Wereldheerschappij? De AI in ‘Murderbot’ is geen Terminator, maar een rustige eenling die liever series kijkt

Wat gebeurt er als een AI-gedreven robot zichzelf weet los te hacken uit de systemen die hem in bedwang houden? Marteling, moord, wereldheerschappij – in scifi én toenemend interviews met sommige experts eindigt de opkomst van AI eigenlijk altijd in onze ondergang. Maar wat als de betreffende robot niks anders wil dan rustig in zijn eentje series kijken?

De androïde ‘Murderbot’ uit de gelijknamige serie (gebaseerd op boekenserie The Murderbot Diaries van Martha Wells) is geen Terminator, maar een sociaal onhandige einzelgänger die na de persoonlijke ‘bevrijding’ gewoon doorgaat met het werk. Een moordpartij? Dat zorgt alleen maar voor onnodige aandacht, terwijl het (Murderbot gebruikt voor zichzelf uiteraard ‘het’ als voornaamwoord) nog honderden afleveringen van de ‘hoogkwalitatieve’ soapserie The Rise and Fall of Sanctuary Moon te downloaden heeft. Een sterke plotwending levert een veel grotere digitale dopaminerush dan het hoofdpijndossier dat mensen (‘allemaal idioten’) onderdrukken heet.

De boomlange Zweedse acteur Alexander Skarsgård was altijd stiekem een wat excentrieke verschijning, maar de drama- en actiegenres van het gros van zijn werk (True Blood, The Northman) hielden zijn vreemdere randjes in toom. In deze scifi-comedy mag hij los –zijn robotpersonage wil niemand aankijken, staat het liefst stijf in de hoek, en emoties zorgen voor rare trekjes in zijn gezicht. Alsof het even niet weet wat het ermee aan moet. Zo maakt Skarsgård de robot zowel aandoenlijk als vervreemdend. Nogal logisch, denk je dan, dat de neurotische hippies waar Murderbot aan wordt verhuurd niet weten wat ze van de robot moeten denken.

Het universum wordt hier met brede penseelstreken geschilderd: centraal staat de Corporation Rim, een verzameling hyperkapitalistische planeten waar de meeste mensen onder het juk van grote bedrijven leven. Ze zitten vast aan wurgcontracten of worden soms zelfs via kunstmatige verslavingen gedwongen om werk te leveren. De hippies komen van een planeet buiten dit gebied, een soort grote wetenschappelijke commune waarin vrijheid en aan-jezelf-werken centraal staat. Ze hebben geld nodig, dus besluit leider Mensah (Noma Dumezweni) om in samenwerking met een gigantisch bedrijf een afgelegen planeet te verkennen, op zoek naar grondstoffen. Uit verzekeringsoverwegingen moeten ze van het bedrijf een beveiligingsrobot inhuren. De wetenschappers uit Mensahs team vinden het maar lastig: zij zien dergelijke robots als vrije wezens met een bewustzijn. Is dit niet gewoon een vorm van slavernij?

Polyamoureuze gesprekken

De arme androïde wordt al snel gedwongen om de wetenschappers te redden van hun eigen naïviteit – en uren aan emotionele polyamoureuze onderhandelingsgesprekken aan te horen. Het ergst: de eindeloze vragen over de eigen emotionele gesteldheid, die Skarsgård in korte, feitelijke zinnen moet pareren. Ondertussen ratelt Murderbot in de voice-over eindeloos door over eigen gedachten en lievelingsseries. De humor is, kortom, gemakkelijk te vinden.

Het probleem: er is óók een plot –een reeks geheimzinnige en gevaarlijke gebeurtenissen die plaatsvinden op de planeet, en de commune in gevaar brengen. De balans tussen dit sciencefiction-spionnendrama en de dikke laag comedy is vrij lang zoek in dit seizoen. Moeten we de leden van de commune sympathiek vinden, of alleen om ze lachen? Zijn ze incompetent of juist niet? Het is lastig om je echt zorgen te maken dat Murderbot iets overkomt als tegelijkertijd wetenschappers buiten staan te klungelen, of om je te bekommeren om een driehoeksrelatie als de serie er zelf continu grappen over maakt.

Vermakelijke brokjes

In een boekenreeks kan je het nog verklaren met een onbetrouwbare verteller (Murderbot, die het afschuwelijk vindt dat het van deze mensen gaat houden). Maar de serie Murderbot voelt vaak klein aan, als een knusse sitcom, terwijl er allerlei grote scifi-gebeurtenissen plaatsvinden. Het ongemak begint pas in de laatste afleveringen weg te vallen, wanneer de reeks het aandurft om iets volledig serieus te nemen.

Tegelijk, deze serie is zeer behapbaar, met vermakelijke brokjes van zo’n half uur per stuk. Er valt altijd wel wat te lachen, er is altijd íets dat de nieuwsgierigheid prikkelt. En je moet respect hebben voor de beslissing om een tv-sterrencast –John Cho, Clark Gregg, Jack McBrayer – in te zetten voor de kleine fragmentjes van Murderbots favoriete serie, Sanctuary Moon. De robot aapt deze serie-binnen-de-serie continu na. Dan wil je wel weten waarom het zo aanstekelijk is – en daar slagen makers Paul en Chris Weitz met dank aan de acteurs prima in.

Murderbot heeft zeker potentie. Dit is een uitstekende tijd voor series over de betekenis van identiteit en (zelf)bewustzijn in een commerciële wereld, voor wat het zou betekenen als machines echt intelligent worden, voor overpeinzingen op hoe we de wereld prettiger kunnen maken voor elkaar. Met een beetje schaafwerk valt Murderbot best te verheffen tot ‘hoogkwalitatief entertainment’.


