De debilisering door Amerika’s belangrijkste complotdenker heeft zijn uitwerking niet gemist. Een vijfde tot een kwart van de Amerikanen denkt dat ‘Sandy Hook’ niet gebeurd is, of dat er iets niet klopt aan de lezing dat twintig kinderen en zeven medewerkers van de basisschool in Newtown, Connecticut omkwamen toen een schutter op 14 december 2012 het vuur opende.
The Truth vs. Alex Jones (HBO Max) laat zien hoe de ouders van de omgekomen kinderen in het diepst van hun verdriet jarenlang zijn belasterd door Jones en zijn volgers. En hoe ze terugvechten in een smaadzaak die leidde tot de grootste som smartengeld in de Amerikaanse geschiedenis. Alex Jones katapulteerde de complottheorie dat de ouders van ‘Sandy Hook’ acteurs zijn. Met niets meer dan zijn scherpe tong en een paar ongerijmdheden, zoals een grijns bij de vader van de doodgeschoten Emily Parker vlak voor hij de pers te woord staat.
Diezelfde vader stelt tot zijn ergernis vast dat hij door het magnetische charisma van Jones zijn blik niet van hem af kan houden. Jones begon in de biotoop vol excentriekelingen op de lokale tv in Austin. Zijn onlineshow InfoWars kreeg bekendheid na 9/11 en zijn verdienmodel was een supplementenimperium. Dat er geen straling uit de Fukushima-reactor was overgewaaid deed de verkoop van zijn jodium-pillen geen goed. De oplossing was simpel: nepmetingen. De advocaat van een Sandy Hook-ouderpaar zegt dat „InfoWars eigenlijk een infomercial is, toch?”
alex-jones-outside-of-court
Jones wilde niet praten met maker Dan Reed (Leaving Neverland). Een andere complotaanjager blijkt zo lucide om vast te stellen dat „als ik er naast zit, moet ik direct opgenomen worden in een inrichting.” Maar niets werkt om deze dwaallichten te overtuigen, constateert één van de vaders nadat hij in gesprek ging met zo’n waanzinnige.
In twee smaadzaken wordt Jones in 2022 veroordeeld tot ruim één miljard dollar schadevergoeding. Hij vroeg faillissement aan, er is nog geen cent overgemaakt. Cruciaal, zegt de advocaat van de ouders, is dat Jones’ platform volledig onttakeld wordt: het valt niet te overzien welk kwaad hij nog kan aanrichten. Hij had nog niet eens AI tot zijn beschikking om een deel van het volk al die tijd te bedotten.
Als Jones na een zitting blijft hoesten, brengt de moeder van slachtoffer Jesse Lewis een glas water. Ze hunkert naar menselijkheid van de man die de nagedachtenis aan haar zoon ontheiligde. Het spijt hem, zegt hij, het was nooit zo bedoeld. En we zien de graven van de slachtoffers, zes en zeven jaar. Iemand nam de moeite in een brief te melden dat hij over een graf had geürineerd, er zou toch niemand liggen.
”Ah”, verzuchtte William Spaaij, „ik wilde nóg een keer.” Nou schrikken ze bij The Passion (KRO-NCRV) niet terug voor onconventionele keuzes in de vertelling van Jezus’ lijdensweg (Pontius Pilates het lied Zwart Wit van Frank Boeijen laten zingen, bijvoorbeeld, of Jezus een potje laten zaalvoetballen met zijn discipelen), maar er zijn natuurlijk grenzen. Jezus stierf maar één keer aan het kruis, en dat deed de beste man op Witte Donderdag. Dus nadat Spaaij donderdagavond zijn hoofdrol had vervuld, bleef er weinig anders over dan in het napraatprogramma Passion Talk (KRO-NCRV) te reflecteren op hoe de musicalacteur het had ervaren om publiekelijk te worden aanbeden, verraden en gekruisigd tijdens het jaarlijkse tv-spektakel.
