de onderlinge verhoudingen. Hun uiteenlopende persoonlijkheden, drijfveren en problemen. Maar ook de bescheidenheid en het perfectionisme dat ze deelden. Ze vertellen over problemen met drugsgebruik en hoe ze de hype „vanuit het oog van de storm” beleefden. Delic beschrijft de minuscule aanpassingen waarmee hij tot de uiteindelijke sound kwam: „de onderkant van de bas, de snaredrum mid-laag, en dan het ‘synthje’ dat er nog doorheen zweeft. Als één element out of whack is, valt zo’n mix uit elkaar.” En natuurlijk wordt de reden van de breuk besproken. „Uiteindelijk is Opgezwolle gewoon een hoofdstuk uit mijn leven”, zegt Sticks. Het klinkt nog altijd pijnlijk.
Zoals de coverart (een explosie) en de introductietekst („how social media allowed a new digital elite and their platforms to conquer the planet and control what we see”) al doen vermoeden: The Gatekeepers is een nogal epische vertelling.
Journalist Jamie Bartlett (The Missing Cryptoqueen) spreekt de grote namen uit Silicon Valley. Sleutelfiguren uit de begindagen van sociale media, die stuk voor stuk persoonlijk verantwoordelijk zeggen te zijn voor de geschiedenis die werd geschreven. Mark Zuckerberg van Facebook liep hún kantoor binnen, in skinny jeans en op sandalen. Dankzij prachtige soundscapes zijn het erg interessante scènes. Je begrijpt de grote belofte van sociale media. Je wordt er bijna deelgenoot van.
Dat maakt deze onderzoekspodcast zo fascinerend: de verwachtingen van toen, verteld vanuit de kennis van nu. Je hoort de goede bedoelingen, de (naïeve) ideologie die ten grondslag lag aan bedrijven als Facebook. Het internet als een platform voor verbondenheid, een plek waar je niet op uiterlijk veroordeeld zou worden, maar op inhoud. Een missie die met de komst van algoritmes drastisch zou veranderen. En dan is er de juridische kant van het verhaal. Bartlett spreekt onder meer met een politicus die met een wet van slechts 26 woorden „het internet voorgoed veranderde”: sociale mediabedrijven zullen geen juridische verantwoordelijkheid dragen over de inhoud van de gebruikers op hun platforms.
“Als een hond ziek is, laat je hem ook niet lijden.” De vrouw die door presentator Joram Kaat op straat was benaderd met een moreel dilemma keek hem veelbetekenend aan. Hoe ga je als samenleving om met pedofilie, wilde Kaat weten. Van een echte breinbreker leek er in de ogen van de vrouw geen sprake; de oplossing was simpel. „Maar dat is een hond”, benadrukte Kaat voorzichtig. Hinderde niet. Ze bleef erbij: „Prikje erin, weg ermee.”
Zeven op de tien Nederlanders dulden geen pedofiel als buurman, peilde het journalistieke EO-platform DIT – en dat terwijl volgens onderzoek van de Universiteit van Ottawa één tot drie procent van de mannen (voor vrouwen ligt dat percentage veel lager) zich aangetrokken voelt tot kinderen onder de zestien jaar. Reden genoeg voor de makers van Dit is de kwestie (EO) om Kaat op pad te sturen met een paar belangrijke vragen. Want waar moeten pedofielen wonen, als zo veel mensen ze niet in de buurt willen hebben? En wat is ook alweer het verschil tussen een pedofiel en een pedoseksueel?
Die laatste vraag viel eenvoudig zelf te beantwoorden, dacht deze kijker. Maar met de telefoon al gereed om Kaat te snel af te zijn, lag daar toch ineens het ongemak op de loer van een zoekgeschiedenis vol termen beginnend met ‘pedo’. Ja: hier had Dit is de kwestie wel echt een taboe te pakken. Dan was het toch fijn dat Kaat deze klus opknapte. Door Marc Verheij (behandelaar Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag) liet hij zich uitleggen dat de term pedoseksualiteit wordt gebruikt voor mensen die overgaan tot kindermisbruik, terwijl de meeste pedofielen niet naar hun gevoelens handelen. Het risico dat ze op misbruik overgaan kan wel worden vergroot door het isolement waar veel mensen met pedofiele gevoelens in belanden, uit schaamte en angst.
Daarover kon ‘Gabriel’ goed meepraten. Zijn eerste verboden verliefdheid (hij was zestien, zij twaalf) ervoer hij als „een soort begrafenis”: „je neemt ook meteen afscheid van je seksualiteit, op een bepaalde manier.” Dat klonk inderdaad als een eenzame worsteling, maar alsnog als eentje waar je afstand van wilde houden – vooral toen hij eerlijk erkende: „In mijn fantasie vrij ik met veel te jonge meisjes.”
