Category: Ruzie Zelensky-Trump

Het is 19 februari 2022 en de spanning loopt op in Europa. Zeker 150.000 Russische militairen staan rond Oekraïne opgesteld. Europese regeringsleiders hebben elkaar afgewisseld in Moskou om Vladimir Poetin te ontmoedigen. Op de Veiligheidsconferentie in München zegt vicepresident Kamala Harris dat Oekraïne „waarschijnlijk op het punt staat te worden binnengevallen”. Ze spreekt Amerikaanse steun uit aan het land en aan NAVO-bondgenoten.

JD Vance zit diezelfde dag, in een zwart T-shirt en met witte oordopjes in, thuis voor zijn eigen boekenkast. In het kader van zijn campagne om senator van Ohio te worden, geeft hij een interview aan oud-Trump adviseur Steve Bannon. „Ik vind het belachelijk dat we ons richten op die grens van Oekraïne”, zegt hij, schouderophalend. „Het kan mij eerlijk gezegd niet zoveel schelen wat er met Oekraïne gebeurt.”

Vijf dagen later opent Rusland de aanval op Kyiv en de rest van Oekraïne.

Inmiddels is James David Vance (40) de vicepresident en is hij in München net fel van leer getrokken tegen Europese bondgenoten. Vance is in zijn korte politieke carrière over veel van mening veranderd. Meest cruciaal over Donald Trump: de afkeer waarmee Vance beroemd werd, is omgezet in aanbidding en dienstbaarheid. Zijn onverschilligheid ten opzichte van Oekraïne is ondertussen veranderd in onversneden vijandigheid.

Trumps vechthond

Het was Vance die vrijdag in het Witte Huis openlijk de confrontatie zocht met Volodymyr Zelensky. Hij provoceerde de Oekraïense president tot een openlijk conflict met Donald Trump. Zelensky hapte en Trump ontplofte. Een dramatische wending waarvan de gevolgen nog niet te overzien zijn.

Lees ook

Een gesprek op het Witte Huis dat een dramatische wending nam, toen een getergde Zelensky hapte

Vance verweet Zelensky ondankbaarheid en respectloosheid. Maar hij ging zelf zijn boekje te buiten door een gesprek tussen twee presidenten te onderbreken. (Witte Huis-watchers herinneren zich hoe Trumps vorige vicepresident Mike Pence bijna versteend toekeek toen Trump in het Oval Office ruzie maakte met Democratische Congresleiders). Een dag eerder had Vance zich ook bemoeid met de persconferentie met de Britse premier Keir Starmer, maar toen op uitnodiging van Trump.

Vance had zijn feiten over Oekraïne niet op orde en moest toegeven dat hij de situatie in het land alleen kent van „verhalen”. Maar rechts Amerika smult ervan hoe hij zich ontpopt tot Trumps vechthond op het internationale toneel. Tot München liep de vicepresident het leer van zijn schoenen in de Senaat om oud-collega’s over te halen in te stemmen met Trumps controversiële ministerskandidaten, maar was hij voor de buitenwereld onzichtbaar.

Trump, graag het middelpunt van de aandacht, heeft er in zijn tweede termijn – tot nu toe – schijnbaar geen problemen mee om in zijn eigen Witte Huis overschaduwd te worden. Miljardair Elon Musk treedt er regelmatig op om zijn kruistocht tegen de federale overheid en het uitroeien van ambtenaren te aan te prijzen. Vance pakt nu duidelijk de rol om bondgenoten en internationale medestanders te offeren voor het isolationistische geloof. Het was tekenend hoe Vance na de escalatie met Zelensky ten overstaande van de pers Trump een schouderklopje gaf – niet andersom. Minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio zat er ongemakkelijk naast.

Underdog in Ohio

Vance wordt gezien als degene die logica achter Trumps impulsieve buitenland beleid heeft weten te formuleren. Daarin zijn alleen Amerikaanse belangen relevant, is voor rechtvaardigheid geen plek, hoeven democratieën niet verdedigd te worden en is het beste zaken te doen met alleenheersers.

Waarschijnlijk heeft Vance zijn baan zelfs aan zijn aversie voor steun aan Oekraïne te danken. Het was in 2022 helemaal niet vanzelfsprekend dat Vance überhaupt de Republikeinse voorverkiezingen in Ohio zou winnen. Hij was de underdog totdat hij zich kort na de Russische invasie fel uitsprak tegen een no-fly zone in Oekraïne. Trumps zoon Don Jr. tweette vervolgens: „JD is 100% America First”. Kort daarna sprak ook papa Trump steun voor hem uit.

Vance won en leidde als senator het – mislukte – verzet tegen alle militaire en financiële steun die president Joe Biden naar Oekraïne stuurde. Afgelopen zomer werd hij met hulp van Don Jr. en de pro-Russische techinvesteerder David Sacks (inmiddels Trumps cryptotsaar) Trumps running mate.

Vance’s medewerkers ontkennen tegenover The Wall Street Journal dat de confrontatie een opzetje was om Zelensky in de val te lokken. Hij zou Trump alleen hebben willen verdedigen tegen een vraag of hij aan Poetins kant staat. Maar het resultaat is dat Republikeinen nu openlijk zeggen dat Zelensky moet aftreden.

Waarom Vance het specifiek op Oekraïne en Zelensky gemunt heeft, is niet duidelijk. Hij is tegen Amerikaanse militaire interventies sinds hij zelf als marinier in Irak diende. Hij vertrok in 2005, zo schreef hij later zelf, „als jonge idealist, toegewijd om democratie en vrijzinnigheid te verspreiden in onontwikkelde landen”. En kwam in 2006 terug als „scepticus van de oorlog en de ideologie die eraan ten grondslag lag”.

Waar veel andere nieuw rechtse Amerikanen vooral tegen interventies zijn waar eigen soldaten naartoe gestuurd worden, is Vance ook tegen financiële steun. En, zo bleek tegenover Zelensky, tegen behoorlijke omgangsvormen met de leider van een land dat is binnengevallen.

In een uitvoerig interview met The New York Times vorig jaar, toonde Vance zich nog genuanceerder. Hij zei dat Oekraïne grondgebied zou moeten opgeven en geen lid van de NAVO kan worden, zoals nu Amerikaanse beleid is, maar ook dat „er over de lange termijn enige Amerikaanse veiligheidsgarantie moet zijn”. Voor Zelensky is het cruciaal of Vance daarover niet ook van mening is veranderd.

Delen

Mail de redactie

Op donderdagavond, de dag dat de Britse premier Keir Starmer bij president Trump enkele plooien voor hem leek te hebben glad gestreken, arriveerde president Zelensky in Washington. Nog geen etmaal later was hij het Witte Huis uitgebonjourd na een publiekelijk uitgevochten woordenstrijd – zonder de aangekondigde lunch en vooral: zonder de aangekondigde overeenkomst waarbij de VS Oekraïne zou blijven steunen in ruil voor de helft van de waardevolle grondstoffen van dat land. Notities van een diplomatieke vulkaanuitbarsting.