Spaaij bleek niet de enige Messias in de zaal. Presentator Klaas van Kruistum had zijn gasten The Passion Test laten invullen (opgetuigd door de Protestantse Kerk in Nederland) en wilde graag zijn eigen uitslag alvast delen. „Ik lijk op Jezus”, zei hij tevreden. Net als 36 procent van de mensen die de test thuis hadden ingevuld. „We zitten toch heel dicht bij Jezus allemaal”, zei de verheugde dominee Anne-Meta Kobes, die eerder in het programma had gerefereerd aan een Bijbelverhaal waarin Jezus een verlamde man genas. „En in de Bijbel staat verlamd zijn symbool voor, zeg maar, een burn-out: je weet helemaal niet meer hoe verder.”
Dat deed denken aan het taalgebruik van schrijver Kluun, die tijdens The Passion de rol van verteller op zich nam en krampachtig aspecten van het verhaal naar het nu bleef vertalen. Meerdere figuren in het Bijbelse verhaal werden „gecanceld”. Pilates „dropte fake news”. Judas was „een echt alfamannetje”.
Het paasverhaal telt nog steeds mee, was de boodschap. Het zou wel van meer vertrouwen in de toeschouwers hebben getuigd als die zélf hadden mogen uitvogelen waar de relevantie ’m dan precies in zat. Dat kan het publiek best, werd ook duidelijk toen een aantal mensen werd geïnterviewd die meeliepen tijdens de processie en samen het grote, lichtgevende kruis droegen. Voor hen had die activiteit een persoonlijke betekenis, legden ze uit: zo konden ze hun leed (ontstaan door ziekte, of door de dood van een geliefde) samen dragen. En dat maakte het dan weer lichter.
Deepfake van oma
Toch lopen veel mensen in Nederland in hun eentje rond met dergelijk leed. Eén op de vijf mensen praat nooit over de dood, werd benadrukt in Focus (NTR). Dat maakt rouwen vaak een eenzaam proces – en het is al zo moeilijk als een dierbare overlijdt. Petra Grijzen vroeg zich daarom af wat er tegenwoordig voor technieken beschikbaar zijn op het gebied van rouwverwerking en kwam uit bij deep therapy, waarbij deepfakes worden ingezet om mensen nog een laatste keer in gesprek te laten gaan met (een kunstmatige versie van) een overledene. Met behulp van foto’s en kunstmatige intelligentie wordt bewegend beeld gerealiseerd, terwijl een therapeut de deepfake inspreekt.
Zelf sprak Grijzen haar overleden oma. „Wat leuk om je te zien”, zei Grijzen, „en ook een beetje verdrietig” – ze begon onmiddellijk te huilen, terwijl haar oma haar met een onbekende stem geruststelde. Het was een fijn, maar eenmalig gesprek. De deepfake moest volgens wetenschappers en therapeuten een stap zijn in het helingsproces, niet een manier om blijvend in contact te blijven met de doden. Want daarin schuilt het risico van de techniek: dat een rouwende zich vastklampt aan het kunstmatige contact, en de rouwverwerking juist verder wordt bemoeilijkt.
Een lichtpuntje: The Passion mocht dan eindigen met Jezus’ kruisiging, langdurig rouwen zal niet nodig zijn. Over een dag of wat is hij als het goed is alweer up and running, en op 9 mei zal hij dan tijdens The Passion Hemelvaart (tagline: „Het verhaal van Pasen gaat door”) live op tv naar de hemel varen. Zal Spaaij ook leuk vinden.
<dmt-util-bar article="4194601" headline="In The Passion is Judas ‘een echt alfamannetje’” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2024/03/29/in-the-passion-is-judas-een-echt-alfamannetje-a4194601″>
Het was bijbels, zegt een ooggetuige in Dead River: er stroomden zoveel dode vissen dat je het water van de rivier de Doce niet meer zag. NASA zag de giftige modderstroom vol afval uit een ijzerertsmijn zelfs vanuit de ruimte. Oorzaak: in 2015 brak, na jaren van genegeerde lekkages, de Braziliaanse Marianadam in de deelstaat Minas Gerais. De dam was in bezit van Samarco, een joint venture van Braziliaanse mijnbouwbedrijf Vale en het Australische BHP. Het is de grootste milieuramp in de Braziliaanse geschiedenis, en de nasleep is schrijnend. Bij elke regenbui komen de giftige metalen die naar de bodem van de rivier zijn gezonken weer naar boven. Het drinkwater in het gebied is absoluut onveilig geworden, een traditioneel bestaan als visser is onmogelijk geworden. Omdat in Brazilië gerechtigheid ver te zoeken is, gaan 700.000 slachtoffers gaan nu in het Verenigd Koninkrijk naar de rechter. De zaak dient waarschijnlijk later dit jaar. Vorige week werd bekend dat er ook in Nederland een zaak dient.
