Column | Woede over democratie

Democratie duurt nooit lang, schreef de voormalige Amerikaanse president John Adams in 1814, „er is nog nooit een democratie geweest die geen zelfmoord pleegde”. Het volk, dachten Adams en veel andere Founding Fathers, was te grillig en te dom om zichzelf te kunnen regeren. En aangezien er altijd meer armen waren dan rijken, berekende James Madison, zouden in een democratie de belangen van de armen prevaleren over die van de rijken.

Maar als de Amerikaanse democratie deze week een cyanidepil slikt, dan eerder om een tegengestelde reden: het systeem heeft meer weg van een plutocratie, waarin de stemmen van de rijksten sterker worden gehoord dan die van de rest.

Tegenover Musks openlijke oligarchische vrijage met Trump staan ‘progressieve’ miljardairs die in ruil voor hun geld hopen dat Harris milder zal zijn voor big tech dan Biden – niet hetzelfde, wel ondermijnend. Geen enkele kandidaat kan zonder hun geld: van de 14,4 miljard dollar die in 2020 in alle Amerikaanse campagnes omging, kwam een fors deel van de rijkste 1 procent (of zelfs 0,01 procent). Zij weten dat politici best zullen blaffen, maar zelden zullen bijten in de hand die hen voedt.

Grootbedrijven en ultrarijken zijn in de VS dan ook al decennia zeer bedreven in het krijgen van hun zin, ook als meerderheden daartegen zijn – van tabaksbedrijven die strengere regels beperkten of vertraagden tot oliebedrijven die klimaatregulering tegenwerkten, tot financiële instellingen die reguleringen afzwakten en een hoger minimumloon verhinderden. Bedrijven hebben de Amerikaanse democratie ‘veroverd’, schreef The Atlantic.

Daartegenover staat een verwaarloosbare invloed van gewone Amerikanen. Naar hen wordt in feite alleen geluisterd als hun wensen overeenkomen met die van de rijksten, bleek tien jaar geleden al uit een omvangrijke studie. En terwijl lonen stagneerden of zelfs achteruit gingen, explodeerden de inkomens en vermogens van de rijkste 0,01 procent. De rijkste 130.000 Amerikanen bezitten evenveel als de armste 117 miljoen Amerikanen samen.

Dus daarom resoneert folkliedje Rich Men North of Richmond zo sterk bij veel Amerikanen: „Overtime hours for bullshit pay (…) ‘Cause your dollar ain’t shit and it’s taxed to no end/ ‘Cause of rich men north of Richmond” (lees: Washington). Daarom vinden historisch weinig Amerikanen dat de democratie functioneert. Daarom heeft ‘de democratie’ voor de meeste kiezers weinig prioriteit. En daarom is de tegenstelling tussen ‘de democratie’ en Trumpiaanse autocratie te simpel – hoe gevaarlijk Trump ook is. De Amerikaanse democratie was al gebroken vóór ‘January 6’. Haar helen vergt meer dan alleen Trump verslaan in het stemhokje.

Mark Lievisse Adriaanse vervangt deze week Petra de Koning.


Hoe laat sluiten de stembureaus in de VS en wanneer komen de uitslagen?

De kans is klein dat in de nacht van dinsdag op woensdag of zelfs woensdagochtend vroeg al bekend is wie de benodigde 270 (of meer) kiesmannen heeft binnengehaald en op 20 januari 2025 beëdigd zal worden als de 47ste president van de Verenigde Staten. In 2020 duurde het vier dagen voordat duidelijk werd dat de toen zittende president Donald Trump was verslagen door Joe Biden.

Amerikaanse media houden er rekening mee dat het opnieuw lang kan duren en dat de uitslag in enkele cruciale swing states lange tijd ‘too close to call’ zal blijven om óf Kamala Harris óf Donald Trump als winnaar uit te kunnen roepen. Ook is bij kleine marges de kans op hertellingen en rechtszaken reëel, waardoor het opnieuw dagen kan duren voordat definitief bekend is wie de nieuwe Amerikaanse president is.

Om 07.00 uur ’s ochtends (Nederlandse tijd) sluiten in Alaska als laatste de stemlokalen. Vanaf 01.00 uur ’s nachts zullen de eerste voorlopige uitslagen naar buiten kunnen komen, omdat dan stembureaus in zes staten in de oostelijke en centrale tijdzones van de VS sluiten. Exit polls kunnen al wat eerder naar buiten komen, vanaf 23.00 uur Nederlandse tijd.

75 miljoen Amerikanen hebben al gestemd, per post of in persoon bij de ‘early vote’

Volgens The New York Times hebben al 75 miljoen Amerikanen hun stem uitgebracht, per post dan wel door early vote. In negen staten heeft zelfs de helft van de stemgerechtigden al gestemd. In sommige staten mogen deze stemmen al voor verkiezingsdag geteld worden, maar niet overal.

In de meeste staten staat al op voorhand vast naar wie de kiesmannen gaan, en daar zal dan ook snel na het sluiten van de stembureaus een winnaar kunnen worden uitgeroepen. Waar het bovenal om gaat zijn de zeven swing states, waar beide kandidaten kans maken. Zij zijn samen goed voor 93 kiesmannen: Pennsylvania (19 kiesmannen), Georgia (16), North Carolina (16), Michigan (15), Arizona (11), Wisconsin (10) en Nevada (6).

Lees ook

Vier scenario’s voor de strijd om het Witte Huis – en 22 races om in de gaten te houden

Vier scenario’s voor de strijd om het Witte Huis – en 22  races  om in de gaten te houden

Hoe de verkiezingsnacht verloopt per uur

  • Om 01.00 uur (Nederlandse tijd) sluiten de stembussen in zes staten, waaronder de cruciale swing state Georgia. In die staat, die vier jaar geleden nipt werd gewonnen door Biden, is de telprocedure aangepast; anders dan vier jaar geleden worden de stemmen die voor verkiezingsdag zijn uitgebracht al op dinsdagmiddag geteld. De belangrijkste verkiezingsfunctionaris van Georgia, secretary of state Brad Raffensperger, verwacht daarom dat rond 20.00 uur lokale tijd (02.00 uur in Nederland) 70 procent van de stemmen zal zijn geteld.
  • Om 01.30 uur zijn de stembussen in Ohio en West Virginia gesloten (totaal 21 kiesmannen), die naar verwachting naar Trump zullen gaan. Ook in swing state North Carolina sluiten de stembureaus.
  • In zeventien staten sluiten de stembureaus om 02.00 uur. Vooral naar de uitslag in Pennsylvania wordt halsreikend uitgekeken. In 2020 duurde het wegens een nek-aan-nekrace tussen Biden en Trump vier dagen voordat Biden er tot winnaar werd uitgeroepen. Anders dan in Georgia mag in Pennsylvania nog niet voor de verkiezingsdag begonnen worden met het tellen van de stemmen die al eerder zijn uitgebracht, dus de kans is groot dat het opnieuw geruime tijd zal duren.
  • Om 02.30 uur, na het sluiten van de stembureaus in Arkansas, hebben kiezers in de helft van alle staten de kans gehad om te stemmen.
  • Om 03.00 uur sluiten de stembureaus in vijftien staten, waaronder de swing states Michigan, Wisconsin en Arizona. Michigan heeft net als Georgia de telprocedure aangepast, maar toch worden de eerste uitslagen niet snel verwacht. In Arizona, waar de vroege stemmen geteld kunnen worden vanaf het moment dat die binnenkomen, verwacht men relatief snel met de eerste resultaten te kunnen komen. Interessant is overigens ook de staat Iowa. Die wordt conform de uitslag in 2016 en 2020 toebedeeld aan Trump, maar er is ook een peiling die erop wijst dat Harris in deze staat een voorsprong heeft. Zorgt de staat voor een verrassing?
  • Om 04.00 uur sluiten de stembureaus is swing state Nevada. In 2020 duurde het vijf dagen voordat Biden in deze westelijke staat tot winnaar werd uitgeroepen. Naar verwachting zal het dit jaar sneller gaan, maar de kans dat er in de nacht van 5 op 6 november uitsluitsel komt is klein.
  • Als laatste staten sluiten om 06.00 uur de stembureaus in Hawaï, en om 07.00 uur die in Alaska. Naar verwachting zal Harris op dat moment zeker 226 kiesmannen hebben uit de ‘blauwe’ (pro-Democratische) staten, en Trump zeker 219 uit de ‘rode’ (pro-Republikeinse) staten. Om te winnen zijn 270 kiesmannen nodig. De resterende 93 kiesmannen van de zeven swing states waar het mogelijk too close to call zal zijn, moeten in de uren – of mogelijk dagen – daarna definitief uitsluitsel geven.


Uitslagen Amerikaanse verkiezingen

Onderstaande grafieken en kaarten worden gevuld met live-uitslagen van persbureau AP.

Presidentsverkiezingen


De Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn getrapt: niet degene met de meeste stemmen (de ‘popular vote’) wint, maar de kandidaat met de meeste kiesmannen. Elke van de 50 staten heeft een vaststaand aantal kiesmannen te vergeven, afhankelijk van het aantal inwoners van de staat. In totaal zijn er 538 kiesmannen, wat betekent dat een kandidaat er minstens 270 nodig heeft om tot president verkozen te worden. Wie die drempel passeert, wint het Witte Huis.


