De oorlog in Gaza leidt tot verhitte discussies, ook op universiteiten. Volgens studenten zijn universiteiten medeplichtig aan genocide. Zij eisen dat besturen de banden met Israëlische instellingen en universiteiten verbreken. Om deze eisen kracht bij te zetten, worden tentenkampen opgezet. Sommige studenten schuwen daarbij de confrontatie niet. Aan de Universiteit van Amsterdam worden de protesten herhaaldelijk met politiegeweld ontruimd. Beelden van een bulldozer die door een barricade breekt, vernielingen aan universiteitsgebouwen en studenten die klappen krijgen van ME’ers, gaan de wereld over. Een nieuwe driedelige reeks van Medialogica Ontleedt onderzoekt de beeldvorming rondom de studentenprotesten. Daarvoor spreken ze met studenten, docenten, rectoren, OM, en de burgemeester van Amsterdam, Femke Halsema.
André Waardenburg
Langverwachte verfilming
De serie Honderd jaar eenzaamheid is eindelijk op Netflix verschenen. De roman uit 1967 van de Colombiaanse Nobelprijswinnaar Gabriel García Márquez geldt als een meesterwerk. Het boek (en nu de serie) is een kroniek over de familie Buendía, woonachtig in het fictieve dorp Macondo in de Colombiaanse jungle. Een vloek die over de familie hangt, vormt een terugkerend thema bij opeenvolgende generaties. Op productioneel vlak hebben de makers alles uit de kast gehaald: de serie ziet er prachtig uit. Toch was het duidelijk dat het geen makkelijke opgave was om een boek met zo veel personages te verfilmen, vertelde een van de schrijvers tegen NRC: „We hebben daarom de nadruk op twee sterke hoofdpersonen gelegd: Kolonel Buendía en zijn moeder Ursula, die het langst van iedereen leeft.”
Thijs Schrik
Shakespeariaans epos
Het regent nog altijd remasters; opgepoetste versies van oude games die met een likje verf weer speelbaar worden voor de moderne gamer. Maar weinig games hebben zo lang op zo’n opknapbeurt moeten wachten als Legacy of Kain: Soul Reaver (1999), een opvallend sterke verhalende game voor zijn tijd. Aspyr Media maakt het spel nu toegankelijk voor een nieuwe generatie. We ontmoeten vampier Raziel wanneer zijn maker Kain hem schijnbaar uit jaloezie vermoordt. Raziel wordt eeuwen later wakker als zielenvretend monster. Hij raakt steeds meer verbolgen door de wijze waarop alles – de wereld, zijn broers, Raziel zelf – verpieterd is geraakt door de stagnatie van Kains bewind, en wil wraak. Het fantastische stemmenwerk maakt dit een fascinerend, ronduit Shakespeariaans epos.
Len Maessen
Financiële loverboys
In Goed Ingelichte Kring bespreekt een panel van uitsluitend vrouwelijke prominenten actuele onderwerpen onder leiding van Chazia Mourali. Helaas kreeg zij onlangs te horen dat ze als presentator van het programma moet stoppen, vanaf januari. Deze zaterdag gaat het onder meer over de gevaren van financiële loverboys. Dat zijn types die er in slagen om vrouwen online voor zich te winnen. Ze doen zich voor als lief, begrijpend en zeer succesvol. Ze weten alles van beleggen. Het lukt ze om vrouwen grote sommen geld te laten overmaken, daarna verdwijnen ze, met het geld. Gedupeerde Maartje komt waarschuwen voor deze praktijken. Japke Kaastra, hoofd financiële gezondheid bij ING, laat er haar licht over schijnen. Daarnaast is rechtbankverslaggever Saskia Belleman te gast. en er is aandacht voor de prijswinnende animatiefilm Flow.
De 27-jarige Seun Matiluko, journalist bij de BBC, houdt heel veel van lezen, waarschuwt ze. En dat is precies wat ze doet, om meer te weten te komen over haar biculturele wortels. Ze is namelijk zowel Brits als Nigeriaans – of: zowel Nigeriaans als Brits. Maakt het eigenlijk uit welke nationaliteit eerst komt, vraagt ze zich af? Is ze wel écht Nigeriaans als ze geen Yoruba spreekt, en is in Groot-Brittannië geboren zijn genoeg om zich Brits te noemen? Matiluko onderzoekt het in vijf afleveringen, en spreekt met experts en ervaringsdeskundigen, allen Brits mét een West-Afrikaanse achtergrond. Ze vraagt hen honderduit over pratende drums, taalkwesties, stedelijke subculturen, allerhande vieringen en de perfecte jollof rijst. Bereid je voor op een energieke ontdekking van Seun’s (Niet Sean’s!) West-Afrikaanse wortels.
In kapsalon La Isla Bonita was het altijd gezellig. Opgewonden vrouwenstemmen bespraken met eigenaresse ‘abuela’ Esperanza hun leven, zowel dat in Deventer, als dat in de Dominicaanse republiek, terwijl ze hun ‘pelo malo’, hun slechte haar, proberen te temmen. Maar op een dag verandert alles. Vanwege het overlijden van haar ‘abuela’ (grootmoeder) keert de jonge Nelis, die een eigen leven in Amsterdam heeft opgebouwd, terug naar Deventer, en hoort dat haar oma haar de kapsalon nalaat. Én aan haar moeder. Maar die is toch dood?! Deze plottwist is het begin van een zwierig, meeslepend, op echte telenovela geïnspireerd audiodrama, waarbij je je door zowel het wervelende sounddesign als het slimme tweetalige script míddenin deze familiesaga waant. Want een saga is het: vol zwijgzame vaders, roddelende tantes, stomende stijltangen, mysterieuze cassettebandjes en een bloedstollende reis naar een mistig verleden.
Zorgvuldig vouwt gids Jair Beltran een landkaart van het dorp Aracataca open en vertelt aan een toerist welke plekken hij zeker moet bezoeken in dit geboortedorp van de beroemde schrijver Gabriel García Márquez. Gekleed in een militair pak uit de vorige eeuw, met medailles en een vlag, is Beltran getransformeerd tot Kolonel Aureliano Buendia, de hoofdpersoon uit het wereldberoemde boek Honderd jaar eenzaamheid van García Márquez. Na uitleg salueert hij naar de uit Milaan afkomstige Giampeiro Rossi (60), die het hek van het geboortehuis van Gabriel García Márquez – nu een museum – open duwt. „Tot ziens Kolonel”, groet Rossi terug, en citeert dan hardop de eerste regels uit de beroemde bestseller. „We zien elkaar, vele jaren later, als u voor het vuurpeloton staat.”
Deze week begint bij Netflix de verfilming van Honderd jaar eenzaamheid, volledig opgenomen in Colombia, in het Spaans en met een Colombiaanse crew. Het boek uit 1967 waarmee de in 2014 overleden Nobelprijswinnaar García Márquez de wereld veroverde. Een kroniek over de familie Buendía, waarbij een vloek die over de familie hangt, een terugkerend thema vormt bij opeenvolgende generaties. De stamhouders, het echtpaar Úrsula Iguarán en José Arcadio Buendia stichten in het boek het denkbeeldige en mythische dorp Macondo „aan de oevers van een snelstromende rivier die zich met haar doorschijnende wateren over een bedding spoedde van gladde stenen, wit en enorm als prehistorische eieren”, zo schrijft García Márquez. In een tijd dat „de wereld nog zo jong was dat veel dingen geen naam hadden, en als je het erover wilde hebben, je ze met de vinger moest aanwijzen”.
Magisch realisme
Het boek dat deels García Márquez’ eigen familiegeschiedenis omvat, vermengt de kleurrijke bovennatuurlijke verhalen vol mysterie en spiritualiteit die hij meekreeg van zijn grootvader (die kolonel was) en grootmoeder bij wie hij opgroeide in Aracataca. Zijn geboortedorp stond model voor Macondo. Het boek is ook een ode aan het magisch realisme, en de wereld en cultuur van het Caribische deel van Colombia waarin Gabo – zoals hij wordt genoemd – opgroeide. Een wereld waar de meest wonderbaarlijke en onwerkelijke dingen gebeuren; alchemisten die zweven op tapijten en een onwerkelijk hoge leeftijd bereiken, doden die aan tafel zitten en mee-eten, het mooiste meisje van het dorp dat midden op de dag opstijgt naar de hemel.
Er ging een wereld voor hem open toen hij García Márquez las als jongeman van twintig. „Een wereld die ik in Europa niet kende”, zegt Giampeiro Rossi terwijl hij ronddoolt door de vertrekken van het huis waar de schrijver tot zijn tiende met zijn grootouders woonde. Bij een lange opgedekte eettafel met erboven familieportretten staat hij stil. „Niet alleen door hoe hij die mystieke wereld beschreef, maar ook zijn personages en welk rol hij ze gaf waren nieuw voor me. De krachtige vrouwen die hij beschrijft, en waar een hele gemeenschap op leunde. Prostituees die als wijze raadgevers optreden, compleet nieuw was dat destijds voor mij”, zegt Rossi.