Soms is het gras wél groener aan de overkant. Met lichte jaloezie luisterde ik afgelopen weken naar de podcast A Muslim & A Jew Go There van de Britse politicus Sayeeda Warsi (Conservatieve Partij) en comedian David Baddiel. Zij is moslim, hij is joods, en wekelijks voeren ze het gesprek dat ik hier in Nederland mis: tussen representanten van de twee abrahamitische geloven die elkaar zó in de weg zitten. En laat het maar aan deze Britten over om dat met een flinke dosis zelfspot te doen. Als een Conservatief politicus zélf haar partij uitroept tot winnaar van de Olympische Spelen voor Racisme – dan weet je dat je, ondanks het deprimerende Gaza-nieuws dat ook voorbij komt, zware onderwerpen niet deprimerend hoeven te zijn.
Gedrogeerde prinsessen, een gewelddadige sjeik-vader, een spectaculaire ontsnapping met het privéjacht van een ex-spion. In The Runaway Princesses komt het allemaal voorbij. De vraag van dit seizoen van In the Dark is: waarom blijven er prinsessen weglopen uit de Verenigde Arabische Emiraten? Het best gedocumenteerd is de ontsnappingspoging van Latifa, dochter van de heerser van Dubai. Als tiener zet hij haar jarenlang gevangen, als ze ‘vrij’ komt mag ze skydiven en capoeira doen. Geloof me, dat klinkt leuker dan het is. Als de podcast één ding duidelijk maakt, dan is het dat een prinses zijn geen prinsessenleven garandeert.
Ella-June Henrard dacht dat het eindelijk voorbij was. Sinds acteur en scenarist Bart de Pauw – toen nog een idool voor veel Vlamingen – haar had gecast in zijn serie It’s Showtime, had ze bericht na bericht van hem ontvangen: complimenten, liefdesverklaringen, gedichten, liedjes, excuses, dag en nacht. Tot de actrice haar tegenspeler inlichtte, die De Pauw op zijn gedrag aansprak. En dat hielp. Even. Een paar maanden later begon tegen het eind van de avond haar telefoon weer te trillen. De Pauw schreef: „Ik zou je zo graag willen neuken.” En, toen hij uit haar stilte concludeerde dat zij die wens niet deelde: „Beschouw het misschien als een compliment?”
Henrard diende in 2017 een klacht in over De Pauw bij de Vlaamse omroep VRT, wegens grensoverschrijdend gedrag. Ze was niet de enige. Dertien vrouwen stapten uiteindelijk naar de rechter met soortgelijke verhalen. Acht van hen deden hun verhaal in de driedelige documentairereeks Het proces dat niemand wou, waarvan woensdagavond de eerste aflevering werd uitgezonden door VRT Canvas.
Daarin werd zeldzaam goed blootgelegd volgens welke patronen dit type machtsmisbruik kan verlopen, en hoe groot en complex de impact ervan is op de slachtoffers. Zij schaamden zich ervoor dat ze niet (nog) eerder en duidelijker ‘stop’ hadden gezegd toen hun werkgever was begonnen met zijn berichtjesbombardement. De Pauw had ze een schuldgevoel aangepraat dat ze moeilijk van zich af konden schudden. Hij was het die fout had gezeten, dat wisten ze best – en toch bleef daar steeds het zelfverwijt: wat had ík anders kunnen doen? Henrard droeg tegenwoordig geen jurkjes of rokjes meer naar haar werk, vertelde ze. Omdat ze nooit meer het gevoel wilde krijgen dat ze zelf iets had uitgelokt.