Geweldsfantasieën
Toch moet ook iemand als Gabriel ergens wonen en meedraaien in de maatschappij. Tenminste: volgens de vrouw met het spuitje dus niet. Een paar alternatieven die ze verder aandroeg waren „gewoon ophangen aan bomen” en „een bijl recht in hun hoofd”. Veel geïnterviewden deelden heel monter soortgelijke geweldsfantasieën: ervan dromen iemand een zo gruwelijk mogelijk eind te bezorgen, bleek dan weer géén taboe.
Wie na zo’n beladen programma snakte naar wat rust in het hoofd hoefde niet bij NPO2 te blijven hangen. Daar werd later op de avond in de artistieke documentaire Tinkebell – Who Killed the Blue Bird (NTR) een inkijkje gegeven in de binnenwereld van de geëngageerde kunstenaar Katinka Simonse, wier hoofd even vol zat als de uitpuilende kasten in haar kleurrijke huis. Dat ze vaak kampte met vermoeidheid en hoofdpijn geloofde je direct. „Ik ben bang voor het volgende dat ik bedenk”, zei Simonse, bekend van controversiële kunstprojecten (zoals haar tot tas vermaakte kat). „Ik kan morgen wakker worden en iets vervelenders bedenken en dan moet ik dat weer doen.”
Nee, daar zou niemand lekker van slapen. Gelukkig bleek Ik vertrek terugkijken dinsdagavond heel effectief als laatste rustgevende noodgreep, want de Franse droom van tortelduifjes Mark en Michèle verliep opvallend voorspoedig. “Het stijgt naar je tête”, zei Mark tegen zijn uitgelaten giechelende vrouw toen ze het succes hadden gevierd met champagne. Michèle lustte wel drie glazen. Zut – toch weer een recept voor hoofdpijn.
‘Ik ben niet belachelijk. Ik ben absoluut niet belachelijk.” Kanselier Elena Vernham is woest op iemand uit haar staf en wil graag het punt maken dat ze niet raar is. Iedereen die naar haar kijkt, weet dat ze natuurlijk wél een belachelijk mens is. Vernham is de alleenheerser van een fictief land, volgens een titelkaart ergens in ‘Centraal Europa’. Ze gaat haar paleis amper uit, is bang voor de luchtvochtigheid en is in algemene zin onuitstaanbaar. Maar zoals het gaat in een autocratie durft niemand in haar omgeving iets tegen haar in te brengen.
Oscarwinnares Kate Winslet, die in 2021 indruk maakte met haar hoofdrol in de rauwe misdaadserie Mare of Easttown, zag in de autocratische leider haar volgende televisierol, wederom voor de kwaliteitszender HBO. Een heel andere rol dan de nukkige rechercheur die ze daarin speelde. Als je naar de serie kijkt, zie je dat ze er duidelijk veel plezier in heeft: ze maakt van Vernham een wonderlijk personage met allerlei gekke maniertjes. Winslet mag ongegeneerd onuitstaanbaar zijn.
De bedenker en schrijver van The Regime, Will Tracy, toonde in zijn eerdere werk al interesse voor excentrieke figuren met macht: hij schreef mee aan de gevierde dramaserie Succession (over steenrijke en wereldvreemde mediamensen) en aan de film The Menu (satire over de wereld van moderne sterrenrestaurants). HBO gaf hem overduidelijk een flink budget om mee te werken: de locaties zijn indrukwekkend, net als de cast en de crew. Naast Winslet zien we onder meer Matthias Schoenaerts, Andrea Riseborough, Guillaume Gallienne en, in een opvallende bijrol, Hugh Grant.
Paleizen
Voor de regie werden Stephen Frears (The Queen) en Jessica Hobbs (The Crown) ingeschakeld. Zeer ervaren regisseurs die elk al ervaring hebben met koningsdrama’s. In paleizen hadden ze al gefilmd, maar een serie over een dictator was voor beiden nieuw. De twee spraken met een groepje journalisten over The Regime en hun ervaringen tijdens het maken.
Hobbs: „De geschiedenis is rijk bezaaid met dictators. En we hebben ze nu ook nog. Met onze serie wilden we putten uit zo veel mogelijk bronnen en voorbeelden om iets te maken dat uniek en origineel aanvoelde, maar ook voldoende geloofwaardig zou zijn. Het punt van de serie is dat je het door de lens van Vernham ziet. Haar waanideeën worden gevoed door het systeem en de mensen om haar heen. De realiteit en de ellende waar haar volk mee te maken krijgt, worden van haar afgeschermd.”