Het eindspel van ‘The Handmaid’s Tale’ en andere mediatips

Uitgeholde verzorgingsstaat

De collectieve sector is stuk. Over het hele politieke spectrum is men het erover eens dat de fundamenten van de verzorgingsstaat zijn uitgehold. Wonen is voor velen onbetaalbaar geworden, de zorg steeds moeilijker bereikbaar, arbeidsrechten staan onder druk, en het asielbeleid verhardt met de dag. Hoe zijn we in deze situatie terechtgekomen? De huidige problemen zijn niet uit het niets ontstaan – ze zijn het gevolg van jarenlang falend beleid, schuivende ideologieën en politieke compromissen. In het vierluik What’s Right? (het vervolg op What’s Left – de puinhopen van links) gaat schrijver en podcastmaker Johan Fretz op zoek naar de oorsprong van de huidige maatschappelijke en politieke crises. Hoe kwamen arbeid, zorg, wonen en migratie, de vier pijlers van onze verzorgingsstaat, zo onder druk te staan? Fretz toont archiefmateriaal en gaat in gesprek met onder anderen Agnes Jongerius, Renske Leijten, en Coen Teulings.

André Waardenburg

Slot van ‘The Handmaid’s Tale’

De serie The Handmaid’s Tale is gebaseerd op één boek, maar hield het 6 seizoenen vol. Dinsdag verschijnt de laatste aflevering op Videoland. Het verhaal liet zich makkelijk interpreteren als een waarschuwing; als het zwartste toekomstscenario van een door Trump bestuurd Amerika. Bij protesten voor vrouwenrechten doken een tijd lang de rode capes en witte kappen op die de onderdrukte vrouwen in de serie verplicht zijn te dragen. Dat het inmiddels haast clichématig klinkt om conservatieve standpunten over vrouwen te beantwoorden met „Het lijkt wel The Handmaid’s Tale”, onderstreept de impact van de serie des te meer. Naast die maatschappelijke context blijft er veel aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling van de personages, sterk neergezet door onder meer actrice Elisabeth Moss.

Amber Wiznitzer

Nederlandse torens bouwen

Het in Nederland ontworpen Rift Riff is een zogeheten ‘tower defense’-spel, waarin je torens bouwt die golven aan vijanden neerschieten. Waar het genre in afgelopen jaren voornamelijk bestond uit kleurrijke gratis smartphonespelletjes, is Rift Riff juist een minimalistisch, rustig ogend pc-spel waarin ieder level vooral een puzzel is. Kun je als beste een toren met sluipschutters neerzetten om die naderende monsters te vernietigen, of kies je toch één die op korte afstand meerdere vijanden tegelijk raakt? Rift Riff is vergeleken met zijn genregenoten een veel vergeeflijker spel, waarin je met een druk op de knop een stuk van het level meteen opnieuw kunt proberen. De Nederlandse roots zijn trouwens duidelijk: de hoofdpersoon begint ieder level met het koddige kreetje ‘hupsakee!’.

Bastiaan Vroegop

Kermislied van Annie M. G. Schmidt

Elke zondag bijzondere kleinkunst en cabaret, met kenner Kick van der Veer. Hij voorziet alle inspirerende fragmenten en muziek van deskundig commentaar en vervult een gidsfunctie voor liefhebbers van dit genre. Soms doet hij dat thematisch, met onderwerpen als ‘De kerk in de jaren zeventig’ of ‘Moederdag’, en soms draait hij gewoon wat in hem opkomt of waar luisteraars om vragen. Zondag is de laatste dag van de Annie M. G. Schmidt-week waarin scholen, boekwinkels en bibliotheken extra aandacht geven aan de deze week 30 jaar geleden overleden schrijfster. Daarom is in Andermans Veren ‘wHet Kermislied’ van haar te horen, zoals Wim Ibo en Cor Lemaire dat met publiek in 1966 uitvoerden in de laatste tv-uitzending van het programma Cabaretaria. Het werd aan de vergetelheid ontrukt door oud-radio-archivaris en Andermans veren-parelduiker Piet Tullenaar.

Vincent Bijlo


Influencer en haar vader tiktokken tegen seksisme in ‘Vandaag Inside’

Het was zeker niet de eerste keer dat er vrouwonvriendelijke opmerkingen werden gemaakt in Vandaag Inside. In de talkshow met Johan Derksen, René van der Gijp en Wilfred Genee worden regelmatig dingen gezegd die volgens velen niet door de beugel kunnen.

Toch wilde de 22-jarige influencer Annemarie Lekkerkerker zich uitspreken nadat ze een seksistische opmerking hoorde die René van der Gijp maakte over zangeres Ilse de Lange. „Wanneer wordt dit wanstaltige misogyne programma van de buis gehaald, na alles wat er is gebeurd” , zei ze in een korte video op videoplatform TikTok. „Ik snap niet waarom deze ventjes nog zendtijd krijgen.”

Lekkerkerker ontving positieve reacties op de video, maar ook veel negatieve. „Ik kreeg reacties dat ik als vrouw geen humor heb, dat ik gewoon de tv uit moet zetten en dat ik links gezeur ben”, vertelt ze aan de telefoon tegen NRC.

Ook zangeres Anouk, die tijdens de seksistische opmerking bij VI aan tafel zat, werd onderwerp van de discussie. „Veel mensen vonden dat zij zich had moeten uitspreken. Dan verschuift de aandacht weer van de man af die de opmerking maakt. Ook mannen horen zich hiertegen uit te spreken, maar alle gasten aan de VI-tafel lachten mee.”

Part two

Dat zette Lekkerkerker aan het denken. Ze raakte aan de praat met haar 71-jarige vader Michiel over haar reactie-video en het fragment van VI. Ze kwamen op het idee om de kern van het gesprek dat ze voerden op beeld te delen, in een ‘part two’. Vader en dochter reageren in het filmpje inhoudelijk op de uitspraak in VI en de reacties die Lekkerkerker ontving naar aanleiding van haar eerste video. „Het verbaast me dat dit soort dingen nog steeds in omroepland worden geaccepteerd”, zegt vader. „Vrouwen zijn slachtoffers van ongelijkheid, vrouwen worden verkracht, tot aan femicide aan toe. Iedere vorm van disrespect aan vrouwen draagt hieraan bij”, zegt hij voor de camera, terwijl zijn dochter achter hem staat. De tweede video is binnen één dag inmiddels bijna 800.000 keer bekeken op TikTok, en kreeg in die tijd 500.000 views op Instagram. Lekkerkerker: „Mijn vader is tropenarts en veel bezig met het helpen van vrouwen. Hij herkent de problemen en we praten vaak over genderongelijkheid. Toen dacht ik: misschien is het goed als mensen zien dat een man zich ook over dit soort zaken kan uitspreken. Hij bereidde zich goed voor door alle tekst op een blaadje te schrijven. Ik heb niks geregisseerd, alles kwam vanuit hem zelf.”