In nagenoeg alle staten geldt dat degene met de meeste stemmen alle kiesmannen krijgt. Alleen Nebraska en Maine verdelen hun kiesmannen op een afwijkende manier. Zij kennen twee kiesmannen toe aan de winnaar in hun staat, en één aan de winnaar van elk district (in Nebraska drie districten, in Maine twee).

Swing states

Door dit getrapte kiesstelsel kunnen deze verkiezingen, zoals de laatste twee keer het geval was, bepaald worden door enkele tienduizenden kiezers in een handvol zogenoemde swing states. Dit jaar lijkt de strijd beslist te worden in een zevental van zulke electorale sleutelstaten.


Congres

Tegelijk met de presidentsverkiezingen wordt ook gestemd voor een nieuw Congres. Elke twee jaar worden alle 435 zetels van het Huis van Afgevaardigden en een derde van de honderd zetels in de Senaat opnieuw verdeeld.

In de vorige samenstelling hadden de Republikeinen een klein overwicht in het Huis.


De Democraten hebben een al even flinterdunne meerderheid (51-49) in de Senaat. De onafhankelijke senatoren Bernie Sanders uit Vermont en Angus King uit Maine moeten dit jaar op voor herverkiezing. Zij stemmen redelijk trouw mee met de Democraten.



Wat vindt NRC | Het radicalisme van Trump is een regelrechte bedreiging voor de democratie

In de zomer van 2015, ruim negen jaar geleden, meldde de New Yorkse zakenman en miljardair Donald Trump zich als presidentskandidaat van de Republikeinse Partij. Trump riep diepe devotie op bij aanhangers, werd onderschat en uitgelachen door tegenstanders, en zorgde voor angst bij sommigen in de Verenigde Staten én daarbuiten. Wat als deze grillige, egocentrische man de president van de Verenigde Staten wordt? In 2016 werd die vrees werkelijkheid. En wat volgde, was een duistere periode in de Amerikaanse politiek die nooit vergeten mag worden. Het presidentschap van Trump werd een periode van diepe verdeeldheid, leugenachtigheid en chaos. Maar het werd ook een tijdperk waarin rechts-populisme regeringsbeleid werd: raciale tegenstellingen werden op de spits gedreven, het coronabeleid was rampzalig door ontkenning van de feiten, klimaatbeleid werd teruggedraaid, de wereldorde werd ondergraven, ten gunste van autocraten, en ten koste van democratieën. Trumps incompetentie heeft de wereld voor ergere ongelukken behoed, maar de schade zal generaties voelbaar blijven, al is het alleen al door de benoeming van drie conservatieve rechters in het Hooggerechtshof en bijna tweehonderd federale rechters door de Trump-regering.

Trumps termijn eindigde in een bestorming van het Capitool door zijn aanhangers, gevoed door de leugen dat de verkiezingen oneerlijk waren verlopen. Trump hitste zijn aanhang op om naar het Capitool te gaan, en gaf blijk van een ondemocratische, autoritaire inborst. Alleen al die episode is genoeg reden om te wensen dat het Witte Huis nooit meer in zijn handen valt, al is de keuze aan de Amerikaanse kiezer. Komende dinsdag kiezen de Amerikanen een nieuwe president. Het zijn geen verkiezingen tussen de Democraat, Kamala Harris, en de Republikein, zoals gebruikelijk. Het is een referendum geworden om de democratie met vier jaar te verlengen.

De Donald Trump van 2024 is niet dezelfde als die van 2016 of 2020. En dat is geen goed nieuws. Trumps presidentschap werd gekenmerkt door amateurisme, en in 2020 wist zijn partij zich geen raad meer met hem. Juist daardoor kon Trump een minder effectieve president zijn dan velen vreesden. Maar Trump heeft zijn grip op de Republikeinse Partij alleen maar verstevigd. De partijtop bestaat uit loyalisten, en The Grand Old Party oogt soms meer als een sekte dan als een politieke partij. Het grootse probleem van Trump was dat hij geen capabele mensen kon vinden om in zijn regering te werken, of dat ze snel weg waren. Dat probleem lijkt nu verholpen. Er is geselecteerd op geschikte ministers en ambtenaren. De partij heeft een uitgewerkte agenda voor een tweede Trump-termijn. Dat betekent dat Trump veel effectiever kan regeren.

Trump (78) is incoherent in zijn publieke optredens, maar dat is ook schijn. In uitspraken maakt hij duidelijk de democratie niet serieus te nemen, bijvoorbeeld toen hij tegen christelijke aanhangers zei dat ze over vier jaar niet langer naar de stembus zouden hoeven, suggererend dat de VS in een autocratie zijn veranderd. Trump zaait nu al twijfel over een eventuele verkiezingsnederlaag, wetend dat een groot deel van zijn aanhang hem blind zal geloven als hij opnieuw over fraude begint. Hij flirt met geweld voor politieke doeleinden, noemt gevangenen van de Capitoolbestorming ‘gijzelaars’. Het gevaar staart de democratische rechtsorde recht in het gezicht.

Trump, gedreven door een ontzaglijk ego en door eigenbelang, doet een beroep op de loyaliteit van de Republikeinse Partij. Het is veelzeggend dat deze partij zo makkelijk heeft meebewogen. In een tweepartijenstelsel is het rampzalig dat één van de twee partijen is gekaapt door de Trump-cultus. De verdeeldheid die steeds dieper de samenleving ingepompt wordt, zal vroeg of laat tot meer politiek geweld leiden. De instituties (het openbaar bestuur, de rechterlijke macht, veel media) zijn kwetsbaar gebleken, en zullen dat in een nieuwe Trump-regering opnieuw zijn.

De Democraat Kamala Harris kwam pas laat op het toneel, en haar campagne kent zwakke plekken, met name beleidsinhoudelijk. Maar terecht benoemt ze Trumps radicalisme. Ze gaat zelfs verder: op de vraag of Trump „een fascist” was, antwoordde ze met „ja”. Komende week zal blijken of zij de Amerikaanse kiezer voldoende heeft weten te overtuigen van de gevaren van een nieuw Trump-presidentschap. Van haar campagne hangt veel meer af dan van een klassieke presidentsverkiezing. De woorden van Founding Father Benjamin Franklin uit 1787 zijn nog altijd actueel. Hij kreeg, volgens de overlevering, de vraag van burgers wat voor staatsvorm ze hadden bedacht. Zijn antwoord: „Een republiek, als jullie die kunnen behouden.”


De stem van zwarte mannen kan cruciaal blijken: gaat deze bro vote dit jaar naar Trump?

Voor de vijfde keer in zijn leven kan Sean Byrd een Amerikaans president kiezen. Maar tot nu toe maakte hij pas één keer gebruik van zijn stemrecht: in 2008, toen hij op Barack Obama stemde, net als hijzelf een Afro-Amerikaan. Maar dit jaar wil Byrd (35) opnieuw gaan stemmen. En de kandidaat naar wie hij een paar dagen voor de stembusgang, komende dinsdag, sterk neigt, is de man die Obama bijna acht jaar geleden afloste als president: de Republikeinse kandidaat Donald Trump.

„Ik denk dat we nu gewoon iemand nodig hebben die iets afweet van zakendoen”, zegt Byrd op de veranda van zijn vervallen sociale-huurwoning in Savannah, de havenstad van de electoraal cruciale staat Georgia. De gazons tussen de betonnen woningen vormen een slalombaan van scheefstaande satellietschotels, kapotte waslijnen en roestende barbecues. Veel ramen zijn dichtgetimmerd met multiplexplaten of aluminium roosters van de woningbouw. Binnen zitten vooral de keuken en badkamer onder de schimmel, klagen veel bewoners.

Deze verloedering is één reden dat Byrd dit jaar naar de kandidaat van de oppositiepartij neigt. Toen de zittende president Joe Biden eind 2020 campagne voerde, beloofde hij enorme investeringen in sociale woningbouw. Deze zogenoemde projects kampen met zeker 115 miljard dollar aan achterstallig onderhoud. Biden wilde hiervoor in 2021 geld vrijmaken binnen zijn Inflation Reduction Act. Maar om die zwaarbevochten klimaat- en energiewet door het Congres te loodsen, werd deze uitgavenpost in de onderhandeling met de Republikeinen opgeofferd. Byrd: „De renovaties zijn er nooit gekomen.”

Ik denk dat we nu gewoon iemand nodig hebben die iets afweet van zakendoen

Sean Byrd

Onder Trump had havenarbeider Byrd aan het eind van de maand meer geld over dan de laatste jaren onder Biden, zegt hij. „Op zichzelf is er genoeg werk. Maar alles is zo duur geworden dat je nu twee of drie baantjes nodig om rond te komen.” Zelfs toen begin 2020 de pandemie uitbrak onder Trump en de economie stilviel „bleven de cheques komen”, zegt hij. Het Congres maakte honderden miljarden vrij om elke inwoner van de VS 1.200 dollar te sturen. Trump was zo gewiekst zijn eigen handtekening op die ‘coronacheques’ te zetten.

