Category: Tech en Media

„Hoe was het met papa?”

„Eh…dat weet ik niet meer.”

„Ik zag je thuiskomen met lekker veel snoep.”

„Niet thuis. Het is niet thuis.”

„Je hebt gelijk, sorry. Op de groep, bedoel ik.”

Op een stalen bed onder grauw tl-licht zijn programmamaker Nicolaas Veul (40) en Scott (12) aan het dammen. Scott heeft zijn pyjama aan, het is bijna bedtijd. Hij is een van de negen jongens tussen 8 en 14 jaar die na een uithuisplaatsing worden opgevangen in een woning van jeugdzorg-organisatie iHub. Veul loopt hier stage, geflankeerd door een cameraploeg van het VPRO-programma Een valse start: 100 dagen in de jeugd- en gezinszorg. Kinderen leven hier in limbo. Sommigen mogen na een tijdje terug naar huis, anderen stromen door naar een zorgboerderij of pleeggezin. Voor Jelle van acht, die een mentale leeftijd van een kind van drie heeft, is al jaren nergens plaats. We zien hem bellen met zijn ouders, die een lichte verstandelijke beperking hebben en hem bemoedigend toespreken. In de slotaflevering analyseert Scott zijn lot, en dat van alle kinderen in de groep: „Het zijn de volwassenen die beslissen.”

Sinds 2020 verkent Veul, samen met co-presentator Tim den Besten, in de programmaserie ‘100 dagen’ hoe de publieke sector onder druk staat Ze doen dat in de rol van beginnende leraren, agogen in een psychiatrische instelling en als maatschappelijk werkers in het Haagse stadsdeel Laak. In die laatste serie, 100 dagen in de vergeten wijk, nam Den Besten in beeld afscheid, omdat hij deze vorm van participerende journalistiek te intens vond. In november 2023 werd bekend dat Den Besten wordt beschuldigd van identiteitsfraude. Hij kampt met ziekte en heeft zich teruggetrokken uit het openbare leven. „Ik heb geen contact meer met hem kunnen krijgen”, zegt Veul. Hij staat er nu dus alleen voor – samen met de andere begeleiders uit het huis. Ook als er niet wordt gefilmd, werkt hij op de ‘open groep’. „Het is spannend, ik kom als nieuweling in hun huis. Ik moet de sfeer met al mijn zintuigen aanvoelen, anders gaan de sluizen dicht.”

Veel kinderen worstelen met trauma. Zoals Scott, die thuis getuige was van geweld. Hij kampt met suïcidale gedachten en kan soms agressief uithalen naar het personeel. „Aan de ogen van een kind zie je hoe het ervoor staat,” vertelt Veul. „Scott had soms een wat wilde blik die snel de omgeving scande. Andere kinderen keken me aan met een blik van: ben jij te vertrouwen? Ben jij mijn redding? Mag ik bij jou op schoot?”

Voelt het als een moreel dilemma, dat de band die u als begeleider opbouwt ook goed is voor het programma?

„Ja, ik heb mijn coach gevraagd: hoe is het voor die kinderen als ik na vier maanden wegga? Zij zei: ‘Dat kan pittig zijn, maar dit is ook de realiteit van hun leven. Ze hebben tientallen mensen zien komen en gaan. Maak jezelf niet te belangrijk.’

Als een kind heel verdrietig was of als er een conflict was met een ouder, deden we met de camera soms een stapje achteruit. En met ons tv-team hebben we een afscheidsfeest gegeven, met cadeautjes.”

Wat was je rol als begeleider?

„Een groepsbegeleider biedt rust, reinheid en regelmaat, door de kinderen te helpen in hun dagelijks leven. Tandenpoetsen, een knuffeltje, lekker slapen jongen, je kamer schoonmaken, naar school. Die band is goud voor een kind. Maar daar is niet altijd tijd voor. Soms heb je een kind dat huilt, krijst of bonkt in zijn kamertje. Je moet zorgen dat het niet escaleert.”

Je kijkt naar iets wat je niet meteen kan oplossen, iets waar het kind zelf ook nog niet helemaal bij komt

Hoe doe je dat?