Marco Antonio González als José Arcadio Buendía in ‘Honderd jaar eenzaamheid’. Foto Juan Cristóbal Cobo / Netflix
In de hoofdstraat van Aracataca wemelt het van de kleine brommertjes met jongeren en tot taxi’s omgebouwde tuktuk’s. Af en toe trekt er een paard en wagen voorbij. Naambordjes, muurschilderingen, standbeelden: veel verwijst naar Gabriel García Márquez en Honderd jaar eenzaamheid. Voor het plein bij de witte kerk met daarom heen bloemenkraampjes staat een bronzen standbeeld van de schrijver. Erachter, in het huis van de telegrafist bladert secretaris van cultuur en locoburgemeester Apolinar Venecia door het boek Liefde in tijden van Cholera. Hij vertelt dat iedereen „natuurlijk hoopt dat door de Netflix-serie het toerisme hier weer een opleving krijgt. Toen Gabo overleed gebeurde dat ook, veel mensen trokken toen naar Aracataca. Waar komt hij vandaan, wie zijn ‘zijn’ mensen? Wilden ze weten.” Maar Venecia is ook boos op Netflix. „Marquez had expliciet verboden dat dit boek verfilmd zou worden. Zo veel verhaallijnen en personages kunnen niet in een filmproductie verwerkt worden vond hij. Bovendien zou geen acteur ooit in de buurt kunnen komen hoe personages als Ursula of kolonel Buendia in de fantasie van de lezer gevormd zijn.”
Uitdagende klus
Toen Netflix de mogelijkheid onderzocht om het omvangrijke epos dat, zoals de titel al zegt, honderd jaar bestrijkt, tot een zestiendelige serie te bewerken, zag de familie van García Márquez een kans. Voor de Colombiaanse scenarioschrijvers Natalia Santa en Camila Brugés de uitdagende klus om het bijna vijfhonderd pagina’s tellende boek tot een filmscript te maken. „Het voelde als een enorme verantwoordelijkheid. Want hoe geef je vorm aan het mystieke, aan dat magisch realisme uit zijn boeken, zonder dat het spookachtig wordt? We hebben heel goed gekeken naar de elementen die het dagelijkse leven bepalen in deze regio. De wereld van de geesten is hier heel subtiel maar een onderdeel van het leven”, zegt Natalia Santa tijdens een videogesprek.
In een van de afleveringen kondigt zich bijvoorbeeld een bezoekster aan bij de Buendia’s doordat dagen voor haar komst een schommelstoel vanzelf begint te bewegen. Ook bezoekt een vermoorde man continue zijn moordenaar: hij zit in de tuin, dan weer aan tafel, plotseling naast zijn bed. „Of het is gelukt om zonder dat het horror wordt vorm te geven aan dat bovennatuurlijk in zijn boeken, zal blijken uit de reacties”, zegt Santa. Dat qua sfeer en kwaliteit alles uit de kast is getrokken voor deze duurste Latijns-Amerikaanse Netflix-serie, spat al van het scherm bij de eerste afleveringen van de serie.
Opnames van de serie ‘Honderd jaar eenzaamheid’ in Colombia. Foto Mauro González / Netflix
De acteurs zijn zo authentiek mogelijk gecast; zoals de mensen in Aracataca – en bij Márquez – eruitzien, gemengd met Afrikaanse, inheemse en Europese wortels, en niet zoals jarenlang bij Hollywoodproducties over Latijns-Amerika het geval was met witte acteurs die met aangezet accent hun rol speelden. Toch was het duidelijk dat het geen makkelijke opgave was om een boek met zo veel personages, waarbij je de draad tijdens het lezen al dreigt kwijt te raken, te verfilmen. „We hebben daarom de nadruk op twee sterke hoofdpersonen uit het boek gelegd: Kolonel Buendia en zijn moeder Ursula, die het langst van iedereen leeft”, zegt Camila Brugés. „De verteller van de serie, in het boek de derde persoon, is eigenlijk García Márquez, zelf. We wilden hem ook een stem geven en recht doen aan zijn boek, op een poëtische manier. De serie begint letterlijk met de eerste alinea uit het boek en ook andere delen van de verteller zijn passages uit het boek.”
Toerisme
Gids Jair Beltran kan hele hoofdstukken uit het boek dromen sinds hij zich helemaal is gaan verdiepen in zijn alter ego Kolonel Buendia. Vroeger droomde Beltran ervan om bij het leger te gaan. Hij meldde zich vol verwachting aan, maar ze vonden hem niet geschikt, hij werd afgewezen. Ook de marine wees hem af. „Ik ben toen maar geologie gaan studeren aan de universiteit”, zegt hij terwijl hij naar een groep nieuwe toeristen loopt. Toen er gidsen nodig waren in zijn dorp om toerisme te stimuleren, volgde hij een cursus en ging Honderd jaar eenzaamheid lezen. Zo ontdekte hij Kolonel Buendia. „Als hem verkleed, maak ik nu mijn droom als militair alsnog waar”, lacht hij.
Jair Beltran als Kolonel Aureliano Buendia. Foto Nina Jurna
Aan de overkant van García Márquez’ ouderlijk huis, volgt Carlos Nelson Noche (93) de passerende mensen op straat. Af en toe begroet hij iemand, of wordt hem de hand geschud. Nelson Noche is de oudste, nog levende vriend van Gabo, familieleden zijn er niet meer, een laatste neef die in Aracataca woonde, overleed enkele jaren geleden. Toen García Márquez op zijn tiende uit het dorp vertrok na het overlijden van zijn opa, woonde hij op verschillende plekken bij zijn ouders, vervolgens trok hij een tijdje naar Venezuela. „Gabo kwam terug uit Venezuela, omdat zijn verblijfsvergunning was verlopen. We raakten bevriend, we dronken veel rum, en hij probeerde geld te verdienen met de verkoop van encyclopedieën”, vertelt Nelson Noche die destijds negentien jaar oud was. Hij kon zich toen niet voorstellen dat García Márquez ooit een groot schrijver zou worden, geeft hij toe. „Honderd jaar eenzaamheid, dat boek begrijp ik niet. Te ingewikkeld. Zijn andere boek, De generaal krijgt nooit post, is mijn favoriet. Toen ik dat eens zei tegen Gabo, zei hij dat hij het met mij eens was. Dat boek was ook zijn eigen favoriet.”
Net als veel andere inwoners is Nelson Noche teleurgesteld dat Netflix er niet voor heeft gekozen om de serie op te nemen in Aracataca, dat immers model stond voor Macondo. Zelfs de rivier, die in het boek wordt beschreven, of de oude trein, het resultaat van de ooit aanwezige Amerikaanse United Fruit Company, zouden als decor kunnen dienen. Maar volgens scenarioschrijfsters Brugés en Santa was het vanwege de omvang van de productie te ingewikkeld. „De art director en zijn team hebben Aracataca wel bezocht om de sfeer te voelen om zo dicht mogelijk bij de wereld van García Márquez te blijven, de mensen te zien van zijn gemeenschap, en om alles dan op een andere plek te kunnen creëren”, zegt Burgés.
Aracataca als de bakermat van García Márquez’ werk – zoals hij zelf ook herhaaldelijk zei – daar is geen twijfelt aan mogelijk meent secretaris Apolinar Venecia. „Gabo heeft als kind in de trein gezeten rondom Aracataca, en op die route lag een boerderij en die boerderij heette Macondo. Die naam heeft hij ergens opgeslagen.” In het dorp doen verhalen over geesten en wonderbaarlijke zaken – door Márquez verheven tot magisch realisme in zijn boeken – nog altijd de ronde. „Verderop woont een oudere dame in een huis dat we kennen als het huis van de dode”, zegt Apolinar Venecia. „Het verhaal gaat dat de priester die er ooit woonde, plotseling overleed en pas veel later gevonden werd. Sindsdien is hij af en toe nog in de straten te zien.”
Tijdens het schrijfproces en de opnames van Honderd jaar eenzaamheid voelden de scenarioschrijfsters soms sterk de aanwezigheid van de auteur. Santa: „Alsof hij ons wilde begeleiden tijdens het werken. Soms leek het alsof hij ons letterlijk woorden influisterde. Tijdens het schrijven gingen we zo diep in op het karakter dat het soms leek alsof het karakter zo’n scène zelf overnam. Dan zeiden we tegen elkaar: Dat was de energie van Gabriel, hij is erbij.”
Honderd jaar eenzaamheid. Eerste deel (8 afleveringen): vanaf woensdag 11 december op Netflix. De overige 8 afleveringen volgen later.