Byrd heeft meer redenen om naar Trump te neigen. Hij heeft gehoord dat mannelijke gevangenen onder de Democraten op kosten van de overheid een geslachtsveranderende operatie kunnen ondergaan. „Dat gebeurt dus met belastinggeld. Terwijl we al veel betalen, zodat de politie ons elke dag kan komen neerschieten.” (De Republikeinen hebben hier een tv-spotje over gelanceerd, dat verzwijgt dat de operaties al sinds de regering Obama betaald worden en dat Trump die regeling als president niet beëindigde.)

Op circa vijftien meter van zijn veranda liggen de verweerde resten van een gedenkplek voor Desaray Gilliard, een 15-jarig meisje dat hier in 2022 werd neergeschoten. Een moord die nooit is opgelost. De buurt zegt dat de politie amper onderzoek deed, de burgemeester klaagt dat niemand in de buurt met agenten wilde praten.. „Ze komen hier liever mensen oppakken en lastig vallen dan ons helpen.” Het racistische politiegeweld is onder elke president hetzelfde, vindt Byrd. Daarom vindt hij het wel zorgelijk dat Trump heeft gezegd dat hij agenten immuniteit wil geven voor strafvervolging. „Maar ik weet er het fijne ook niet van.”

Politieke genderkloof

De stem van Byrd zal er toe doen in Georgia, een van de vijf staten die Trump vier jaar geleden verloor aan Joe Biden. De Democraat had zijn even verrassende als nipte zege (slechts elfduizend stemmen verschil) in de zuidelijke staat voor een belangrijk deel te danken aan Afro-Amerikaanse kiezers die massaal opkwamen in de al decennialang trouw Republikeins stemmende staat. Landelijk stemden bijna negen op de tien van hen dat jaar op Biden.

Ook Harris krijgt de ruime meerderheid van de zwarte kiezers achter zich. Maar hun steun voor haar is minder overweldigend, wijst kiezersonderzoek uit: niet meer dan zeven op de tien lijken voor haar te gaan. Vooral zwarte mannen zouden zich van haar en de Democraten afkeren. Deze zogenoemde bro vote kan dinsdag vooral in Georgia en buurstaat North Carolina een belangrijke rol gaan spelen.

Vooral over de weglopende ‘bro vote’ – de stem van zwarte mannen – is de paniek onder de Democraten groot

De hermano vote van de latino-mannen neigt ook steeds sterker naar Trump, terwijl witte mannen al vanaf zijn eerste gooi naar het presidentschap stevig in zijn kamp zitten. Tegelijkertijd lijken vrouwen, van alle etnische achtergronden, in grote meerderheid voor de Democratische kandidaat Kamala Harris te zullen gaan. Hierdoor zouden de verkiezingen van dit jaar, in politiek jargon, de meest ‘gendered’ uitslag ooit kunnen opleveren, voorspellen experts. Terwijl het electoraat steeds minder sterk uiteenvalt langs etnische lijnen, groeit de politieke genderkloof: veel meer vrouwen gaan voor Harris, de mannen sterk voor Trump.

Lees ook

‘Ik dacht dat de artsen haar probeerden te redden’

Het graf van Amber Thurman, die stierf na gebruik van abortuspillen.

Vooral over de weglopende ‘bro vote’ is de paniek onder de Democraten groot. In een interview met de zwarte voormalige American football-ster Shannon Sharpe waarschuwde Harris deze week tegen een stem op Trump. „Denk niet dat je bij zijn club hoort”, zei ze in diens podcast Club Shay Shay, die veel jonge zwarte luisteraars heeft. „Denk je echt dat als hij met zijn miljardairsvriendjes is, hij erover na gaat denken hoe hij jouw problemen kan aanpakken?”

Ook ex-president Barack Obama riep „de brothers” vorige maand tot de orde. Het was „onacceptabel” dat zij een stem op Trump overwogen, zei hij tijdens een bezoek aan een Harris-campagnekantoor in Pennsylvania. Die zou namelijk voortkomen uit seksisme. „Ik krijg het gevoel dat het idee van een vrouwelijke president jullie niet bevalt en dat jullie daarom uitkomen bij andere alternatieven.”

Vrouwenrechten

Ook student Emek Mpiana werd onlangs aangesproken op het gebrek aan mannelijk enthousiasme voor Harris. Bij de campus werd hij aangesproken door flyerende Democratische medestudenten. „Ze vroegen niet eens mijn naam, maar begonnen meteen van ‘geef je wel om vrouwenrechten?’”, vertelt de 20-jarige masterstudent aan de zakenschool van het vanouds zwarte college NCCU in Durham, North Carolina. Hij kan er nog boos over worden.

North Carolina geldt dit jaar voor het eerst in decennia als een swing state doordat de bevolkingssamenstelling snel verandert. Vooral in de metropool rond hoofdstad Raleigh komen meer en meer hoogopgeleiden wonen, aangetrokken door verscheidene universiteiten en onderzoekscentra. Zoals Georgia vier jaar geleden omsloeg van ‘rood’ – Republikeins – naar ‘blauw’, hopen de Democraten dat nu te zien gebeuren in de noordelijke buurstaat.

Student Emek Mpiana (20) heeft een bijbaantje maaltijdbezorger: ‘Biden was duidelijk niet fit genoeg meer om president te zijn’.
Foto Merijn de Waal

Mpiana heeft moeite om met zijn bijbaantje als maaltijdbezorger zowel zijn studie als zijn levensonderhoud te bekostigen. Als hij dinsdag op Harris stemt, zou dat zijn omdat zij „meer kansen wil geven aan de minder gefortuneerden. Terwijl Trump er wil zijn voor de rijkere mensen en de bedrijven.”

Hij hoort de Democraten in Durham, een buurstad van Raleigh, echter vooral praten over abortus. Ze zetten vol in op dit thema, nadat Trump tijdens zijn eerste termijn (2017-2021) drie conservatieve leden aan het Hooggerechtshof kon benoemen. Twee jaar geleden schrapte dit hof het landelijke recht op abortus, waarna conservatieve staten strenge verboden invoerden. De Democraten hopen met de brede onvrede daarover kiezers te mobiliseren. Mpiana: „En ze proberen je een schuldgevoel aan te praten als je daar niet in meegaat.”

Zo’n negatieve stem tegen Trump bevalt Mpiana echter niet. „Dat deden ze vier jaar geleden ook. En kijk hoe dat uitpakte: Biden was duidelijk niet fit genoeg meer om president te zijn.” Hij neemt het Harris en de Democraten kwalijk dat ze, sinds de steeds brozer ogende president deze zomer zijn herverkiezingscampagne staakte, „nooit verantwoordelijkheid hebben genomen voor zijn gezondheidsproblemen”.

Dat hij de ene dag een stem op Harris overweegt en de andere dag op Trump, heeft niets te maken met hun sekse, zegt Mpiana. „Dat mensen aan haar twijfelen is echt niet omdat ze een vrouw is, maar omdat ze zich afvragen hoe ze het zou doen als president. De vrouwenhaat gaat echt niet zo diep. Ik zie dat online ook niet bij andere zwarte mannen. Ze neigen vooral naar Trump vanwege de economie, niet vanwege haar demographics.”

Garnizoensstadje

In Fayetteville hebben zwarte mannen nog een reden om voor Trump te kiezen, zegt Dennis Williams (45). In dit garnizoensstadje in North Carolina, vlakbij Fort Liberty – een van de grootste legerbases ter wereld – zien veel militairen „dat de wereld onder Trump een rustiger plek was”, vertelt hij in de garage van zijn woning, die is omgebouwd tot tatoeagestudio.

Militairen die zich in zijn stoel komen laten tatoeëren, kijken bezorgd naar de conflicten die de afgelopen jaren uitbraken in de wereld. Williams werd geboren op de plaatselijke legerbasis – die toen nog Fort Bragg heette, naar een generaal van de zuidelijke Confederatie, en daarom onder Biden recent omgedoopt. Williams: „Ik noem het nog steeds Fort Bragg. Wat maakt mij die naam uit.”

Dennis Williams (45) in zijn tattoo-shop: ‘Moet ik naar Beyoncé en Obama luisteren, alleen maar omdat we op elkaar lijken?’
Foto Jonathan Drake

Hier zijn eenheden gelegerd die als eerste gemobiliseerd worden als de derde wereldoorlog uitbreekt en het Amerikaanse imperium instort, zoals hij vreest. „Als je de televisie aanzet en ziet hoe Rusland en Oekraïne elkaar in de haren vliegen. Hoe Israël de Palestijnen en Libanon behandelt. Wat er gaande is in Haïti en Afrika. What’s going on?

Williams, artiestennaam King Thesis, twijfelt sterk of hij gaat stemmen. Maar als hij het toch doet, vindt hij Trump de betere kandidaat. Hij koestert een groot wantrouwen jegens Harris. Als dochter van Indiase en Jamaicaanse immigranten zou ze de eerste vrouwelijke president van kleur worden. Maar hij heeft video’s van de uiterst rechtse, zwarte opiniemaakster Candace Owens gezien die Harris’ afkomst in twijfel trekken.