„Je moet snel keuzes maken. Je geeft bijvoorbeeld twee opties. Wil jij graag spelen? Dan mag je dit of dat doen. Kies maar. Dat is voor een kind veilig. Het kind krijgt autonomie en vindt het fijn als iemand de leiding neemt. Een ander trucje is: niet meteen hoog in de emotie schieten als je een grens moet aangeven, want het voelt voor een kind onveilig als jij als begeleider de controle niet hebt.”

De programmaserie laat ook zien hoe trauma kan worden doorgegeven in de opvoeding. Onder de noemer Gezin Totaal probeert iHub uithuisplaatsingen te voorkomen door gezinnen waarin de communicatie ernstig verstoord is, een week lang te observeren. Het vergt veel tijd om gedrag om te buigen, ziet de kijker. Die realiteit staat in schril contrast met de visie van staatssecretaris jeugdzorg Vincent Karremans (VVD), die onlangs in NRC stelde dat ouders te makkelijk om professionele hulp vragen. Mentale ondersteuning kan ook worden geboden door de samenleving of door ‘iemand van de gemeente’, meent hij.

Veul schudt zijn hoofd. „Als ik dat lees denk ik: ga eens stagelopen op de jeugdzorg. Neem de professional serieus en ga niet op zijn stoel zitten. Mensen voelen schroom om om hulp te vragen. Het is super kwetsbaar om te zeggen: ik red het niet. De VVD heeft met alle bezuinigingen een clusterfuck gecreëerd. Je kunt niet zeggen: we gaan rommelen aan het sociale cement, maar de maatschappij moet wel socialer worden! Duimpje omlaag voor Karremans.”

Wat greep u aan als stagiair?

„Vooral die alledaagsheid, dat je een kind naar bed brengt. Dat doe je met de beste intenties, maar je bent niet de ouder. Gek genoeg kwam dan soms het verdriet bij mij los. Zo van, ach moet je ze nou toch zien, zo dapper. Ook de band die je met ze krijgt. Dat je binnenkomt en even hun ogen ziet oplichten, hé je bent er! Je krijgt toch gevoelens voor zo’n kind: ik wil iets voor je betekenen, ik wil je beschermen. Maar je hebt ook afstand, je kent elkaar net. Die grens moet je goed bewaken.

„Hoe geef je een kind veiligheid als het die niet heeft gekend? Je kijkt naar iets wat je niet meteen kan oplossen, waar het kind zelf ook nog niet helemaal bij komt. Pijn en trauma verstoppen zich nog, die komen eruit in de nacht. Dat ontroert, ergens herken ik dat uit mijn eigen jeugd. Soms stootte ik mijn neus. Bij een jongen probeerde ik te veel contact te leggen, omdat ik er een ongemakkelijk gevoel van kreeg dat ik niet dichtbij mocht komen.”

Bij wie gebeurde dat?

„Bij een jongen die we op zijn verzoek uit de montage hebben gehaald. ‘Voor wie wil jij zo graag dat contact?’, vroeg iemand me. Daar moest ik over nadenken. Het geeft mij een veilig gevoel als zo’n jongen mij aardig vindt. Maar het gaat niet over mijn gevoel, maar over wat zo’n kind nodig heeft. Als het ongemakkelijk of spannend wordt trap ik in een valkuil, van iets wat ik graag had gewild vroeger. Dat iemand naar me keek en vroeg: gaat het jongen?”

Werd u vroeger door uw ouders naar bed gebracht?

„Ja, door mijn moeder, dat was warm en liefdevol. Maar ik had een dominante vader die mij een watje, homo of sissy noemde. Hij vond dat mijn moeder mij te slap opvoedde en dacht dat hij van mij een harde man moest maken. Hij heeft me een keer op een parkeerplaats achtergelaten omdat ik te laat was. Ik was tussen zes en acht jaar oud. Dat maakte dat ik heel bang was. Bang voor honden, bang om te fietsen, bang om naar school te gaan, want daar werd ik gepest. ’s Nachts pakte ik vaak een matrasje om naast mijn moeder te liggen. Ik had last van insomnia, ook op late leeftijd, maar ik begreep niet dat dat kwam door mijn vader. Dat ontkoppel je, want dit is je leefsituatie, je voelt loyaliteit naar je ouders. Zonder hun zorg ben je verloren.”

