Category: Tech en Media

Een vrouw met enorme borsten, een man met extreem grote lippen en een man met stapels briefgeld: de spotprenten zijn getekend op een protestbord. Het bord wordt eind januari in Belgrado omhoog gehouden door een Servische student. „Lieg niet tegen mijn oma”, staat erbij geschreven. De boodschap is voor de Servische tv-zender Pink TV. Op het protestbord staan de gezichten van de directeur van Pink TV, hun populairste presentatrice en de president van Servië.

De commerciële zender Pink TV is met meer dan 60 subkanalen de grootste en meest bekeken zender van Servië (6,7 miljoen inwoners). De zender is op de hand van de regerende Servische Progressieve Partij (SNS) en president Aleksandar Vucic. De 57-jarige Zeljko Mitrovic, directeur en oprichter van Pink TV, heeft namelijk banden met de zittende regering. Verder zijn er vierentwintig uur per dag realityprogramma’s te zien met ongecensureerd geweld en seks. Volgens critici en meerdere onderzoeken leiden de programma’s – overwegend de journaals en de realityseries – tot polarisatie in het land. Meer dan 85 procent van de Serviërs kijkt naar televisie voor nieuws en amusement. Gemiddeld kijken zij zo’n acht uur per dag, blijkt uit onderzoek van Balkan Investigative Reporting Network (BIRN).

Al maanden demonstreren Serviërs tegen corruptie en uitholling van de rechtsstaat onder president Vucic. Ze eisen een transparant en democratisch Servië. De demonstranten keren zich ook tegen de „corrupte” tv-zenders, die op de hand van de regering zijn. Pink TV is hiervan de wegbereider: ze zenden al ruim dertig jaar pro-regeringsprogramma’s en misinformatie uit. Pink TV reageerde niet op vragen van NRC.

Hoe bloter, hoe beter

De populairste presentatrice van Pink TV, Jovana Jeremic (34), loopt een tv-studio binnen om het meest bekeken ochtendprogramma van het land, Novo Jutro (Nieuwe Ochtend), te presenteren. Ze neemt in haar strakke, neongroene jumpsuit plaats aan tafel. De tune van het programma speelt af, ze kijkt bloedserieus in de camera en zegt: „Wat hou ik toch van dit deuntje. Dramatisch, dramaqueen.” Tegenover haar zit haar gast Vojislav Seselj (70), oprichter van de regerende partij SNS en veroordeeld voor oorlogsmisdaden tijdens de Joegoslavische oorlogen. „Goedemorgen”, zegt hij met enige walging, mogelijk ietwat verbijsterd over de setting.

De journaals en talkshows op Pink TV duren soms anderhalf uur. Dat leidt zichtbaar tot verveling bij de presentatoren, die soms in de uitzending aan het appen zijn. Tijdens de zogenaamde informatieve programma’s praat presentatrice Jeremic over zichzelf, ze danst, plaagt, schreeuwt en is vaak schaarsgekleed – ook als ze de president interviewt.

„Pink TV is een kitscherige troepzender”, zegt Nemanja Rujevic, journalist bij het Servische onafhankelijke nieuwsmagazine Vreme, aan de telefoon tegen NRC. De meeste mensen die achter de buis zitten zijn ouderen. „Zij hebben niet zoveel verstand van technologie, houden van luchtige inhoud en hebben geen kritisch vermogen”, zegt Rujevic. Het ideale publiek voor propaganda, stelt hij. „Ze kijken vooral naar Pink TV om zich te vermaken en daar maakt de zender gebruik van. Bijvoorbeeld door op primetime interviews met Vucic uit te zenden en te vertellen hoe geweldig hij wel niet is.”

Overdag zendt Pink TV reclames uit met fragmenten van hun realityprogramma’s Zadruga of Elita 8. Al zappend langs de kanalen is turbo-folk (Servische popmuziek) te horen. Op bijna iedere kanaal zijn presentatrices te zien die realityshows presenteren. In die programma’s gaan deelnemers geregeld op de vuist en hebben ze seks met elkaar. Er is hierbij sprake van vrouwenhaat, aldus een onderzoek van de Universiteit van Novi Sad. In de realityshows worden vijftig deelnemers acht maanden gevolgd.