De organisator van het Eurovisie Songfestival gaat de zangwedstrijd anders inrichten voor artiesten om misstanden zoals die tijdens de vorige editie te voorkomen. Dat heeft de Europese organisatie EBU dinsdag beloofd in een verklaring.
Achter de schermen komt een zone waarin niet gefilmd mag worden. Verder krijgen de artiesten de mogelijkheid voor besloten repetities, zonder publiek of camera’s, en wordt er meer rust ingebouwd in hun schema. De EBU zal ook een veiligheidsmanager benoemen, bij wie artiesten kunnen klagen over incidenten. Woensdag komt de EBU met een gedragscode en zorgplichtprotocol waarin een en ander is vervat.
De maatregelen zijn een reactie op dertien klachten van vier deelnemende landen over een onveilige werksfeer op het festival in Malmö in mei. De Nederlandse artiest Joost Klein werd toen uitgesloten van deelname aan de finale omdat hij na een repetitie een EBU-cameravrouw zou hebben belaagd. Zij filmde Klein tegen diens uitdrukkelijke verzoek, zo meldde AVROTROS. De omroep, die het internationale tv-programma voor Nederland verzorgt, vond de diskwalificatie zwaar overtrokken en dreigde niet meer mee te doen. De anders zo correcte Songfestivalcommentator Cornald Maas vatte de Nederlandse gevoelens toen samen met: „Fuck de EBU!”
De deelname van Israël zorgde voor veel onrust op het Songfestival. Er waren demonstraties in de stad, de Israëlische delegatie zou hebben geprovoceerd, en onder meer de Ierse artiest Bambie Thug hebben belaagd, een uitgesproken tegenstander van de Israëlische oorlog in Gaza. Op de persconferentie na de finale zei Nemo, de Zwitserse festivalwinnaar: „Er zijn veel dingen gebeurd die erop wijzen dat het helemaal niet ging om liefde en eenheid dit jaar.”
Na toezeggingen van de EBU over verbetering van de veiligheid, besloot AVROTROS eind oktober om toch mee te doen aan de editie in 2025. Joost Klein kreeg het aanbod voor een revanche, maar hij sloeg dit af. Dinsdag reageerde de omroep met een voorzichtig positieve reactie op de maatregelen van EBU: „Wij zijn hier content mee omdat we zien dat de EBU geluisterd heeft naar onze opmerkingen. Wij blijven wel monitoren of de veranderingen en afspraken die gemaakt zijn worden nagekomen en worden gehandhaafd.”
In Dit is geen kerstfilm volgen wij een doorsnee Nederlands gezin dat in doorsnee Nederlandse problemen anno 2024 terechtkomt. Moeder Brechtje (Jacqueline Blom) wordt op non-actief gesteld nadat zij een van haar studenten racistisch lijkt te hebben bejegend. Haar man Martijn (René van Zinnicq Bergmann) wordt verliefd op zijn veel jongere collega (Laura Bakker). Dochter Jos (Stefanie van Leersum) krijgt het aan de stok met de homofobe vader van een van haar leerlingen. En schoonzoon Justus (Kiefer Zwart) ligt in de knoop met zijn mannelijkheid. Het is een ware quattro stagioni aan actuele thematiek. En niet direct een plot die ‘komedie’ schreeuwt.
Toch won Dit is geen kerstfilm van regisseur Michael Middelkoop onverwachts drie Gouden Kalveren in oktober: beste regie, scenario en bijrol. Daarvoor lag hij bijna twee jaar op de plank. De film komt niet in de bioscoop, maar is vanaf volgende week te zien op Prime Video.
Scenarioschrijvers Lotte Tabbers en Isis Mihrimah Cabolet kregen het idee om een satire over hun eigen witte bubbel te maken toen ze elkaar ontmoetten op een Nederlands filmfeestje in Berlijn . Cabolet: „Op zo’n feestje zie je witte mensen in dure kleding die cool proberen te dansen op The Jackson 5. ‘Kijk ons nou eens allerlei soorten muziek goed vinden!’ Wij vroegen ons af: wat voor soort act zijn wij eigenlijk als linkse elite?” Volgens Cabolet houden filmmakers van een soort armoede-esthetiek en maken ze zelden films over hun eigen omgeving.
Tabbers: „Het was toen nog geen kerstfilm. Wij bedachten de personages rondom thema’s waar wij zelf ook een beetje bang voor zijn, zoals verkeerde dingen zeggen, gecanceld worden, heel graag een goed mens willen zijn … We wilden de verhaallijnen van die personages bij elkaar brengen tijdens een ongemakkelijke samenkomst, en daar leent een kerstdiner zich erg goed voor.”
Paul de Leeuw als kerstman. Foto 100 % / Viaplay
Cabolet: „Met Kerst wil iedereen gezellig bij elkaar zijn. Maar dat is best ingewikkeld als je met veel verschillende soorten mensen aan tafel zit. Dan kom je erachter dat iedereen vanuit zijn eigen perspectief leeft. Wij vonden zo’n kerstdiner een goede metafoor voor hoe verschillende mensen in de samenleving de laatste tijd botsen.”
Tabbers en Cabolet wilden een komedie maken die niet al te zoet zou worden, maar filmproducent 100% (voorheen Halal) wilde een commerciële film. Dat zorgde af en toe voor discussies. Cabolet geeft een voorbeeld: „Tijdens het kerstdiner gebeurt er iets extreems met de jongste zoon, die je daarvoor eigenlijk bijna niet hebt gezien.” Het gezelschap moet dan samenwerken om die kwestie het hoofd te bieden. Tabbers: „De producent stelde die hele verhaallijn ter discussie, maar we hadden een goede reden. Er is van alles gaande in de maatschappij terwijl grote crisissen zoals het klimaat ons boven het hoofd hangen. Daar moet je voor samenwerken. Wij wilden laten zien dat je in een crisis de verschillen aan de kant moet zetten om een team te vormen.”
Wij wilden laten zien dat je in een crisis de verschillen aan de kant moet zetten om een team te vormen
Cabolet: „Ons doel is dat mensen gesprekken met elkaar gaan voeren. Niet per se over seksisme, racisme en gender, maar over dynamieken. Waarom zijn sommige dingen ingewikkeld? Waarom zijn wij gepolariseerd? Je hebt nou eenmaal te maken met mensen die anders zijn. Je kunt de wereld niet runnen met alleen gelijkgestemden.”
Tabbers: „Ik heb door deze film meer in grijstinten leren denken, in plaats van in zwart-wit. Het is belangrijk om de andere kant te bevragen en te bekijken. Vaak komen dingen vanuit dezelfde emotie: angst.”
Trojaans Paard
Regisseur Michael Middelkoop (38) maakte jarenlang muziekvideo’s en commercials. Nu heeft hij de overstap gemaakt naar drama. Momenteel is hij bezig met een speelfilm naar de jeugdserie Vakkenvullers. Zijn volgende film, Straatcoaches vs Aliens, ligt al klaar voor februari. Over Dit is geen kerstfilm zegt hij: „In de film zie je de worsteling van Nederland. Waar staan wij? Hoe gaan wij met elkaar om? Vertel je daarover met een vingertje? Of cynisch? Ik zag in het scenario humor en plezier. Niet oordelend, wel kritisch.”
Waarom is de film, die vorig jaar al af was, pas vanaf 19 december te zien op Prime Video? Dit is geen kerstfilm werd in eerste instantie ontwikkeld via het Nederlands Filmfonds, legt Middelkoop uit. De wens was aanvankelijk om de film in de bioscoop uit te brengen, maar dat is lastig met kerstfilms, omdat je die maar kort kunt vertonen. Toen kreeg de producent het aanbod van de Zweedse streamingdienst Viaplay om de film in zijn geheel te financieren. Maar vervolgens stopte Viaplay met zijn Nederlandse filiaal. De film kwam op de plank te liggen, totdat Prime Video hem overnam. De bekroning met drie Gouden Kalveren gaf de film een opkontje, maar het was inmiddels te laat voor een bioscooprelease.
Stefanie van Leersum en Georgina Verbaan in ‘Dit is geen kerstfilm’. Foto Elmer van der Marel
Volgens Middelkoop is Dit is geen kerstfilm niet helemaal een commerciële film en ook geen arthousefilm. Hoe ziet hij zijn film dan? „Mijn films moeten Trojaanse paarden zijn. Een film die veel publiek trekt hoeft niet per se onschadelijk te zijn. Daar mogen bommetjes in zitten over bijvoorbeeld kleurverschillen en klassenverschillen. Mijn volgende film, Straatcoaches vs. Aliens gaat over een achterstandswijk die tijdens een buitenaardse invasie aan haar lot wordt overgelaten. Aan de voorkant is het ‘popcorn sciencefiction’, aan de achterkant is het een verhaal over de haves en have nots. Mijn grote voorbeeld daarin is Get Out van Jordan Peel: een lekkere horrorfilm met stevige maatschappijkritiek.”