Miya Mizuno/HBO
Het personage is niet specifiek op iemand gebaseerd, al moet Frears tijdens het gesprek denken aan de Amerikaanse ex-president en huidige presidentskandidaat Donald Trump. „Hij is heel duidelijk. Trump heeft gezegd dat hij op dag één van zijn volgende presidentschap een dictator wil zijn.” De uitspraak over het zijn van een dictator deed hij bij Fox News-presentator Sean Hannity, al zei hij dat hij na die eerste dag van machtsmisbruik geen dictator meer zou zijn. Trump verbergt zijn waardering voor autocraten in elk geval niet en sprak eerder ook lovend over leiders als Vladimir Poetin en Kim Jong-un. Hobbs: „Al had Will deze serie al lang geschreven voordat Trump dat zei. Maar onze serie is een waarschuwing voor wat kan gebeuren. Het zou mooi zijn als The Regime zorgt voor gesprekken hierover.”
Toch blijft de echte wereld vooral ver weg en zijn er geen expliciete verwijzing naar bestaande personen. Hobbs wijst meer op de karaktereigenschappen en de grote onzekerheid achter het personage van Winslet en zulke leiders. „Dat je heel veel macht hebt, wil niet zeggen dat je geen onzekere kanten hebt.” Frears: „Kate zet dat uitstekend neer. Ze is heel slim en weet precies wat ze wil.” Dat hielp de andere acteurs ook, aldus Hobbs: „Ze was als de leider van een theatergezelschap. Veel van de acteurs in de serie hebben ook een theaterachtergrond. En dat kwam hier van pas.”
Grappig en duister
De Belgische Matthias Schoenaerts speelt de grootste rol naast Winslet. Hij is Herbert Zubak, een korporaal die plots haar belangrijkste adviseur (en mogelijk meer) wordt. Over zijn achtergrond weet je weinig, al noemen stafleden hem ‘de slachter’. Een duistere en gewelddadige kant heeft hij in ieder geval. Vrij snel zien we bijvoorbeeld dat hij ook zichzelf slaat en mogelijk aan zelfmutilatie doet. Ook Schoenaerts sprak via een videoverbinding met journalisten over de serie. Wat dacht hij toen hij het script las? „Ik moet toegeven dat ik eerst een beetje in de war was”, zegt hij. „Aan de ene kant is het ontzettend grappig en aan de andere kant zeer dramatisch, duister en verontrustend.”
Miya Mizuno/HBO
Haalde hij nog inspiratie uit de werkelijkheid? „Je kijkt altijd naar voorbeelden, maar ik was niet bewust geïnspireerd door iets. De scripts waren zeer specifiek en hadden zo’n eigen toon dat ik niet zo naar andere inspiratiebronnen hoefde te zoeken. Het materiaal was zo goed, als acteur sta je dan in dienst van het materiaal.”
Ongemak
Voor streamingdienst HBO Max is het de grootste serie voor de komende tijd nu de hit True Detective: Night Country is afgelopen. Of het publiek warm gaat lopen voor The Regime moet blijken. Net als in Succession (ook van HBO) zijn de meeste personages onsympathiek, soms echt kwaadaardig. En ondanks het feit dat het land en de situaties fictie zijn, zullen sommige mensen een serie over een dictatuur misschien toch niet zo grappig vinden. Hobbs stelt dat zulk ongemak bewust in de serie gebakken zit. „Het is grappig en het is verschrikkelijk tegelijkertijd. En dat is volgens mij wat politieke satire moet zijn. Nadenken over de duistere kanten van de wereld terwijl je er ook om lacht.”
Shogun is de ultieme rang die een sterveling kan bereiken, zegt iemand in een van de eerste afleveringen van de gelijknamige dramaserie. Een heerser. Aan het begin van Shogun is nog lang niet duidelijk wie de macht heeft. De serie speelt zich af in het Japan van de 17de eeuw terwijl er een burgeroorlog in de lucht hangt. Lord Yoshi Toranaga (Hiroyuki Sanada) moet zien te overleven terwijl zijn politieke vijanden zich tegen hem verenigen. Mogelijk kan de Engelse kapitein John Blackthorne hem daarbij helpen.