Vijand

Iedereen die niet voor SNS is, wordt op Pink TV als vijand neergezet; de zender geeft de oppositie geen zendtijd. „Naar welke zender iemand kijkt in Servië zegt al genoeg over op wie diegene gaat stemmen”, zegt Jelena Kleut, hoofddocent mediastudies aan de Universiteit van Novi Sad, in een videogesprek met NRC. Kleut en Tijana Uzelac, onderzoeker bij BIRN, zien een verband tussen hoe demonstranten worden gepresenteerd op Pink TV en hoe ze daarna worden behandeld. „Op het journaal beweren ze dat de protesten door het buitenland gesteunde samenzweringen zijn om de Servische bevolking uit elkaar te drijven. Of zelfs te zorgen voor een burgeroorlog”, zegt Uzelac in een videogesprek met NRC.

Dit zorgt ervoor dat de demonstranten worden gedehumaniseerd, vindt Kleut. „Tijdens demonstraties wordt er herhaaldelijk op demonstranten ingereden met auto’s.” Volgens haar wordt deze agressie aangewakkerd doordat de president op televisie dreigt met het inzetten van troepen om de betogers uit te schakelen.

Het agressieve taalgebruik en gedrag is ook te zien in de realityshows van Pink TV. Zo schoot een 13-jarige scholier in 2023 negen mensen dood op een middelbare school in Belgrado. „Veel mensen denken dat hij een voorbeeld had genomen aan de agressieve ex-criminelen en veroordeelde moordenaars die deelnemen aan realityprogramma’s op Pink TV”, zegt Uzelac. Na de schietpartij werd een van die programma’s, op verzoek van Vucic, een paar maanden van de buis gehaald, omdat het volgens hem de veiligheid van de Servische burgers in gevaar zou brengen. Maar na een paar maanden was het gewoon weer te zien.

De journalist en de onderzoekers zeggen alle drie dat Pink TV verslag lijkt te doen vanuit een parallelle realiteit. Rujevic: „Als mensen alleen maar nepnieuws krijgen voorgeschoteld worden ze naïef en weten ze niet meer hoe ze echt nieuws moeten controleren. Ze zijn namelijk niet meer gewend om naar serieuze media te kijken. Als mensen voortdurend worden blootgesteld aan lichte vormen van entertainment, raken ze gevoelloos. Het is hetzelfde als drie uur achter elkaar op TikTok scrollen.”

Nepnieuws

Volgens critici had Pink TV allang gestraft moeten worden. Want de zender overtreedt de voorwaarden die de overheid stelt om op nationale televisie uitgezonden te mogen worden. Zo heeft de zender geen educatief-, wetenschappelijk-, cultureel- of kinderprogramma. „Iedere keer als Pink TV een regel overtreedt dan past mediatoezichthouder de regels aan zodat ze kunnen blijven uitzenden”, zegt Rujevic.

De Servische mediatoezichthouder (REM) is op papier onafhankelijk, maar bestaat voornamelijk uit door de overheid benoemde leden. In 2017, toen Vucic president werd, is Pink TV nog meer politieke programma’s gaan uitzenden. „De regering dreigt namelijk de zender op te heffen als Mitrovic geen pro-regeringsprogramma’s uitzendt. Mitrovic ziet niets meer dan geld en zet daarom alles in om maximale zendtijd te krijgen”, zegt Rujevic. Ook zijn de reclameblokken gevuld met politieke campagnes.

De verslaggevers van Pink TV zijn net marionetten, zegt hij. Zo werd er in de afgelopen maanden tijdens de (studenten)protesten desinformatie verspreid over het aantal demonstranten. In het journaal Nacionalni Dnevnik werd alleen het midden van een brug in Novi Sad tijdens een protest gefilmd. Hierdoor leek het alsof er weinig betogers waren. Oppositiezender N1 toonde wél shots van alle betogers die rondom de brug stonden.

Pink TV verspreidt ook manipulatieve beelden. „In de aanloop naar de verkiezingen in 2023 zond Pink TV deepfake beelden uit van een politicus van de oppositiepartij.” Het was een fragment uit het praatprogramma Utisak Nedelje van de onafhankelijke televisiezender Nova S. Door middel van kunstmatige intelligentie leek het alsof hij aan het schelden was. „Veel kijkers zijn er ingetrapt”, zegt Uzelac. Volgens haar brengt Pink TV ook onschuldige betogers in gevaar. „De zender publiceerde laatst de privégegevens en de paspoorten van twee studenten die hadden gedemonstreerd.” Uzelac verwacht dat deze voorvallen zich opnieuw gaan afspelen als er dit jaar nieuwe verkiezingen komen.