„Ik wil aan iedereen, en vooral aan jongens en mannen, laten zien dat er ook mannen bestaan die zich over seksisme uitspreken en een voorbeeldfiguur hierin kunnen zijn. We moeten kleine incidenten ook serieus nemen en niet schuwen voor grote termen zoals verkrachting en femicide. Wij willen laten zien dat een vader en dochter het daar ook over kunnen hebben”, zegt Lekkerkerker.

De video wordt door veel influencers en organisaties gedeeld op Instagram en TikTok. Lekkerkerker staat vooral bekend om haar korte satirische TikTok-sketches, vooral gericht op haar generatie. Ze heeft een groot bereik opgebouwd met bijna 200.000 volgers op TikTok en zo’n 80.000 op Instagram. Ze krijgt honderdduizenden views per video. Lekkerkerker: „Ik heb zelf ook ongelijkheid als vrouw ervaren en ik maak mij zorgen om mannen die geen respect naar vrouwen tonen. Hier wilde ik mijn platform voor gebruiken. Veel mensen, mannen én vrouwen, reageerden dankbaar dat mijn vader en ik dit samen hebben gedeeld. Ik hoop dat we hiermee een krachtige boodschap afgeven. Óók mannen kunnen zich over seksisme uitspreken.”


De organisator van het Songfestival staat onder zware druk. Wat moet de EBU doen om het vertrouwen te herstellen?

Een grote zilveren wenteltrap en een vuurwerkregen: tot zover weinig bijzonders aan de vierde act op het podium van het Eurovisie Songfestival zaterdagavond. Maar met de ballade die Yuval Raphael, een overlevende van de Hamas-aanval van 7 oktober, bracht, vertegenwoordigde zij Israël. Het land behaalde de meeste publieksstemmen en werd tweede, na Oostenrijk. Daarmee was voor de organisatie een hoofdpijndossier, namelijk Israëlische winst, afgewend.

In de nacht die op de Songfestivalfinale volgde, doodde Israël zeker honderd Palestijnen bij bombardementen verspreid over Gaza. Het Palestijnse persbureau Wafa sprak van „een van de bloedigste nachten” sinds het begin van wat experts inmiddels eensgezind Israëls genocide op Gaza noemen. Voorafgaand aan het Songfestival was Israëls deelname controversieel, net als vorig jaar. In de Zwitserse stad Bazel werd meermaals gedemonstreerd, zij het minder massaal dan een jaar eerder in het Zweedse Malmö.

Na de finale kwamen steeds meer omroepen met kritiek. Zij vaardigen elk een kandiaat af naar het Songfestival en zijn lid van de European Broadcasting Union (EBU), die de wedstrijd organiseert. Steeds luider klinkt de oproep de EBU om in te grijpen . Daarmee wordt de toekomst van het Songfestival onzekerder. Welke zaken spelen er? En wat vinden de verschillende partijen?

1. Wat vindt de AVROTROS?

Dinsdag verklaarde de AVROTROS, de omroep die het Songfestival voor Nederland organiseert, met de EBU in gesprek te willen omdat Israëlische deelname het „a-politieke en verbindende” karakter bedreigt. „De politieke lading en inmenging zijn de afgelopen jaren geleidelijk toegenomen”, zegt de AVROTROS in reactie op aanvullende vragen aan NRC. „De grens ligt voor ons bij zichtbare overheidsinmenging en het ontbreken van een duidelijke reactie daarop. Als die elementen het publieke debat gaan domineren, komt de geloofwaardigheid van het Songfestival in het geding. Dat maakt een fundamenteel gesprek binnen de EBU noodzakelijk.”

De AVROTROS benadrukt dat de „zorg” hierover zich „nadrukkelijk niet op één land richt”. De omroep blijft vaag over wat ze concreet van de EBU verwacht: een „fundamentele en gezamenlijke reflectie” over onder meer „de rol van overheden”. Of Nederland in de toekomst nog deelneemt, „hangt mede af van hoe de EBU met deze situatie omgaat”.

2. Wat zeggen andere omroepen?

Ook Ierland, Slovenië, België en Spanje willen met de EBU in gesprek. Voor de Vlaamse VRT hangt „toekomstige deelname” af van „volledige transparantie” over het stemsysteem. Het Spaanse RTVE gaat het meest ver en eist uitleg over de puntenverdeling. Israël ontving van het Spaanse publiek twaalf punten en nul van de vakjury. De Spaanse premier Pedro Sánchez pleitte maandag voor uitsluiting van Israël: „We kunnen ons geen dubbele standaarden veroorloven”.

3. Wat zeggen de artiesten?

De Oostenrijkse winnaar JJ stelt tegen El País dat de wedstrijd „volgend jaar zonder Israël” en „met een eerlijker stemsysteem” moet plaatsvinden. Voor het Songfestival ondertekenden tientallen oud-deelnemers een brief waarin ze de Israëlische omroep KAN beschuldigen van “medeplichtigheid aan Israëls genocide”.

4. Hoe reageert de EBU?

De EBU schrijft in een verklaring dat het „de zorgen van alle deelnemende omroepen serieus neemt”. „De regels verhinderen omroepen en derden niet om hun inzendingen te promoten, veel delegaties hebben betaalde promotiecampagnes.” Op verdere vragen van NRC gaat de EBU niet in.

5. Hoe beslist de EBU?

De EBU, een samenwerkingsverband van meer dan zeventig omroepen, tracht heel Europa te vertegenwoordigen. „Het is een gigantisch log apparaat dat lang overlegd om tot een oplossing of compromis te komen”, zegt Hans Laroes, die als oud-hoofdredacteur van de NOS betrokken was bij de EBU.