Voor een film die bijna twee jaar op de plank heeft gelegen, is Dit is geen kerstfilm verrassend actueel. Middelkoop: „Volgens de ware kerstgedachte blijft het belangrijk om bij elkaar te zitten en om naar elkaar te luisteren. Het is een supercliché, maar dat blijft relevant. Als deze film zou verouderen, zou ik heel blij zijn. Dan is de wereld beter. Ik kan niet wachten totdat iemand de film aanzet en denkt: ‘Joh, dit was vijf jaar geleden een ding!’”
Kerstfilms kijken is net als limbodansen: je legt de lat steeds lager. Bij het openen van een willekeurige streamingsapp wordt je toegelachen door tientallen koppels in groene en rode truien. Ook dit jaar zijn er weer te veel kerstromkoms, kersttekenfilms en kerstthrillers om te bekijken. Daarom wegen wij 32 uur aan nieuwe films en series voor u.
Netflix pakt dit jaar groots uit met de uitbreiding van de NCU (Netflix Christmas Universe). De streamingdienst verbindt personages en verhalen uit kerstfilms met elkaar, zodat ze samen één grote witte wereld vormen – vergelijkbaar met wat Marvel en DC doen met hun superheldenfilms. Past goed bij kerstvermaak omdat dat op herkenning en voorspelbaarheid drijft.
Neem de kerstprins. Door een speling van het lot belandt een prins uit een fictief Europees koninkrijk dat eindigt op -ia voor de voeten van een Amerikaanse met een gebroken hart. Netflix deed het voor het eerst in 2017 met hit The Christmas Prince. Daarop volgde de driedelige reeks The Princess Switch en een trend was geboren. Er zijn inmiddels meer dan vijftig kerstprinsenfilms.
Een andere manier om de films te verbinden is om personages in een Netflix-film naar een andere Netflix-film te laten kijken. Het is een beetje: wij van wc-eend adviseren wc-eend. Maar dan met kerstboomgeur.
Leuk
1. Dit is geen kerstfilm
Zelfingenomen linkse elite kan in deze comedy maar niet begrijpen hoe belerend, racistisch en seksistisch ze is. Een doorsnee wit gezin wordt tijdens het kerstdiner geconfronteerd met deze tekortkomingen. Vijftig tinten grijs aan sociaal politiek commentaar verpakt in een kerstpakket. Deze film niet kijken na het gourmetten als je politieke discussies wilt vermijden.
Prime Video, 1 uur 45 min.
2. That Christmas
Animatiefilm over een dorpje aan zee, met netjes een laag voor de kleintjes en een laag voor de ouders. Een sneeuwstorm zorgt voor ontregeling waarna de kinderen uit het dorp Kerst moeten redden. Vooral Love Actually-fans zullen aan hun trekken komen. Deze film is gebaseerd op de boeken van Richard Curtis. Af en toe doet het verhaal te veel zijn best om jong en hip te zijn met de vele popculturele referenties. Maar het is prima vermaak voor het hele gezin met, indien je er goed in zit, wellicht nog een traantje ook.
Netflix, 1 uur 32 min
3. Nutcrackers
Een weepie over een workaholic uit de grote stad (Ben Stiller) die na het overlijden van zijn zus naar het platteland moet om vier verwilderde neefjes te verzorgen. Hij probeert ze zo snel mogelijk te dumpen, maar eerst moeten ze nog De Notenkraker dansen. Regisseur David Gordon Green, die vooral horrorfilms maakt, heeft de kerstfilmcliché’s ruig en enerverend uitgewerkt. Fantastisch ensemblespel van de langharige jongens (Homer, Ulysses, Atlas en Arlo Janson) die in het echt ook broers zijn. Laat het niet te zoet worden, denk je in het begin, maar al snel zit je op de bank te snotteren.
Disney+, 1 uur 45 min.
4. Niko voorbij het Noorderlicht (Niko ja Myrskyporojen Arvoitus)
Finse animatiefilm over vliegend rendierkind Niko dat in opleiding gaat om de slee van de kerstman te trekken. Dan wordt de slee gestolen en valt zijn beroemde vader van zijn voetstuk. Spannende achtervolgingen tot voorbij het bedwelmende Noorderlicht.
Bioscoop, 1 uur 25 min.
5. The Snow Sister (Snøsøsteren)
Noorse kinderfilm over vriendschap en verdriet. Eenzame jongen die rouwt om overleden zusje hervindt de kerstvreugde dankzij een roodharige vriendin. Alle acteurs, ook de kinderen, spelen de sterren van de hemel. Wat de film een extra magische laag geeft is het prachtige, versierde Noorse landschap. Als je niet afgeleid zou zijn door het decor zou de emotionele impact van de film wellicht te overweldigend zijn. De film eindigt met een lach, want het blijft natuurlijk Kerstmis.
Netflix, 1 uur 37 min.
Een thrillerserie zoals de Britten dat zo goed doen. De vrouw van een politicus zet haar geheime baan als spion op het spel door een affaire te beginnen. Wie heeft wie waarom vermoord? Met op de achtergrond de nodige kerstversiering en grote vragen over liefde en goed en kwaad.
Netflix, 6 afl van 55 min.
Leuke meuk
1. Red One
The War on Christmas is real! Fantasy-actiekomedie waarin de Kerstman wordt ontvoerd. Diens beveiliger (Dwayne ‘The Rock’ Johnson) moet hem redden, wat hem zelfs bij Santa’s Duitse broer Krampus brengt. Lekkere actie, niet heel grappig. Spierballenfeest à la Andrew Tate met de buddy’s tegen de Winterheks.
Bioscoop, vanaf 12 december op Prime Video, 2 uur 3 min.
2. Terrifier 3
Derde en beste deel in de slasher-serie rond een sinister zwijgende pierrot die er plezier in heeft om mensen creatief te vermoorden. Dit keer verkleedt hij zich als kerstman om de twee overlevenden van zijn vorige moordorgie te achtervolgen. Al snel versiert hij de kerstboom met mensendarmen en een afgehakt hoofd als piek. Geestige en gore slachtpartij.
Bioscoop, 2 uur 5 min.
3. Our Little Secret
Koningin van de Netflix-kerstfilm Lindsay Lohan is terug. En gelukkig met een romkom die eer doet aan haar komisch talent. Nijdige exen ontmoeten elkaar met Kerst als hun nieuwe partners broer en zus blijken te zijn. Wie zou niet alles op alles zetten om tijdens de feestdagen de vrede met de schoonfamilie te bewaren? De leugentjes om bestwil stapelen zich op, met een explosief einde tijdens het uitpakken van de cadeaus.
Netflix, 1 uur 41 min.
4. An Almost Christmas Story
Korte animatiefilm over het bosuiltje Moon die in New York verzeild raakt en een eveneens verdwaald meisje ontmoet. Zoet verhaal wordt in de laatste minuten plotseling afgeraffeld. Ziet er mooi uit: computeranimatie imiteert stop-motion en andere traditionele stijlen.
Disney+, 25 minuten.
5. Meet Me Next Christmas
Zeg je Kerst, dan zeg je Pentatonix. De Amerikaanse a capella-groep speelt een centrale rol in deze romkom. Een succesvolle vrouw moet haar grote liefde terugvinden tijdens een concert van Pentatonix. Ze schakelt de hulp in van een conciërge om kaartjes te krijgen. Je kunt wel raden wat er gebeurt. Toch weet de film te verrassen door het sympathieke acteerwerk en de glansrol voor New York in kerstsfeer.
Netflix, 1 uur 45 min.
6. Mary
Biopic van Maria, moeder van Jezus. Als ongetrouwde tempelmaagd raakt zij zwanger van God en moet op de vlucht, voor de orthodoxen die haar willen stenigen, en voor koning Herodes, die vreest dat haar baby de macht zal overnemen. Regisseur D.J. Caruso baseert zich op het Proto-evangelie van Jacobus, een apocrief geschrift dat invloedrijk is in de Mariaverering. Grootste probleem van de film is dat Maria een plat, passief personage blijft die bijna niets mag zeggen. Activisten tegen de genocide in Gaza hadden bezwaar tegen de hoofdrol van de Israëlische Noa Cohen. Deze film is in de sectie ‘Leuke meuk’ beland omdat de criticus (WT) sinds Monty Python’s Life of Brian een zwak heeft voor bijbelfilms.
Netflix, 1 uur 52 min.
7. Hot Frosty
MCU. Eén van de meest bizarre en populairste kerstfilms van dit jaar. Een magische sjaal transformeert een sneeuwpop in een zeer aantrekkelijke blote man. Gelukkig blijft die sjaal plakken op een bepaalde regio. Weduwe Cathy moet de sneeuwman redden van de sheriff die hem zoekt voor naaktloperij. Deze film zit in de ‘Leuke meuk’ omdat de criticus (SH) een zwak heeft voor acteurs die vooral zelf lol hebben.