Delen

Mail de redactie

Daar gaan we weer. Als de boot met rijkelui aanmeert bij de een locatie van de fictieve White Lotus-hotelketen, ontstaat een gevoel van déjà vu. Goed, de personages en de locatie zijn nieuw, maar dit hebben eerder gezien. Overijverige personeelsleden ontvangen gasten die verwend, vermoeid of juist overdreven enthousiast zijn bij aankomst. Ze zijn op zoek naar iets of proberen zichzelf te verstoppen in Thailand. Een drukke zakenman met zijn vrouw en drie volwassen kinderen, een bekende actrice met haar onbekende vriendinnen en een mysterieuze man met zijn veel jongere vriendin.

Stuk voor stuk worden ze gespeeld door goede acteurs, onder wie Walton Goggins, Carrie Coon en Jason Isaacs. Maar in tegenstelling tot de eerdere seizoenen springt er niet meteen een gedenkwaardig figuur uit het geheel, zoals eerder wel het geval was met tragische types als Tanya,de eenzamen erfgename gespeeld door Whites goede vriendin Jennifer Coolidge. Hij noemde haar een zijn muze. Dat gemis blijft een tijdje hangen en tijden de eerste aflevering van het derde seizoen begint de twijfel dan ook toe te slaan. Is de serie van schrijver en regisseur Mike White op de automatische piloot aan het rijden? Die zorgen zijn gelukkig ongegrond, blijkt na de het bekijken van de zes afleveringen die journalisten vooraf konden zien. Personages krijgen gaandeweg meer gelaagdheid, de humor wordt scherper en de plotlijnen spannender.

White knoopt een deel van het verhaal vast aan eerdere seizoenen en dat zorgt voor een spannend thrillerelement. De keuze om Belinda (Natasha Rothwell) terug te laten keren, is een slimme zet. Deze White Lotus-medewerker was in het eerste seizoen, dat zich afspeelde op Hawaï, te zien. Zij loopt een soort stage bij het hotel in Thailand en probeert werk en leven weer op orde te krijgen na een grote teleurstelling in haar leven. Ze wordt echter geconfronteerd met het verleden en komt in een lastige situatie terecht.

Welnness

Het blijkt sowieso moeilijk om te ontsnappen aan de ongemakken van het leven, ondanks de prachtige locatie en de uitstekende welnness-mogelijkheden die persoonlijk zijn afgestemd op de gasten. Een digitale detox, vakantie vieren zonder telefoon? Klinkt leuk, maar niet als er problemen zijn met het bedrijf aan de andere kant van de wereld waar je leiding aan geeft. Wilde feesten bezoeken? Heel leuk, maar de volgende dag heb je misschien spijt van je keuzes. En de pijn die je had, wordt alleen maar erger.

De satirische kant van The White Lotus is nog steeds aanwezig. Het punt dat de gasten van het resort een heel ander leven hebben dan het personeel en zich niet bewust zijn van hun geprivilegieerde leven, is echter al vaak gemaakt en heeft daarom ook minder de focus. Het derde seizoen weet er een nieuw element aan te koppelen: de spirituele zoektocht van westerlingen in het oosten.

Lees ook

White Lotus-maker Mike White weet wat falen is

De mensen in de serie zijn op zoek naar simpele antwoorden en makkelijke uitwegen, maar die zijn er niet altijd. Veel Amerikanen komen naar Thailand om iets te doen aan hun spirituele leegte en een verloren connectie met de natuur.

Maar de pijn die ze voelen, gaat niet zomaar weg, zegt een wijs man op een geven moment: „Je kunt de pijn niet ontlopen.” Voor de personages in deze serie blijkt dat in elk geval te kloppen.