Hoe bracht u uw dagen door?

„Ik trok me terug in een fantasiewereld. Ik verzamelde poppetjes van Warhammer, die ik schilderde, en ik ging videogamen. Ik keek met mijn vaders ogen naar mezelf. Oh, ik ben een watje. Er is iets mis met mij dat ik zijn liefde niet waard ben.”

In een scène van Een valse start vraagt Veul aan zijn eigen moeder: „Waar was je toen ik je nodig had?” Ook zij bleek bang voor haar echtgenoot. „Ik heb hard gehuild toen ik het in de montage terugzag. Dat shot van haar gebalde vuist, die steun zoekt in zichzelf. De tragiek van een ouder die de beste intenties heeft, maar het toch niet helemaal goed doet.”

Ik vertrouwde niet helemaal dat ik het ouderschap kon dragen. Ik was al blij als ik een goede stabiele relatie zou vinden

We zien ook hoe de programmamaker voor het eerst vader wordt van een zoon, die inmiddels ruim een jaar oud is. Toen Veul tien jaar geleden zijn vriend ontmoette was het diens hartenwens om kinderen te krijgen. „Maar ik vertrouwde niet helemaal dat ik het ouderschap kon dragen. Ik was al blij als ik een goede stabiele relatie zou vinden. Vanuit mijn jeugd, waarin ik me vaak terugtrok, had ik weinig ruimte voor anderen. Ik dacht: dat kan niet met een kind, hoe loopt het dan met me af? Mijn therapeut zei: ‘Je kan het ook zien als een herkansing.’ Die opmerking ging recht in mijn ziel. Oh ja, ik kan mijn leven opnieuw vormgeven. Dit mag ook mijn wens zijn.”

In het programma Pisnicht: The Movie (2019) krabde Veul op straat en in de voetbalkleedkamer het dunne vernis van de ‘homograp’ af en confronteerde hij ook zijn vader met de impact van zijn gedrag. Sindsdien is hij de posterboy van gay Nederland geworden. „Met vele anderen”, haast hij zich te zeggen. In Een valse start vertelt hij de kinderen dat hij een paar weken verlof neemt omdat hij samen met zijn vriend vader wordt. Maar op mijn vraag hoe het voelde, de eerste nacht thuis met zijn baby, verstrakt zijn blik. „Nu komen we in moeilijk vaarwater.”

Het openlijk bespreekbaar maken van je leven als homoman is onder druk van religieuze activisten en extreemrechtse politici de laatste jaren hachelijker geworden.

„Pisnicht was een oproep tot empathie met degenen die altijd het pispaaltje zijn geweest. Nu ben ik vaak ziedend. Waar blijft de maatschappelijke woede over hoeveel jongeren nog steeds met ‘gay’ schelden? Waarom is een homo nog steeds een zondebok, een soort anti-man die onderaan de maatschappelijke ladder staat? Ik ben boos dat mijn seksualiteit en mijn liefde politiek wordt gemaakt.

„Onlangs werd ik in de supermarkt aangesproken door een oudere meneer die zei: ‘Ik ken je werk.’ Hij vond dat ik moest uitkijken dat ik geen lhbti-propaganda maakte. Dat extreemrechts in je omgeving dichterbij komt, is een nieuwe brutaliteit. Dan denk ik: o my lord, ik moet wat doen. Ik hoop dat ik door mag met een vervolg op Pisnicht.”

Is er sinds dat programma iets bij uw vader veranderd?

„Zeker. In 2018 maakte ik een programma over oorlog, Nicolaas op oorlosgpad, en moest hij lachen. ‘Oorlog? Jij als homo?’ Ik had hem daarvoor jaren niet gezien en ik voelde me nu sterk genoeg om hem meteen te corrigeren. Ik zei: ‘Dit mag je nooit meer doen, om mij zo te dismissen vanwege mijn seksualiteit.’ Daar let hij nu op, en hij staat open voor mijn verhaal. Daar ben ik zo blij mee.”

Droomde u als kind van een tv-carrière?

„Nee, ik wilde als kunstenaar leven in een hutje op de hei, met een moped om boodschapjes te doen, want ik vond de wereld eng. Daarna wilde ik acteur worden en shinen.”