Een bekend verhaal voor lezers van het gelijknamige boek uit 1975 van James Clavell en voor de mensen die de miniserie uit 1980 zagen. Maar deze nieuwe verfilming, van Rachel Kondo en Justin Marks (Top Gun: Maverick), heeft meer oog voor het Japanse perspectief dan de oorspronkelijke serie. Zo is de eerste naam op de aftiteling die van de 63-jarige Japanse acteur Sanada, die niet alleen hoofdrolspeler is, maar ook als producent heeft gewerkt aan de serie. Het was een lange weg: Sanada, sinds een doorbraakrol in The Last Samurai (2003) actief in Hollywood, is al zo’n acht jaar betrokken bij de productie van de nieuwe Shogun. Het authentiek weergeven van de Japanse cultuur was daarbij een belangrijk aspect, zegt hij tijdens een videogesprek met NRC. „Elke afdeling van de productie had een Japanse consultant die naar bepaalde aspecten keek, van kostuums tot de bewegingen.” Door zijn ervaring in Japanse films en series kon hij hierbij zelf ook helpen.
De basis van het verhaal blijft hetzelfde: aan het begin van de serie leidt de Engelse kapitein John Blackthorne (gespeeld door Cosmo Jarvis) schipbreuk en komt hij voor het eerst in zijn leven aan in Japan. Toranaga ziet in hem een mogelijke bondgenoot in de strijd met zijn politieke rivalen. „Toranaga is een mysterieuze strateeg”, aldus Sanada. „Hij is gebaseerd op een echt bestaande leider uit de 17de eeuw, Tokugawa Ieyasu. Hij wist de burgeroorlog te stoppen en een lange periode van vrede te bewerkstelligen.”
Anna Sawai als Toda Mariko. Beeld: Katie Yu/FX
Andere blik
„Het is spannend”, vertelt Anna Sawai over haar gevoelens in de aanloop naar de lancering van de serie. Sawai speelt Toda Mariko, de vrouw van een samoerai en de tolk van Blackthorne. „Ik ben heel benieuwd wat mensen in Japan ervan gaan denken.” De aanpak verschilt met de jaren tachtig-versie en de beperktere blik op Japan. Toen keek men in Amerika anders naar het land. „Veel mensen in het Westen kenden Japan niet goed. Het was voor velen een kennismaking”, stelt Sawai. „Tegenwoordig hebben de meeste kijkers volgens mijn een goed beeld van het land. Nu kunnen we het met meer nauwkeurigheid doen.”
Jarvis beaamt dat. „Er is enorm veel werk gestoken in de historische authenticiteit, op veel verschillende manieren en door veel verschillende experts. Daarbij werd gezorgd dat de Japanse kant van de geschiedenis op de juiste manier vertegenwoordigd werd. Maar het zat niet alleen in het nauwkeurig kijken naar de Japanse cultuur. Er was bijvoorbeeld ook een specialist die alles wist over de werking van kanonnen uit die tijd. Dus elke dag was leerzaam voor mij.”
De relatie tussen Blackthorne en Toda Mariko is een belangrijke factor in het verhaal. „Ik ontmoette Cosmo volgens mij pas op de set”, zegt Sawai. „Dat werkte in ons voordeel. We filmden de serie chronologisch, in de volgorde van het verhaal. En ik denk dat onze band zich begon te ontwikkelen zoals de relatie van de personages zich ook ontwikkelde.”
Er is gefilmd in het Canadese Vancouver, met grote sets. Toranaga: „We hebben er een heel dorp gebouwd, met een kasteel en echte schepen. Het werk met de schepen voelde soms als een attractie van Disneyland. Ik was blij om die echte, grootse sets te zien.”
Het maken zelf was dus ook een grootse onderneming. „De serie is gemaakt door crews uit het Westen en uit Japan, met veel respect voor elkaar”, sluit hij af. „We konden van elkaar leren. Dat lijkt me een betekenisvolle boodschap voor de wereld, zeker nu.”
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/02/data112251207-9950ae.jpg%7C//images.nrc.nl/4JGVPic-ubWTESmb_tGBE1NvNBw=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/02/data112251207-9950ae.jpg%7C//images.nrc.nl/Ug77goB9suSn73OjbxhLqmLpkCg=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/02/data112251207-9950ae.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data112251401-a85ccd.jpg|https://images.nrc.nl/jGw7l9ruFgjsOBy4zmmtboFG8es=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data112251401-a85ccd.jpg|https://images.nrc.nl/FPtXTvwrZKACiI7puAlOjVdnVGI=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data112251401-a85ccd.jpg)
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/02/data112247503-516792.jpg%7C//images.nrc.nl/ObfWSiVWQEXey2QZNdjhAsOKMuQ=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/02/data112247503-516792.jpg%7C//images.nrc.nl/YZ5ybSpsPQphujjJX_JUG156Bqw=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/02/data112247503-516792.jpg)