Delen

Mail de redactie

The White Lotus, een zwarte komedie over de werknemers en welgestelde gasten van de fictieve resort- en hotelketen met dezelfde naam, is een van de grootste hitseries van de afgelopen jaren. Het sardonische genoegen waarmee schrijver en regisseur Mike White (54) zijn puissant rijke personages laat ontsporen op paradijselijke locaties, de empathische blik die hij biedt achter hun façade van privilege en zelfbedrog, en de vele verwijzingen naar actuele discussies, resulteerden in een onverwachte hit voor de Amerikaanse betaalzender HBO. Het eerste seizoen, dat was bedoeld als one off tijdens de pandemie, omdat de productie van veel andere series was stilgelegd, trok 10 miljoen kijkers per aflevering en won talloze Emmy’s en Golden Globes.

Een franchise was geboren. Hoewel elk seizoen zich afspeelt op een andere locatie, met een grotendeels andere cast, zijn er ook terugkerende elementen die de seizoenen met elkaar verbinden. Zo begint elk seizoen met een de vondst van een lijk, waarna we teruggaan in de tijd naar het moment dat de gasten arriveren in The White Lotus, zodat de vraag wie is vermoord en wie het gedaan heeft vanaf het begin boven de gebeurtenissen hangt, en de spanning in de daaropvolgende afleveringen vakkundig kan worden opgevoerd. Ook enkele personages keren terug in meerdere seizoenen, zoals de onzekere, aan drank en aandacht verslaafde diva Tanya (geweldige rol van Jennifer Coolidge), die voortdurend op de rand van een inzinking lijkt te balanceren.

Spirituele ervaring

Het eerste seizoen, in Hawaï, concentreerde zich op de invloed van geld, status en klassenverschillen op menselijke relaties. Het tweede seizoen, op Sicilië, draaide om de machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen rond seks, overspel, jaloezie en consent. Het nieuwe, derde seizoen speelt zich af in Thailand met als thema’s (oosterse) religie en spiritualiteit, menselijke zwakheden en de dood. Thailand is een goed canvas om het „conflict” uit te diepen dat mensen hebben als ze „een soort spirituele ervaring zoeken, maar verstrikt raken in lagere impulsen”, zei White tegen de Britse krant The Guardian, die een bezoek bracht aan de snikhete set van The White Lotus in het Four Seasons Hotel op het eiland Koh Samui. Dit geldt met name voor Bangkok, zei White, „een stad waar alles kan”.

White wilde in The White Lotus al langer iets doen met het boeddhisme en de spirituele kant van de wellness-industrie waartoe veel rijke westerlingen zich aangetrokken voelen. Hij heeft zelf een „kleine boeddhistische zelfhulpfase” gehad in 2004, nadat hij een inzinking kreeg tijdens het maken van de serie Cracking Up voor Fox. „Ik ging helemaal op in de concepten,” zei hij tegen The Guardian. „Dus ik dacht dat het een rijk thema zou zijn. Maar ik wist niet wat de personages waren, hoe ik de ideeën moest organiseren. Ik hoopte gewoon dat ik inspiratie zou vinden.” De inspiratie kwam pas toen hij met bronchitis in een Thais ziekenhuis belandde. Tijdens twee doorwaakte nachten, terwijl hij aan de beademing lag, trok heel seizoen drie „als in een koortsdroom” aan hem voorbij.

De hoge verwachtingen rond The White Lotus zijn nieuw voor White, die zich in interviews enigszins ongemakkelijk toont bij het succes van de serie. Hij heeft zichzelf altijd gezien als een underdog in Hollywood, een schrijver die iets de bewijzen heeft. In zijn 25-jarige carrière heeft White ruim vijftien films geschreven, veelal bitterzoete, zwarte komedies over mensen die falen in hun pogingen om zichzelf te verbeteren. Daar zaten enkele bioscoophits tussen, zoals de muziekkomedie School of Rock, die hij schreef voor zijn vriend Jack Black. Maar de meesten waren kleine, eigenzinnige films, zoals Year of The Dog over een vrouw die van een hondenbezitter verandert in een veganistische dierenrechtenactivist, en bleven grotendeels onder de radar van het grote publiek.