Williams heeft veel grieven over de Democraten. Zo meent hij dat onder hen het feminisme is doorgeschoten („alsof vrouwen ons niet meer nodig hebben, en wij hun zelfs zouden moeten dienen”). En het steekt hem dat onder Biden en Harris heel veel immigranten clandestien het land zijn binnengekomen – volgens sommige influencers die hij volgt om de zwarte bevolking te vervangen. En door de inflatie heeft hij het als vader van drie kinderen (10, 16 en 18 jaar) de laatste jaren lastiger gekregen om zijn traditionele rol als man uit te oefenen: „Om te leiden, te voorzien en te beschermen.”

Het ergert hem dat nu dan op hem, als zwarte man, een beroep wordt gedaan om op Bidens vicepresident te stemmen. Door ex-president Obama en diens vrouw Michelle, maar ook door popdiva Beyoncé die vorige week in Texas met Harris optrad. „Beyoncé gedraagt zich als onze koningin en Obama doet alsof hij onze koning is. En moet ik naar ze luisteren, alleen maar omdat we op elkaar lijken?”


Opinie | Trump is de ultieme wraakfantasie

Waarom blijft Donald Trump onverminderd populair bij zijn achterban? Waarom is het niet ondenkbaar dat deze 78-jarige narcist – ondanks alle schandalen, aanklachten en veroordelingen, ondanks alle niet mis te verstane waarschuwingen van voormalige medewerkers en vertrouwelingen – volgende week opnieuw tot president van de Verenigde Staten verkozen gaat worden?

In de bioscoop zag ik onlangs The Apprentice, die gaat over de opkomst van de vastgoedman Trump in het New York van de jaren zeventig en tachtig. Zo’n beetje alle mensen in die film, afgezien van Trumps vrouw Ivana, gedragen zich moreel verwerpelijk – en genieten daar met volle teugen van. Van zijn leermeester, de cynische advocaat Roy Cohn, leert de jonge Trump dat de wereld enkel uit winnaars en verliezers bestaat, dat je altijd de aanval moet kiezen, nooit je verlies moet toegeven. Het wordt Trumps persoonlijke evangelie. Aanvankelijk steekt een onzekere Trump nog bleekjes af bij de volleerde schoft Cohn, aan het eind van film laat hij hem in opportunisme ver achter zich.

Je ziet hoe de jonge Trump zijn alcoholistische broer verraadt, zijn vrouw na een echtelijke twist dwingt tot seks en zijn eigen vader, voor wie hij nooit goed genoeg is geweest, financieel probeert te naaien. Ook de doodzieke Roy Cohn, een homoseksuele homohater die in 1986 aan aids sterft, laat hij vallen als een baksteen. Leerling overtreft leermeester.

Trump is zonder twijfel een monster, maar hij is ook – en daar beginnen de problemen – een fenomeen. In The Apprentice wordt zijn onstuitbare opkomst als icoon van kapitalistisch Amerika gecontrasteerd met de achtergrond van een verloederd en bankroet New York. Daardoor begrijp je beter hoe Trump zo groot kon worden: tegenover de grauwheid van een stad die bezwijkt onder collectieve lasten en krachteloze politici plaatst deze vastgoedman onverdroten zijn hotels en glanzende torens, een glanzend visioen van luxe en bling bling. Het is grotendeels illusie, het verkopen van imago. Daar is veel blufpoker voor nodig, liegen met een stalen gezicht. Maar voor blufpoker moet je ook talent hebben.

Magneet voor aandacht

In recensies op de filmsite Rotten Tomatoes, waar The Apprentice een hoge waardering krijgt, las ik dat het personage Trump (gespeeld door Sebastian Stan) weliswaar menselijke trekjes krijgt, maar wees gerust, zijn slechtheid wordt nergens vergoelijkt. Je hoeft geen sympathie voor hem te voelen. Dat is ongetwijfeld geruststellend bedoeld. Je kijkt gefascineerd naar een monster van een man, maar je zou wel gek zijn als je op hem ging stemmen.

Toch?

Ik ben er niet zeker van. Ongeacht de goede bedoelingen van de makers voedt ook deze film toch weer de fascinatie met het fenomeen Trump. Zelfs in zijn verdorvenheid is hij een magneet voor aandacht.

Over Kamala Harris, dacht ik terwijl ik The Apprentice zag, zou je nooit zo’n film kunnen maken. Dat is veelzeggend. Bij haar stel ik me hoogstens een documentaire voor, over haar achtergrond en werk als openbaar aanklager. Waarschijnlijk zou die eerder interessant dan fascinerend zijn.

Wat is opwindender dan al je gevoelens van miskenning in te ruilen voor onbeschaamd machtsvertoon?

Toen Trump in 2020 de verkiezingen van Joe Biden verloor, dacht voormalig president Barack Obama de Amerikanen gerust te stellen door te wijzen op de bedaagdheid van Biden, die de rust en redelijkheid zou terugbrengen. De komende jaren zouden Amerikanen, stelde hij, niet dagelijks lastig worden gevallen met de uitzinnigheden van Trump, de krankjorume uitspraken, de schandalige besluiten, heel de constante stroom persoonlijke beledigingen.

Oplichter

Dat was typisch vanuit het politieke establishment geredeneerd. Als iemand consequent Trump verkeerd heeft ingeschat, is het Obama geweest.

Het begon al met zijn vrolijk denigrerende grappen over Trump tijdens het White House Correspondents’ Dinner in 2011, waar Trump bij aanwezig was. Die publieke vernedering heeft Trump, zo wordt beweerd, ertoe gebracht zich verkiesbaar te stellen voor het presidentschap. In 2016 grapte Obama tijdens een toespraak over een Trump die steaks verkocht en zelfs wijn. Stel je voor! Obama: „How good can that wine be?”

Dat olijke snobisme was opnieuw een misrekening, omdat het de aard van Trumps aantrekkingskracht op een grote massa mensen miskende. Het imago van Donald Trump, zoals ook The Apprentice laat zien, is altijd chic voor mensen zonder goede smaak geweest, luxe voor mensen die van huis uit geen luxe gewend zijn.

Tot aan de verkiezingen volgende week is in het Forum Groningen nog de ‘installatie’ te zien die de bekende Amerikaanse fotograaf Andres Serrano maakte met de titel The Game: All Things Trump. Serrano verzamelde meer dan duizend objecten die Trump gerelateerd waren, sleutelhangers, hotel- en casinosouvenirs, gesigneerde foto’s, het Trump-bordspel en, inderdaad, de Trump-wijn. Maar anders dan Obama wil Serrano laten zien hoe aanwezig Trump de afgelopen decennia in de Amerikaanse cultuur is geweest, hoezeer zijn persoonlijke ego-cultus de aspiraties spiegelde van gewone mensen die omhoog wilden, die wilden ruiken aan een leven van luxe maar zich dat niet echt konden veroorloven.

Overzichtsbeeld van de tentoonstelling ‘America & Trump’ van Andres Serrano in Forum Groningen.
Foto Sake Elzinga/FORUM

Gezien vanuit de klasse die zich dat wel kon veroorloven is Trump nooit iets anders geweest dan een oplichter, een conman. Iedereen weet ook dat dat klopt, hij is een oplichter, maar dat is het punt niet. Zijn aanhang geniet daar juist van, zoals Italianen jarenlang genoten van Berlusconi. Daarom heeft hem ontmaskeren ook geen zin.

Zijn fritesbakken voor de camera’s bij een McDonald’s-filiaal onlangs werd in kritische media meteen afgeserveerd als een holle publiciteitsstunt, want: het filiaal was speciaal voor de gelegenheid gesloten, de klanten waren zorgvuldig geselecteerde groupies. Fake! Maar in de tijdlijn van mijn telefoon ging het over niks anders. Als performance was het voor zijn fans uitermate geslaagd. Net als zijn uitspraak over hoe illegale migranten huisdieren zouden opeten. Leugen en waarheid zijn voor hen allang geen reële categorieën meer.

Smalend op Trump neerkijken, zoals Obama steeds zo opzichtig heeft gedaan, is voor hen olie op het vuur – ook als hij gelijk heeft, juist omdat hij gelijk heeft. Niets triggert mensen zozeer als wanneer je ze het gevoel geeft dat ze net niet goed genoeg zijn, er net niet bijhoren, net niet weten hoe het hoort.

Miskenning

De Franse denker René Girard (1923-2015), die in deze gepolariseerde tijden opnieuw populair is, spreekt van mimetische begeerte. Mensen doen vanuit zichzelf niets, ze imiteren anderen. Je kijkt tegen iemand op omdat hij iets heeft of kan wat jij ook wilt hebben of kunnen. Die doe je na, je wilt zoals hem worden. Maar als wat je nastreeft buiten je bereik blijft, als je beseft dat je er nooit echt bij zult horen, ga je het object van je bewondering haten.

Denk aan de afgewezen minnaar.