Veel beslissingen worden „buiten de officiële kamertjes” genomen, zegt Laroes. Omroepen uit grote landen volgens hem meer invloed dan de kleintjes. Het gaat vooral om de ‘Grote Vijf’: Spanje, Italië, Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittanië. Zij betalen extra en zijn automatisch geplaatst voor de Songfestivalfinale. Laroes denkt dat de EBU zal moeten „buigen” als een groot lid of veel kleinere omroepen dreigen weg te blijven van het Songfestival. „De EBU en Eurovisie moeten representatief blijven. Een vertrek van enkele leden ondermijnt die insteek.”

Foto Alma Bengtson/EBU

6. Hoe werd Israël tweede?

Bij de Songfestivalfinale wegen de punten van publiek en vakjury evenveel. Israël scoorde vooral bij de televoting en behaalde in totaal 357 punten. „Het stemsysteem werkt zo’n score in de hand”, zegt Felix Pot, geograaf aan de Rijksuniversiteit Groningen die het stemgedrag op het Songfestival onderzocht. „Je kan alleen voor een land stemmen en niet tegen. De stemmen ‘tegen’ Israël verdelen zich over de andere 25 deelnemers, de stemmen voor concentreren zich bij Raphael. Je hebt slechts een kleine, fanatieke groep per land nodig om die twaalf punten te vergaren.”

Israël heeft een grote diaspora die het kan aanspreken. „Bovendien werd recent de categorie ‘rest van de wereld’ toegevoegd, daarvan profiteren Israël, Oekraïne en Albanië. Dit jaar is veel te doen over een grootse stemcampagne voor Israël. Op sociale media riepen Israëlische ambassadeurs in verschillende landen op voor het land te stemmen. Het Israeli Government Advertising Agency betaalde video’s die als betaalde advertenties werden verspreid, waarin Israël in verschillende talen stemoproepen doet, onderzocht de VRT. Ook politici deelden via sociale media hun sympathie met de Israëlische inzending. In Nederland ging het onder meer om fractievoorzitters Geert Wilders (PVV), Dilan Yesilgöz (VVD) en Caroline van der Plas (BBB).

Hoewel veel media de intensieve Israëlische stemcampagne aanhalen als verklaring, is de exacte invloed op de uitslag niet helder te krijgen. Bovendien deden ook andere omroepen promotie voor hun inzendingen. „Je kan het niet één op één bewijzen, maar de aanname is wel zeer sterk”, zegt Jonathan Hendrickx, een Belgische hoogleraar mediastudies aan de universiteit van Kopenhagen, gespecialiseerd in het Songfestival. „De kritiek is altijd dat meer op een land dan op een liedje wordt gestemd, maar als het zo structureel en duidelijk gebeurt, neemt dat alle geloofwaardigheid weg.”

Wat bijdraagt aan de onduidelijkheid: de EBU weigert te delen hoeveel stemmen vanuit elk land voor andere landen zijn uitgebracht. Er geldt een maximum van twintig stemmen per simkaart. Op sociale media schrijven mensen dat ze met meerdere kredietkaarten op Israël hebben gestemd.

Volgens Pot houden ook de vakjury’s rekening met de politieke realiteit. „Wie in de jury zit, wordt na afloop bekendgemaakt. Ik kan me voorstellen dat juryleden voorzichtig zijn met stemmen voor Israël, dat kan als steun voor dat land worden opgevat.” Pot verwacht niet dat het stemsysteem snel wordt aangepast.

7. Kan Israël worden uitgesloten?

Als een meerderheid van de omroepen voor uitsluiting is, kan de EBU die stap zetten, zoals ook bij Rusland gebeurde na de inval in Oekraïne. Vraag is of dat gaat gebeuren. Veel grote omroepen hebben zich nog niet uitgesproken. Omroepen lijken bovendien geneigd in lijn te handelen met de positie die hun nationale regering (en geldschieter) inneemt in het Israël-debat. Tekenend is ook dat de omroepen, anders dan bijvoorbeeld demonstranten, zich pas na afloop uitspreken. Critici leggen ook een verband met MoroccanOil, een Israëlisch bedrijf dat sinds 2020 de hoofdsponsor is van het festival is.

„Ik denk niet dat het tot uitsluiting komt”, zegt Hendrickx. „Veel omroepen keken eerst de kat uit de boom, maar beseffen dat geloofwaardigheid op het spel staat. Als omroepen voet bij stuk houden en de EBU hun zorgen serieus neemt, denk ik dat de EBU Israël aanspoort om volgend jaar niet deel te nemen. Dan blijft de deur op een kier, maar ontmijn je de situatie enigszins.”

8. Wat als de EBU niets verandert?

Na de editie van 2024 had de EBU geen actie ondernomen als het om de deelname van Israël of stemsysteem gaat. Als er geen consensus is bij de deelnemende omroepen, zou de EBU de zeventigste editie van het Songfestival, in mei 2026, zonder noemenswaardige wijzigingen kunnen vieren.

Vraag is hoe feestelijk die verjaardag dan is. In de vijftien jaar dat hij het Songfestival volgt, heeft Hendrickx omroepen „nog nooit zoveel openlijke kritiek zien geven”. Verandert er niets, dan rekent hij erop dat meerdere omroepen zich terugtrekken. „Als te veel grote landen dat doen, is er geen Songfestival meer. Behoudt de EBU de status quo, dan staat dat gelijk aan zelfmoord van de wedstrijd.”


Malafide bijbelmuseum

In het net verschenen tiende seizoen van BBC’s Intrigue gaat het over de verkoop, op enorme schaal, van illegaal opgegraven en vervalste oudheden. De kopers zijn de broers Green, evangelische christenen die miljarden hebben verdiend met Hobby Lobby, een Amerikaanse keten van knutselwinkels vol pluche beesten en gedecoreerde kussens. In drie jaar tijd kochten ze meer dan 40.000 objecten. Om dat alles te tonen kwam er een gigantisch museum in Washington DC dat “de kracht van de bijbel” wil vertellen. Intrigue volgt het verhaal van een Italiaanse wetenschapper die de strijd aangaat met het evangelische imperium. Als dank krijgt de wetenschapper doodsbedreigingen en meer. In Word of God legt journalist Ben Lewis een ranzige wereld bloot, bewoond door mensen die zichzelf graag identificeren met Indiana Jones (met bijpassende ringtone), maar tegelijk landen als Irak en Egypte ontdoen van hun cultureel erfgoed. Eén van de daders is zelfs een vermaarde hoogleraar in Oxford. Link: https://www.nrc.nl/nieuws/2020/04/24/het-verdwenen-vertrouwen-in-de-papyruspaus-a3997780 ) Aanrader.