Het begon hoopgevend op donderdag de 27ste. Op de gezamenlijke persconferentie met premier Starmer hield Trump zich van de domme toen een journalist hem vroeg of hij werkelijk vond dat Zelensky een „dictator” was, zoals Trump eerder had gezegd. „Heb ik dat gezegd? Dat kan ik me niet voorstellen.” Hij prees Zelensky juist als een dappere man, en hij voorspelde dat ze de volgende dag hun mineralenovereenkomst zouden tekenen.

Ook vrijdag de 28ste begon goed voor Zelensky. Hij ontmoette enkele senatoren in de ochtend, onder wie de Democraten Amy Klobuchar en Chris Coons en de Republikein Lindsey Graham (South Carolina). Na afloop stuurden ze allemaal hoopvolle berichten de wereld in. Graham maakte een filmpje: „President Trump is enthousiast, president Zelensky is enthousiast over deze economische overeenkomst.”

Aan journalisten vertelde Graham later dat hij Zelensky wel een waarschuwing had meegegeven. „Hap niet. President Trump is goed gehumeurd.”

‘Mooi opgedoft’

Tegen half één ’s middags arriveerde Zelensky bij het Witte Huis, waar Trump hem opwachtte. „O, je hebt je mooi opgedoft”, zei hij tegen Zelenski die als altijd gekleed was in zwarte trui en zwarte broek.

Terwijl de koks de laatste hand legden aan een lunch van kip met rozemarijn, selderijknolpuree en boerenkool, en terwijl de papieren voor de overeenkomst al waren uitgestald op een lange tafel in de East Room ter ondertekening, namen Zelensky Trump en zijn vicepresident JD Vance plaats in de Oval Office.

De Oval Office is de werkkamer van de president in het Witte Huis. Hier staat de Resolute Desk, zijn bureau. Hier ontmoet de pers doorgaans de belangrijke gasten van de president en is er soms gelegenheid tot het stellen van vragen. Dat is precies zoals het ook vrijdag ging, alleen ging alles anders dan normaal.

Misschien had Zelensky het onweer al in de verte kunnen horen toen een journalist vroeg: „Waarom draagt u eigenlijk geen pak?” Dat vond de journalist niet zo respectvol. Zelensky: „Ik trek pas weer een pak aan als de oorlog is afgelopen.”

Gouden gordel

Zelensky had een cadeautje bij zich. Hij had de afgelopen weken gezien hoe goed zulke geschenken waren gevallen toen andere leiders op bezoek kwamen in het Witte Huis. De Israëlische premier Netanyahu had voor Trump een gouden pieper meegebracht, een cynische knipoog naar de aanslag van de Israëlische geheime dienst die de piepers van honderden aanhangers van Hezbollah gelijktijdig had laten exploderen. De Britse premier Starmer had een dag eerder een brief uit zijn binnenzak gehaald, waarin koning Charles de Amerikaanse president bij hem thuis op een van zijn kastelen uitnodigde. Trump was met allebei de geschenken verguld geweest.

Zelensky had een variant: de gouden kampioensgordel die de Oekraïense bokser Oleksandr Usyk vorig jaar had gewonnen. De zwaargewicht had zijn trofee uit dank aan Zelensky gegeven. De president gaf hem op zijn beurt de gordel in de Oval Office aan Trump.

En toen begon het gesprek, live voor tientallen camera’s.

Na de vraag over Zelensky’s kledingkeuze (waarover Trump overigens goedmoedig zei: „Ik vind je kleren mooi”) ging het over de Amerikaanse steun, de Russische agressie, de gesprekken die Trump met de Russische president Poetin had gevoerd en de kijkcijfers van CNN, waar Trump een sneer over maakte.

In een van zijn antwoorden zei Zelensky dat „een staakt-het-vuren niet afdoende is” voor Oekraïne. Die opmerking zou Trump hem later in het gesprek terug in het gezicht gooien.

Borstklopperij

Op een vraag aan wiens kant Trump eigenlijk staat, nam het gesprek een scherpe wending. „Ik sta aan niemands kant”, zei Trump. „Ik sta aan de kant van de wereld.” En moet je kijken, zei hij, wat een haat hij – en hij wees met een handgebaar naar Zelensky aan zijn rechterzijde – voor Poetin heeft. „Zo krijg je nooit een overeenkomst”, zei Trump.

Of hij erop had gewacht of niet, dit is het moment waarop vicepresident Vance zich met venijn in het gesprek mengde. „De weg naar vrede en voorspoed ligt misschien toch echt via de diplomatie. Wij hebben het met de borstklopperij van Joe Biden geprobeerd en gedaan alsof woorden van de president van de Verenigde Staten belangrijker waren dan zijn daden. Wat Amerika zo goed maakt is dat we meewerken aan een diplomatieke oplossing en dat is wat president Trump doet.”

Vicepresident JD Vance (rechts) mengt zich met venijn in het gesprek. „Wat Amerika zo goed maakt is dat we meewerken aan een diplomatieke oplossing en dat is wat president Trump doet.”

En hier ‘hapte’ Zelensky, zoals senator Lindsey Graham had voorvoeld. Hoezo diplomatieke oplossing, vroeg hij Vance. „In 2019, toen ik net president was geworden, ben ik een staakt-het-vuren overeengekomen met Poetin.” Dat was samen met de Franse president Macron en de Duitse bondskanselier Merkel. En wat was er gebeurd, zei Zelensky? Poetin heeft simpelweg land bezet en geroofd, hij heeft mensen vermoord en niemand die hem tegenhield. Dat begon al in 2014.

„O, toen was ík er niet”, zei Trump.

Na de overeenkomst 2019 verbrak Poetin het het staak-het-vuren, , doodde hij burgers en ruilde hij geen gevangenen, wat wel was afgesproken. „Dus over wat voor diplomatie hebben we het hier, JD?”, vroeg Zelensky. „Ik heb het over het soort diplomatie dat een eind maakt aan de verwoesting van jouw land”, zei Vance.

Zelensky kruiste de armen voor zijn borst, Vance verhief zijn stem: „Meneer de president, met alle respect. Ik vind het niet van respect getuigen dat u naar het Oval Office komt en dit probeert uit te onderhandelen voor het oog van de Amerikaanse media.”

Vance somde de problemen op die Oekraïne op dit moment heeft. Zelensky zei: „Hoe vaak ben je in Oekraïne geweest dat je precies weet wat onze problemen zijn?” Vance: „Ik ben geweest naar …” Zelensky: „Noem maar één keer.” Vance: „Ontkent u dat uw land problemen heeft? Vindt u het van respect getuigen om naar het Oval Office te komen en de regering aan te vallen die juist probeert te voorkomen dat uw land wordt verwoest?”

Tot dit moment zat president Trump tussen de kemphanen met zijn armen neerhangend, zijn handen raakten elkaar alleen bij de vingertoppen. Hij hoorde Zelensky zeggen dat élk land problemen heeft als het in oorlog is. „Zelfs jullie. Alleen jullie hebben er een fijne oceaan tussen zitten en nu voel je het nog niet, maar dat komt nog wel.”