Netflix, 1 uur 32 min.
Meuk
1. Dear Santa
Kinderfilm. Een gepest kind met dyslexie schrijft een brief aan Santa maar adresseert hem per ongeluk aan: „Dear Satan”. De Heer van het Duister verschijnt vervolgens in de kinderkamer om drie wensen te vervullen in ruil voor zijn ziel. Veelbelovend uitgangspunt, en Jack Black als de baarlijke Duivel is natuurlijk geinig, maar verder is dit een snertfilm.
SkyShowtime, 1 uur 47 min.
2. Carry On
Mysterieuze reiziger met een zwart petje (Jason Bateman) dwingt op Kerstavond vliegveldbeveiliger (Taron Everton) om een verdachte koffer door te laten. Typische Amerikaanse actiefilm: doodnormale mensen kunnen zich wonder boven wonder meten met een groep professionele slechteriken. Onlogische keuzes moeten het spannend houden. Het is niet de slechtste actiefilm ooit, maar in vergelijking met Black Doves is dit de mindere keuze.
Netflix, 1 uur 59 min.
3. Jack in Time for Christmas
In deze comedyspecial probeert Jack Whitehall op tijd thuis te zijn voor Kerstmis. Onderweg ontmoet de Engelse komiek sterren als Jimmy Fallon, Dave Bautista, Rebel Wilson en het Britse bobsleeteam. Reisprogramma met sketches. Stuurloos en niet grappig. Alleen de proloog is leuk: crooner Michael Bubblé blijkt een grimmige kersthater die de Kerstman tasert en een aambeeld laat vallen op een meisje dat aan de deur komt zingen.
Netflix, 1 uur 6 min.
4. The Merry Gentlemen
MCU. Je bent een getalenteerde danseres maar je baas vindt je te oud en ontslaat je. Span je een rechtszaak aan? Niet in dit kerstuniversum. Je vertrekt naar je ouders om hun nachtclub uit de financiële problemen te halen en gebruikt je choreografisch talent om een Magic Mike-achtige kerstrevue op te zetten met de plaatselijke arbeiders. Kerstfilms draaien niet om originaliteit, maar hier springen de clichés wel erg in het oog, om niet te spreken van de slechte pruik van actrice Britt Robertson.
Toen drie journalisten van De Correspondent in het voorjaar van 2022 Sywert van Lienden en andere verdachten in de mondkapjesaffaire interviewden op Kasteel Hackfort, konden ze niet vermoeden dat de politie zat mee te luisteren. Dat zou ook niet mogen, betoogt het journalistieke platform. Het zou een schending zijn van het recht op bronbescherming.
Met dit recht als inzet daagde De Correspondent maandag in Den Haag de Staat voor de rechter. De journalisten willen dat de rechter het afluisteren veroordeelt als onrechtmatig, en dat de weerslag van het gesprek wordt vernietigd. Om journalisten goed hun werk te laten doen, zou het Openbaar Ministerie (OM) de vertrouwelijkheid van gesprekken tussen journalisten en hun informanten moeten eerbiedigen, stelt de advocaat van De Correspondent: „Het journalistieke brongeheim is van eminent belang. Het dient de vrije nieuwsgaring. De democratie neemt een droevige afslag als journalisten zonder gevolgen door de Staat kunnen worden afgeluisterd.”
Omdat het eerbiedigen van bronbescherming de gehele Nederlandse pers aangaat, wordt De Correspondent in deze zaak gesteund door journalistieke belangenvereniging NVJ, het Persvrijheidsfonds en Stichting Democratie en Media.
Volgens de advocaat van de Staat was het afluisteren van het interview wel degelijk geoorloofd. De journalisten waren bijvangst, niet het doelwit. En het afluisteren was niet bedoeld om de identiteit van Van Lienden of andere aanwezigen te achterhalen – die was al publiek bekend. Het ging puur om wat de verdachten bespraken. De politie wist pas laat dat De Correspondent zou komen, en lichtte dus ook de rechter-commissaris niet in, degene die opsporingsmethodes toetst.
De Correspondent vermoedt echter dat de politie juist wel speciale interesse had in het journalistieke gesprek. Betrokken onderzoeksjournalist Anne de Blok zei na afloop: „Onderzoeksjournalisten doen aan waarheidsvinding, dus die zijn heel interessant voor het OM.” Verder betoogde de Staat dat het afgeluisterde gesprek niet onder bronbescherming valt omdat het een gesprek op ‘achtergrondbasis’ was: de journalisten en de geïnterviewden spraken af dat het gezegde niet direct gepubliceerd zou worden.
Volgens de advocaat van De Correspondent strekt de bronbescherming zich ook uit over wat er besproken wordt omdat daarmee bronnen te herleiden zijn, bijvoorbeeld andere mensen die in het gesprek werden genoemd. Ook betoogde hij dat achtergrondgesprekken een essentieel onderdeel van de journalistiek vormen, en juist wel worden beschermd door de bronbescherming.
Mondkapjes
De weerslag van het afgeluisterde interview is opgenomen in het dossier van de strafzaak tegen Van Lienden en zijn compagnons, die volgende week donderdag begint. Tijdens de corona-epidemie van 2020 leverden zij aan de overheid voor 100 miljoen euro aan mondkapjes. Hen wordt nu oplichting, verduistering, valsheid in geschrifte en witwassen ten laste gelegd, in zowel in een civiele zaak als een strafzaak. En passant meldde de Staat nog dat ze in de mondkapjeszaak bijna 300 telefoongesprekken heeft afgeluisterd, met een geschatte duur van 16,5 uur.
Sywert van Lienden en Bern Damme, verdachten in de mondkapjeszaak, waren maandag aanwezig als publiek. Van Lienden liet vanuit de zaal hoorbaar zijn ongenoegen blijken over wat de Staat te berde bracht, onder meer met kort hoongelach. Hij wilde zijn ongenoegen niet verder toelichten aan NRC: „Ik heb geen behoefte om met jou te praten.” Zijn compagnon Bernd Damme wilde wel praten. Hij meldde dat in het gesprek met De Correspondent de namen van maar liefs 63 andere bronnen waren genoemd.
Omdat het afgeluisterde gesprek als bewijs dient in een strafzaak , zo betoogde de Staat, was de Haagse civiele rechter sowieso niet bevoegd om er een uitspraak over te doen. Dat was aan de betrokken strafrechter. Anders zouden twee zaken door elkaar gaan lopen. De Correspondent repliceerde dat ze geen partij is in die strafzaak en dat de strafrechter dus ook geen uitspraak over zal doen over hun journalistieke rechten.
Casey Bloys, de baas van streamingdienst HBO Max, had vooral goed nieuws voor de journalisten die vorige week in Londen aanwezig waren bij de presentatie van het serieprogramma van 2025. De abonneecijfers van de streamingdienst zijn wereldwijd met recordcijfers toegenomen: in het derde kwartaal kwamen er 7,2 miljoen abonnees bij, mede door de lancering van de diensten in nieuwe landen. In totaal heeft de dienst wereldwijd ruim 110 miljoen abonnees (ter vergelijking: marktleider Netflix heeft er 283 miljoen). Van Nederland specifiek worden geen cijfers genoemd. Ook de vernieuwde app – ooit een vervloekt stukje software met een waarderingscijfer van 3,3 in de appstores – krijgt nu van gebruikers gemiddeld een 4,7.
Toch was 2024 een minder succesvol seriejaar voor HBO Max dan Bloys een jaar eerder, bij eenzelfde persbijeenkomst in New York, zei te verwachten. Ja, True Detective: Night Country was een groot succes – het is internationaal het meest bekeken seizoen uit de hele reeks – en de terugkeer van House of the Dragon scoorde zoals verwacht goed. Maar andere veelbelovende titels maakten in 2024 opvallend weinig los. De ietwat bevreemdende dramatische komedie The Regime met Kate Winslet in de hoofdrol, werd neergesabeld door recensenten. En The Franchise, een satire op superheldenfilms uit de koker van schrijver-regisseur Armando Iannucci, had moeite een groot publiek te vinden. Het was haast alsof HBO, de plek waar de ‘prestige serie’ met titels als The Sopranos, The Wire en Game of Thrones is ontstaan, de magische touch een beetje kwijt was.
Bloys beaamde in Londen dat de programmering van 2024 ‘gebrekkig’ was, en benadrukte dat HBO niet de enige streamer is voor wie dit geldt. Bloys wees op de ‘lange schaduw’ van de stakingen van acteurs en schrijvers die Hollywood vorig jaar maandenlang platlegden, waardoor een aantal grote HBO-hits zoals The White Lotus en The Last of Us, te veel vertraging opliepen om nog in 2024 terug te keren.