De kunst is het verhaal

Praat een kunstenaar, dan verlangt het publiek al snel naar beeld; naar de kunst zelf. Dit probleem speelt niet in deze mooie reeks interviews, waarin kunstenaars vertellen over hun werk dat niet bestaat. Ze wilden het maken, maar om allerlei redenen is het niet gebeurd of gelukt. Luisteraars moeten het doen met de beschrijving – vertelt door de kunstenaar – van het werk én de mislukking. En dat levert bijna altijd een interessant gesprek op over ideeën en dromen. Het biedt bovendien een interessante kijk in het leven van kunstenaars. Neem de allereerste aflevering, met Bertien van Manen. In Rusland krijgt ze de kans een geweldige foto te maken. Ze richt haar camera op een jonge priester die volgens haar op een soort troon zit. Een groep nonnen ligt voor hem, geknield. „Verdomme Van Manen, druk dan af!”, zegt de jonge priester. Maar ze durft niet. Het is al meer dertig jaar geleden, maar Van Manen vergeeft het zichzelf nooit. Vraag is, blijkt allengs uit het gesprek, of de woede op haarzelf niet eigenlijk razernij is over haar streng-katholieke opvoeding.


In bontjas naar de rechter: hoe sterren hun rechtszaak gebruiken als pr-moment

„Is dit een gerechtsgebouw of het filmfestival in Cannes?”, mopperde een bewaker bij de ingang van de Parijse rechtbank, toen Kim Kardashian er op 13 mei haar entree maakte. Ze droeg een zwart mantelpak van John Galliano met dramatisch aangezette schouders en heupen, een grote zwarte zonnebril en gigantische diamanten in haar oren, om haar nek en vingers.

Ze moest getuigen in de rechtszaak tegen de overvallers die haar in 2016 in haar Parijse hotelkamer zouden hebben beroofd van zo’n negen miljoen dollar aan juwelen. In de ketting van drie miljoen dollar die ze nu droeg waren tachtig diamanten verwerkt. Een van haar ringen leek sprekend op haar gestolen verlovingsring – naar verluidt gekocht met het verzekeringsgeld van de overval. Met z’n 22 karaat was ’ie alleen net iets groter dan de oorspronkelijke ring (20 karaat). Mij krijgen jullie niet klein – leek ze te willen zeggen. De foto’s gingen viral.

A$AP Rocky in Los Angeles, 2025.
Foto Mega/GC Images

Eerder dit jaar werden de rechtbankoutfits van rapper A$AP Rocky, verdacht van betrokkenheid bij een schietpartij in Hollywood, ook al gretig online gedeeld. Hij droeg naar elke rechtszitting in februari een ander pak, in de meeste gevallen van Saint Laurent: flamboyante jasjes met extra brede schouders, wijde pantalons en kunstig omgeknoopte sjaaltjes. „Hij was zo goed gekleed dat zijn ochtendwandelingen naar het gerechtsgebouw net zo goed een reclamecampagne hadden kunnen zijn”, schreef de Amerikaanse Vogue. Wie weet had het invloed op het vonnis: hij werd vrijgesproken.

Paparazzi

Voyeuristisch scrollen langs foto’s van beroemdheden in de rechtbank is een populair tijdverdrijf. En dat wéten beroemdheden. Ze zijn de ingang van de rechtbank, waar paparazzi steevast rijendik staan opgesteld, gaan zien als een rode loper. Een pr-moment om de publieke opinie te beïnvloeden met hun uiterlijk. Met een team stylisten, kappers en visagisten wordt hun verschijning tot in de puntjes uitgedacht.

Scrollen langs foto’s van beroemdheden in de rechtbank is een populair tijdverdrijf

Toen Anna Sorokin – de van oorsprong Russiche scammer over wie de Netflix-serie Inventing Anna is gemaakt – in 2019 moest voorkomen, wijdde iemand een speciaal Instagram-account aan haar outfits, @annadelveycourtlooks [Sorokin opereerde onder naam Anna Delvey, red], dat binnen een paar dagen meer dan 50.000 volgers had. Sorokins stylist gaf trots een interview aan Elle („Ik probeerde te focussen op klassieke silhouetten”).

Winona Ryder komt aan bij de rechtbank in Beverly Hills, 2001.
Foto Jonathon Alcorn/Pool Photo/WireImage

Al in 2002 schreven alle roddel- en modebladen over actrice Winona Ryder, die moest voorkomen omdat ze voor duizenden dollars aan designerkleren had gestolen bij een warenhuis in Beverly Hills. Dat ze kwam opdagen in een jurk van Marc Jacobs, een ontwerper van wie ze veel kleren gestolen had, werd bestempeld als brutaal. Maar Jacobs zelf zag het blijkbaar als een compliment, want nog geen jaar later was ze te zien als model in zijn reclamecampagne.

Cardigans

In de meeste gevallen kiezen beroemdheden in de rechtbank voor ingetogen, degelijke kleren – hoog dichtgeknoopte bloesjes, zwarte pantalons, cardigans – in de hoop over te komen als voorbeeldige en bovenal onschuldige burgers. Zanger Justin Timberlake bekende vorig jaar schuld aan rijden onder invloed (negentig dagen rij-ontheffing, 25 uur taakstraf en een boete van 500 dollar) en deed zijn uiterste best zijn imago op te poetsen met zijn kleding. Hij zag er onberispelijk uit in een merinowollen cardigan en een bruine pantalon. Verrassend gecombineerd met een parelketting, waarmee hij leek te willen uitstralen dat hij een zachtaardige, vriendelijke jongeman is.