Nu ging Trump rechtop zitten. „Dat weet je niet.” Zelensky: „God zegene u.” Trump: „Vertel ons niet wat wij voelen. Wij proberen hier een probleem op te lossen. Vertel ons niet wat we voelen.” Zelensky sputterde: „Dat doe ik ook niet.” Trump: „Je bent niet in de positie om ons iets te dicteren over ons gevoel.”

Dankjewel

Hier sloeg de stemming volkomen om. „Je hebt de kaarten niet in handen”, zei Trump. „Als je met ons meedoet krijg je de goede kaarten.” Zelensky zei: „Ik speel geen kaart.” Dat doe je wel, zei Trump. „Je gokt met de levens van miljoenen mensen. Je gokt met een Derde Wereldoorlog. Je toont geen respect tegenover dit land dat je heeft gesteund en veel meer dan mensen zeggen dat we hadden moeten doen.”

Heb je ook maar één keer dankjewel gezegd, viel Vance in. „Heel vaak”, zei Zelensky. Vance: „Maar in deze bijeenkomst? Je bent in oktober naar Pennsylvania gereisd en je hebt campagne gevoerd voor onze tegenstander bij de verkiezingen. Zeg nou gewoon een paar woordjes als blijk van waardering voor de Verenigde Staten en de president die je land probeert te redden.”

Zelensky, die in september een munitiefabriek bezocht in Scranton, Pennsylvania, iets wat de Republikeinen opvatten als steun aan de campagne van Democraat Kamala Harris, liet de opmerking gaan en zei: „Denk je dat als je je stem verheft…” Maar hij werd afgekapt door Trump: „Hij verheft zijn stem niet, jouw land zit in de puree.” Dat weet ik ook wel, zei Zelensky. „Je bent niet aan de winnende hand”, zei Trump. „We zijn dankbaar, dat heb ik gezegd”, zei Zelensky.

„Dankzij die stupide president gaven we jullie 350 miljard dollar”, zei Trump, verwijzend naar zijn voorganger Biden – en een kolossaal bedrag noemend dat de VS niet aan Oekraïne ‘gegeven’ hebben. Trump: „Wij gaven jullie wapens. Je mannen zijn dapper. Maar als je onze wapens niet had…”. Zelensky probeerde er tussen te komen: „U nodigt mij hier uit.” Trump gaat door: „… dan was de oorlog binnen twee weken bekeken.”

Het was alsof Zelensky het opgaf: „Jaja, binnen drie dagen, dat heb ik Poetin ook horen zeggen.” „Het is lastig zaken doen op deze manier”, zei Trump. Vance: „Ik zeg je, zeg nou gewoon dankjewel.” Zelensky: „Dat doe ik.” Laten we onze meningsverschillen onderling bespreken in plaats van ze uit te vechten ten overstaan van de Amerikaanse media, zei Vance. „We weten dat je er naast zit.”

Trump zei, met zijn gezicht naar de camera’s: „Ik denk dat het goed is dat het Amerikaanse volk ziet wat er mis is. Daarom heb ik dit ook zo lang laten doorgaan. Je moet dankbaar zijn.” Ik bén dankbaar, verzekerde Zelensky. Trump: „Je bent begraven, je mensen sterven, je hebt onvoldoende soldaten. En dan zeg je tegen ons, ik wil geen staakt-het-vuren.” Trump deed een zeurstemmetje na: „‘Ik wil geen staakt-het-vuren. Ik wil nog dit en ik wil nog dat.’ Ik zeg je, als je nu een staakt-het-vuren kunt krijgen, neem het aan. Stop de kogels. Stop het sneuvelen van je manschappen.”

Op dit moment liet de cameraman van de BBC zijn camera even zwenken naar de Oekraïense ambassadeur in Washington, Oksana Markarova, die op de eerste rij stoeltjes in het volgepakte Oval Office zat en haar handen voor haar gezicht sloeg: rampzalig, zag je haar denken.

Weinig dankbaarheid

Zelensky zegt dat hij natuurlijk wil dat de oorlog stopt, maar dat een staakt-het-vuren voor hem alleen zinvol is als de Verenigde Staten het naleven ervan garanderen. „Vraag onze mensen maar wat een staakt-het-vuren met Poetin betekent.” Ja, zegt Trump, maar dat was niet afgesproken met míj.

Het is alsof de Amerikaanse president hier terugvalt in zijn oude groeven, associërend zoals hij dat ook altijd tijdens zijn campagnebijeenkomsten deed. Hij zegt dat Obama de Oekraïners geen wapens wilde sturen, maar hen alleen ‘lakens’ gaf, terwijl Trump antitankwapens stuurde. Dat klopt, en de herinnering daaraan brengt Trump terug naar het beruchte telefoongesprek dat hij in 2019 met Zelensky voerde en dat hem op een impeachment-procedure kwam te staan, omdat een meerderheid van het Huis van Afgevaardigden hierin hoorde dat Trump die raketten, de Javelins, beloofde in ruil voor Zelensky’s medewerking aan een campagneonderzoek tegen Hunter, de zoon van zijn toenmalige rivaal Joe Biden.

Dan mijmert hij dat Poetin heel wat met Trump te verduren heeft gehad: „Weet u nog, Rusland Rusland Rusland, die grote nep, die nep van de Democraten.” Zelensky gaat verzitten op zijn stoel en staart naar het plafond. Trump spreekt over een ‘heksenjacht’, over de ‘laptop from Hell’, van Hunter Biden, waar compromitterend materiaal op stond en waar de meeste kranten niet over berichtten in verkiezingstijd omdat zij de inhoud niet konden verifiëren. Zelensky krijgt er geen woord meer tussen. „Ik proef weinig dankbaarheid”, zegt Trump tot slot. „En dat is niet aardig.” Hij wendt zich tot de verslaggevers: „Zullen we er maar eens mee stoppen? Ik denk dat we hier mooie televisie van kunnen maken.”

Even later stond Zelensky alleen met enkele landgenoten. Enkele naaste medewerkers van Trump, onder wie Veiligheidsadviseur Mike Waltz en minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, maakten hem duidelijk dat hij niet langer welkom was in het Witte Huis. CNN had geklokt: 139 minuten nadat Zelensky was binnengekomen door de voordeur, reed hij weer weg. Boven in de East Room stond de tafel met de overeenkomst die nooit getekend zou worden en Trumps communicatiemedewerkers mochten de lunch eten die voor het staatsbezoek was gekookt.

’s Avonds liet Zelensky zich interviewen door FoxNews. Of hij zijn verontschuldigingen wilde aanbieden aan president Trump, wilde de interviewer weten. Zelensky praatte om de vraag heen en vlocht meer dan eens het woord ‘dankbaar’ door zijn antwoord. Zo was het ook in de Tweet die hij die avond op X plaatste. „Dank u, Amerika, dank voor uw steun, dank voor dit bezoek. Dank u @POTUS.” Dat is de President Of The United States.

Lees ook

Wat staat Europa te doen na ongekende clash in Washington?