Niets maakt zo woedend als je afgewezen voelen door degene wiens erkenning je zocht. In een tijd waarin individuele zelfontplooiing als het dragende ideaal wordt beschouwd, voelt een ieder zich ook eerder door een ander gedwarsboomd. Daarom wordt het gevoel van miskenning, van je gekrenkt voelen, afgewezen worden, ook heel snel persoonlijk. Daarom ook zullen radicale politici ook altijd personen als doelwit kiezen, de boel eindeloos opjutten tegen bepaalde mensen, meestal vrouwen, die tot het symbool van jouw gevoel van miskenning worden. Dat is, even tussendoor, de functie van de tweets van Geert Wilders. En daarom ook zal hij er nooit mee ophouden.

Foto Julia Demaree Nikhinson / AP

Je kunt zeggen dat Trump dat gevoel van miskenning, het je niet gezien en erkend voelen, politiek massaal heeft weten te mobiliseren.

Obama had het daarom opnieuw bij het verkeerde eind; de rust is sinds 2020 allesbehalve teruggekeerd. Trump heeft in die jaren het hele Republikeinse establishment op de knieën gekregen.

Zelfs een zichtbaar aan mentaal verval onderhevige Trump, die steeds wilder om zich heen slaat, die keer op keer ontmaskerd wordt als heulend met vijandige machten en ronduit staatsgevaarlijk is, blijft ruwweg de helft van het Amerikaanse electoraat gijzelen.

De Republikeinen die van hem afhankelijk zijn doen zichzelf keer op keer geweld aan, omdat ze nu eenmaal een pact met de duivel hebben gesloten. Zo’n acht jaar geleden was ik erbij toen de toenmalige presidentskandidaat Marco Rubio een diner in New Hampshire bezocht om stemmen te winnen. Hij was toen een wat gladde, maar niet onsympathieke man, hij ging vrijuit met de ontbijtende aanwezigen in debat. Als ik hem nu de laatste uitzinnigheden van Trump zie goedpraten bij Fox News, en ik zie hoe hij de Republikeinen die wel durven waarschuwen voor een tweede termijn van Trump met een stalen gezicht voor de bus gooit, herken ik hem nauwelijks.

Immigratiearmageddon

Brave politieke beschouwers zoeken naar rationele verklaringen voor de aanhoudende populariteit van Trump en komen dan meestal snel uit bij de economie – onder Trump zou het economisch beter gegaan zijn, en kijk eens naar de inflatie. Er is een tendens, op rechts maar zeker ook op links, om je uit te putten in excuses voor de Trump-stemmer, omdat het geen pas heeft om de gewone man dom of kwaadaardig te noemen. De doorsnee Trump-stemmer zou op Trump stemmen ondanks Trump. Men ziet hem als vluchtheuvel enkel en alleen omdat de traditionele politiek het er zo vreselijk bij heeft laten zitten. Die redenering kom je overigens overal tegen wanneer het succes van radicaal-rechtse politici in het Westen verklaard moet worden. Ooit was er misschien grond voor, inmiddels is het een slap excuus. Iedereen die langer dan twee seconden nadenkt, beseft dat Trump zich niet bekommert om de gewone man. Niet voor niks is hij groot geworden met casino’s, dé plek waar gewone mensen de illusie hebben dat ze rijk kunnen worden, terwijl hun zakken leeg geklopt worden.

Er is een tendens, op rechts maar zeker ook op links, om je uit te putten in excuses voor de Trump-stemmer

Na de eerste, onverwachte overwinning van Trump zwaaide men driftig met de memoir Hillbilly Elegy van J.D. Vance als verklaring waarom men helemaal onder aan de maatschappelijke ladder gevallen was voor de verraderlijke charme van snake oil salesman Trump. De auteur, zelf opgegroeid in schrijnende armoede, waarschuwde eerst nog dat Trump het foute antwoord was op echt maatschappelijk leed, zelfs dat Trump het in zich had om „America’s Hitler” te worden. Nu heeft hij zich slaafs aan Trump onderworpen en is zijn gedoodverfde vice-president.

Juist in de bekering van J.D. Vance, opportunistisch als die is, vind je wellicht een verklaring voor Trumps aantrekkingskracht. Wellicht geloofde Vance aanvankelijk echt in een meer sociale betrokkenheid van de politiek voor mensen die over het hoofd gezien worden, inmiddels is dat voor hem, net als voor Trump zelf, een excuus om het heersende ressentiment aan te wakkeren. Trump dwarsboomde op afstand steun voor een door Democraten én Republikeinen voorgesteld beleid voor een strengere grensbeveiliging, simpelweg omdat hij de notie van een immigratiearmageddon nodig heeft in zijn retorische ondergangsvisioenen.

Veel mensen stemmen niet op Trump ondanks zijn wanstaltige gedrag, ondanks zijn dreigen met chaos en geweld, maar juist omdat ze er met volle teugen van genieten. Het is naïef – of hypocriet – om te denken dat dat niet zo is. Trump is de ultieme wraakfantasie. Zijn politiek is zuiver antipolitiek. De dictatoriale afrekening met het politieke establishment die hij zijn kiezers voorschotelt, is domweg voor een groot deel van het electoraat woest aantrekkelijk.

Wat is er verleidelijker dan de belofte dat je voortaan de lakens kunt uitdelen zonder door scrupules gehinderd te worden? Wat is er opwindender dan al je gevoelens van miskenning in te ruilen voor onbeschaamd machtsvertoon? Ook Trumps infantiele geldingsdrang, zijn obsessie met getallen, met de grootste zijn, met domineren en vernederen, is voor veel mensen (mannen?) herkenbaar. Vraag het Andrew Tate maar. Het gaat allang niet meer om een afrekening met een elite die de boel heeft laten verslonzen, het is de belofte van een totale nieuwe, autocratische orde, waarin de cynische geloofsartikelen van Roy Cohn de rechtsorde zullen vervangen.

‘Lovefest’

Tijdens de bijeenkomst in een volgepakt Madison Square Garden ging het er afgelopen week retorisch heftiger aan toe, stelden Amerikaanse commentatoren onthutst vast, dan op een gemiddelde nazi-bijeenkomst in de jaren dertig. Een onleuke komiek maakte onverbloemd racistische grappen. Trump fulmineerde tegen de enemy within waarmee hard moet worden afgerekend. Een zakenman noemde Kamala Harris de antichrist. Ze werd ook een hoer genoemd. Het was een groot feest van haat en agressie.

Zelf noemde Trump het achteraf een „lovefest”.

Zijn opponenten, waaronder ook veel voormalige medestanders, stellen hem nu onverbloemd voor als fascistoïde en als een gevaar voor de democratie. Terecht, Trump is een gevaar voor democratie en rechtsstaat. Maar voor een groot deel van zijn aanhang is dat inmiddels juist een aanbeveling.

Dat is wat Trump de afgelopen jaren voor elkaar heeft gekregen. Zelfs als Kamala Harris volgende week wint, wat allerminst zeker is, zal het een dubbeltje op zijn kant zijn.

Foto Jose Luis Gonzalez/Reuters

Lees ook

Wat verklaart de opkomst van het trumpisme? Deze boeken geven een antwoord

Een herdenkingsmars op 25 mei in Brooklyn voor George Floyd, die een jaar eerder door politiegeweld om het leven kwam.


Vier scenario’s voor de strijd om het Witte Huis – en 22 races om in de gaten te houden

De strijd om het Amerikaanse presidentschap kan ook dit jaar weer een kwestie van de lange adem worden. Vier jaar geleden werd pas na vier dagen onzekerheid, op een zaterdagochtend, duidelijk dat Joe Biden (van de Democratische Partij) de zittende president Donald Trump (Republikeinse Partij) had weten te verslaan. En als de peilingen er dit jaar niet faliekant naast zitten, is ook Bidens opvolger Kamala Harris met Trump verwikkeld in een nek-aan-nek-race.

Naast de keuze voor een nieuwe president kiezen de Amerikanen ook een nieuwe afvaardiging voor het Congres. De uitkomst daarvan kan ook voor de kersvers gekozen president gevolgen hebben.

Met welke scenario’s moet rekening worden gehouden? En op welke races moet worden gelet? In welke staten wordt het mogelijk spannend?

De scenario’s voor de macht

De strijd om de macht draait om het Witte Huis en het Congres

Het heten presidentsverkiezingen, maar eigenlijk brengen Amerikanen dinsdag 5 november een stem uit voor het zogeheten Electoral College. Elke staat in de Verenigde Staten heeft een vaststaand aantal kiesmannen (electors) afvaardigen in dit Kiescollege. Hoe volkrijker een staat, hoe meer kiesmannen ze te vergeven heeft.

De kandidaat die in een staat de meeste stemmen haalt, krijgt alle kiesmannen. In totaal zijn dit er 538. De kandidaat die een meerderheid haalt door de drempel van 270 kiesmannen te slechten, verovert het Witte Huis. De laatste twee presidentsverkiezingen, waaraan Trump beide keren deelnam, maakte een paar honderdduizend stemmen in een half dozijn sleutelstaten het verschil tussen winst of verlies.

