Category: Tech en Media

Het menselijke hart slaat tussen zestig en honderd keer per minuut. Dat van kleinere dieren tikt sneller, dat van grotere trager. Dit feit gebruikt Invisbilia-presentator Alice Spiegel om invoelbaar te maken dat tijd en schaal verbonden zijn in het menselijk bewustzijn. Hoe groter en trager iets beweegt, zegt Spiegel, hoe moeilijker het voor mensen is om waar te nemen. Neem de hartslag van een walvis, of: het klimaatprobleem. Deze poëtische gedachte luidt een verhaal in over vier mannen, die ieder vanuit hun eigen expertise tot dit inzicht kwamen, en vervolgens de handen ineenslaan om het tijd-en-schaal-probleem van klimaatverandering op te lossen. De wonderlijke vertelling van hun creatieve en noodgedreven denkproces, vol walvisgeluiden en kunstmatige intelligentie, blaast wat hoop in een uitzichtloze situatie.

Delen

Mail de redactie

De zeventienjarige Lynne Cox is een goede zwemmer. Op haar vijftiende zwom ze als snelste van de wereld door het Engelse Kanaal, een record dat ze een jaar later zelf brak. Ook nu zwemt ze elke ochtend bij zonsopkomst in De Stille Oceaan. Een vaste route, tussen de pier en de steiger. Maar op een ochtend voelt het water anders. Niet als de vloeibare deken die ze zo goed kent, maar… hol. Alsof iets haar naar voren trekt. Dan ziet ze de grote schaduw onder haar. Een babywalvis die zijn moeder kwijt is. In deze aflevering van This is Love, een podcast vol magische verhalen, moet Lynne een keuze maken: brengt ze zichzelf of dit dier in veiligheid?

Delen

Mail de redactie

Ook het dierenrijk kent sterren: Bokito bijvoorbeeld, of Laika, of Lassie. En natuurlijk Willy, die in de film Free Willy een vriendschap opbouwt met mensenkind Jesse. De populariteit van de orka, die eigenlijk Keiko heet en gescout werd in een Mexicaans pretpark, ontketende een kleine revolutie. Want wat doet zo’n slim, bijzonder wezen in een bassin? De publieke verontwaardiging leidde in de jaren 90 tot een wetenschappelijk experiment: wat als we dit gevangen dier daadwerkelijk vrijlaten? De makers van Serial en The New York Times blikken terug op dit experiment, dat – net als in de film – leidt tot epische vriendschappen en dramatische conflicten – tussen experts. Want hoe train je een gedomesticeerd dier om ‘wild’ te zijn. Lukt dat? En is het wel aan de mens om te bepalen wat ‘wild’ betekent?

Delen

Mail de redactie

Drie jaar geleden maakte het eerste seizoen van de Netflix-animatieserie Arcane veel indruk. De duurste animatieserie ooit (250 miljoen dollar) won vier Emmy’s en recensenten waren lyrisch over de kleurrijke animatie en de kwaliteit van de stemacteurs, onder wie Hailee Steinfeld. Deze maand verscheen het langverwachte slotstuk na drie jaar productie. In een oogopslag is duidelijk dat de animatie nóg indrukwekkender is, maar de verhaallijnen, die voortbouwen op het kaartenhuis van het eerste seizoen, vertonen nog steeds dezelfde zwaktes.

Arcane speelt zich af in de fictieve stad Piltover die het toonbeeld is van innovatie en welvaart. Daaronder bevindt zich een armoedige stad waar ‘topside’ regelmatig mee in oorlog is: de Fissures, ofwel de ‘undercity’. De serie volgt de vriendschap van twee jonge wetenschappers in topside, Jayce en Viktor, die proberen een door hun ontdekte natuurkracht, de arcane, te gebruiken om het volk te helpen. Tegelijk volgen we in de Fissures twee zussen, Violet (of ‘Vi’) en Powder (Ofwel ‘Jinx’), die vroeg in de serie bruut van elkaar gescheiden worden en vervreemden van elkaar.