Delen

Mail de redactie

De winnaar van de confrontatie tussen president Trump en president Zelensky, vrijdag in het Witte Huis, zit in het Kremlin. Zonder dat hij iets hoefde toe te zeggen of in te leveren, haalt president Poetin een flink deel van de buit binnen. De Verenigde Staten, tot voor kort een cruciale bondgenoot van Oekraïne, twijfelen openlijk over voortzetting van de steun aan Oekraïne. De relatie met Zelensky is verzuurd en ze sturen aan op zijn vertrek als president. Poetin moet het spektakel in de Oval Office met grote tevredenheid hebben bekeken.

Een officiële reactie van de Russische president bleef tot nu toe uit – hij heeft ook weinig reden om te reageren. Russische politici en media doen dat wel, en verkneukelen zich over de vernedering die Zelensky moest ondergaan. De invloedrijke tv-presentator en propagandist Vladimir Solovjov kondigde een aparte show aan, gewijd aan „Zelensky’s zelfmoord in het Witte Huis”.

Zoals vaker kwam de felste politieke reactie van oud-president Dmitri Medvedev, vicevoorzitter van de Russische veiligheidsraad, op X. „Het onbeschaamde varken kreeg eindelijk een flinke klap in de Oval Office. En Donald Trump heeft gelijk: het regime in Kyiv ‘gokt met WO III’.” Op Telegram noemde Medvedev Zelensky een „cocaïneclown”.

Maria Zacharova, woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken, liet zich ook niet onbetuigd. Op Telegram schreef ze dat het wonderbaarlijk knap was hoe „Trump en Vance zich inhielden en deze eikel niet te lijf gingen”. Zaterdag schreef Zacharova een nieuwe bijdrage op Telegram. „Het bezoek van de leider van het neo-Naziregime Zelensky aan Washington op 28 februari is een totale politieke en diplomatieke mislukking voor het Kyiv regime. Rusland heeft herhaaldelijk gesproken over Zelensky’s ongeschiktheid, corruptie en onvermogen om te onderhandelen.”

Trump wil geen kritiek op Poetin

Voorafgaand aan de uitbarsting van Trump aan het slot van het persgesprek in de Oval Office, ingeleid door een provocatie van vicepresident JD Vance, was al duidelijk dat Trump geen kritiek op Poetin wil horen. Terwijl Zelensky sprak over Poetin als „moordenaar” en „terrorist”, en Trump foto’s liet zien van uitgemergelde Oekraïense krijgsgevangenen, reageerde Trump slechts met een gemompeld „it’s tough stuff”. Trump benadrukte steeds de slachtoffers aan beide zijden en zei dat een akkoord moeilijk wordt omdat Zelensky zoveel haat jegens Poetin voelt.

De zelfbenoemde bemiddelaar Trump vertolkt Russische standpunten: weigeren om te erkennen dat Rusland de oorlog begon, weigeren om te erkennen dat veiligheidheidsgaranties noodzakelijk zijn, suggereren dat vrede alleen mogelijk is met een nieuwe president in Kyiv.

Bijna alle leiders van de EU-landen spraken hun steun uit voor Zelensky en Oekraïne. Alleen de Hongaarse premier Viktor Orbán is een dissonant in het Europese koor. Op X prees hij Trump: „Sterke mannen sluiten vrede, zwakke mannen voeren oorlog.” In een uitgelekte brief van zaterdag aan de voorzitter van de Europese Raad pleit Orbán er voor dat de EU, net als de VS, direct met Rusland gaat onderhandelen over een staakt-het-vuren en vrede in Oekraïne. Een poging om de Europese top op 6 maart, gewijd aan Europese defensie en Oekraïne, af te sluiten met een geschreven verklaring zal leiden tot Europese verdeeldheid, zo waarschuwt Orbán.

Lees ook

Knallende ruzie tussen Trump en Zelensky bij bezoek aan Witte Huis

Delen

Mail de redactie

Al drie jaar houdt Zelensky zich op bewonderenswaardige wijze staande in de door Rusland ontketende oorlog tegen zijn land. Vrijdag struikelde de Oekraïense president alsnog, niet over de duistere machinaties van Poetin, maar over die van Trump. Zelensky mag zich moreel winnaar noemen van de diplomatieke confrontatie met de Amerikaanse president. Hij weigerde zichzelf en zijn land te laten vernederen voor de tv-camera’s. Trump, JD Vance en de aanwezige Trump-gezinde media trokken op als een roedel wolven en Zelensky vocht terug, weliswaar met de moed der wanhoop en gewapend met een taal die niet zijn moedertaal is, maar toch: de oorlogspresident maakte duidelijk dat hij nooit bullshit zal accepteren, niet van Poetin, maar ook niet van de machtigste mannen ter wereld.

Tegelijkertijd is het maar zeer de vraag of Oekraïne na vrijdag beter af is. Dat Zelensky op weg naar het schavot zo tegenspartelde, wordt nu door het Witte Huis geframed als een gebrek aan pragmatisme. Met het laatste steunpakket dat Trumps voorganger Biden nog door het Congres wist te loodsen, kan Oekraïne het nog ongeveer tot de zomer uitzingen. Maar Oekraïne heeft nog niet alles ontvangen, en op basis van het patroon van de afgelopen weken kan gerust worden vastgesteld dat Trump nergens voor terugdeinst. Ook niet voor het breken van een belofte, voor het niet nakomen van eerdere afspraken of voor het terzijde schuiven van het recht. In Trumps Amerika kunnen de van mensenhandel verdachte Andrew Tate en oorlogsmisdadiger Poetin rekenen op een warm welkom, en krijgt Zelensky een koude douche. Dat zegt genoeg.

Het is te makkelijk om te zeggen dat Zelensky zich diplomatieker had moeten opstellen of slimmer had moeten opereren. Toegegeven: het was niet handig van de Oekraïense president dat hij zich door een ontketende Vance liet verleiden tot een geschiedenisles over de onbetrouwbaarheid van Rusland en het onvermogen van verschillende Amerikaanse presidenten, inclusief Trump tijdens zijn eerste termijn, om hier een antwoord op te vinden. Zijn opmerking dat de „nice ocean” die de VS nu nog beschermt tegen de oorlog in Europa dit niet altijd zal blijven doen, werkte als een rode lap op een stier.

Aan de andere kant zou meer diplomatie van de kant van Zelensky de situatie niet wezenlijk hebben veranderd. Al maanden is duidelijk dat Trump en vooral ook Vance geen moer geven om Oekraïne, en Zelensky als een sta-in-de-weg zien. Trump noemde Zelensky zelfs een dictator. Vroeg of laat zou het tot een uitbarsting zijn gekomen. Dat het sneller gebeurde dan verwacht, heeft ook een voordeel. Het schept helderheid. Niemand in Europa koestert na vrijdag nog de illusie dat Trump wel zal bijdraaien en uit het kamp van Poetin terugkeert. Europese leiders zullen samen met Zelensky razendsnel een noodplan moeten optuigen, liever nu dan (nog) later.