Die schaduw ligt nu definitief achter HBO Max, zei Bloys. En het nieuwe jaar ziet er – op papier – inderdaad beter uit. Het derde seizoen van The White Lotus, dat in Thailand speelt, start in februari. Het post-apocalyptische The Last of Us keert in de lente van 2025 terug. Ook staan er nieuwe seizoenen van goed ontvangen series als Hacks, The Gilded Age, The Righteous Gemstones en The Rehearsal gepland voor de eerste helft van het jaar.
Angstaanjagend
Voor de meeste nieuwe titels moeten we wachten tot de tweede helft van 2025. Veelbelovend is Task, met Mark Ruffalo in de hoofdrol. De miniserie is geschreven door Brad Ingelsby, die eerder het succesvolle Mare of Easttown voor HBO maakte, en duikt opnieuw in de rauwe onderbuik van working class Amerika. Een andere, bijna gegarandeerde hit is A Knight of the Seven Kingdoms, dat speelt in het Game of Thrones-universum, honderd jaar voor de gebeurtenissen uit de originele serie, met een ridder en zijn schildknaap in de hoofdrol. Waar die andere prequel, House of the Dragon, een bloedserieus drama is, verklapt de trailer van A Knight of the Seven Kingdoms een lichte, komische toon. Iets wat niet gezegd kan worden van It: Welcome to Derry naar het boek van Stephen King. Alleen al de trailer is zo angstaanjagend dat Bloys na de vertoning tegen een zaal vol achter hun handen weggedoken journalisten grapte: „Eng he?”.
Ook een aantal niet Engelstalige producties werd tijdens de presentatie uitgelicht, waaronder de Spaanse series Rage – een psychodrama over vijf vrouwen die hun woede niet langer kunnen bedwingen – en When Nobody Sees Us, over twee politievrouwen. Uit Frankrijk komt Merteuil, gebaseerd op Les Liaisons dangereusesalleen volgens hoofdrolspeler Diane Kruger, dit keer verteld vanuit het vrouwelijke perspectief, zo vertelde hoofdrolspeler Diane Kruger in Londen. „Het is wellicht het beste dat ik ooit op filmgebied heb gedaan”, zei de actrice over de serie. Ook Salma Hayek Pinault was te gast bij de presentatie, om bekend te maken dat de door haar geproduceerde Mexicaanse serie Like Water for Chocolate, sinds vorige maand op HBO Max en in Latijns-Amerika een grote hit, een tweede seizoen krijgt.
Harry Potter
De meeste aandacht ging donderdag uit naar een serie die waarschijnlijk pas in 2027 uitkomt, over Harry Potter. Aanwezig waren showrunner Francesca Gardiner en regisseur Mark Mylod, die beiden eerder voor HBO aan Succession werkten. De makers onthulden dat de productie inmiddels zo ver is gevorderd, dat het filmen aankomende zomer zal starten. Over de cast konden ze niks verklappen, behalve dat er 32.000 kinderen een auditie instuurden voor Harry, Ron en Hermione. Wel onthulden ze dat in de serie de leeftijd van de docenten uit de boeken aangehouden wordt, wat betekent dat Severus Snape 31 jaar is (acteur Alan Rickman was halverwege de vijftig toen hij Snape in de eerste film speelde), en dat het geheel „heel Brits” is en speelt in de jaren negentig, net als in de boeken. Schrijfster van de boekenreeks J.K. Rowling is als producent nauw betrokken bij de nieuwe serie.
Gevraagd naar de rol van Rowling, die de laatste jaren vooral in het nieuws is vanwege haar aanvallen op de trans gemeenschap, gaf ceo Bloys aan alle vertrouwen te hebben in het feit dat de samenwerking kijkers niet zal afschrikken. Hij denkt dat de serie een enorm succes zal worden.
„Ik begrijp hier verdomme niets van, kurwa. Je zag er uit als een zwerver.”
Op dinsdagmiddag 12 maart 2024 staat de Poolse coördinator van ForeignFlex, een in Oost-Europeanen gespecialiseerd uitzendbureau, te tieren. Woedend is ze op Rafal Zukowski, een van de uitzendkrachten die verblijft in het logement in het Brabantse Cuijk.
De 35-jarige Poolse arbeidsmigrant vertrok maandagmiddag misselijk en met pijn in zijn arm naar zijn werk op het distributiecentrum van Lidl in Oosterhout, bijna dertig kilometer verderop. Daar meldde hij zich bij de opzichter. Die vond het onverantwoord om Zukowksi, die een vermoeide indruk maakte, de hele avond tussen de enorme schappen te laten werken. Zodoende moest hij die avond in de kantine wachten op het busje dat hem en zijn collega’s ‘s nachts terug zou brengen naar Cuijk. Een dag later is Zukowski daar nog steeds boos over. De coördinator is ook boos: op deze manier krijgt ze het rooster niet gevuld.
De Poolse vrouw heeft de wind eronder in de slaapvertrekken die aan de achterzijde grenzen aan het filiaal van het uitzendbureau. Ze stapt dinsdag herhaaldelijk de verblijfsruimte van de arbeidsmigranten binnen om Zukowski de waarheid te zeggen. Zijn collega’s, die overdag in Cuijk blijven als zij avonddienst hebben, zijn zo geïrriteerd over het optreden van de vrouw dat zij opnameapparatuur hebben opgehangen, om haar geschreeuw vast te leggen. Die registreert de laatste uitval naar Zukowski.
„Kurwa [Pools voor fuck], kurwa, kurwa, ik kan hier echt niet bij!”
Zes uur later sluit de Pool zich op in zijn kamer. Hij belt een andere medewerker van ForeignFlex en zet zijn video aan. Terwijl hij zichzelf filmt, kondigt hij een wanhoopsdaad aan. „Kijk wat ze me hebben aangedaan”, horen medebewoners hem roepen. De ForeignFlex-medewerker die hij aan de lijn heeft alarmeert direct de beheerder van het huis, die aan de overkant van de straat woont. Vijf minuten later staat die in paniek in de gang en forceert de deur.
Hij komt te laat. Rafal Zukowski heeft zichzelf opgehangen.
Depressieve gevoelens
Het aantal zelfdodingen onder Polen in Nederland ligt bijna twee keer zo hoog als onder Nederlanders, meldt 113 Zelfmoordpreventie op basis van cijfers van het CBS. De afgelopen jaren maakten jaarlijks tussen de 26 en 39 mensen met een Poolse nationaliteit een einde aan hun leven. In Nederland wonen zo’n 180.000 ‘eerste-generatie migranten’ uit Polen.
Elk overlijden van een Pools staatsburger moet worden doorgegeven aan de ambassade, maar dat gebeurt lang niet altijd. Daardoor blijft de toedracht van veel zelfmoorden onduidelijk. De vice-consul zegt diverse gevallen te kennen van Poolse arbeidsmigranten die suïcide pleegden vlak nadat zij waren ontslagen en uit hun kamer gezet – soms zat daar maar een paar uur tussen.
Voor laagbetaalde Oost-Europese uitzendkrachten is het leven ingewikkeld. Volgens een rapport dat minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, NSC) medio november naar de Kamer stuurde, had driekwart van hen „de afgelopen vier weken angst of depressiegevoelens”. Er is veel drank- en drugsgebruik. En de mentale gezondheid van arbeidsmigranten als Zukowski verslechtert naarmate zij langer in Nederland verblijven, staat in het rapport. Hun werk, woonsituatie en zelfstandigheid zijn ondermaats en verbeteren nauwelijks met de jaren.
Logement
Bij het logement van ForeignFlex in de Smidstraat in Cuijk is het rustig, een maand na Zukowski’s overlijden. De luxaflex achter de ramen van de grijs geverfde bovenwoning zit dicht. Verderop staan Poolse en Bulgaarse auto’s geparkeerd. De afgelopen jaren zijn meerdere panden in de buurt opgekocht om uitzendkrachten te huisvesten, tot onvrede van omwonenden. Om verdere verkamering een halt toe te roepen, zet de gemeente sinds een jaar in op chaletparken voor arbeidsmigranten.
De oud-collega’s van Zukowski willen niet afspreken in het centrum van Cuijk. Sommigen wegens de extra reistijd, anderen zijn bang dat ForeignFlex hen op straat zet als zij met journalisten worden gezien. Maar omdat ze vinden dat Zukowski’s dood „niet voor niets mag zijn geweest”, willen ze wel bellen. Of naar een gehuurd zaaltje aan de rand van het dorp komen.
Illustratie Fieke Ruitinga
Daar vertellen ze nerveus wie ze zijn. Ze noemen hun voornaam en leggen uit hoe ze in Cuijk terecht zijn gekomen. De een kwam in Polen een Facebook-advertentie van ForeignFlex tegen, de ander hoorde via vrienden van de mogelijkheden. Ze werken allemaal in het distributiecentrum van Lidl in Oosterhout.