Het gaat maar door
De mediawereld lijkt inmiddels naarstig op zoek naar manieren om grensoverschrijdend tegen te gaan. De NPO publiceerde gisteren een actieplan, en veel mediabedrijven bieden hun medewerkers een (verplichte) online cursus aan over respectvol samenwerken. Al wekt het weinig vertrouwen wanneer sommige van die medewerkers zo’n initiatief openlijk afvallen. „Als de directie slim is, vergeten ze mij dat ding toe te sturen”, benadrukte Johan Derksen in Vandaag Inside (Talpa). „Ik doe al veertig jaar aan grensoverschrijdend gedrag”, vulde René van der Gijp hem aan. „Ik ben niet van plan daar de laatste vijf jaar mee te stoppen.”
Het thema ‘controversiële mannen’ begon de woensdag wel erg te overheersen zo. Op NPO2 ging dat feest gewoon door, want daar was Tijl Beckand (niet controversieel) nog steeds in het voetspoor aan het treden van Richard Wagner (wel controversieel). In deze vierde aflevering – ‘Het idool’ – was Beckand bij het deel van Wagners leven beland waarin hij een groot fan en donateur vond in de Beierse koning Ludwig II. De componist bezocht Ludwigs kastelen en reisde daarna door naar München, waar hij goed in zijn megalomane velletje zat en er een hobby van maakte machtige figuren te beledigen. De koning was dol op hem, dus wat kon hem gebeuren?
Zo leken de controversiële mannen die woensdagavond de revue passeerden zich vaak onaantastbaar te wanen. Ze hadden zich immers naar de top gewerkt met hun bijdragen op het gebied van kunst en cultuur: Wagner had zijn baanbrekende muziek, De Pauw had zijn veelgeprezen rollen en scenario’s, en de mannen van Vandaag Inside, die hebben… eh… nou ja. Die hebben gewoon nog een cursus te doen.
De NPO heeft woensdag het langverwachte plan gepresenteerd om de sociale veiligheid op de werkvloer te verbeteren. Het plan volgt op het rapport van de Commissie-Van Rijn, die maandenlang onderzoek deed naar grensoverschrijdend gedrag binnen de publieke omroep en concludeerde dat grensoverschrijdend gedrag breed speelt bij de NPO.
Volgens Mariëtte Hamer, regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld, is het plan om een veiligere werkcultuur te creëren is volgens Mariëtte Hamer hoopgevend, maar nog niet concreet genoeg. Dat schrijft ze woensdag in een brief aan demissionair staatssecretaris Fleur Gräper-van Koolwijk (Cultuur en Media, D66), meldt persbureau ANP. Hamer schrijft dat er nog veel nodig om een echte cultuurverandering bij de omroep teweeg te brengen. „Ik ben hoopvol, maar tegelijkertijd bezorgd. En als we naar het recente verleden kijken is er ook nog weerstand te beslechten.” Daarnaast mist Hamer een „stok achter de deur”. „Wat als de plannen onvoldoende tot stand komen?”
Lees ook Onderzoek NPO legt pijnlijk bloot hoe falend leiderschap omroepmedewerkers in psychische nood stort
Eigen plan omroepen
Het plan van de NPO lekte eerder deze maand voor een groot deel al uit nadat RTL Nieuws het in handen had gekregen. Toen werd duidelijk dat in het plan staat dat omroepbazen maximaal tien jaar mogen aanblijven en dat presentatoren beter begeleid moeten worden. Ook komt er een gedragscode en een speciale commissie voor slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag die niet meer naar hun werk kunnen of willen gaan.
Hamer laat in haar brief weten dat het van belang is dat de omroepen binnen het publieke bestel ook eigen plannen gaan maken, in navolging op het overkoepelende plan. „Zij zullen op alle niveaus medewerkers moeten betrekken om tot een goede aanpak te komen. De NPO kan daarbij een belangrijke verbindende rol spelen, maar moet die ook nog meer invullen.”
De komende weken moet duidelijk worden of de NPO en de omroepen in staat zijn om de onderliggende angstcultuur „om te buigen naar een veilige omgangscultuur”, schrijft Hamer. Komende zomer komt Hamer met het tweede deel van haar reflectie op het plan, gebaseerd op gesprekken die ze de komende tijd bij de publieke omroep zal voeren.