Door de vijandigheden tussen de steden komen personages constant tegenover elkaar, of juist naast elkaar te staan. Violet en Powder vinden elkaar aan tegengestelde kanten in het conflict en proberen elkaar achtereenvolgens zowel te redden als te vernietigen. Jayce en Viktor raken op gespannen voet met elkaar als de door hen ontwikkelde technologie, die bedoeld was voor welvaart en vrede, wordt ingezet als wapen tegen de undercity. De undercity zet op zijn beurt een kracht-versterkende drug in. In een constante wapenwedloop monden de ambities van de personages herhaaldelijk uit in het misbruik van wapens en krachten waarvan de gevolgen uit de hand lopen. De overwegingen en emoties die achter deze acties schuil gaan zijn voor de kijker voelbaar, en maken de serie intellectueel prikkelend.

Vermijdbare cliché’s

De centrale thema’s van de serie over broeder-en zusterschap, en de keerzijden van ambitie en wetenschappelijke vooruitgang resulteren in een indrukwekkend staaltje schrijfwerk. Toch onderneemt de serie soms meer dan hij overtuigend kan uitwerken, hierin vertoont seizoen twee dezelfde zwaktes als seizoen een. De introductie van vergetelijke personages met weinig impact voelt soms als tijdverspilling. Daarnaast vervalt het verhaal soms in vermijdbare cliché’s. Een enkele keer sluiten scènes slecht aan op de personages en voelen ze geforceerd. Verder verlopen verhaallijnen soms haastig en rommelig.

Toch slaagt de serie erin de meeste verhaallijnen en thema’s tot een bevredigend einde te brengen. In dat einde lijkt de serie zich bewust van zijn eigen gebreken. Een van de mooiste lessen van de serie uit zich in een uitspraak van Viktor die, na een ingrijpende poging om middels de wetenschap al het leed in de wereld op te lossen, zegt: „There is no price to perfection, only an end to pursuit.”

Arcane overstijgt de kinderlijke reputatie van het tekenfilm-genre met beeldschone animatie en diepe verhaallijnen. Een opvallend kenmerk van de serie is de grote hoeveelheid artiesten die met hun nummers veel gevoel aan de serie geven, van Sting en Imagine Dragons in het eerste seizoen, tot Stromae, Twenty One Pilots en Linkin Park in seizoen twee. Voor sommigen zal de combinatie aan uiteenlopende animatie-en muziekstijlen teveel van het goede zijn. Voor wie juist zoekt naar een creatieve mix van beeld, verhaal en geluid, is Arcane iets dat je niet kan missen.

Delen

Mail de redactie

De nieuwe documentaire Beatles ’64 begint met stemmige beelden van John F. Kennedy, waardoor je even denkt in de verkeerde film te zijn gestapt. Het idee van deze proloog is: de Britse popgroep reisde voor het eerst naar de Verenigde Staten kort nadat de Amerikaanse president werd vermoord. The Beatles landden in een gedesillusioneerd land in rouw dat snakte naar wat afleiding, en verlangde naar nieuwe herauten van betere tijden. Een geïnterviewde fan zegt: „Dat is wat muziek kan: het bloeden stelpen. Mijn vader kwam nooit over de moord op Kennedy heen. Ik wel.”

The Beatles waren al groot in Engeland, maar in de VS bestond aanvankelijk niet zo veel belangstelling voor Britse muziek. Dat veranderde toen hun vijfde single ‘I Want To Hold Your Hand’ eind januari 1964 op nummer één in de Amerikaanse hitlijst kwam. Na hun optreden in tv-programma The Ed Sullivan Show, vielen 73 miljoen kijkers als een blok voor de artiesten uit Liverpool. Deze documentaire draait om de tegenstelling tussen de krankzinnige opwinding van nieuwsmedia en fans gedurende de eerste twee wittebroodsweken van „Beatlemania” en de rust van de bandleden in het oog van de orkaan. Ze zijn zo normáál. De band gedraagt zich als op een schoolreisje, vier vrienden die een beetje melig rondhangen in hotelkamers.

Voor The Beatles zelf was het ook iets bijzonders, hun eerste bezoek aan Amerika, het land waar de rock-’n-roll werd geboren. Zangeres Ronnie Spector van de Ronettes nam ze mee naar Spanish Harlem waar niemand ze herkende. De Britten keken uit naar ontmoetingen met soulgroepen The Isley Brothers en The Miracles – hun muzikale helden van wie ze liedjes coverden. Bandleider John Lennon duidde hun populariteit in de VS later als: The Beatles maakten zwarte muziek nóg witter dan Elvis.