Tegelijk met de presidentsverkiezingen wordt ook gestemd voor een nieuw Congres. Elke twee jaar worden alle 435 zetels van het Huis van Afgevaardigden en een derde van de honderd zetels in de Senaat opnieuw verdeeld. Momenteel hebben de Democraten nog een nipte meerderheid in de Senaat (51 om 49) en controleren de Republikeinen het Huis met een al even summier overwicht (220-212, met drie zetels vacant).

NRC zet de grofweg vier mogelijke scenario’s op een rij.

Scenario I Winst van Trump en een in meerderheid Republikeins Congres

Als zijn Republikeinen de Senaat heroveren, het Huis behouden en hij zelf het Witte Huis wint, zou dit Trump welhaast ongebreidelde macht opleveren. Met zijn partij controleert hij dan niet alleen de wetgevende en uitvoerende macht, maar kan hij dankzij drie door hemzelf voorgedragen rechters ook bogen op een solide conservatieve 6-3-meerderheid in het machtige Hooggerechtshof. Voor de Democraten zou dit een nachtmerrie zijn die in ieder geval tot eind 2026 voortduurt, als de eerstvolgende Congresverkiezingen zijn.

Scenario IIWinst Trump maar partijen wisselen van kamers

Trump kan opnieuw zegevieren in de presidentsrace en zijn Republikeinen hebben goede kansen om genoeg Senaatszetels af te snoepen van de Democraten. Maar in het Huis zou Trumps partij de meerderheid kunnen verliezen aan de Democraten. Die kunnen als oppositiepartij dan nog enigszins de scherpste kantjes van Trumps beleid afvijlen.

Scenario IIIWinst van Harris en een in meerderheid Democratisch Congres

Het gunstigste scenario voor Harris is dat ze niet alleen het presidentschap wint, maar dat haar partij ook beide kamers van het Congres verovert. Dit zou haar enorme politieke slagkracht opleveren om wetgeving en belangrijke benoemingen door te voeren – in ieder geval in de eerste twee jaar van haar termijn. Het is volgens peilingen ook het minst waarschijnlijke scenario: in het Huis spant het erom en in de Senaat zijn de Democraten dit jaar sterk in het nadeel.

Scenario IVWinst Harris met een verdeeld Congres

Als Harris het Witte Huis verovert maar haar partij de Senaat verliest, zoals het er nu naar uitziet, zou haar presidentschap er heel anders uit zien. Zelfs als de Democraten wel het Huis weten te veroveren, kunnen Republikeinse senatoren dan belangrijke wetgeving en haar benoemingen van ministers, ambassadeurs en federale rechters blokkeren. Harris zou op binnenlands terrein vanaf dag één regeren als aangeschoten wild.

In deze staten wordt de uitslag beslist

In zeven sleutelstaten is het spannend

In de landelijke peilingen stond Harris de slotweek van de campagne nog gemiddeld 2 procentpunt voor op Trump. Zelfs als die peilingen uitkomen en ze dus de zogenoemde popular vote wint door de meeste stemmen te halen, kan ze door het getrapte kiesstelsel in de VS toch de presidentsrace verliezen.

Dit is mogelijk omdat dunbevolkte staten relatief iets meer kiesmannen leveren dan dichtbevolkte. Dit leverde de Republikeinen in de presidentsrace doorgaans een ingebakken voordeel op, daar zij het doorgaans beter doen in conservatieve plattelandsstaten. Alleen al deze eeuw konden de Republikeinen zodoende tweemaal zegevieren in het Electoral College terwijl ze de popular vote verloren: George W. Bush jr. (in 2000) en Donald Trump (in 2016).


De strijd om de kiesmannen lijkt ook dit jaar in slechts een beperkt aantal staten echt spannend. Van veruit de meeste staten, samen goed voor circa 80 procent van de 538 kiesmannen, staat al zo goed als zeker vast of de Democraten of de Republikeinen er gaan winnen. De campagnes van beide presidentskandidaten besteedden hun dollars, tijd en aandacht daarom bovenal in zeven zogeheten swing states, waar in totaal nog geen honderd kiesmannen te vergeven zijn.

Pennsylvania (19 kiesmannen)2016: Trump | 2020: Biden

Met negentien kiesmannen geldt Pennsylvania ook dit jaar weer als dé electorale hoofdprijs. De staat vormt samen met Wisconsin en Michigan de zogeheten Blue Wall van voormalige industriestaten, waar de stem van de witte arbeider zwaar weegt.

Trump versloeg hier in 2016 tot veler verrassing Hillary Clinton, vooral dankzij de stem van die blauweboordenstem. Biden heroverde de staat, waar hij in 1942 geboren werd, vier jaar later voor de Democraten met een verschil van ruim tachtigduizend stemmen (1,17 procent). Dit jaar staat Harris in de peilingen licht voor, maar net als haar voorsprong in de twee andere Blue Wall-staten valt die voorsprong binnen de statistische foutmarges en de steun voor Trump is er door enquêteurs twee keer eerder onderschat.


Georgia (16 kiesmannen)2016: Trump | 2020: Biden

In 2020 leverde Georgia een van de grootste verrassingen van de presidentsrace op. Sinds Bill Clinton (in 1992) was de zuidelijk staat niet meer naar een Democraat gegaan, maar vier jaar geleden won Biden er met een miniem verschil. Op circa vijf miljoen uitgebracht stemmen haalde hij toen 11.779 stemmen meer dan Trump (0,23 procent).

Dit cijfer werd later beroemd, toen een telefoongesprek uitlekte waarin de president Republikeinse bestuurders in de staat onder druk zette om exact dit aantal ontbrekende stemmen ‘te vinden’ teneinde hem alsnog te laten winnen. In augustus 2023 werd Trump wegens deze bemoeienis met de uitslag aangeklaagd door de hoofdofficier van justitie van metropool van Atlanta. Die zaak moet nog inhoudelijk dienen.

De Democraten werden in 2020 geholpen door het feit dat er in Georgia ook twee Senaatsraces werden gehouden, die extra kiezers naar de stembus trok. Voor die zetels wordt dit jaar niet gestemd, wat de opkomst onder ‘hun’ kiezers zou kunnen drukken. Ook hebben de Republikeinen in reactie op Trumps leugen over kiesfraude onder het mom van ‘verkiezingsintegriteit’ stemprocedures aangescherpt. Volgens critici ontmoedigen die vooral zwarte en Democratische kiezers. Bijna de helft van de stemgerechtigden in Georgia is Afro-Amerikaan.


North Carolina (16 kiesmannen)2016: Trump | 2020: Trump

Waar Georgia vier jaar geleden relatief plots van kleur verschoot, zo hopen de Democraten dit jaar dat buurstaat North Carolina zal ‘flippen’. De staat stemde in 2008 met Barack Obama voor het laatst op een Democraat en ging de vorige twee presidentsraces naar Trump, al slonk diens winstmarge in 2020 wel.

Geholpen door de snel veranderende bevolkingssamenstelling van North Carolina hopen de Democraten de staat nu te kunnen laten omslaan. Rond hoofdstad Raleigh zitten verscheidene universiteiten en onderzoekscentra waardoor de afgelopen jaren veel nieuwe hoogopgeleide kiezers, die vaker Democratisch stemmen, zich er vestigden. Bovendien hebben de Republikeinen een omstreden kandidaat voor het gouverneurschap genomineerd die hun kiezers zou kunnen afschrikken ook het vakje van Trump aan te vinken.


Michigan (15 kiesmannen)2016: Trump | 2020: Biden

Net als in Pennsylvania wist Biden in Michigan te winnen, waar Clinton het vier jaar eerder nog heel nipt aflegde tegen Trump. Volgens de peilingen kan de race nu weer heel spannend worden met onderlinge marges die kleiner zijn dan 1 procent.

Harris vecht in Michigan voor de stem van Arabisch-Amerikaanse kiezers. In de voorsteden rond Detroit wonen grote groepen met wortels in het Midden-Oosten. Veel van deze kiezers zijn het sterk oneens met de pro-Israël-koers van de regering-Biden in de Gaza-oorlog. Tijdens de Democratische voorverkiezingen, toen Biden nog kandidaat was, lieten zij hun onvrede blijken door een blanco proteststem uit te brengen.

Omdat Harris’ beleid voor het Midden-Oosten niet wezenlijk lijkt te verschillen van Bidens aanpak, zou een deel van deze kiezers nu niet op haar willen stemmen. Ze kunnen thuisblijven of voor een derde optie gaan: Jill Stein, de uitgesproken pro-Palestijnse kandidaat van de Green Party. Zij is kansloos voor het presidentschap en daarmee zou een stem op Stein een zege van Trump, die nog enthousiaster pro-Israël is, dichterbij kunnen brengen.


Arizona (11 kiesmannen)2016: Trump | 2020: Biden

De zuidwestelijke staat Arizona heeft een notoir lastig te peilen electoraat. De woestijnlucht zou de kiezers een onafhankelijke streak geven, waardoor ze elke verkiezing weer anders kunnen stemmen. Samen met de noordelijke buurstaat Nevada (en soms ook Georgia en North Carolina) wordt Arizona tot de Sun Belt-staten gerekend, die zo heten omdat er wegens het zonnige klimaat veel pensionado’s wonen of overwinteren. Ook de stem van de snelgroeiende latino-minderheid weegt er elk jaar zwaarder.