Als presentator heeft u van het incasseren van kritiek, wat in uw jeugd zo schrijnde, deels uw vak gemaakt.

„Hier ben ik veel mee bezig geweest. Hoe kan het dat ik opzoek wat ik het engste op aarde vind? In het begin was het: oh mijn god, ik ben op tv. En tegelijkertijd: mensen zien me, eindelijk! Die dynamiek, daar moet ik nog altijd doorheen navigeren. Niet elk programma hoeft een vaatdoekje van mijn ziel te zijn dat we uitknijpen, maar ik wil ook geen hapsnap-tv maken, ik wil de diepte in. Je legt je hele hebben en houden in deze vorm van televisie. Zolang ik buikpijn krijg voordat het op de buis komt, heb ik het goed gedaan.”

Een valse start: 100 dagen in de jeugd- en gezinszorg is vanaf dinsdag 7 januari te zien om 20.25 bij de VPRO op NPO3 en meteen te streamen op NPO Start.

Delen

Mail de redactie

Het leed van een rivier

„Je mag overal heen, behalve naar Colombia.” Onder die voorwaarde lieten de ouders van de destijds 18-jarige Barbara Smit haar naar Latijns-Amerika gaan. Het continent liet haar niet meer los en ze maakte er veel programma’s. In de vierdelige reisserie De stem van Colombia verkent ze de complexe en vaak pijnlijke geschiedenis van het land. Smit wordt daarbij gegidst door een zelfverzekerde pop die zichzelf ‘De Stem’ noemt. Hij neemt haar mee naar vier bijzondere verhalen die zowel de tragische als de hoopvolle kanten van Colombia belichten. Eén van de verhalen volgt de Cauca-rivier, die onlangs wettelijk werd erkend als slachtoffer van de conflicten in Colombia, omdat ze te veel leed heeft meegemaakt. Daarnaast onderzoekt Smit het verhaal van de grootste seriemoordenaar van Colombia.

André Waardenburg

Nieuwe thriller Harlan Coben

Net als eerder met Fool Me Once en Stay Close begint Netflix het nieuwe jaar met een thriller van de geliefde bestsellerschrijver Harlan Coben: Missing You. Elf jaar geleden verdween de verloofde van detective Kat (Rosalind Eleazar, Slow Horses) plotseling uit haar leven, en nu treft ze hem aan op een dating-app, onder een andere naam. Bij de Britse politie werkt ze op de afdeling vermiste personen, dus dat komt goed uit. In het onderzoek naar de verdwenen liefde haalt ze van alles overhoop, van de eerdere moord op haar vader tot een duister kidnapping-complot. Dit is de negende bewerking van Harlan Coben die op Netflix is te vinden, dus wie na deze minserie van vijf afleveringen nog meer wil, kan nog even doorbingen, te beginnen met Fool me Once.

Wilfred Takken

Schieten op topsnelheid

Snel, sneller, snelst. In de game Echo Point Nova schiet je op topsnelheid op je hoverboard van het ene zwevende eiland naar het andere. Hoog springen, hóóóger springen – op elk niveau zit het tempo er goed in. Vervolgens moet je met een berg wapentuig even snelle slechterikken omleggen. Dit is geen game voor lang nadenken, maar juist een heerlijke adrenaline-inspirerend feestje van de reflexen. Alles wat de snelheid zou kunnen beperken wordt zoveel mogelijk weggevaagd; sterf je of val je, dan sta je met een druk op de knop zo weer op je oude plek. De soms wat onhandige besturing is daarmee geen punt meer. Dat kan prima in je eentje, maar ook met tot vier spelers tegelijkertijd. Chaos gegarandeerd, in deze heerlijk kleurrijke game waarin alles te verkennen valt.

Len Maessen

Chansons, fado’s, morna’s

Al dertig jaar lang vormt De Sandwich, samen met cabaret- en kleinkunstprogramma Andermans Veren, een vast zondagochtendprogramma, eerst op Radio 2, nu op 5. Presentator Jacques Klöters opent elk uur met een gedicht, dat de toon zet voor een muzikale wereldreis. We horen nostalgische evergreens, maar ook veel niet-Engelstalige muziek uit alle hoeken van de wereld. Franse chansons, Portugese fado’s, Griekse rebetica, Kaapverdische morna’s. Het programma heeft een prettige, rustige sfeer en speelt in op de nieuwsgierigheid van de luisteraars. De basis voor deze feestelijke jubileumuitzending wordt gevormd door herinneringen van luisteraars aan het programma. Klöters: “Het is een eer om al dertig jaar een programma te mogen maken dat luisteraars inspireert en verwondert.”