Verliefd

Het gros van de documentaire bestaat uit beelden van de gebroeders Albert and David Maysles, ontleend aan What’s Happening! The Beatles in the U.S.A., de tv-documentaire die ze in 1964 maakten voor tv-zender CBS. Met hun innovatieve, vanaf de schouder gedraaide cinéma verité geven ze een enerverend beeld van hoe Beatlemania er van binnenuit uitzag. Het zoetste is de scène van een gezin dat in de huiskamer naar de Ed Sullivan Show kijkt. De dochters houden zich in, met de ouders en de camera erbij, maar je ziet ze in een paar minuten tot over de oren verliefd worden op The Beatles en op de nieuwe tijden die aanbreken.

Dit is niet bepaald de eerste documentaire die over The Beatles wordt gemaakt. Brengt deze wat nieuws? Niet echt. Hij bestaat dus voornamelijk uit beelden uit een eerdere documentaire. De nieuwe commentaren, van onder meer Beatles Paul McCartney en Ringo Starr, soulzangers Smokey Robinson, Ronald Isley en diverse fans die er toen bij waren, leveren niet veel verse inzichten op. Wel mooi is dat diverse geïnterviewden wijzen op de nieuwe vorm van mannelijkheid die The Beatles brachten: geen macho spierbundels die klaar stonden om beren dood te schieten, maar gevoelige jongens met lang haar.

Delen

Mail de redactie

Journalist Paul Damen, die woensdag dood werd gevonden in zijn huis in Amsterdam, kreeg in het Nieuw Israëlietisch Weekblad, een bitterzoete in memoriam. Het Joodse tijdschrift had ontdekt dat de zeventigjarige oud-hoofdredacteur zijn Joodse afkomst had verzonnen.

Zijn vriend Arthur van Amerongen had geprobeerd een Joodse begrafenis te regelen, zo meldt hij op het opinieplatform GeenStijl, waarbij hij stuitte op Damens paspoort waarin een katholieke doopnaam prijkte: Paulus Henricus Maria. Van Amerongen benaderde broer Han Damen die de genadeslag gaf: geen spoor van Joods bloed en Shoah-leed in de familie. In zijn artikel zoekt Van Amerongen naar vergelijkbare gevallen en noemt hij het Jiddische begrip angejiddeld, voor gojim die zich graag in Joodse kringen begeven of zich anderszins identificeren met het Jodendom.

Paul Damen (Den Bosch, 1954-2024), een markante, luidruchtige man met een scherpe pen en een fabelachtig geheugen, kwam al jong uit Brabant naar Amsterdam gedreven. Hij was aanvankelijk communist en kraker en bleef zijn leven lang stamgast van het Amsterdamse café De Pels. Damen werkte voor opiniebladen De Groene en de Haagse Post, de Amsterdamse zender AT5, de Joodse Omroep en het Joodse platform Jonet. Verder schreef hij biografieën over Renate Rubinstein en Paul de Leeuw.

En hij was dus één jaar hoofdredacteur van het Nieuw Israëlietisch Weekblad. Hij schreef onder meer dat zijn Joodse tantes waren vermoord in het vernietigingskamp Sobibor en dat zijn Joodse moeder zwaar getraumatiseerd uit de oorlog was gekomen. Hij hield zich onder meer bezig met het probleem van de naoorlogse Joodse weeskinderen.

Wilkomirksi-syndroom

Damen is zeker niet de eerste journalist en schrijver die zich ten onrechte een Joodse identiteit en een Shoah-verleden aanmeet. De Nederlandse schrijvers Boudewijn Büch en Carl Friedman (Carolina Klop) gingen hem voor. In Duitsland komt dit fenomeen zo vaak voor dat er een speciale term voor is gemunt: Kostümjuden. Ook gebruikelijk is de term ‘Wilkomirksi-syndroom’, genoemd naar Binjamin Wilkomirski die een bekroonde bestseller schreef over zijn kindertijd in concentratiekampen. Later bleek dat de Zwitserse klarinettist, die eigenlijk Bruno Doessekker heette, de kampen slechts als toerist had bezocht.