Nadat Trump er in 2016 met relatief gemak won, heroverde de staat vier jaar geleden met 10.457 stemmen meer (0,3 procent). Dit minieme verschil was voor Trump en plaatselijke partijgenoten aanleiding om die nederlaag eindeloos aan te vechten. Er werden meerdere hertellingen gehouden, die de uitslag alleen maar bevestigden en Bidens voorsprong zelfs licht vergrootten. Meer nog dan in andere staten blijven de Republikeinen in Arizona echter in de ban van Trumps Big Lie over kiesfraude.

Dit jaar zou Trump, volgens de peilingen, goede kans maken Arizona te heroveren. De grensstaat had tot deze zomer te stellen met clandestiene migratie uit Mexico, waartegen Trump zegt strenger te willen optreden. De Democraten proberen progressieve kiezers naar de stembus te lokken met een referendum over verankering van het abortusrecht in de grondwet van de staat.


Wisconsin (10 kiesmannen)2016: Trump | 2020: Biden

Met tien kiesmannen is Wisconsin de kleinste steen in de noordelijke Blue Wall. Evengoed voeren beide kandidaten er volop campagne en de Republikeinen hielden in juli hun partijconventie in Milwaukee, de grootste stad van de staat. Van de zeven swing states heeft Wisconsin het grootste percentage witte kiezers, van wie de meerderheid bovendien zonder hoger-onderwijsdiploma: een groep die sterk naar Trump neigt. In de grote steden Madison, Milwaukee en hun voorsteden winnen de Democraten echter terrein.

Beide partijen hielden elkaar de laatste verkiezingscycli nagenoeg in evenwicht. Trump won er in 2016 met slechts driekwart punt verschil, Bidens winst was er vier jaar geleden nog kleiner. In de peilingen lag Harris de hele zomer voor, maar de laatste weken is die voorsprong geslonken tot minder dan 1 procent.


Nevada (6 kiesmannen)2016: Trump | 2020: Biden

Met zes kiesmannen is Nevada dit jaar veruit de kleinste sleutelstaat. De woestijnstaat, met gokwalhalla Las Vegas als grootste stad, ging sinds 2008 elk jaar naar de Democraten. Maar die kunnen er niet helemaal gerust op zijn dat ze ook nu weer winnen: vier jaar geleden deed Trump het er tegen Biden net iets beter dan in 2016.

Beide kandidaten deden de dunbevolkte staat meermaals aan. Trump kwam in juni met een opzienbarende campagnebelofte: in Las Vegas, dat sterk afhankelijk is van fooien, beloofde hij deze voortaan belastingvrij te maken. Harris kopieerde dat no-tax-on-tips-plan en verwierf de steun van de machtige lokale horecavakbond.


Nebraska – District 2 (1 kiesman)2016: Trump | 2020: Trump

Het kan dat Trump de vier zuidelijke Sun Belt-staten wint, terwijl Harris de volledige Blue Wall behoudt. In dat geval zou een eigenaardigheid van het Amerikaanse kiesstelsel relevant worden: het feit dat Nebraska en Maine hun kiesmannen op een afwijkende manier verdelen. Zij kennen niet alle kiesmannen toe aan de winnaar in hun staat, maar doen dit deels op districtsniveau. Van Maine is duidelijk hoe de kiesmannen er verdeeld worden, maar dat geldt niet voor het 2de district van Nebraska.

In dit gebied rond de grote stad Omaha zou in bovenstaand scenario dan de beslissing van deze presidentsrace kunnen vallen. Als Harris ‘Nebraska #2’ wint, komt ze met 270 tegen 268 kiesmannen in het Witte Huis. Maar als Trump er zegeviert, belandt het Kiescollege met 269-269 in een impasse. En dan mag het Huis de knoop doorhakken: alle vijftig staten krijgen dan één stem in een stemming over wie er president wordt. Dit wint Trump zo goed als zeker, omdat Republikeinen in een meerderheid van de vijftig staten de meeste afgevaardigden hebben.

De strijd om het Congres

In de Senaat zijn de Democraten dit jaar sterk in het nadeel

President Joe Biden wist de afgelopen jaren betekenisvolle wetgeving door het Congres te loodsen, zoals grote investeringen in klimaatbeleid en infrastructuur. Dit kon hij doen, omdat de Republikeinen met Trump in 2020 naast het Witte Huis na jaren ook hun meerderheid in de Senaat verloren. Bidens eerste twee jaar hielden Democraten en Republikeinen elkaar precies 50-50 in evenwicht. Kamala Harris, als vicepresident ook voorzitter van de Senaat, mocht bij stakende stemmen dan de beslissende stem geven.

Bij de Congresverkiezingen van november 2022 bouwden de Democraten hun macht in de Senaat uit naar 51-49. Nu lijkt de kamer heroverd te kunnen worden door de Republikeinen. Van de 34 zetels waarover gestemd wordt, zijn er 23 momenteel in handen van Democraten. Dat geeft Trumps partij veel mogelijkheden om zetels terug te pakken.


In het recente verleden gebruikten Republikeinen hun meerderheden om Democratische presidenten het regeren nagenoeg onmogelijk te maken. Die obstructiemacht kunnen ze zelfs aangrijpen om Harris’ eventuele verkiezingszege nog te verhinderen of vertragen, zodra het nieuwe Congres op 6 januari 2025 bijeenkomt om de winnaar van de presidentsrace te bevestigen. Vier jaar geleden werd die gezamenlijke vergadering verstoord door rellende Trump-aanhangers. Ook dit jaar klaagt de ex-president weer bij voorbaat over vermeende fraude. Zeker als Harris nipt wint, kunnen Trumps loyalisten in het Congres in extremis nog procedurele obstakels opwerpen.

Waar kan de strijd tussen Democratische en Republikeinse senatoren doorslaggevend zijn? Wie daagt de zittende senator uit en wat zijn de kansen?

West VirginiaGlenn Elliott (D) – Jim Justice (R)

Dat de Democratische meerderheid in gevaar lijkt, heeft de partij grotendeels te wijten aan één senator: Joe Manchin III uit West Virginia. Hij wist als Independent – een ‘Onafhankelijke’ met de Democraten meestemmende senator – lang politiek te overleven in de conservatieve kolenstaat. Dat deed hij door regelmatig dwars tegen de partijlijn in te gaan en Bidens beleid af te zwakken.

Dit jaar valt de race van de weerbarstige politicus echter in een presidentieel verkiezingsjaar. De kans dat de inwoners van een diep-Republikeinse staat bij één en dezelfde stembusgang voor het Witte Huis op een Republikein stemmen, maar voor de Senaat op een Democraat, is doorgaans klein. Manchin voorzag dit ook, en besloot eerder dit jaar om niet op te gaan voor een nieuwe termijn. Zijn zetel zal begin volgend jaar zo goed als zeker worden ingenomen door de Republikeinse kandidaat, Jim Justice.

MontanaJon Tester (D) – Tim Sheehy (R)

Door de tactische terugtrekking van Manchin staan de Democraten al bij voorbaat op één zetel verlies. Dat dreigt voor hen op te lopen tot minus twee nu nóg een rechts fractielid uit een conservatieve staat lijkt te sneuvelen, omdat zijn herverkiezingsrace in een presidentsjaar valt. De volkse Jon Tester uit Montana houdt het al achttien jaar vol in ruraal Montana, door behoorlijk wat afstand te houden van de landelijke Democraten. Maar volgens de peilingen gaat hij het dit jaar afleggen tegen een Republikeinse uitdager, de rijke zakenman en voormalig legercommando Tim Sheehy.

OhioSherrod Brown (D) – Bennie Moreno (R)

Als het Harris en haar partij dit jaar echt tegenzit, kunnen ze nog een derde zetel verliezen, in Ohio. Ook in deze overwegend Republikeins stemmende staat, vecht een Democraat voor zijn politiek voortbestaan. Sherrod Brown is al sinds 2007 senator en is dit jaar verwikkeld in een spannende strijd met een trumpistische uitdager, Bennie Moreno. Deze Colombiaans-Amerikaanse zakenman komt regelmatig in het nieuws met omstreden opmerkingen, wat de Democraten nog enige hoop geeft dat hij te radicaal is om te winnen.

MichiganElissa Slotkin (D) – Mike Rogers (R)

In een rampscenario voor de Democraten gaat ook een relatief veilig geachte Senaatszetel in Michigan verloren. Die hebben ze al sinds begin deze eeuw in handen, maar de zittende senator besloot dit jaar met pensioen te gaan. Zo’n openvallende zetel is doorgaans lastiger te behouden. Al wonnen de Democraten sinds 1994 elke Senaatsrace in Michigan, Slotkins voorsprong in de peilingen is niet comfortabel. En ook een lang veilig geachte zetel in Wisconsin, een andere noordelijke swing state, is volgens sommige peilingen niet veilig voor de Democraten.