Vincent Bijlo

Delen

Mail de redactie

Ze was net vier dagen achttien toen Barbara Smit in het vliegtuig zat richting Zuid-Amerika. Je mag overal naartoe, maar níet naar Colombia, hadden haar ouders gezegd. Het was 2001. Ze ging naar Peru, Bolivia en Chili. Twaalf jaar en vele reizen naar Latijns-Amerika later – ze woonde onder andere vijf jaar in Nicaragua – zou ze Colombia dan toch bezoeken. Tegen die tijd promootte het ministerie van toerisme het land met de slogan: ‘Het enige risico is dat je er wilt blijven’. Nog eens drie jaar later zou het vredesakkoord getekend worden tussen de regering en de guerrillero’s van de FARC. Is het verhaal van Colombia daarmee tot een gelukkig einde gekomen? Of is dit pas het begin van een lang herstel?

Smit (1983) bezocht Colombia daarna verschillende keren als researcher voor reisprogramma’s van de VPRO, en langzaam groeide het idee voor een serie over het land in wederopbouw. Het werd De stem van Colombia, vanaf 5 januari te zien op NPO2. Het is voor het eerst dat Smit niet áchter maar voor de camera staat. Maar ze is nadrukkelijk niet ‘de presentatrice’, vertelt ze in het VPRO-gebouw in Hilversum. Het moest niet om háár draaien: „Het gaat om de mensen en hun verhalen. Ik praat niet in de camera, ik sta er niet om de kijker wel even uit te leggen: zo zit het in Colombia. Ik sprak mensen voor het eerst als we gingen draaien. Ik doe dus wat ik altijd deed: mensen spreken die ik nog nooit heb gesproken, op plekken waar ik niet eerder was.”

Voor meer uitleg bij de verhalen is er ‘de Stem’, een houten pop gemaakt door poppenspelers uit de Colombiaanse hoofdstad Bogotá. Samen met regisseurs Stef Biemans en Jorne Baard zocht Smit naar een manier om het verleden tot leven te brengen. „We wilden niet te veel met archief doen. Toen ontstond het idee van deze pop, die we konden aankleden als verschillende personages: een vader, een boer, een soldaat, een moordenaar. We dachten: de pop kan een van de vertellers zijn.”

Contrasten

De serie benadrukt de vele contrasten die Colombia maken tot wat het is: beeldschoon én wreed, zacht en hard, muzikaal en bloederig, feestend en huilend, onschuldig en schuldig. De tegenstrijdigheden zitten ook in de mensen die Smit spreekt. Bendeleiders die oproepen tot een geweldloos weekend. De moeder van een moordenaar die elke zaterdag haar zoons lievelingseten naar de gevangenis brengt. Een voormalige paramilitair met zachte ogen, wiens eenheid verantwoordelijk was voor gruwelijke moordpartijen.

Ook in beeld draait het om contrasten: we zien het Colombia van nu, vol warme kleuren, sympathieke personages en zonovergoten pleinen. Ondertussen leest Smit voor uit getuigenverslagen, zoals van de slachting in het dorp El Salado in 2000: een ‘bloedfeest’, een macaber tafereel van verkrachtingen en executies, begeleid door muziek die de paramilitairen maakten met instrumenten die ze in het dorp aantroffen. Smit: „Het contrast zit ook in de laatste aflevering over de Cauca, een rivier die in het kader van de vredesprocessen tot rechtspersoon en officieel slachtoffer van het gewapende conflict is verklaard. Het lijkt het paradijs daar. Totdat je erachter komt wat er allemaal is gebeurd: er werden lijken in de rivier gedumpt.”

De tegenstellingen waren wat haar zo aantrok, vertelt Smit. „Die energie en die ongelooflijke veerkracht van de mensen, dat is zo aanstekelijk. Maar je kunt niet om het gewelddadige verleden heen. Wij wilden kijken: hoe ga je verder als land, als dorp, als gemeenschap, na jaren van conflict? En er is nog steeds veel geweld. Maar we hopen dat de veerkracht er tussen de regels door wel in zit. Daar kunnen we veel van leren in Nederland.”