De ontmaskering van pseudo-joden gaat doorgaans met veel ophef gepaard. Naast verontwaardiging van alle lezers die hebben meegeleefd met de bedriegers en die zich nu bekocht voelen, komt dit door het trauma van de Shoah – de volkerenmoord door de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog. Overlevenden en nabestaanden vinden het kwetsend en onsmakelijk dat bedriegers met dit verleden aan de haal gaan en gratis gewin halen uit andermans leed. Een ander gehoord argument is dat verzonnen Shoah-verhalen koren op de molen zijn voor Holocaustontkenners.

Wat bezielt een mens om zich valselijk voor Joods uit te geven? De bekendste kostuumjoden schreef memoires die bestsellers werden. Dat leverde hun geld, heldendom, prijzen en medeleven op. Het omarmde slachtofferschap, zo betoogde schrijver Arnon Grunberg onlangs op X, kan je tegenwoordig status en spreekrecht verlenen. Een geregeld opgeworpen psychologische duiding is dat de pseudo-jood ernaar verlangt om bij een groep te horen.

De Nederlandse rechtspsycholoog Harald Merckelbach wees in zijn analyse van de zaak-Wilkomirksi op psychologische fenomenen als de pseudo-herinnering. Wilkomirksi was depressief, ging op aandringen van zijn psycholoog op zoek naar een trauma en vond die in de concentratiekampen die ze samen bezochten, wat leidde tot het aanmaken van pseudo-herinneringen. Verder wijst Merckelbach op de menselijke neiging om tegenslagen en mislukkingen in een groter verband te plaatsen. Klein leed gaat dan op in groot leed.

Vaak blijken de pseudo-joden ook over andere zaken te fabuleren. Wilkomirksi verzon eerder een ongeneeslijke ziekte, Boudewijn Büch bedacht een overleden kind en een miljoenenerfenis. De Duitse blogger Marie Sophie Hingst beweerde dat ze in New Delhi een ziekenhuis had gesticht en dat ze seksuele voorlichting had gegeven aan vluchtelingen. Nadat ze door de mand was gevallen pleegde Hingst zelfmoord, waarna het debat in Duitsland enigszins kantelde: moest je een klaarblijkelijk geestelijk labiele persoon wel zo hard aanpakken? Of was enige voorzichtigheid en mededogen op zijn plaats?

‘Rasverandering’

Vergaande identificatie van buitenstaanders zie je ook bij andere vervolgde minderheden. De Netflix-documentaire The Rachel Divide gaat over de Amerikaanse Rachel Dolezal die zich voordeed als Afro-Amerikaanse en werkte als woordvoerder van de zwarte belangenvereniging NAACP. Het Duitse model Martina Big had aanvankelijk de ambitie om „de grootste borsten van Europa” te bezitten. Hierna onderging zij een „rasverandering” en gaat sindsdien als „zwart” door het leven. Amerikanen die claimen dat ze inheems bloed hebben, worden Pretendians genoemd. De Mnikowoju Lakota-dichter Trevino Brings Plenty zei daarover: „Het is aanlokkelijk om de huid van een ondervertegenwoordigd volk te dragen. Ik begrijp het: smullen van de strijd, het verkennen van ingebeelde wortels, het leggen van de basis voor academische banen en publicatiemogelijkheden”.

Achteraf gezien blijken de verhalen van kostuumjoden vaak overduidelijke inconsistenties te bevatten, wat vragen opwerpt over de goedgelovigheid van het publiek. Een sterk voorbeeld is de Vlaamse Misha Defonseca (Monica de Wael) die in haar memoires beschreef dat ze als achtjarige Joodse vluchteling in een bos werd geadopteerd door een roedel wolven. Dat gebrek aan kritisch vermogen van de omgeving hangt waarschijnlijk ook samen met het Shoah-trauma: niemand is geneigd om het verhaal van een getraumatiseerde overlevende in twijfel te trekken.

Een actuele variant is de Duitse kwestie vorig jaar rond journalist Fabian Wolff, die onder meer schreef voor de Jüdische Allgemeine. Wolff was zeer kritisch over de Israëlische onderdrukking van de Palestijnen. Volgens rechtse critici was hij „excuusjood voor progressieve antisemieten” die in Wolff een onverdachte bondgenoot zouden hebben gevonden in hun kritiek op Israël. De ontmaskering van Wolff werd honend gebruikt tegen progressieve critici van Israël.