Soms is het contrast met hun normale uiterlijk zó groot, dat de keurige kleren eerder doen denken aan een verkleedpartij dan geloofwaardig overkomen. Hiphop-ster Lil’ Kim bijvoorbeeld, bekend om haar liefde voor minuscule broekjes, loeistrakke jumpsuits en tepelstickers, zag er in de tweed mantelpakjes en zandkleurige pakken die ze in 2005 naar zittingen droeg uit alsof ze naar een rol in advocatenserie Ally McBeal solliciteerde. Ze werd tot een jaar gevangenisstraf veroordeeld omdat ze onder ede gelogen had over de betrokkenheid van vrienden bij een schietpartij. Paris Hilton moest tussen 2006 en 2010 meerdere keren voorkomen voor rijden onder invloed, drugsbezit en het schenden van voorwaarden tijdens haar proeftijd. Je kon haar in die tijd uittekenen in roze velours trainingspakken en iniminirokjes, maar bij de rechter droeg ze kokerrokken tot haar knieën en grijze jasjes.

Rapper Cardi B kwam opdraven in onder meer een lange zwarte verencape die dramatisch over de grond sleepte

Cardi B moest in 2022 en 2023 voor de rechter verschijnen vanwege een gevecht in een stripclub en deed juist geen enkele moeite zich keuriger voor te doen dan ze is. Ze kwam opdraven in onder meer een gigantische witte bontjas en een lange zwarte verencape die dramatisch over de grond sleepte. Eenmaal binnen trok ze die hysterische jassen wel meteen uit – de rechter heeft de jassen nooit gezien. Wat maar weer lijkt te bevestigen dat sterren zich vooral voor de media kleden.

Cardi B verlaat de rechtbank, New York, 2023.
Foto Eduardo Munoz/Reuters

Ski-ongeluk

Dan zijn er nog de celebrity’s die hun optreden in de rechtbank aangrijpen om nog iets anders te promoten dan hun onschuld. Kim Kardashian lanceerde nog geen 24 uur na haar eerste optreden in de rechtbank een trailer voor de serie All’s Fair, waarin ze naast Glenn Close en Sarah Paulson speelt. Een rechtbankserie.

Actrice Gwyneth Paltrow zag kans om tijdens een rechtszaak haar eigen kledinglijn onder de aandacht te brengen. In 2023 werd ze aangeklaagd vanwege een ski-ongeluk. Toen ze haar tegenclaim van 1 dollar indiende (en won) droeg ze chique, sobere kleren: een crèmekleurige coltrui, een grijs mannenpak, een lange zwarte plooirok – voor een groot deel afkomstig van haar eigen merk G. Label. Een paar dagen nadat A$AP Rocky met een Ray-Ban-bril naar de rechtszaal kwam, kondigde het zonnebrillenmerk aan dat hij hun nieuwe creatief directeur is. Op de bijbehorende foto’s droeg hij dezelfde bril als tijdens de zittingen.

Een enkele keer brengt het juridische optreden van een beroemdheid buiten de rechtszaal een modetrend voort. In 2010 moest topmodel Naomi Campbell in Den Haag getuigen in het proces tegen de van oorlogsmisdaden verdachte oud-president van Liberia, Charles Taylor, over de ruwe diamanten die ze in 1997 naar verluidt van hem had gekregen. Ze begon haar statement met: „This is a big inconvenience for me.” Vijftien jaar later worden er nog steeds T-shirts verkocht met die tekst erop.


Het einde van de serie ‘The Handmaid’s Tale’ is in zicht. Gaat Gilead vallen?

Het zwarte busje kan haar einde betekenen. Of een nieuw begin. Wie zal het zeggen? En wat maakt het uit? Ze zal er hoe dan ook in moeten stappen, ongeacht de eindbestemming. Het is niet aan haar om die te bepalen: een dienstmaagd heeft geen zeggenschap over haar lot, haar leven, haar lichaam. Je taak bestaat uit kinderen baren voor hoge heren met onvruchtbare vrouwen. Met een beetje pech is de hoge heer in kwestie zelf ook onvruchtbaar, maar daar dien je over te zwijgen. Je zwijgt en volgt bevelen op. Ook als die afkomstig zijn van twee onbekende mannen die je naar een busje dirigeren. „En dus stap ik naar binnen”, zegt Offred, „De duisternis in; of anders het licht.”

Lezers van Margaret Atwoods dystopische roman The Handmaid’s Tale (1985) komen er niet achter of het geheimzinnige busje de hoofdpersoon de duisternis of het licht instuurt. Haar verhaal stopt na die zin. Ook haar echte naam leer je nooit kennen: ze blijft het hele boek ‘Offred’, vernoemd naar de man aan wie ze in Gilead – een fictieve republiek, gesticht door fundamentalistische christenen na een staatsgreep in Amerika – is toegewezen. Ze is ‘van Fred’.

Het zijn twee cruciale punten waarop de serie van haar brontekst afwijkt. In de dramaserie vertelt Offred de kijker aan het eind van de allereerste aflevering uit 2017 al hoe ze werkelijk heet: June. Het is een teken dat ze niet bereid is tot volledige overgave; dat het verzet nog steeds niet uit haar is geslagen, ook al leeft ze onder een gewelddadig patriarchaal regime dat haar behandelt als broedmachine. En voor een verzetsheld in de dop is een open einde niet bevredigend. Dus nadat June in de laatste scène van seizoen één het busje was binnengestapt, hoefde de kijker niet zelf te bedenken hoe de rest van haar reis zou verlopen: een jaar later werd dat zichtbaar in een tweede seizoen.

Bij protesten voor vrouwenrechten doken een tijd lang de rode capes en witte kappen op die dienstmaagden in Gilead verplicht zijn te dragen. Beeld Steve Wilkie

Zes seizoenen

Er volgde een derde, een vierde, een vijfde. Junes verhaal wilde maar niet aflopen. Tot nu. Het zesde seizoen, waarvan inmiddels negen van de tien afleveringen beschikbaar zijn, is volgens de makers toch echt het laatste. Op dinsdag 27 mei verschijnt de finale op Videoland. Daarmee is The Handmaid’s Tale uitgegroeid tot een verhaal van maar liefst 66 afleveringen.