Radiolegende Peter Flik werd in 1963 tot zijn eigen verbazing aangenomen bij de radio. Hij had totaal geen ervaring, maar hij vond het altijd al een mooi medium. Tegen Bas Sleeuwenhoek van Reporters Online zei hij vorig jaar: „Op de radio hoorde ik pratende mannetjes, Russische marsmuziek, fluittonen van over de hele wereld. Hoe minder ik ervan verstond, hoe mooier. Televisie beperkt zich door wat je voorgeschoteld krijgt, waarnaar je móét kijken. Radio maakt beelden in je hoofd. Je hoort iets en er ontstaat er een film, een landschap, een gevoel. Daarom is radio fascinerender dan televisie.”
Hij was afkomstig uit een, zoals hij het zelf omschreef, „gewoon middenstandsgezin” in Den Bosch, en reageerde als 25-jarige in 1963 op een advertentie in de krant. Er werd iemand gezocht voor de V.P.R.O schoolradio. Dat leek hem wel wat, hij was op dat moment onderwijzer in Utrecht, maar dat beviel niet echt. Tegen vriend en radiocollega Ronald van den Boogaard zei hij jaren later over die tijd: ‘Alles werd je geleerd: Schuifkrijt, toonladders, didactische principes, het kon niet op. Maar hoe je met kinderen diende om te gaan en vooral met kinderen van gescheiden ouders moest je zelf maar uitvinden.’
Alles was mogelijk
Bij de radio was hij op zijn plek. Het gebrek aan ervaring weerhield hem er niet van zich al meteen te onderscheiden door zijn grote fantasie, zijn intuïtieve aanpak en zijn mooie, bescheiden klinkende, zachte stem. Hij paste goed in het vrijzinnige milieu. Het tijdperk van de dominees, die tot dan toe de omroep hadden bestierd liep ten einde.
Geestverwanten als Wim Noordhoek en Jan Donkers werden zijn collega’s. Met hen maakte hij onder andere het jongerenprogramma Hee, waarvoor ze in 1969 een hoorspel bedachten waarin er in Amsterdam een opstand onder jongeren was uitgebroken. Journalist Jan Konijnenbroek deed verslag van de bestorming van Het Huis van Bewaring en van vechtpartijen met de politie, er was een gefingeerd interview met toenmalig burgemeester Samkalden, waarvoor ze gebruik hadden gemaakt van archiefopnames van zijn stem. Dit alles klonk zo levensecht dat de VPRO (de puntjes tussen de letters waren inmiddels verdwenen) honderden telefoontjes kreeg van verontruste luisteraars. Toen bleek dat Flik en de zijnen alles hadden verzonnen, zegden 350 mensen hun lidmaatschap op.
Iets soortgelijks gebeurde in 1975. Aanleiding was de zoektocht naar de saaiste stem van Nederland. Hij werd gevonden in Maastricht. Fliks collega Van den Boogaard: ‘We haalden hem naar Hilversum. Ik zocht in een bibliotheek het eentonigste boek dat ik kon vinden: Bomen planten in Assen of zoiets, uit 1926. Goed, we begonnen de live-uitzending. De man met de saaie stem las voor uit het boek. Laten we zeggen twintig minuten. Aan het einde draaiden we zijn stem weg. Langzaam. Tot nul. De radiostilte begon. Ik had opnameapparatuur laten installeren op verschillende plekken, zoals in een telefooncentrale en in controleruimtes. Na ongeveer een half uur zonden we uit wat daar gebeurde. We hoorden geschreeuw, verontruste luisteraars belden op. Er werd gedacht aan het uitbreken van de Derde Wereldoorlog, aan desastreuze aanslagen. Kortom, er heerste totale verwarring. Omdat die stilte er nooit was.’
Ontregeling is kenmerkend voor Fliks radiostijl, al vond hij het zelf toch meer een soort strijd tegen de gewoonheid en „het stomme gelul” dat je overal al hoort.
Spraakmakend totaalprogramma
Dat kwam goed tot uiting in Het Gebouw, een totaalprogramma dat hij in 1984 bedacht. Flik, tegen Bas Sleeuwenhoek: „Jan Haasbroek, (toenmalig directeur radio van de VPRO, red.) belde me op. Hij vroeg me of ik naar de ‘s-Gravelandseweg in Hilversum wilde komen. Hij zei: ‘Zie je dat gebouw aan de overkant? Daar trekken we met de radio in, verzin jij maar een formule voor een mooi programma’.” Nou, de titel zat meteen in mijn hoofd. HET GEBOUW. Voluit, zoals dat vaak met gebouwen gaat. Met een receptie die doorverwees naar de afdelingen Binnenland, Buitenland, Ondervragingen, Muziek, noem maar op.”