Trump en Vance zijn gevaarlijk dronken van macht, wanen zich onfeilbaar en daadkrachtig. In het kielzog daarvan brengen ze de internationale positie van de VS enorme schade toe en hebben ze de wereld in korte tijd veranderd in een veel gevaarlijker plek, zonder regels, solidariteit, recht of fatsoen. Zo bezien was het opmerkelijk wat Zelensky vrijdag allemaal voor de voeten geworpen kreeg: gebrek aan respect, spelen met de Derde Wereldoorlog, de vernietiging van het eigen land. Precies wat juist Trump meer dan ooit verweten kan worden, en met een veel sterkere onderbouwing.

Lees ook

Zelensky toont zich nederig na confrontatie, maar Trumps Amerika kiest de kant van Rusland

Delen

Mail de redactie

Hoe moet Europa zich opstellen in de strijd tegen de aanhoudende Russische agressie in Oekraïne na de schrobbering van Volodymyr Zelensky vrijdag in het Witte Huis voor het oog van de wereld?

Kaja Kallas, EU-chef buitenlandse zaken en veiligheid, liet er vrijdagavond geen onduidelijkheid over bestaan. „Oekraïne is Europa!”, en we staan achter ze, schreef ze op sociale media. „We zullen een stap verder gaan in onze steun voor Oekraïne zodat ze door kunnen gaan met het terugvechten tegen de agressor.”

Maar de grote vraag is of Europa zo eensgezind is als Kallas hoopt in de militaire steun aan Oekraïne. Hongarije en Slowakije zijn bijvoorbeeld fel gekant tegen die steun. Bovendien is de vraag hoeveel tijd er resteert voor Europa om de mogelijk wegvallende Amerikaanse steun op te vangen.

Wat dat laatste betreft is Europa sterk afhankelijk van Trump. Zijn voorganger Joe Biden regelde in zijn nadagen nog een omvangrijk steunpakket voor Zelensky, dat door het Amerikaanse Congres werd goedgekeurd.

Volgens inschattingen van militair deskundigen zou Oekraïne daar vermoedelijk nog een half jaar mee uit de voeten kunnen. Maar het probleem is dat veel van de toegezegde wapens nog moeten worden geleverd. Is Trump daartoe nog bereid nadat hij, naar eigen zeggen, door Zelensky is geschoffeerd in eigen huis? Volgens de Washington Post overweegt Trumps regering na de openlijk confrontatie met Zelensky „alle nog lopende militaire zendingen” aan Oekraïne te stoppen. Het gaat daarbij om miljarden aan onder meer radars, voertuigen en munitie.

Coalition of the willing

Volgens defensiespecialist Peter Wijninga van The Hague Centre for Strategic Studies is die angst „begrijpelijk”. Toch vindt hij dat Europa zich op dit moment niet moet bezighouden met de vraag of het een eventuele leemte kan vullen als Trump daadwerkelijk de Amerikaanse steun aan Oekraïne stopt. „Dat is van latere zorg. Het gaat nu om het vormen van een coalitie die een troepenmacht op de been kan brengen die een eventueel vredesbestand kan bewaken.” Al valt of staat een Europese vredesmacht alsnog bij Amerikaanse veiligheidsgaranties.

Onder leiding van de Britten en met steun van EU-lidstaten als Duitsland en Nederland moet op heel korte termijn duidelijk worden of dat haalbaar is, zegt Wijninga. „A coalition of the willing.” Als dat lukt, is er volgens hem een goede kans dat Amerika bereid is om toch een bijdrage te blijven leveren. „Bijvoorbeeld met hun spionagesatellieten.”

Zondag ontvangt de Britse premier Keir Starmer op zijn ambtswoning zijn Europese collega’s uit achttien verschillende landen, onder wie premier Dick Schoof. Aanstaande donderdag is er een extra EU-top in Brussel. Op de agenda: Oekraïne en de Europese veiligheid. De verwachting is dat daar, zeker na de gebeurtenissen vrijdag in Washington, zal worden besloten opnieuw meer geld voor defensie uit te trekken. Buitenlandchef Kallas is achter de schermen druk doende nieuwe financiële steun voor Oekraïne te verwerven. En die zal er komen, verwacht Wijninga. „Steun aan deze oorlog is geen keuze, maar een noodzakelijkheid.”

Europese kans

Een mening die ook verschillende Europese regeringsleiders direct deelden na de gebeurtenissen in Washington. „Meer dan ooit steunen we Oekraïne”, was de ogenschijnlijk gecoördineerde reactie op sociale media van onder meer Duitsland, Zweden, Letland, Tsjechië en Spanje. Caspar Veldkamp, minister van Buitenlandse Zaken, „herhaalde” er nog eens het Nederlandse standpunt over de steun aan Oekraïne: „Wat er ook nodig is en voor zolang als het nodig is.”

Kaja Kallas ziet in de hoogst ongebruikelijke botsing gisteren in Washington ook een kans, nu het volgens haar duidelijk is dat „de vrije wereld een nieuwe leider” nodig heeft. „Het is aan ons, Europeanen, om die kans te grijpen.”

Lees ook

Door Trumps kwade trouw is een zelfredzame EU harder nodig dan ooit

Delen

Mail de redactie

Zonder openbaarheid van een mogelijke schaterlach in het Kremlin kwam de meest opzienbarende reactie op de publieke vernedering van Volodymyr Zelensky uit de Amerikaanse Senaat. Nadat president Donald Trump de Oekraïense president vrijdag afblafte en de grondstoffendeal waarvoor Zelensky naar Washington was gekomen onderuit haalde, was senator Lindsey Graham een van de eersten die zich liet interviewen. De Republikein Graham heeft Oekraïne sinds de Russische invasie van 2022 altijd in woord en daad gesteund: door Vladimir Poetin een oorlogsmisdadiger te noemen, Oekraïne meermaals te bezoeken en telkens voor miljarden aan Amerikaanse steun te stemmen.

De bijeenkomst tussen de regeringsleiders was „een complete, totale ramp”, zei de senator uit South Carolina vrijdag. „Wat ik in de Oval Office zag, was respectloos en ik weet niet of we ooit nog zaken kunnen doen met Zelensky. (…) Hij moet of opstappen of hij moet veranderen.” Graham was „nog nooit zo trots” geweest op Trump.

Terwijl Europese leiders en Democraten verbijsterd en verontwaardigd toekeken hoe Trump en zijn vicepresident JD Vance Zelensky hekelden en het Witte Huis uitstuurden, klapten of zwegen prominente Republikeinen. Inclusief de internationale haviken die Trumps isolationisme en toenadering tot Poetin verafschuwen. Huisvoorzitter Mike Johnson schreef op sociale media dat „dankzij president Trump de dagen dat Amerika misbruikt en oneerbiedig behandeld wordt voorbij zijn”. Op CNN beschuldigde minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, eerder fel criticus van Poetin, Zelensky ervan dat hij „ons de les begon te lezen over hoe diplomatie niet gaat werken”.

Schaars tegengeluid

Senator Roger Wicker, voorzitter van de Oekraïne caucus, een smaldeel van Congresleden van beide partijen die het land extra steunen, verwijderde een bericht op X dat hij ’s ochtends had geplaatst over een bijeenkomst met Zelensky. „Een enorme stap voorwaarts in het veiligstellen van wederzijdse welvaart en vrede voor Amerikanen en Oekraïners” luidde de post die werd gewist.