Uit de kast

De sleutel tot alles wat White schrijft, is naar eigen zeggen de ontdekking dat zijn vader homoseksueel is. Hij groeide op in een religieus gezin in Pasadena, California. Zijn vader was behalve predikant ook ghostwriter van de autobiografieën van christelijke leiders als Jerry Falwell en Pat Robertson. White was elf toen zijn vader uit de kast kwam. „Het is een enorm kleed dat onder je vandaan wordt getrokken”, zei White in de podcast Next Question, met Katie Couric. „Je vader blijkt ineens een heel andere kant te hebben. Het is geen duistere kant, het is slechts de waarheid, maar die staat wel haaks op wie hij geacht wordt te zijn in de wereld. Het besef dat we gecompliceerder zijn dan we ons voordoen, en dat we een masker opzetten voor onze gemeenschap, kwam hard bij me binnen.”

Een andere belangrijke inspiratiebron voor The White Lotus is reality-televisie, en dan met name het programma Survivor (vergelijkbaar met Expeditie Robinson). White is groot fan en nam deel aan het 37ste seizoen, waarbij hij als tweede eindigde. Hij heeft in interviews gezegd dat sommige elementen van The White Lotus te herleiden zijn tot Survivor, zoals een groep mensen op een paradijselijke plek waar de spanning oploopt, en dat iemand wordt geëlimineerd.

„Ik heb nog steeds het gevoel dat, zelfs in de meest geconstrueerde realityshow, de mensen menselijker en interessanter zijn dan in sommige van de best gescripte drama’s”, vertelde White tegen The New Yorker. „En als schrijver van drama streef ik ernaar om te doen wat reality televisie al doet. Om personages te creëren die verrassend en driedimensionaal zijn, die gekke dingen doen en je aandacht trekken.”

The White Lotus seizoen 3: vanaf maandag 17 februari op HBO Max.

Delen

Mail de redactie

Twee stoere soldaten komen aangelopen, hun gezichten vol afgrijzen. Ze zien een prieeltje met een kleine molen, kitsche tulpsculpturen langs het pad, en een vriendelijke man in slordig soldatentenue die voorbij fietst over het gras. Dit is USAG Stroopsdorf, vertelt de ondertiteling ons: de minst belangrijke Amerikaanse legerbasis ter wereld. En die staat uiteraard in Nederland.

Dat ‘dorf’ geen Nederlands maar een Duits woord is, kan de pret in de Amerikaanse sitcom Going Dutch niet drukken. In de serie van tv-zender Fox – niet te zien in Nederland – wordt een starre Amerikaanse legerofficier gedwongen zijn moeizame relatie met zijn dochter op te lappen, nadat hij wordt gestationeerd op haar legerbasis. Het is een basislesje humor in contrasten: de strenge hypermasculiniteit van vader Patrick (Denis Leary) versus de lakse en vriendelijke mores van dochter Maggie (Taylor Misiak), uitvergroot door hun omgeving.

De details van de cultuur waar dit alles mag plaatsvinden, zijn eigenlijk niet relevant. De setting is feitelijk een lappendeken van stereotypen over Europa – lief, zwak, socialistisch, hedonistisch, relaxed. Exotisch, maar niet te. Waarom dan Nederland? Vermoedelijk omdat ‘we’ een West-Europees land zijn waar Amerikanen zelden aan denken. Om iets van Nederland te vinden, of iets in Nederland te situeren, vinden Amerikanen daarom in de kern al absurd. Zoals de befaamde zin uit de Austin Powers-film Goldmember (2002): „Ik haat slechts twee dingen. Mensen die intolerant zijn tegenover andere culturen, en Nederlanders.” Dat de spreker zulke sterke gevoelens over Nederland kan hebben, is deel van de grap.

De setting is feitelijk een lappendeken van stereotypen over Europa – lief, zwak, socialistisch, hedonistisch, relaxt

Going Dutch is niet in Nederland opgenomen maar in Ierland – een land vol heuvels. Dat gold ook voor Spider-Man: Far From Home, waar het personage Peter Parker (Tom Holland) ergens in Europa wakker wordt. Dat ergens: het Nederlandse dorp Broek op Langedijk, maar de scène werd opgenomen in Praag, op een on-Hollands pleintje. Er worden wat Nederlandse hooligans en tulpen in gepropt, maar het had overal kunnen zijn. Nederland is slechts een raar Europees land met een dorp met een vreemde naam.