Die energie en die ongelooflijke veerkracht van de mensen, dat is zo aanstekelijk. Maar je kunt niet om het gewelddadige verleden heen

Zijn de Colombianen zo veerkrachtig omdát ze zoveel hebben meegemaakt? Of was het altijd al een levenslustig volk en is het dat – ondánks het geweld – gebleven? Met die vragen speelt de serie, zonder een eenduidig antwoord te geven. In de aflevering over Moederdag – in Colombia een van de meest gewelddadige dagen van het jaar – wordt door een agent gesuggereerd dat een deel cultureel bepaald is: de Colombiaan is bijzonder emotioneel, tijdens Moederdag komen de emoties naar boven en in combinatie met stevig drankgebruik leidt dat tot onrust. Smit: „Veel feestdagen beginnen fantastisch, tot het grimmig wordt. En dan nog de emotie die de moeder oproept: er zit nu één man in de aflevering die begint te huilen als hij over zijn moeder praat, maar vier anderen die eruit zijn geknipt gingen óók allemaal huilen. Het werd bijna ongeloofwaardig. ”

Dat geweld verankerd zou zitten in de cultuur, is zeker níet wat de serie wil suggereren, verduidelijkt Smit. „Waar het om gaat, is dat geweld geweld creëert en hoe weinig kansen de jongeren hebben die daar in armoede opgroeien. Een van de moeders zegt: ‘Je kan je zoon nog zo goed opvoeden, maar zodra hij hier de straat op gaat is het niet tegen te houden waar hij mee in aanraking komt’.” Een wrange tegenstelling met Smits veilige bubbel in Nederland, lijkt de serie te willen zeggen, door in beeld te brengen hoe Smit videobelt met haar zoontje. Haar grootste zorg: naar welke basisschool gaat hij straks? En toch, de moedergevoelens zijn universeel, begrijp je als kijker.

Waarheid

„Zonder gerechtigheid zal er geen rust zijn. Het is hoog tijd voor de waarheid”, zegt een van de nabestaanden van de massamoord in El Salado, waarbij naar schatting zo’n honderd mensen om het leven kwamen. Heeft Smit met haar programma een stukje van die waarheid gevonden? „Antwoorden bieden was niet het doel van de serie”, zegt ze.

Waarom het geweld de afgelopen jaren weer is opgelaaid, welke gewapende groeperingen uit oude paramilitaire eenheden zijn voortgekomen en hoe die nu de pogingen tot vrede blokkeren, door bijvoorbeeld ‘sociale leiders’ te vermoorden, dat komt allemaal niet aan bod. Die dynamiek uitleggen in vier afleveringen werd simpelweg te ingewikkeld, zegt Smit. „We zijn vooral verhalenvertellers. Maar als ik kijk naar wat er sinds het historische Vredesakkoord met de FARC eind 2016 is bereikt: er zijn allerlei vredesprocessen in gang gezet, waar bijvoorbeeld de bendeleiders die ik in de gevangenis spreek ook onderdeel van zijn.”

Veroordeelden kunnen eerder vrijkomen als ze meewerken aan de vredesprocessen, vertelt Smit. In aflevering twee spreekt ze een voormalige paramilitair. Hij lijkt oprecht in zijn spijtbetuigingen en goede voornemens. „Deze Amaury, leider van de eenheid die het vreselijke bloedbad in El Salado aanrichtte, had nog nooit een interview gegeven. Dus ik twijfelde wel: waarom zou hij dat nu dan willen, voor de Nederlandse tv? Ik denk dat het hoort bij zo’n verzoeningsproces, hij geeft ook les in de gevangenis, in mensenrechten nota bene. Door zulke dingen kun je eerder vrijkomen. Dat hij ja zei tegen ons, vermoed ik, is daar ook onderdeel van. Hij is een veranderd mens, zegt hij. Hij gelooft het in elk geval zelf.”