De serie had vanaf het begin momentum. Toen seizoen één van start ging, was net de eerste presidentiële termijn van Donald Trump aangebroken. In die onvoorspelbare tijd kropen de flashbacks van June naar een snel afglijdend Amerika al gauw onder de huid. In die flashbacks wordt ze bijvoorbeeld plots ontslagen, samen met alle andere vrouwen op haar kantoor. Ze kan ineens niet meer bij haar bankrekening. Ze krijgt minachtende blikken van mannen op straat. We hadden eerder weg moeten gaan, zegt ze tegen haar man Luke, wanneer ze samen met hun dochtertje Hannah alsnog een vluchtpoging ondernemen. Vergeefs: ze worden ontdekt. June en Hannah worden apart van elkaar ontvoerd en gedwongen tot een leven in Gilead.

Het verhaal liet zich makkelijk interpreteren als een beangstigende waarschuwing; als het zwartste toekomstscenario van een door Trump bestuurd Amerika. Bij protesten voor vrouwenrechten doken een tijd lang de rode capes en witte kappen op die dienstmaagden in Gilead verplicht zijn te dragen. Dat het inmiddels haast clichématig klinkt om conservatieve standpunten over vrouwen te beantwoorden met „Het lijkt wel The Handmaid’s Tale”, onderstreept de impact van de serie des te meer.

Grootschalige opstand

Gezien die vliegende start viel te verwachten dat dit geen kort verhaal ging worden, en door de hoofdpersoon rebelser te maken dan ze in het boek ooit is geweest, konden de makers een heel andere weg inslaan dan Atwood eerder deed. Waar Atwoods roman een verkenning was van een totalitaire theocratie door de ogen van één slachtoffer, werkt de serie toe naar een grootschalige opstand. Dat is wat er in de finale op het programma staat: een poging Gilead ten val te brengen.

Het is een wrange timing dat die finale nu wordt uitgezonden aan het begin van een tweede termijn Trump. Ten opzichte van het eerste seizoenen voelen de laatste seizoenen nog meer geworteld in de realiteit. In seizoen vier is het June eindelijk gelukt uit Gilead te ontsnappen en wordt ze in Canada herenigd met Luke. Terwijl ze met moeite proberen hun relatie opnieuw vorm te geven, broeit in Canada onvrede: hoeveel vluchtelingen zijn de Canadezen bereid op te vangen?

Naast die maatschappelijke context blijft er veel aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling van de hoofdpersonages, sterk neergezet door onder meer actrices Elisabeth Moss, Yvonne Strahovski en Samira Wiley. De lange tijdsspanne van de serie maakte het mogelijk om te laten zien hoe onderdrukking en trauma een mens kunnen veranderen, en hoe moeilijk het is om zo’n geweldsspiraal te doorbreken. Wraak en vergeving spelen in het laatste seizoen opnieuw een grote rol, met name tussen June en Serena, de vrouw van Junes voormalige ‘eigenaar’.

Scène uit ‘The Handmaid’s Tale’. Beeld Steve Wilkie

Een nieuw begin

Op die manier blijft The Handmaid’s Tale interessante thema’s aansnijden en verder uitwerken. Maar na zo veel afleveringen vol toenemende wreedheden ben je als kijker ook een beetje murw gebeukt. De vele, langdurige shots van Moss’ intense blik in de camera maken niet meer zo veel indruk als ze aanvankelijk deden. Veel van de acties van de hoofdpersonen voelen bovendien als een herhaling van zetten: June en Serena hebben nu wel lang genoeg om elkaar heen gedraaid. Het is tijd om dit verhaal af te ronden.

Al valt te betwijfelen hoe definitief dat einde echt zal zijn. Een regime krijg je niet makkelijk omvergegooid, opstand kost veel tijd en nog meer offers. Die strijd zal elders gewoon verder worden gestreden. In 2019 schreef Atwood een vervolg op The Handmaid’s Tale, getiteld: The Testaments, een verhaal dat zich vijftien jaar na Junes saga afspeelt, wederom in Gilead. Streamingdient Hulu heeft de rechten inmiddels al opgekocht. Een nieuw begin wacht.


Deze natuurdocumentaire over de octopus is geschikt voor 13 jaar en ouder

De tweedelige natuurdocumentaire Octopus! begint met een opvallende kijkwijzer. In het balkje rechts bovenin, daar waar altijd wordt gewaarschuwd voor heftige thema’s, staat dit keer: roken, grof taalgebruik en seks. Geschikt voor 13 jaar en ouder. Een waarschuwing die zo misplaatst voelt, dat je even checkt of de speler van Prime Video niet een ander programma is gestart dan een docuserie over zeedieren.

Maar dan, na nog geen twee en een halve minuut, merkt een Italiaanse octopussenexpert op dat veel mensen het beest sexy vinden. Vanaf dat moment snap je dat Octopus! van regisseur Niharika Desai geen doorsnee, brave natuurdocumentaire is. En begrijp je ook waarom Phoebe Waller-Bridge, de vrouw achter het grensverleggende, briljante serie BBC-serie Fleabag, als producent betrokken is en haar stem leent voor de voice-over.

Nu is de octopus ook werkelijk een wonderlijk wezen, blijkt uit de twee afleveringen van zo’n veertig minuten. Een die best vraagt om wat onomfloerste sekspraat. Al is het alleen al omdat het vrouwtje haar partners regelmatig doodt na de gemeenschap. En soms zelfs ervóór merkt de Amerikaanse wetenschapper Jenny Hoffmeister lachend op terwijl ze een tatoeage van een octopus op haar arm laat zetten: „Een onderbelicht aspect van de voortplanting van de octopus is hoe groot de keuzevrijheid van de vrouwtjes is. Als het vrouwtje geen zin heeft om te paren, eet ze het mannetje op. Of dat probeert ze in ieder geval.”

Er komen nog meer verrassende voortplantingsfeitjes voorbij, meestal verteld aan de hand van een leuk gemaakte animatie van ‘Doris’, een reuzenkraak van papier-maché. Zo kan de gemeenschap tussen octopussen enkele minuten, maar ook een hele dag duren. Het vrouwtje spaart sperma van meerdere partners op, om – als ze klaar is voor het moederschap – zo’n 90 duizend eitjes ermee te bevruchten (slechts één procent van de deze babyoctopusjes weet de volwassen leeftijd te bereiken). En een van de acht tentakels van het mannetje, de derde arm aan de rechterkant, is de ‘seksarm’ waarmee het dier – via een gleuf in de tentakel – zijn sperma deponeert in het vrouwtjeslijf.