Tulpen, drugs en windmolens

De blik van Amerikanen op Nederland zit vol clichés. Enerzijds is er het groene, platte polderlandschap als strijdtoneel van de Tweede Wereldoorlog, zoals in onder andere Band of Brothers (2001). Anderzijds is Nederland het land van tulpen, drugs en windmolens, Amsterdam en kanalen. Wanneer documentairemaker en wereldreiziger Anthony Bourdain, bekend om zijn genuanceerde portretten van andere culturen, in 2012 neerstrijkt in Nederland in The Layover, is het slechts voor een korte rustpauze tussen meer exotische reizen door. Hij duikt subiet de coffeeshop in.

Zo ook de fictieve criminelen uit Ocean’s Twelve (2004) – al drinken George Clooney en Brad Pitt in coffeeshop De Dampkring een beschaafd kopje espresso. Sean Connery deed het in Bond-film Diamonds Are Forever (1971) nog beschaafder, met een tour door de grachten van Amsterdam – die Samuel L. Jackson later met een speedboat onveilig zou maken in The Hitman’s Bodyguard (2017). Netflix-serie Sense8 (2015) benadert Amsterdam met een nieuwsgieriger blik: er is een glansrol voor het Rijksmuseum, en hoofdrolspeelster Riley drinkt een biertje met haar vader op een terras aan de Oudezijds Voorburgwal.

Ook in games blijft Nederland vooral een mooi decor vol bruine kroegen en pittoreske kanalen. Al kunnen spelers in Call of Duty: Black Ops Cold War (2020) iets oppikken van de Nederlandse cultuur, mits ze even blijven luisteren aan de poort. Daar staan twee bezopen Nederlanders naar elkaar te schreeuwen, iets over bitterballen – de stemacteurs mochten zelf hun dialogen improviseren.

George Clooney en Brad Pitt drinken in coffeeshop De Dampkring een beschaafd kopje espresso

Struikelen over de g

In Going Dutch hoor je – net als in andere media – een mengelmoes van accenten, van de Duits-klinkende Jan tot de slissende Catherine Tate, die als bordeelhouder Katja Vanderhoff haar uiterste best doet Nederlands te klinken. Zoals kijkers van Friends al in 2001 merkten, is het voor een niet-Nederlandse acteur knap lastig de taal enigszins geloofwaardig uit te spreken. De Amerikaanse acteur James Michael Taylor struikelt over de ‘g’ in ‘te gek’.

Toch verschuift de Amerikaanse blik op ons land. De introductie van stroopwafels in de Verenigde Staten kan wel een pr-overwinning genoemd worden: ‘stroop’ is, gezien ‘stroopsdorf’, duidelijk een woord waarvan de makers van Going Dutch verwachten dat die bekend is bij het thuispubliek. Maar ook ‘Nederlandse directheid’ is inmiddels deel van het Amerikaans-Nederlandse lexicon, vermoedelijk voortgestuwd door expat-influencers op YouTube en Instagram. Cabaretier Derek Mitchell, bijvoorbeeld, die onder de naam letsdoubledutch satirische filmpjes maakt over horkerige Nederlanders op verjaardagsfeestjes. Maar er zijn ook lievere video’s te vinden, zoals die van het Amerikaanse stel Michelle en Alex, die een dag lang alleen maar bij de HEMA eten. Kansen genoeg voor Amerikanen dus, om te leren over onze cultuur – al blijkt het publiek van deze video’s vaak overwegend Nederlands. We zien ons zelfbeeld graag bevestigd.

Ted Lasso

Is Going Dutch dan het beste wat we van de VS kunnen verwachten? De populaire Amerikaanse comedyserie Ted Lasso liet twee jaar geleden zien hoe het óók kan. Makers en acteurs Jason Sudeikis en Brendan Hunt woonden zelf lange tijd in Nederland. De aflevering ‘Sunflowers’, uit het derde seizoen, is hun liefdesbrief aan dit land. Hun fictieve Britse voetbalclub moet een dag en een nacht doorbrengen in Amsterdam. Personages zoeken naar jazzclubs, zwalken op gestolen fietsen door de stad, en vinden de liefde op een woonboot met levensliederen op de achtergrond. In ‘Sunflowers’ is Nederland een land van zowel historie als vrijzinnigheid, en zijn Nederlanders goudeerlijk, nuchter en vriendelijk.