Dat betekent lange werkdagen, vol targets. Dagelijks verzamelen ze duizenden producten die op metershoge schappen staan: bierkratten, bloemkolen, ingevroren vissticks. Ze vertellen dat ze gemiddeld vier dozen per minuut moeten pakken in de gigantische hal. Wie die norm niet haalt, krijgt eerst een waarschuwing, daarna dreigt ontslag, zeggen ze. Het werk is zwaar, maar als je de handelingen eenmaal in de vingers hebt, gaat het beter.
Als het gesprek op Rafal Zukowski komt, wordt het even stil.
Rafal was net twee weken bij ForeignFlex aan het werk, vertellen ze. Dat was voor hem de tweede keer. In 2023 werkte hij ook al een paar maanden via het uitzendbureau, bij hetzelfde distributiecentrum. Enkele collega’s kennen hem nog uit die periode. Hij was een harde werker, zeggen ze, en had snel zijn draai weer gevonden.
In de Smidstraat woonde de Pool samen met negen andere mannen, de meesten landgenoten. Ze delen de slaapkamers. Voor arbeidsmigranten is die woonsituatie heel normaal, zeggen zij. Soms moeten ze plots van kamer of van bed wisselen, omdat hun matras bestemd is voor een nieuwkomer in huis.
Zijn collega’s weten nog goed hoe Zukowski zijn laatste dagen doorbracht. Op maandagmiddag voelde hij zich niet goed. Aangekomen op het distributiecentrum had hij een gesprek met de coördinator van Lidl. Daarbij klaagde hij over pijn aan zijn elleboog. De rest van de dag zagen zijn collega’s hem zitten in de kantine, terwijl zij dozen op pallets zetten en met karretjes tussen de schappen reden. Zukowski mocht niet aan het werk, vanwege zijn arm.
De dag erna, op dinsdag 12 maart, kwam de Poolse coördinator diverse keren bij hem langs in het logement op de Smidstraat, vertellen de collega’s. Zij weten wat dat betekent: wie in huizen van ForeignFlex drie keer of vaker op één dag bezoek krijgt van de coördinator, die ligt er uit.
Gat in het rooster
Natuurlijk, zeggen de Polen, kun je ForeignFlex niet de schuld geven van Zukowski’s zelfmoord. Maar het strakke regime van het uitzendbureau zit hun allemaal dwars. Ze zeggen dat ze onder druk worden gezet om te werken, ook als ze al dagen op rij bij het distributiecentrum zijn geweest. Eén van hen vertelt wat er gebeurde toen er een gat in het rooster viel: „Ik had al plannen gemaakt voor mijn vrije dag dus wilde niet invallen”, zegt hij. „Ik kreeg te horen dat ik ‘heel goed’ over dat besluit moest nadenken, omdat er anders consequenties konden volgen.” Hetzelfde geldt voor ziekmeldingen: „Als je zegt dat je ziek bent, willen ze weten of dat echt waar is. De coördinator loopt gewoon je slaapkamer in.”
Rondom het logement verblijven diverse dakloze arbeidsmigranten, vertellen de Poolse mannen in het zaaltje aan de rand van Cuijk. Die slapen in hun auto – als ze die nog hebben – en anders op straat. Sommigen zijn oud-bewoners van de Smidstraat, die na hun ontslag (nog) geen nieuwe baan hebben gevonden en dus ook geen nieuw huis. De Polen laten ze soms binnen om te douchen, of voor een kop koffie.
ForeignFlex houdt alles in de gaten. Bij de ingang van het logement hangt een camera, net als in de keuken. Als de bewoners mensen binnenlaten of er iets anders opmerkelijks gebeurt, komt de coördinator langs, of stuurt een bericht via WhatsApp. Bewoners voelen zich bespied.
De camera die de Polen hebben opgehangen in het trapgat, registreert het laatste bezoek van de boze coördinator aan Zukowski, om vier uur ’s middags. Het is een filmpje van een deur waarachter Rafal zich nauwelijks verstaanbaar verweert tegen een luide stroom verwijten.
Als Rafal niet dronk, was hij een goeie gast. Maar als hij alcohol op had, geloofde hij alleen nog in zijn eigen mening
Als Rafal zich later die avond heeft opgehangen, komt de politie langs om te controleren of er sprake is van verdachte omstandigheden. Het nieuws over zijn dood verspreidt zich ondertussen in de WhatsApp-groepen van de uitzendkrachten. De politie is snel klaar, vertellen de Polen. Hun wordt nauwelijks iets gevraagd, terwijl zij best hadden willen vertellen over de uren voor de suïcide. „Het enige wat telt,” zegt een van hen, „is dat we werken. Verder bestaan we niet”.
Als Rafals lichaam is afgevoerd, blijven zijn collega’s verslagen achter. Ze hebben bij andere opdrachtgevers het nodige meegemaakt. Denk aan knokpartijen, een kamergenoot die een hartaanval kreeg of een overdosis heeft genomen. Maar dit voelt anders, zwaarder. In onderlinge chatgesprekken klagen de Polen dat het de bedoeling is dat ze de volgende ochtend gewoon weer aan het werk gaan, alsof er niets is gebeurd.
Zelfstandig schilder
„Als Rafal niet dronk, was hij een goeie gast. Maar als hij alcohol op had, geloofde hij alleen nog in zijn eigen mening.”
Net als Rafal vertrok ook zijn oudere broer uit Polen. Hij wil niet met zijn naam genoemd worden. Zes jaar woont hij nu in Nederland. Vanuit zijn flatje in Apeldoorn rijdt hij het land door om als schilder zijn inkomen bij elkaar te verven. Sinds het overlijden van zijn broer kost vooral het autorijden hem veel meer moeite. Op de weg hebben zijn gedachten vrij spel.
Aan zijn eettafel vertelt de broer over het gezin Zukowski. Rafal en hij groeiden samen met hun zus op in Jastrzebie Zdroj, een stad op tien kilometer van de Tsjechische grens met bijna 100.000 inwoners. Rafal was de middelste van het gezin. Hun ouders waren al gescheiden toen hun vader in 2005 overleed. Veel hobby’s had Rafal niet. Wel stond hij klaar voor zijn moeder en grootmoeder, die de afgelopen jaren extra zorg nodig hadden.
Al vaker had Rafal banen in het buitenland. Vóór de coronacrisis werkte hij in Engeland en in 2021 sjouwde hij goederen rond in een distributiecentrum in Venlo. Daar vertrok hij na anderhalve maand vanwege een vechtpartij, terug naar Polen.
Als in het voorjaar van 2023 de relatie met zijn Poolse vriendin strandt, kiest Rafal weer voor Nederland. De baan bij ForeignFlex komt als geroepen: in Cuijk hoopt Rafal zijn zorgen achter zich te laten. Zijn broer ziet deze periode maar af en toe, ook al woont die nog geen uur verderop. Het drankprobleem van Rafal heeft te vaak voor problemen tussen de twee gezorgd. Zijn broer: „Rafal wist dat hij mij niet moest bellen als hij had gedronken.”
Illustratie Fieke Ruitinga
Maar gaandeweg verbetert de relatie tussen de broers. Hun moeder en zus komen met aanhang een weekje over vanuit Polen. In de zomer gaan ze met zijn allen een keer naar Amsterdam.
Waarom Rafal in september 2023 weer vertrekt bij Foreignflex, waar hij het goed naar zijn zin lijkt te hebben, is ook voor zijn broer gissen. Als ze samen Kerst en Oud en Nieuw vieren hebben ze het er niet over.
Rafal vindt een nieuwe baan in een distributiecentrum via Cervo Group, een Arnhems uitzendbureau. Hij wordt gehuisvest in een groot hotel voor arbeidsmigranten in Moerdijk. Om onduidelijke redenen wordt hij op 4 februari door een groep uitzendkrachten het ziekenhuis in geslagen, op zo’n driehonderd meter van het hotel. Rafal breekt meerdere ribben en loopt verwondingen op over zijn hele lichaam. Hij doet aangifte maar de daders blijven onbestraft.
Als zijn broer van het geweld hoort, schrikt hij enorm. Hij biedt Rafal aan om bij hem te komen wonen om te herstellen, op voorwaarde dat hij niet drinkt. Zelf is hij geheelonthouder. Op zijn aanrecht staat enkel een leeg blikje alcoholvrij bier.
Ex-vriendin
In Apeldoorn knapt Rafal op. Hij drinkt weinig, fietst veel in de omgeving en speelt met kat Molly, die tijdens het gesprek met NRC vanaf een twee meter hoge paal alles in de gaten houdt. Als Rafal eind februari solliciteert bij ForeignFlex, is hij volgens zijn broer een „andere man”. Rafal maakt grapjes en praat geanimeerd. Bij zijn verhuizing naar Cuijk zegt zijn broer toe binnenkort de fiets te komen brengen. Dan kan Rafal ook rond zijn nieuwe woonplaats de omgeving verkennen.