Er is nog steeds veel geweld, maar we hopen dat de veerkracht van de mensen ook zichtbaar is

Geen narco’s

Hoewel de gewelddadige geschiedenis van het land de rode draad vormt in de serie, is er geen aparte aflevering over de narco’s. „Nadat de trailer online kwam, reageerde een Colombiaanse: eindelijk een documentaire die niet over narco’s gaat. We hadden wel naar een cocaplantage kunnen gaan, hoe die wordt verwoest door het leger, maar dat is al zo vaak gedaan. Het geweld is vaak drugsgerelateerd, en de bendeleiders die ik spreek zijn natuurlijk leiders van een drugsbende. Maar we hoefden het bekende verhaal niet opnieuw vertellen.”

Aflevering drie gaat over een kindermoordenaar, in aantal slachtoffers de grootste seriemoordenaar ooit. Als Smit in een Colombiaans archief op een krantenbericht van eind jaren negentig stuit – Garavito heeft dan zijn 140ste slachtoffer gemaakt – vraagt ze de archivaris: waarom slechts zo’n kort berichtje? „Na jaren en jaren van geweld deed dit ons niet zo veel meer. We waren eraan gewend geraakt”, antwoordt hij. Garavito’s slachtoffers waren bovendien arme kinderen, die vaak op straat leefden. Niemand keek naar ze om, vertelt de rechercheur die hem uiteindelijk op het spoor kwam, en die in de aflevering met Smit spreekt.

„Garavito was vlak voordat we met de opnames begonnen overleden. Maar we wilden hem ook geen podium geven.”

In andere afleveringen spreekt Smit wel met daders, maar dat voelde anders, zegt ze. „Die paramilitaire leider was onderdeel van het conflict. Dit was een psychopaat die kleine jongetjes martelde, verkrachtte en vermoordde.”

Waarom dan toch een hele aflevering rond deze figuur? „Omdat het wel iets zegt over wat er in Colombia aan de hand was.” Dat hij zo lang zijn gang kon gaan, heeft alles te maken met het conflict, legt Smit uit. „Zijn hoogtijdagen waren de jaren tachtig, negentig.” Het land, in een oorlog die dan al decennia woedt, had zoveel te verstouwen dat een seriemoordenaar simpelweg geen prioriteit had. De autoriteiten waren overbelast.

“In de top 5 seriemoordenaars staan nóg twee Colombianen. Dan kom je weer bij de vraag of het gewelddadige in de cultuur zit. Maar er wonen echt niet meer psychopaten in Colombia dan in Vietnam of Nederland. Het is de straffeloosheid die ervoor zorgt dat iemand door kan gaan.”

We zijn met meer goeden dan slechten, zegt een straatverkoper in een buitenwijk van Cartagena: „Somos más los buenos que los malos.” Smit: „En dat is echt zo. De meeste mensen deugen, ook dáár.”

Traumatherapie

Behalve context bieden aan de kijker heeft ‘de Stem’ nog een functie: via poppenspel kun je makkelijker delicate thema’s aansnijden. En zo komen er meer speltherapie-achtige elementen langs, behalve de marionet een maquette van een oude plaats delict en knuffelpoppen voor moeders die hun kinderen zijn verloren in het conflict. Smit: „Omhelspoppen noemen ze die, muñecas abrazadoras.”

De serie laat ook zien hoe mensen zich dingen opnieuw toe-eigenen die door het geweld bezoedeld waren geraakt. Zo krijgen kinderen in het getraumatiseerde dorp El Salado muziekles nadat de zo typische trommels uit die regio door de paramilitairen lang nare associaties opriepen.

Ook de relatie met de Caucamoest door de bevolking hersteld worden, legt Smit uit. „Heel lang zagen de mensen die rivier als iets vies of lelijks.”

Herstel van de relatie tussen mens en natuur is in Colombia expliciet onderdeel van het vredesproces, legt de Stem in de laatste aflevering uit. Vandaar dat de rivier officieel tot slachtoffer is verklaard. Dat is een symbolische stap, maar wel een cruciale, staat in het wetsvoorstel dat dit mogelijk maakte: „Pas als de mensheid begrijpt dat bergen kunnen praten, rivieren kunnen huilen en bossen kunnen fluisteren, zal de mensheid klaar zijn om te stoppen met oorlogvoeren.”

Delen

Mail de redactie