Het was een spraakmakend programma, niet alleen vanwege de revolutionaire vormgeving maar ook door de inhoud, met onder meer iedere week een buitenlandreportage, een vrouwendiscussieforum en aandacht voor de kernwapenwedloop. Die aandacht ging zo ver dat er tijdens één van de uitzendingen urenlang alleen maar het geluid van de sirenes van het luchtalarm werd uitgezonden, als reactie op het voorgenomen besluit van de NAVO om kruisraketten in West-Europa te plaatsen.
Er was af en toe ook plaats voor marathoninterviews, er was elke week live muziek en er waren de relativerende teksten van Arie Kleijwegt en zogenaamde memo’s van omroeper Cor Galis die steevast eindigden met de woorden: „bellen Jochems, bellen!” Waarop journalist Ger Jochems de telefoon ter hand nam en de misstand, die Galis in het memo had aangeroerd, tot op de bodem ging uitzoeken.
Cabaretier Hans Dorresteijn had ook een eigen bureau in Het Gebouw, daarachter vandaan las hij zelfbedacht nieuws van het DPA, Dorrestijns Pers Agentschap voor. Het totaalprogramma zou tien jaar blijven bestaan.
‘De hele radio naar de klote’
In de jaren negentig werd het steeds moeilijker om de formule overeind te houden. De omroepen gingen meer gezamenlijk doen. De VPRO ging daar voorzichtig in mee. Er moesten meldingen van files worden uitgezonden, voor sport moest alles aan de kant, tot walging van Flik en een aantal collega’s. Hij was het op een gegeven moment zo zat, dat hij een protest schreef, dat hij liet uitspreken door Arie Kleijwegt.
protesttekst, uitgesproken door Arie KleijwegtPeter Flik Dat er een verbod komt om dingen uit te zenden die ergens over gaan of te lang zijn. Het is gewoon gelul wat er uit die zwetende luchtzwatels en klerelijers tevoorschijn komt!Peter Flik protesttekst, uitgesproken door Arie Kleijwegt
„Ach, dat heeft toch allemaal geen zin meer,” riep Kleijwegt in de uitzending, terwijl hij servies kapotsmeet. „Hier een beetje omroepen wat de VPRO nog van plan is, terwijl de hele radio naar de klote wordt geholpen door de Lex Hardings, de Haasbroeken, de Marcellen van Dams… Dat lult allemaal maar door! Dat er op die radio in de toekomst alleen nog lichte informatie en middle-of-the-roadmuziek mag worden uitgezonden. Dat er een verbod komt om dingen uit te zenden die ergens over gaan of te lang zijn. Het is gewoon gelul wat er uit die zwetende luchtzwatels en klerelijers tevoorschijn komt!”
Dat was Flik ten voeten uit. Slechts kunnen floreren als er alle vrijheid is om te kunnen maken wat je zelf wil. Hij werkte na Het Gebouw nog vier jaar bij de VPRO. In 1998 ging hij met vervroegd pensioen en emigreerde hij met zijn vrouw Edith naar een klein dorp in het zuiden van Hongarije, waar hij op 22 maart overleed.
Flik heeft de grenzen van het medium radio verlegd, taboes doorbroken, gezocht naar een balans tussen journalistiek en activisme, het pad geëffend voor jongere makers, hij heeft laten zien hoe eindeloos de mogelijkheden van audio zijn. Hij blijft altijd in onze ether.
Het gerechtshof in Amsterdam heeft Jort Kelder dinsdag in hoger beroep gelijk gegeven in zijn al vier jaar slepende conflict met Google. Dat schrijft persbureau ANP. De rechter oordeelde dat Google in 2020 te weinig heeft gedaan om nepadvertenties met de beeltenis van Kelder te weren. Het gaat om malafide berichten waarin het hoofd van een bekende Nederlander wordt gebruikt als clickbait om cryptomunten te verkopen, gelinkt aan de websites van bitcoinfraudeurs.