Schaars tegengeluid kwam van Afgevaardigde Don Bacon. „Een slechte dag voor het Amerikaanse buitenlandse beleid. Oekraïne wil onafhankelijkheid, vrije markten en de rechtsstaat. Het wil deel uitmaken van het Westen. Rusland haat ons en onze westerse waarden. We moeten duidelijk zijn dat we staan ​​voor vrijheid.”

Een slechte dag voor het Amerikaanse buitenlandse beleid

Het is onduidelijk of de door Vance geïnstigeerde escalatie met Zelensky gepland was. Een opzetje, een val zelfs? Maar als gevolg ervan dreigt de Trump-regering niet alleen alle hulp aan Oekraïne onmiddellijk stop te zetten, maar Zelensky ook nog verder uit te sluiten van onderhandelingen over een staakt-het-vuren. Vorige maand besloot Trump voorlopig exclusief met Rusland te praten over een mogelijk bestand. Hij noemde Zelensky onlangs „een dictator”. De – nu gestrande – overeenkomst over Oekraïense bodemschatten was bedoeld om Trump een snelle deal te gunnen en voor Zelensky een plek aan tafel te bemachtigen.

‘Hand overspeeld’

Voordat Trump voor het weekend naar Florida vertrok, zei hij tegen journalisten in Washington dat Zelensky „zijn hand heeft overspeeld”. Hij zei Zelensky terug te verwelkomen „wanneer hij bereid is om te stoppen met vechten en vrede te sluiten”. Maar bij monde van Graham opperen Republikeinen wat de Russische dictator Vladimir Poetin al langer wil: Zelensky zou moeten aftreden. Anders lijkt voorlopig geen gesprek mogelijk over een bestand – laat staan steun of veiligheidsgaranties – met enige inbreng van Oekraïne.

Europese leiders schaarden zich na de confrontatie juist massaal achter Zelensky en Oekraïne. Europese Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen verklaarde: „Wees sterk, wees dapper, wees onbevreesd. Je bent nooit alleen, beste president Zelensky.” Buitenlandchef Kaja Kallas zei dat vrijdag „duidelijk werd dat de vrije wereld een nieuwe leider nodig heeft”.

Lees ook

Knallende ruzie tussen Trump en Zelensky bij bezoek aan Witte Huis

Premier Dick Schoof tweette: „Nederland steunt Oekraïne onverminderd. Juist nu.” De aanstaande Duitse kanselier Friedrich Merz schreef: „We steunen Oekraïne in goede en moeilijke tijden. We mogen agressor en slachtoffer in deze vreselijke oorlog nooit met elkaar verwarren.” De Britse premier Keir Starmer „blijft Oekraïne onwrikbaar steunen en doet er alles aan om een ​​pad te vinden naar een blijvende vrede op basis van soevereiniteit en veiligheid voor Oekraïne”, aldus een verklaring. De Franse president Emmanuel Macron, de Poolse premier Donald Tusk en vele anderen gaven vergelijkbare verklaringen af. Ze overlegden vrijdag met elkaar en met Zelensky over het schouwspel dat zich had voltrokken.

Al vond de Hongaarse premier Viktor Orbán dat „Donald Trump dapper stond voor vrede, ook al was het voor velen moeilijk te verteren”. De Russische ex-president Dmitri Medvedev, de voormalig president van Rusland prees op Telegram Trumps „afstraffing” van Zelensky. PVV-leider Geert Wilders tweette, in het Engels, kritiek op beide partijen: „Fascinerende tv, maar waarschijnlijk niet de beste manier om een oorlog te beëindigen, heren.”

Dankbaarheid

De Oekraïense president probeerde achteraf iets aan schadebeperking te doen. Hij tweette meteen de dankbaarheid en nederigheid die Trump en Vance in het Witte Huis van hem eisten: „Bedankt Amerika, dank voor je steun, dank voor dit bezoek. Bedankt @POTUS [president of the United States], het Congres en het Amerikaanse volk. Oekraïne heeft een rechtvaardige en duurzame vrede nodig en daar werken wij hard aan.” Maar in een interview met Fox News toonde hij wel berouw voor hoe de ontmoeting was verlopen, maar bood er niet zijn aan Trump excuses voor aan.

Alleen zijn populariteit in Oekraïne zou moeten bepalen of Zelensky aanblijft als president. Tot nu toe wordt hij ruim gesteund door de bevolking en is er geen voor de hand liggend alternatief. Maar de vraag is of hij nog met Trump en de zijnen in gesprek kan nu de nieuwe Amerikaanse regering openlijk van kant is gewisseld in de door Rusland begonnen oorlog in Oekraïne.

Delen

Mail de redactie

Het voortbestaan van Oekraïne als soeverein, veilig en democratisch land. Niets minder staat er voor Volodymyr Zelensky op het spel in zijn relatie met Donald Trump. Hun verhouding kreeg vrijdag een gigantische nieuwe knauw toen president Trump, op instigatie van zijn vicepresident JD Vance, Zelensky in het Witte Huis publiekelijk afbrandde. Als een schooljongen werd de Oekraïense president door de Republikeinen de les gelezen dat hij „niet dankbaar genoeg” en „respectloos” was naar de nieuwe Amerikaanse regering en dier recente toenadering tot de Russische dictator Vladimir Poetin.

Alle diplomatieke vooruitgang en Europese inspanningen van de laatste dagen om de VS en Oekraïne nader tot elkaar te brengen, werden vermorzeld in een paar minuten „geweldige televisie”, aldus Trump. „Je hebt jezelf in een slechte positie laten brengen en je hebt de kaarten niet. Je riskeert een Derde Wereldoorlog en speelt met miljoenen levens”, sneerde de Amerikaanse president in het Oval Office naar Zelensky, ten overstaan van de pers. Zichtbaar vermoeid, in stamelend Engels en met zijn armen over elkaar probeerde die zich te verdedigen.

Achter gesloten deuren werd de bilaterale ontmoeting vervolgens vroegtijdig afgebroken en een – nog weinig concrete – deal over het delven van Oekraïense bodemschatten werd getorpedeerd. „Het is verbazend wat er loskomt door emotie”, schreef Trump nog voor Zelensky het Witte Huis verliet op sociale media. „Ik heb vastgesteld dat Zelensky niet klaar is voor vrede als Amerika betrokken is.”

Op zijn beurt bedankte Zelensky de VS en Trump op X voor hun steun. Om er nadrukkelijk aan toe te voegen: „Oekraïne heeft een rechtvaardige en duurzame vrede nodig en dat is precies waaraan we werken.”