Accurater? Waarschijnlijk. Maar misschien ook: precies zoals we onszelf zouden willen zien.

Delen

Mail de redactie

Het begon met een artikel dat podcastmaker Emmie Kollau in het voorjaar van 2019 las in het Brabants Dagblad. ‘Jonge zussen uit Etten-Leur al twee jaar vast in Turkije vanwege verdenking terrorisme’. De twee zussen spelen in een muzikaal collectief, Grup Yorum, dat volgens Turkije banden zou hebben met een terroristische organisatie. Grup Yorum bestaat al meer dan veertig jaar en is een collectief van linkse muzikanten die nummers maken over onrecht, ongelijkheid en onderdrukking. Ze treden overal in Europa op, hun concerten trekken tienduizenden bezoekers, op Spotify hebben ze maandelijks ruim 280.000 luisteraars. Betül en Bergün Varan groeiden op in Nederland. In 2016 sloot Betül, ze is dan begin 20 en speelt dwarsfluit, aan bij Grup Yorum. Een jaar later volgde Bergün.

Kollau: „Ik dacht meteen: wat een gek verhaal. Als wat hier staat klopt, dat deze zussen gearresteerd zijn omdat ze in een popband spelen… Ik belde researcher Catrien Spijkerman, ze was meteen geïnteresseerd.”

Spijkerman: „Ik spoorde de moeder van de zussen op en vroeg of we langs mochten komen.”

Kollau: „Ze bleek heel leuk en spontaan, we zaten daar in de bloedhitte in de tuin. De hele tafel stond vol met door haar gemaakte Turkse hapjes. De tompouces begonnen al te smelten toen Gunay, zo heet ze, vertelde over de hongerstaking van een van haar dochters.”

Kollau vond het bijna ongepast. Al dat eten, het verhaal over de hongerstaking, en dan de trots waarmee Gunay het vertelde.

„Ik ben ook moeder, ik dacht: Hoe zou ik het vinden als mijn dochter in hongerstaking zou gaan? Zou ik daar trots op kunnen zijn?”

Grote idealen

Dit gesprek, en de research van Spijkerman, maakt duidelijk hoe principieel en groot de idealen van de leden van Grup Yorum zijn. Ze gebruiken vaak hongerstaking als wapen, twee leden van de groep stierven aan de gevolgen daarvan. Ze lopen constant gevaar opgepakt te worden, om de haverklap doen de Turkse autoriteiten invallen in het hoofdkwartier. Op dit moment zit alleen Betül gevangen: ze zit een gevangenisstraf van meer dan tien jaar uit. In de podcast wordt onder andere verslag gedaan van de vrijspraak van Bergün, die op elk moment weer kan worden opgepakt.

Spijkerman: „Ik ben verbaasd over en onder de indruk van hoe ver zij gaan voor iets waarvan je je afvraagt of het ooit gaat gebeuren. Hun doel is revolutie, een eind aan het kapitalisme.”

Kollau: „Ze zijn radicaal marxistisch, hebben sympathie voor Rusland en Noord-Korea. Ze leven sober, Spartaans. Geen alcohol, alleen maar muziek maken, de wereld verbeteren. Zij denken nog steeds invloed te kunnen uitoefenen.”

Spijkerman: „Gunay zei tegen ons: ‘Jullie hebben hier vraagtekens bij, ik niet. Ik weet zeker dat wat wij willen ooit gaat gebeuren.’ Zij en haar ex-man, de vader van de zussen, werkten aan onze podcast mee omdat ze aandacht willen voor de situatie van hun dochters in de gevangenis. Daarnaast wilden ze ook hun ideologie voor het voetlicht brengen, maar voor dat karretje hebben wij ons natuurlijk niet laten spannen.

„Mag je dingen vinden die anderen niet zo sympathiek vinden, is het verwerpelijk om naar Noord-Korea te gaan, wat een van de zussen deed? Er staat nergens dat het niet mag. Deze podcast gaat indirect ook over de rechtsstaat.”

Enkele Reis Istanbul is een intrigerend spel met waarheden. Die van Grup Yorum, van de Turkse regering en van de makers zelf.

Podcast ‘Enkele Reis Istanbul’, 4 afleveringen. Human / Autres Directions, Aldus’ Producties

Delen

Mail de redactie