Kelder spande in 2022 samen met Alexander Klöpping, Arjen Lubach en Willem Middelkoop een zaak aan tegen Google en Twitter. In datzelfde jaar werden de techbedrijven juist in het gelijk gesteld door de rechtbank in Amsterdam. Die oordeelde dat niet Google en Twitter, maar de adverteerders verantwoordelijk zijn voor de nepberichten.
Het gerechtshof concludeert echter dat Google na een eerdere klacht van Kelder had moeten controleren of soortgelijke advertenties geblokkeerd werden. Door daar niet scherp genoeg op te zijn, acht het gerechtshof Google wel aansprakelijk voor de schade die Kelder heeft geleden. In een aparte procedure wordt vastgesteld hoe hoog de schadevergoeding is die Google aan Kelder moet betalen, de datum daarvan is nog niet bekend.
Lees ook ‘Toen zei die man tegen ons: Ik ga jullie rijk maken’
Ronja. Alleen al de naam, uitgesproken met zo’n fijne, Scandinavisch rollende ‘r’, roept bij een hele generatie Nederlanders beelden op van hoge bomen en mist die dreigend en betoverend uit een met mos bedekte bosgrond opstijgt. Van woeste watervallen, een in tweeën gespleten burcht en krijsende vogelheksen. Maar vooral van één vreselijk stoer meisje dat tussen al deze gevaren behendig navigeert: Ronja de roversdochter.
Wie opgroeide in de jaren tachtig (of ouders heeft die dat deden) las waarschijnlijk het beroemde boek van Astrid Lindgren uit 1981 over de stoere, elfjarige dochter van de middeleeuwse rover Mattis die samen met haar beste vriend Birk avonturen beleeft in bossen vol mythische wezens. Vanaf deze week mag de inmiddels ruim veertig jaar oude klassieker een hele nieuwe generatie kinderen gaan betoveren dankzij een twaalf afleveringen tellende Netflix-serie: Ronja de roversdochter.
De serie, waarvan het eerste deel donderdag op de streamer verschijnt, werd geschreven door Hans Rosenfeldt (The Bridge, Marcella) en geregisseerd door Lisa James Larsson (Victoria). Twee mensen die toevallig juist geen nostalgische herinneringen hebben aan het boek, of de film die in 1984 verscheen, vertellen ze tijdens een Zoomgesprek vanuit Zweden. Rosenfeldt omdat hij net te oud was toen het boek uitkwam (hij las het uiteraard wel, maar dan als volwassene). En de Zweeds-Engelse James Larsson omdat ze opgroeide in Londen. „Ik kende het verhaal zelfs helemaal niet tot drie jaar geleden”, zegt James Larsson. „Al denk ik om eerlijk te zijn dat het gebrek aan persoonlijke nostalgie juist goed heeft gewerkt. Het heeft voorkomen dat ik een enorme druk voelde om dit verhaal te vertellen.”
Beeld Audrius Solominas
De serie is een adaptatie van het boek, benadrukt Rosenfeldt. Geen remake van de film. „Het doel was om Ronja naar een nieuw publiek te brengen, een generatie die waarschijnlijk Harry Potter of Lord of the Rings al heeft gezien”, zegt hij. „We wilden het verhaal moderniseren, zonder de kern van het origineel te verliezen.”
Om twaalf afleveringen te kunnen vullen, moest Ronja’s universum, zoals Rosenfeldt het omschrijft, wel iets worden uitgebreid. Zo krijgt de ingewikkelde relatie tussen Birk en zijn vader Borka in de serie meer ruimte dan in het boek en stapt Ronja minder snel over het feit heen dat haar vader een rover is, iets dat ze verafschuwt en nooit zal goedkeuren. Thema’s die in het boek door Lindgren enkel werden aangestipt. Een van de opvallendste toevoegingen aan de serie is het vlak bij Ronja’s burcht gelegen dorp. De inwoners lijden onder de roofpraktijken van Mattis en zijn grootste concurrent Borka, rovers die er een sport van maken iedere wagen vol goederen op weg naar de nederzetting te overvallen.