Maar zover komt het niet. In de nacht van 12 op 13 maart wordt de broer wakker gebeld door een coördinator van ForeignFlex, die hem over de telefoon vertelt over de dood van Rafal. Hij krijgt te horen dat Rafal in de uren voor zijn dood om hulp had gevraagd vanwege zijn depressieve gedachten. De ochtend erop rijdt hij naar Cuijk.
Hij kan die gevoelens bij Rafal goed verklaren. De vechtpartij van anderhalve maand eerder heeft hem verzwakt. Bovendien wist Rafal sinds twee weken dat zijn ex-vriendin zwanger was van een andere man.
Door zijn tranen heen vertelt Rafals broer hoe hij zich daarover voelt: „Ze wisten dat ze mij konden bellen, dat ik zo naar Cuijk kon rijden. Maar ze belden me pas nadat het was gebeurd.”
„Ik heb de afgelopen 25 jaar nog nooit een zelfmoord van een van mijn uitzendkrachten meegemaakt. Nog nooit”, zegt Wim Smits. Hij zit aan de grote houten vergadertafel op het hoofdkantoor van ForeignFlex, een voormalig bankgebouw in de winkelstraat van Boxmeer. In de hoek staat een goed gevulde wijnkast.
Smits verkocht ForeignFlex in 2022 aan Frank van Gool van OTTO Workforce. Met diezelfde Van Gool, hét gezicht van de uitzendbranche voor arbeidsmigranten, ging hij verder als huisvester van uitzendkrachten. En als donateur van de VVD: afgelopen verkiezingscampagne schonk Smits de partij 50.000 euro, Van Gool het dubbele.
Naast Smits zit zijn vrouw Aleksandra Sitko, die twintig jaar geleden uit Polen naar Nederland kwam als uitzendkracht en sinds kort directeur is van ForeignFlex. Toch voert Smits, die als ‘adviseur sales en relatiebeheer’ nog steeds nauw betrokken is bij het bedrijf, vooral het woord. Zijn bedrijf is nog nooit negatief in de publiciteit geweest, zegt hij. „Wij hebben dagelijks tussen de 750 en 900 mensen aan het werk. De zelfmoord was voor iedereen heftig. We waren het aan het afsluiten. En nu komen jullie de zaak weer bespreken.”
Slapend aangetroffen
Hoe kijkt hij aan tegen de zelfmoord van Zukowski? „We leven in Nederland in het walhalla”, begint Smits. „De verleidingen zijn groot. Qua drugs kan hier alles en in Oost-Europa niets. We geven onze intercedenten mee dat zij uitzendkrachten bij signalen van drugs- of alcoholgebruik moeten doorverwijzen naar hulpverleners. Of we bellen met hun familie of contactpersoon in het land van herkomst. Maar ja, veel arbeidsmigranten zitten helemaal niet op dit soort hulp te wachten.”
Bovendien kenden ze Rafal al, vult Sitko aan. Hij was een jaar eerder een paar maanden lang een prima uitzendkracht geweest, toen hij zich weer meldde kon hij zo aan de slag. De eerste werkweek ging goed, maar het ging mis toen hij zijn eerste loon had gekregen.
Zukowski zocht dat weekeinde het randje op, zegt Smits. Hij werd slapend aangetroffen aan de tafel in de eetruimte in Cuijk en vertrok maandag met een pijnlijke arm naar zijn werk. Sitko: „Op het distributiecentrum was gelijk duidelijk dat hij alcohol had gebruikt. Hij is direct weggestuurd.”
„Toen hadden we moeten denken,” vult Smits aan, „hier moeten we iets mee. Maar hij was net terug, we dachten dat we hem kenden. Wij wisten niet beter of hij was in de tussentijd in Polen geweest. Later hoorden we van zijn broer hoe het echt zat.”
Sitko: „We begrepen toen pas dat hij een problematische jongen was. Hij is vooraf niet gescreend, dat doen we meestal wel. We moeten wel: er zijn veel mensen die via uitzendwerk hun land willen ontvluchten. Ze hebben schulden of psychische problemen. In Polen weigeren we vijf sollicitanten per week omdat die een strafblad blijken te hebben.”
„Nederland is verworden tot het minst aantrekkelijke land in Europa voor uitzendkrachten”, vervolgt Smits. Daardoor komen er volgens hem veel mensen met problemen deze kant op. „Wie serieus wil emigreren, gaat naar Duitsland of Engeland. Alles is duur in Nederland, er zijn weinig huizen en het is moeilijk om hier een leven op te bouwen. Dat is echt problematisch, want Nederland heeft de arbeidsmigranten juist heel hard nodig.”
Terug naar Zukowksi. Smits zegt zich niet te kunnen voorstellen dat die zich net als zijn huisgenoten bespied voelde door de camera’s in het logement. „Alleen bij de ingang hangt er een van ons, om daklozen buiten te houden,” aldus Smits aanvankelijk. Na aandringen van NRC stelt hij dit bij. „Oké, ook in de gemeenschappelijke ruimtes. We doen dat voor de veiligheid.”
En het grove taalgebruik van de coördinator die vaak zomaar binnenloopt? „Zij krijgt veel over zich heen van die arbeidsmigranten,” zegt Smits. „Je zou eens een week met haar mee moeten lopen. Als alle uitzendkrachten gewoon op tijd naar hun werk zouden gaan, dan hoorde je haar niet. Maar als mensen half dronken zijn of zich verslapen, tsja. Dan worden ze daarop aangesproken.”
NRC laat de opname horen waarin de coördinator uitvalt naar Zukowski, een paar uur voor de zelfmoord. Na een minuut zegt Smits: „Je moet niet op de toon letten, of op de manier van praten. Onderling praten Polen nou eenmaal met veel toonwisselingen, het gaat omhoog en omlaag. Het lijkt voor buitenstaanders dat ze grote ruzie hebben, terwijl dat niet zo is. Ik weet niet of het stevig is, ik kan het niet goed verstaan – terwijl ik redelijk Pools spreek.”
Maar Sitko zegt: „Ik kan het wel verstaan. Het is stevig”. Ze is zichtbaar geschrokken dat NRC over de geluidsopname beschikt.
Repatriëring
Laatste punt: waarom moesten Zukowski’s collega’s de dag erna gewoon weer aan het werk op het distributiecentrum? Was een dag vrij niet gepaster geweest?
Sommige uitzendkrachten wilden dat zelf, zegt Smits: „Dan hoefden ze niet aan de nacht daarvoor te denken.” Vier zijn er volgens hem in Cuijk gebleven. „Van onze staf zijn ook mensen thuisgebleven. De man die hem heeft gevonden, heeft door het trauma zelfs maanden niet gewerkt.”
Vlak voor publicatie komt Sitko op een aantal uitspraken terug. Ze mailt dat Zukowski op de dag voor zijn zelfmoord toch niet onder invloed was van drank, zoals ze eerder beweerde. Hij mocht niet werken vanwege zijn arm. Ook benadrukt ze dat ForeignFlex zich aan alle regels houdt en stuurt ze NRC vijf certificaten toe die dit moeten bewijzen.
Zijn broer kreeg in Cuijk de persoonlijke bezittingen van Zukowski mee. ForeignFlex regelde en betaalde de repatriëring van het lichaam van zijn broer – hij hoefde alleen wat documenten aan te leveren. Lidl en ForeignFlex stuurden hun condoleances. Ruim een week later is Rafal Zukowski in Polen begraven.
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/12/data125454342-2a2cf2.jpg%7C//images.nrc.nl/vTA62zxnXmfiyaHAJklxKTqAJjI=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/12/data125454342-2a2cf2.jpg%7C//images.nrc.nl/KQefDiNl9xPpl1oLiXzlRs07ewE=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/12/data125454342-2a2cf2.jpg)
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/12/data124929812-f54067.jpg%7C//images.nrc.nl/r5bjynKQ8Aa7-TgDXkpwacoMHqg=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/12/data124929812-f54067.jpg%7C//images.nrc.nl/E53Y-I9RRDomjYHauLfzB1Ojj8c=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/12/data124929812-f54067.jpg)
:strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/12/web-0512buiaracatacakolonel.jpg%7C//images.nrc.nl/njoxeeqbbNjjvoL7WmjRzh2LX4I=/1920x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/12/web-0512buiaracatacakolonel.jpg%7C//images.nrc.nl/RVeFAo1TQL4FPvuyV3qgh4xgEWc=/5760x/smart/filters:no_upscale():strip_icc()/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2024/12/web-0512buiaracatacakolonel.jpg)