De Amerikaans-Duitse schrijver Deborah Feldman, bekend van Unorthodox, het door Netflix verfilmde boek over haar orthodox-joodse jeugd in New York, schrijft in haar laatste boek Judenfetisch over dit fenomeen, en over het misbruik van „Joodsheid” in het algemeen. Volgens haar hebben Duitsers een speciale gevoeligheid aangaande Joden. Uit schuldgevoel, zo betoogt ze, worden Joden kritiekloos geknuffeld en „op handen gedragen”. Pseudo-joden spelen hier op in. Tegelijk zetten rechts-nationalistische Duitsers de Joodse identiteit naar hun hand. In de Volkskrant zei ze vorig jaar over die overgevoelige Duitse houding: „Het is gericht op hun eigen verlossing, de wil om geheeld te worden”.

Delen

Mail de redactie

In het duister tasten

Een groep speleologen uit Piëmont trekt in 1961 naar de woeste Italiaanse regio Calabrië. Verborgen in het Pollino-gebergte ligt de ‘Abisso del Bifurto’, een nog niet in kaart gebrachte grot. In Michelangelo Frammartino’s adembenemend gefilmde Il buco (‘het gat’) doet een hedendaagse groep speleologen hun exploratie vijftig jaar na dato opnieuw. Gadegeslagen door een oude schaapsherder zakken ze langzaam de grot in. Waar de herder de omgeving op zijn duimpje kent, tasten zij letterlijk in het duister. Frammartino toont hun afdaling zonder dialoog – dat de film op het Duitstalige Arte is, maakt dus niet uit – en wisselt scènes in de pikdonkere Bifurto af met prachtige landschapsshots van het nationaal park Pollino.

Paleisintriges in de ruimte

Na het sciencefiction-epos Dune, de latere boeken en de films is er nu een tv-serie. Het zesdelige Dune: Prophecy speelt zich tienduizend jaar voor de succesvolle blockbuster van regisseur Denis Villeneuve af, ver voor de tijd van het messiaanse figuur Paul Atreides (gespeeld door Timothée Chalamet in de films). De serie toont de opkomst van moederoverste Valya Harkonnen (Emily Watson) en haar zus Tula (Olivia Williams). Zij zullen de invloedrijke orde oprichten die later bekend wordt als de Bene Gesserit. Deze mysterieuze groep vrouwen, gehuld in zwarte gewaden, speelt een grote rol in de Dune-verhalen.

Dankzij de paleistintriges, seks en geweld doet deze serie denken aan de fantasyserie Game of Thrones. Niet zo sterk als de films, maar wel onderhoudend.

Moderne Oekraïense folklore

Is S.T.A.L.K.E.R. 2 een fantastische game? Niet echt. Vanuit gamend perspectief is het een met enthousiasme gemaakte, maar vaak rafelige kopie van post-apocalyptische verkenningsgames als Fallout 3. Als cultureel fenomeen is deze game echter fascinerend: een opvolger van een spel dat in 2007 moed en trots bood aan Oekraïense gameliefhebbers en een nieuwe generatie gamemakers inspireerde met zijn game-folklore. Het team achter deel 2 moest halverwege het maakproces vluchten temidden van de Russische invasie van het land – in beeld gebracht in een boeiende documentaire. Je speelt een ‘stalker’, die de nog altijd radioactieve zone rond de kerncentrale van Chernobyl betreedt. De stugge individualisten aldaar proberen allemaal te overleven in onherbergzaam gebied vol mutanten.

Geuroverlast

5 Dagen gaat op zoek naar persoonlijke verhalen bij het nieuws. De gele NPO Radio 1-bus staat elke week in een andere gemeente in het land. Aankomende week staat de bus in Amsterdam Noord. De bewoners van een aantal wijken in Noord ervaren overlast van de nabijgelegen industrie in het Westelijk Havengebied. Het gaat dan vooral om geuroverlast, men ruikt een geur als die van verbrand rubber, maar daarnaast zijn er ook mensen die zich zorgen maken om hun gezondheid. De kunstmestfabriek ICL wordt vaak als grootste boosdoener aangewezen. Omwonenden praten over klachten als geïrriteerde luchtwegen. In de uitzendingen komen leden van bewonerscollectief Adem vrij aan het IJ aan het woord, lokale politici, een vertegenwoordiging van de kunstmestfabriek en toevallige passanten.

Delen

Mail de redactie