Scène uit ‘Octopus!’.

Tentakelerotica

Evenzo opmerkelijk is de relatie tussen de mens en de octopus die Octopus! aanstipt. Een die niet altijd goed was. Ver voor Christus zette de Griekse filosoof Aristoteles de octopus in zijn onderzoek naar dieren weg als ‘een stom beest’. En in de 18de eeuw werd het zeewezen vooral in verband gebracht met ‘Kraken’, ofwel zeemonsters. Maar nog diezelfde eeuw kwam er een kanteling toen de Japanse kunstenaar Hokusai een tekening maakte van een vrouw die bevredigd werd door een octopus. „En zo gebeurde het, dat tentakelerotica werd geboren”, merkt Waller-Bridge in haar voice-over droogjes op.

De octopus is misschien de ster van deze documentaire, ook de experts en ervaringsdeskundigen die aan het woord komen (waaronder komiek Tracy Morgan die verschillende octopussen als huisdier hield) zijn prettig eigenzinnig. Maar Waller-Bridge is de voornaamste reden om te kijken. Of luisteren eigenlijk. Iedereen die Fleabag heeft gezien, weet dat de Britse tv-maker en actrice als geen ander, met perfecte timing en speelse intonatie, een verhaal van commentaar kan voorzien. En wanneer zij het zinnetje ‘this is not a love story’ opleest, een directe verwijzing naar het tweede seizoen van haar met prijzen overladen serie, hoor je de knipoog in haar stem.

Vandaar dat Octopus!, hoe vermakelijk ook, onbedoeld benadrukt dat Waller-Bridge al jaren geen eigen dingen heeft gecreëerd. Ondanks haar miljoenendeal met Amazon. Iets dat volgens de Britse krant The Telegraph komt omdat ze vooral ideeën bij de grote retailer heeft gepitcht die te ‘niche’ zijn voor diens streamingdienst. Niet ‘Amerikaans’ genoeg. Nu kan dat laatste ook gezegd worden over deze natuurdocumentaire. Laten we daarom hopen dat het feit dat Octopus! – ondanks de dertienplus kijkwijzer – wel door de Amazon-selectiecommissie is gekomen, betekent dat we ook snel een nieuwe Waller-Bridge krijgen.


NRC maakt ieder weekend een selectie uit…

Saunapret of de hoge cis

Zanger Claude vertegenwoordigt zaterdagavond Nederland in de finale van het Eurovisie Songfestival in Zwitserland met het lied ‘C’est la Vie’. Hij moet het opnemen tegen de favorieten Zweden en Oostenrijk. Zweden heeft een melig liedje over Finse sauna’s van de groep Kaj: ‘Bara Bada Bastu’. Oostenrijk heeft een dramatisch liefdeslied: ‘Wasted Love’. De klassiek geschoolde countertenor JJ kan verbazingwekkend hoog zingen. Kanker, vluchtelingen en vrouwelijke veerkracht zijn de terugkerende thema’s dit jaar. Zo zingt de Franse zangeres Louane in ‘Maman’ over haar overleden moeder. Het optreden van Israël is omstreden wegens de genocide in Gaza. Zangeres Yuval Raphael, overlevende van de Hamas-aanslag van 7 oktober 2023, zoekt naar hoop en veerkracht in ‘New Day Rise’.

Andor kijkt fascisme in de bek

In het tweede siezoen van de Star Wars-serie Andor wil het Keizerrijk „genocide” plegen op een planeet om delfstoffen te mijnen. Star Wars is gewend om het kwaad te tonen als één slechterik. Andor breekt radicaal met deze benadering en toont iedereen – van soldaat tot bureaucraat – als volledig medeplichtig. De grootste kracht van keizer Palpatine is de gewilligheid van zijn onderdanen, niet dat hij bliksem uit zijn vingertoppen kan schieten. Deze ontleding van tirannie is zo fascinerend doordat de serie alle personages menselijk maakt zonder hun wandaden goed te praten. Nee, de genocide in de serie is geen verwijzing naar Gaza, zegt de seriemaker. Fascisme is van alle tijden en deze serie laat subliem zien wat er kan gebeuren als iedereen meer bezig is met hoe het te noemen dan ertegen op te staan.

Doom zit vol domme actie

Veel klassieke gamereeksen keerden de afgelopen tien jaar terug: vaak aangepast en verdiept voor de moderne gameliefhebber, die meer onderhoudende games verwacht. Doom deed bij de reboot in 2016 weinig moeite om iets anders te zijn dan het ooit was, een schietgalerij vol demonen die de adrenaline prettig oppompen. Na Doom Eternal (2020) keert de serie nog één keer terug in deze vorm. Ditmaal ligt de nadruk minder op schieten, en meer op een combinatie van vuisten en schildgebruik. Dat haalt de snelheid jammer genoeg een beetje uit Doom: The Dark Ages. Maar wie zoekt naar een machtsfantasie zonder franje, kan weinig betere laarzen aantrekken dan die van de Doom Slayer, de stille hoofdpersoon die door vriend en vijand gevreesd wordt om zijn onmogelijke vermogen tot geweld.

De beste songfestivalliedjes

Bart Arens presenteert vanaf 17 uur, als opwarmer voor de grote finale, de Songfestival Top 50. Vorig jaar kwam hij te vervallen, vanwege de diskwalificatie van onze deelnemer Joost Klein, toen was de lol er wel vanaf. Luisteraars hebben voor de lijst mogen stemmen en insiders melden dat de kans dat ‘Waterloo’ van Abba weer op nummer 1 staat levensgroot aanwezig is. Want wat ‘Bohemian Rhapsody’ voor de Top 2000 is, is ‘Waterloo’ voor de Eurovisie Top 50. Verder kun je songs als ‘Ding-a-Dong’ van Teach-In, ‘ Arcade’ van Duncan Laurence verwachten, en uiteraard ‘What’s another Year’ van Johnny Logan. Om 21.00 volgt dan de grote finale, rechtstreeks vanuit Bazel. Carolien Borgers en Kees Tol doen voor Radio 2 live verslag. Een aanrader voor iedereen die wil horen wat er zonder beeld nog overblijft van een Songfestivalliedje.