Toevoegingen
Ook de twee vrouwelijke ridders die jacht maken op de rovers zijn een verzinsel van schrijver Rosenfeldt. „Maar we hebben bij alles voortgeborduurd op Lindgrens ideeën. In het originele verhaal zijn de ridders bijvoorbeeld ook een constante aanwezigheid in het bos, alleen hebben ze weinig effect op het verhaal.”
Dat het dorp een nieuwe locatie binnen het verhaal is, heeft overigens ook praktische overwegingen. Het zorgde ervoor dat er een plek was waar gefilmd kon worden zonder dat de aanwezigheid van Kerstin Linden en Jack Bergenholtz Henriksson, die Ronja en Birk spelen, nodig was. De twee jonge acteurs, die uit vierduizend kinderen werden gekozen voor de hoofdrollen, mochten vanwege hun leeftijd maar een beperkt aantal uren achterelkaar filmen.
Ronja de roversdochter is volgens de makers dan ook een van de grootste Zweedse televisieproducties ooit (de serie werd pas na voltooiing door Netflix aangekocht). „Dit is een fantasyserie en een kostuumdrama”, zegt James Larsson. „Een serie als deze, die ook nog eens een internationaal publiek zal bereiken, werd niet eerder in Zweden gemaakt.” Zo werd 11 maanden lang op locatie gefilmd om alle jaargetijden in beeld te kunnen brengen. En ook op de special effects werd niet beknibbeld. De vogelheksen bijvoorbeeld, die in de jarentachtigfilm behoorlijk angstaanjagend maar wel duidelijk nep zijn, zijn dit keer oprecht imposante, duistere wezens die in een horrorserie voor volwassenen niet zouden misstaan. Dat terwijl Ronja de roversdochter een serie voor jonge kinderen is.
„Ze zijn expres zo eng gemaakt”, vertelt James Larsson. Want zonder die duistere kanten is Ronja geen Ronja, meent ook Rosenfeldt: „Het maakt de angst voor wat er allemaal in die bossen schuilgaat en de gevaren die er op de loer liggen, echt.” De makers adviseren ouders wel om de serie met hun kleine kinderen, kinderen tot een jaar of elf, mee te kijken. „Dit is geen serie waarbij je je kind voor de televisie zet terwijl je zelf gaat koken”, zegt Rosenfeldt. Ronja de roversdochter is voor de hele familie, vinden de makers. „We hebben het voor kinderen gemaakt, maar wel met hun ouders in ons achterhoofd omdat we weten dat de huidige veertigers een sterk nostalgische band hebben met het origineel.”
Al zijn die veertigers die opgroeiden met de roversdochter volgens Rosenfeldt wel iets vergeten dat Lindgrens Ronja ze toch ooit echt heeft geleerd: hoeveel positieve invloed de natuur heeft op ons welzijn. „Ik denk dat heel veel kinderen tegenwoordig helemaal niet weten hoe bijzonder het is om in de natuur te spelen”, zegt hij. Iets dat volgens de schrijver vooral komt doordat ouders tegenwoordig te bang zijn voor de gevaarlijke dingen die in een weidse, ongerepte omgeving kunnen gebeuren waardoor ze hun kinderen er niet in durven los te laten.
„De generatie kinderen waarvoor we deze serie hebben gemaakt, weet hierdoor niet hoe warm je band met de natuur kan zijn, of hoe rustig je je voelt wanneer je alleen bent tussen de bomen. Als we die kinderen met Ronja een klein zetje richting de natuur kunnen geven, zou dat geweldig zijn.”
De eerste 6 afleveringen van Ronja de roversdochter staan donderdag op Netflix. De overige 6 afleveringen volgen later dit jaar.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data113638323-f34451.jpg|https://images.nrc.nl/V5YdlaRxBF0GUTB2gL2hqFxu1Co=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data113638323-f34451.jpg|https://images.nrc.nl/sm7LpD67tr5y2sxTgN1olwuiPjw=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data113638323-f34451.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data113494636-e2bbe3.jpg|https://images.nrc.nl/_LCZDBJZECWOMxf5opuq0ZCo4vY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data113494636-e2bbe3.jpg|https://images.nrc.nl/grRyn78irCq6r3nKMo0vAez26R4=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data113494636-e2bbe3.jpg)