Binnenlandse consumptie

De confrontatie die Vance en Trump opzochten was voor binnenlandse consumptie: om hun achterban te laten zien dat ze niet meer geld of militaire garanties aan een land ver weg zullen geven. Dat zij, niet Oekraïne, de voorwaarden voor vrede bepalen. Zelensky liep in hun val door zich niet deemoedig en dankbaar te tonen: alleen met vleierij en transacties lijken buitenlandse leiders iets bij Trump gedaan te krijgen. In plaats daarvan probeerde hij uit te leggen dat met Poetin geen vredesafspraken te maken zijn, omdat hij zich er nooit aan houdt. Hij waarschuwde Trump „geen compromissen te sluiten met een moordenaar”.

Zelensky was formeel uitgenodigd in Washington om een akkoord over zeldzame aardmetalen te tekenen. Het was zijn eerste ontmoeting met Trump sinds de Republikein weer aan de macht is en zijn eerste bezoek aan de VS sinds Trump besloot exclusief met Rusland te onderhandelen over een staakt-het-vuren in Oekraïne. De hoop bestond dat deze grondstoffentransactie Oekraïne een stapje dichterbij de echte onderhandelingstafel zou brengen: die in Saoedi-Arabië waar een Amerikaanse en Russische delegatie zonder Oekraïne over Oekraïne praten.

Europese bondgenoten

Die besprekingen volgen op een keiharde confrontatie van de nieuwe Amerikaanse regering met de Europese bondgenoten en Oekraïne. Defensieminister Pete Hegseth kondigde aan dat Oekraïne sowieso grondgebied zou moeten opgeven, geen lid wordt van de NAVO en dat Europeanen de handhaving van een akkoord zouden moeten gaan dragen. Vicepresident Vance opende de ideologische aanval op NAVO-bondgenoten. En Trump noemde Zelensky „een dictator”, omdat Oekraïne tijdens de voortdurende oorlog geen veilige verkiezingen heeft kunnen organiseren. Ook papegaaide hij de Russische propaganda na dat Oekraïne de oorlog zou zijn begonnen.

Na bezoek van de Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Keir Starmer – die Amerikaanse veiligheidsgaranties voor Oekraïne bepleiten – leek Trump weer een beetje te ontdooien. Europese landen willen een voortrekkersrol nemen, maar kunnen niet zonder Amerikaanse steun en inlichtingen.

Aan de vooravond van de vrijdagse ontmoeting met Zelensky zei Trump met spot in zijn blik dat hij „niet kan geloven” dat hij hem een dictator had genoemd.

Vrijdagochtend had Zelensky nog een vriendelijke bijeenkomst met senatoren van beide partijen gehad. Volgens een recente peiling wil een meerderheid van de Amerikanen Oekraïne blijven steunen – met veiligheidsgaranties. Maar veel Republikeinen vinden dat de hulp Amerikanen te veel kost. En militairen uitsturen om een toekomstige bestandslijn te bewaken lijkt niet populair. Maar een deal over lithium, mangaan en grafiet, zou de Amerikanen ook een economisch belang in Oekraïne geven.

Altijd turbulent

De relatie tussen Zelensky en Trump is altijd turbulent geweest. Bijna zes jaar geleden vroeg Donald Trump de toen kersverse president Zelensky om „een gunst”: een onderzoek naar de Oekraïense zaken van zijn politieke rivaal Joe Biden en diens familie. Het uitgelekte telefoontje was de basis voor Trumps eerste impeachment. Sindsdien lijkt Trump Zelensky niet alleen te wantrouwen, maar ook te minachten.

Trump lijkt te denken dat hij beter zaken kan doen met Oekraïne wanneer Zelensky het veld ruimt als president. Voorlopig heeft hij hem alleen maar verder van zich vervreemd. Voordat de ontmoeting in de Oval Office verbaal agressief uit de hand liep, zei Trump: „Ik wil onthouden worden als een vredesstichter.” Die ambitie lijkt even kwetsbaar als de positie van Oekraïne.

Lees ook

Zes vragen en antwoorden over de grondstoffendeal tussen Oekraïne en de VS

Delen

Mail de redactie

Passeren, schofferen, bruuskeren. Team-Trump bedient zich van een uitzonderlijk diplomatiek arsenaal om de relatie met Europa na tachtig jaar innige samenwerking te herijken. Europa wordt van een partner een rivaal, mogelijk zelfs tegenstander.

De ultieme schoffering van de Oekraïense president Zelensky vrijdagavond in het Witte Huis was het voorlopige dieptepunt in de omgang tussen Europa en de VS. De president van een land dat zich al drie jaar ten koste van enorme verliezen verweert tegen Rusland werd in het Oval Office als een ondankbaar sujet afgepoeierd – door een onmisbare bondgenoot.

De confrontaties volgen elkaar in hoog tempo op. In de VN schoffeerden Amerikaanse diplomaten maandag Oekraïne en de Europeanen door mét Rusland tégen Europa te stemmen. President Trump herhaalde vervolgens zijn dédain voor de Europese Unie. Noemde hij de EU acht jaar geleden nog een „vijand” nu koos hij een banaler register om Brussel te bruuskeren. De Europese Unie is opgericht om de Verenigde Staten „te naaien”. En om dat recht te zetten komt er een importheffing van 25 procent.

De ongemakken van EU-Buitenlandchef Kaja Kallas vallen daarmee vergeleken in het niet. Kallas vloog naar Washington voor een gesprek met Trumps minister van Buitenlandse Zaken, Marco Rubio. Veel te bespreken. Maar Rubio liet de gezant voor niets reizen: nu even geen tijd.

De botte economische oorlogsverklaring volgde kort op de aanzegging dat Europa zich in de toekomst zelf moet verdedigen én op de veelbesproken toespraak van vice-president JD Vance in München waarin hij Europa als niet-democratisch wegzette omdat rechtspopulisme wordt tegengewerkt. De confrontatie tussen Europa en team-Trump heeft inmiddels het karakter van een driefronten-gevecht: handel, defensie en politiek.

Geen liefhebber van Duitsland

Trump wil als leider van een supermacht zijn invloed optimaal benutten in directe confrontaties met partijen die minder machtig zijn. Hij houdt, zegt hij, van de landen van Europa. Van Frankrijk, waar Emmanuel Macron de Notre-Dame magistraal liet herrijzen. Van Italië, dat met Giorgia Meloni een geweldige leider heeft. Van het Verenigd Koninkrijk, dat altijd goed op zichzelf kan passen. Alleen van Duitsland houdt hij niet.

Stuk voor stuk kan Trump die landen aan. Het wordt lastiger voor hem als ze gaan samenwerken, bijvoorbeeld in de Europese Unie. In handel opereert de Unie als één blok. En ook in regelgeving, bijvoorbeeld als het gaat om de big-tech-bedrijven kan Europa een vuist maken.

De multilaterale samenwerking in Europa is Trump dus een doorn in het oog. Maar ook met multilaterale organisaties waar de VS zelf lid van zijn en waarin ze bovendien traditioneel een vooraanstaande rol spelen, heeft hij niets. Hij aarzelt niet om de verhoudingen in de NAVO publiekelijk op scherp te zetten en speelt daarmee Moskou in de kaart.

In de Verenigde Naties kozen de VS maandag de rol van ‘gewone’ grootmacht. Van oudsher speelt Washington in de VN twee rollen. Washington kwam op voor het Amerikaanse belang én fungeerde tot op zekere hoogte als hoeder van het internationale stelsel van regels en afspraken waarvan de VN de kern vormen. Het is ook een democratisch, rechtstatelijk concept in idealistische grondverf. De prachtige uitgangspunten werden door de VS bedacht en verdedigd – en als het zo uitkwam terzijde geschoven. Maar het stelsel overleefde. Trump wil geen hoeder zijn van het systeem.

Luxe voor grootmachten

Multilaterale samenwerking is voor grootmachten een luxe, voor kleinere landen – denk aan Nederland – is het een noodzaak. In een wereld waarin grootmachten de buit verdelen raken de belangen van de zwakkeren al snel uit zicht – denk aan Oekraïne. In het nieuwe Trump-tijdperk zou samenwerking binnen Europa dus hechter moeten worden. Is Europa in staat om een gezamenlijk antwoord te formuleren? En, ook belangrijk, wie neemt de leiding?

Europese samenwerking is het eenvoudigst op handelsterrein. Brussel sluit akkoorden voor de hele Unie. De lidstaten hebben zich dan ook maandenlang voorbereid op een economische confrontatie met Trump. Frans Timmermans, voormalig vice-voorzitter van de Europese Commissie, vertelde in een Britse podcast nog eens dat tijdens Trumps eerste termijn kanselier Angela Merkel Europese leiders op het hart drukte dat alléén Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker met de VS mocht onderhandelen. Juncker slaagde er toen in de handelsoorlog te ontzenuwen.

Deze keer heeft de EU commissaris Maros Sefcovic als hoofdonderhandelaar naar voren geschoven. Hij sprak vorig week met Trumps minister voor handel, Howard Lutnick. Zijn boodschap: de EU wil graag zakendoen en een handelsoorlog voorkomen. Trump zelf hield deze week met zijn dreigement van een 25-procentsheffing, de druk op de ketel.

De vraag is waarom de huidige Commissievoorzitter Ursula von der Leyen nog geen grotere rol neemt. Houdt de EU haar achter de hand om in een latere, hetere fase van onderhandelingen, nog te kunnen escaleren naar het hoogste niveau? Of wil Trump geen contact omdat hij een pesthekel heeft aan haar EU en hij het bovendien moeilijk heeft met vrouwelijke leiders?

Deze week had Von der Leyen overigens weinig tijd voor Trump omdat ze met een topzware delegatie van de Europese Commissie op bezoek was in India om de banden aan te halen en de basis te leggen voor een handelsakkoord. Ook dat was indirect een antwoord op Trump: de EU is op zichzelf een mondiale speler.

Obstructie Hongarije

Als het gaat om de verdediging van Europa en steun voor Oekraïne is Europese eenheid gecompliceerder dan op economisch vlak. In de EU stuit steun voor Oekraïne steevast op obstructie van Hongarije. De collectieve verdediging loopt via de NAVO, waar de VS de baas zijn en waarvan niet alle EU-landen lid zijn. Tegelijk is het Verenigd Koninkrijk onmisbaar in Europese defensie-initiatieven, maar geen lid meer van de Europese Unie. Een effectief antwoord op de uitdagingen van Trump vereist dus creatieve nieuwe arrangementen.

De Franse president Emmanuel Macron was snel uit de startblokken. Hij belegde na ‘München’ spoedberaad en probeerde tijdens een bezoek aan Washington Trump milder te stemmen. Het was niet vreemd dat de Franse president het voortouw nam. Het past bij zijn ambitie en Europa had geen andere voor de hand liggende woordvoerder beschikbaar. Bovendien is ‘strategische autonomie’ voor Europa een Frans idee waar de tijd nu rijp voor is. De ontmoeting met Trump verliep ogenschijnlijk in een vriendschappelijke sfeer, maar het resultaat was mager. Trump wilde zich niet vastpinnen op een Amerikaanse bijdrage aan veiligheidsgaranties voor Oekraïne.

Intussen loopt in Berlijn een nieuwe leider zich warm. Friedrich Merz, hard op weg kanselier te worden, heeft onderkend dat de wereld veranderd is en dat Europa én dus ook Duitsland een nieuwe rol moet spelen. Het defensiefonds dat zijn voorganger initieerde wil hij vullen met 200 miljard euro. Na zijn verkiezingszege, zondagavond, vroeg hij zich op tv af of de NAVO in juni, als de leiders in Den Haag bijeenkomen, nog in zijn huidige vorm bestaat. Mogelijk moet Europa sneller een eigen defensiecapaciteit opbouwen, opperde hij. Merz, kortom, klonk opvallend Frans. Daarmee tekent zich een nieuwe fase in Duits-Franse-samenwerking af.

Twee dagen na Macron was het de beurt aan de Britse premier Keir Starmer om Trump te temmen. Hij ging naar Washington met een uitnodiging van koning Charles voor Trump op zak en vlak voor zijn bezoek kondigde hij een verhoging van het Britse defensiebudget aan. De ontmoeting was, voor zover zichtbaar, nog amicaler dan de ontvangst van Macron. Importheffingen hoeft het VK voorlopig niet te vrezen, maar Trump deed wéér geen concessie omtrent de toekomst van Oekraïne.

Rol van het VK

Starmer had al toenadering tot de EU gezocht, maar met de komst van Trump verandert ook de rol van het Verenigd Koninkrijk ingrijpend. Nu de veiligheid van Europa in het geding is, is een hernieuwde toenadering tot Europa logischer dan dromen van mondiale aspiraties. Het VK blijft Europees, constateerde FT-columnist Janan Ganesh, droogjes. Geografie doet er toe. Het VK, voorspelt hij, zal de komende tijd schaarse middelen moeten aanwenden om de gaten in de Europese verdediging op te vullen en Oekraïne te schragen.

Deze zondag zal Starmer zijn Europese collega’s bijpraten op een ingelaste top waaraan 18 landen deelnemen. Donderdag komen dan de EU-27 bijeen in Brussel. Op de EU-agenda staat, afgaande op een voorlopige versie van de slotverklaring, de gebruikelijke steunbetuiging aan Oekraïne, die gezien Amerikaanse obstructie alleen maar aan gewicht wint. Daarnaast zullen de Europese begrotingsregels opgerekt worden om hogere uitgaven voor defensie mogelijk te maken. Ook wil de EU onderzoeken of een deel van de honderden miljarden die gereserveerd zijn voor regionaal beleid omgeleid kunnen worden naar defensie. Kaja Kallas werft intussen voor een nieuw miljarden-steunpakket voor Oekraïne waarover donderdag ook een besluit moet vallen.

Hoe dan ook is het voor de komende weken de vraag of het trio Macron-Merz-Starmer een nieuwe stevige Europese poot binnen de NAVO van de grond kan tillen om zo een geordende verlaging van het Amerikaanse aandeel in de Europese verdediging mogelijk te maken. Lukt dat niet, dan is de vraag wat van Atlantische samenwerking overblijft.

Lees ook

Trump kondigt ‘binnenkort’ importheffingen aan van 25 procent tegen EU

Delen

Mail de redactie