NebraskaDeb Fischer (R) – Dan Osborn (O)

Terwijl ze zelf zo meerdere zetels kunnen kwijtraken, hebben de Democraten amper opties om er bij de Republikeinen een af te snoepen. De laatste weken is wel plots de Senaatsrace in Nebraska in beeld gekomen. De zittende Republikeinse senator Deb Fischer wordt in die conservatieve staat uitgedaagd door een Onafhankelijke kandidaat, Dan Osborn, die in Washington meer naar de Democraten zou neigen. Er worden weinig betrouwbare peilingen gehouden in de staat, maar volgens sommige zou deze race verrassend nipt kunnen uitpakken.

TexasTed Cruz (R) – Colin Allred (D)

Naast Nebraska hebben de Democraten nog één klein sprankje hoop om de schade te beperken: Ted Cruz. In 2016 was hij een van de kandidaten die de Republikeinse voorverkiezingen verloor van Trump. Republikeinen winnen doorgaans makkelijk in rood Texas, maar Cruz is niet bijzonder geliefd in de zuidelijke staat, onder meer nadat hij een paar jaar terug tijdens een extreme koudegolf met zijn gezin de wijk nam naar een Mexicaanse badplaats. Hij wordt dit jaar uitgedaagd door Colin Allred, een voormalig football-speler.

Voor Het Huis van Afgevaardigden ligt de strijd open in slechts 25 districten

Terwijl veel Democraten er al rekening mee houden dat de Senaat verloren is, houden ze in het Huis betere kansen. De Republikeinen wonnen hier bij de laatste Congresverkiezingen, najaar 2022, een minder ruime meerderheid dan gebruikelijk voor een oppositiepartij bij midterms. De afgelopen twee jaar raakte hun Huis-fractie regelmatig onderling slaags. Democraten hopen nu er de macht te heroveren met de belofte dat zij wel serieuze politici zijn. Als ze inderdaad een meerderheid halen, zou hun fractievoorzitter Hakeem Jeffries de zittende Huis-voorzitter Mike Johnson aflossen als Speaker.

Van de 435 zetels die te vergeven zijn in het Huis, is de strijd volgens de politieke website Cook Political Report voor maar 25 echt spannend. Van deze toss-up-districten zijn er nu elf in Democratische handen, veertien in Republikeinse. In onder meer onderstaande districten zullen de verhoudingen in het Huis bepaald worden.


Arizona – District 1David Schweikert (R) – Amish Shah (D)

In dit district nabij Phoenix, de grote stad van sleutelstaat Arizona, hopen de Democraten de zetel van de langzittende Republikeinse afgevaardigde David Schweikert af te pakken. Ze hebben hiervoor de voormalige spoedeisende-hulparts Amish Shah genomineerd die met zijn pro-abortus-standpunt de stem van vrouwelijke kiezers in een welvarend stadsdeel als Scottsdale probeert te bereiken.

Californië – District 13John Duarte (R) – Adam Gray (D)

De Republikeinen heroverden het Huis in 2022 mede dankzij zetels die ze oppikten in Californië, soms zeer nipt. In het 13de district wordt John Duarte nu uitgedaagd door de Democraat die destijds met een paar honderd stemmen verschil van hem verloor. In nog vier andere Californische districten worden zetels van de Republikeinen bedreigd.

New Mexico – District 2Gabe Vasquez (D) – Yvette Herrell (R)

Ook in New Mexico vindt een reprise plaats van de vorige verkiezingsrace. De zittende Democratische afgevaardigde Gabe Vasquez moet zijn zetel in dit district aan de zuidgrens verdedigen tegen de Republikein die hij twee jaar geleden nipt versloeg. Deze trumpista valt hem hard aan op het immigratiebeleid van de regering-Biden, terwijl Vasquez campagne voert op abortus.

New York – District 4Anthony D’Esposito (R) – Laura Gillen (D)

De Republikeinen dankten hun zege in de tussentijdse congresverkiezingen van 2022 ook aan een sterk resultaat in New York. In die overwegend Democratische staat leefden toenemende zorgen over criminaliteit en immigratie, waar gematigde Republikeinen op inspeelden. Drie van de zetels die ze wonnen, gelden nu als toss-up. Afgevaardigde Anthony D’Esposito geldt als extra kwetsbaar omdat hij een minnares op de loonlijst zou hebben gezet.

Pennsylvania – District 8Matt Cartwright (D) – Rob Bresnahan (R)

Ook in swingstate Pennsylvania zijn er zeker drie Huis-races waar de strijd spannend is. Zoals in het 8ste district rond Scranton, de geboorteplaats van president Biden. Ook al won Trump in dit district in 2020 de presidentsrace, de zittende Democratische afgevaardigde Matt Cartwright won sinds 2013 altijd zijn herverkiezing. Dit jaar heeft hij serieuze concurrentie van een Republikein.

Verkiezingsontkenners

Sabotage kan de uitslag vertragen

Zelfs in 2016, het jaar dat hij won, trok Trump achteraf nog de eerlijkheid van de stembusgang in twijfel. Volgens hem had Hillary Clinton de popular vote nooit kunnen winnen. In 2020 maakte hij als president de uitslag bij voorbaat verdacht als frauduleus, vanwege de toegenomen mogelijkheid van stemmen per post tijdens de coronapandemie. Na zijn verlies van Joe Biden verspreidde Trump via handlangers en loyale media allerlei complottheorieën over gesjoemel. Zijn advocaten stapten in swing states naar de rechter om die ‘fraude’ te bewijzen, maar deze tientallen zaken werden nergens serieus genomen.

Ook dit jaar zegt Trump een verlies niet zomaar te erkennen. Hoewel hij dit keer niet langer aan de teugels van de presidentiële macht trekt, is een groot verschil met de vorige verkiezingen dat tientallen aan hem loyale, zogenoemde ‘verkiezingsontkenners’ posten hebben veroverd in de kiesraden die op lokaal of zelfs staatsniveau de stembusgang organiseren.

Zij kunnen die macht aangrijpen om een zege van Harris te saboteren door de uitslag niet te bevestigen of op hertellingen aan te dringen. Rechtszaken tegen zulke obstructie zullen kansrijk zijn, maar kunnen leiden tot weken vertraging. In bepaalde staten is hertelling wettelijk verplicht bij een nipte uitslag. In 2000, in Florida, en in 2020, in Michigan, werd het rond de locaties waar dat hertellen gebeurde al eens onrustig.

Volgens een overzicht van extremisme-waakhond American Doom gaat het om zeker zeventig ‘election deniers’ verspreid over alle swing states. Een andere organisatie Public Wise telde 78 ontkenners op lokaal niveau en zeven op deelstaatniveau. Zij kunnen de stembusgang in verwarring en juridisch touwtrekken doen laten verzanden, waardoor lang onzeker zou blijven welke kandidaat in hun staat heeft gewonnen.

Dit zijn drie voorbeelden waar zulke chaos dreigt.

ArizonaCochise County

In deze woestijngemeente in het zuiden van Arizona, belandde de lokale Republikeinse partijafdeling in 2022 al in rechtszaken. De afdeling besloot voorafgaand aan de midterms om alle uitgebrachte stemmen met de hand te gaan hertellen, tegen de kieswet in. De Democraten vochten dit aan en de rechter verbood die handmatige hertelling. Twee Republikeinen in de lokale kiesraad weigerden hierna aanvankelijk om de uitslag te bevestigen. De minister van Justitie van Arizona begon een strafproces tegen hen, dat pas in januari van start gaat. Ook dit jaar zinspelen lokale Republikeinen op een handmatige hertelling.

PennsylvaniaFulton County

Dit is een sterk Trump-gezind plattelandsgebied in Pennsylvania, waar al jaren rechtszaken lopen tussen lokale Republikeinse verkiezingsontkenners en Democraten die op staatsniveau regeren. Aanleiding hiervoor was het besluit van de plaatselijke kiesraad om na de verkiezingen van 2020 tot drie keer toe een IT-bedrijf in te huren dat de stemcomputers doorlichtte. Deze machines van Dominion speelden een hoofdrol in de ‘Big Lie’ die Trump de wereld in hielp. De drie betrokken Republikeinen zijn ook dit jaar weer verantwoordelijk voor het vaststellen van de uitslag.

GeorgiaSpalding County

In deze gemeente in zuidelijk Georgia hadden de Democraten in 2020 de macht in de lokale kiesraad. Nadat Trump in 2020 deze staat verrassend verloor en begon te klagen over fraude, ontkenden zijn partijgenoten in de staat dat er gesjoemeld werd. Later pasten Republikeinen in Georgia niettemin meerdere regels aan, bijvoorbeeld die voor het samenstellen van de lokale kiesraden. Dankzij die wijzigingen controleren zij nu in onder meer Spalding County de stembusgang. Begin oktober besloten zij alvast tot een handmatige hertelling.


De Verenigde Staten zijn de afgelopen jaren een dubbeltje-op-zijn-kant-democratie geworden. Vorige eeuw won een kandidaat nog regelmatig met een zogenoemde landslide, door meer dan vierhonderd kiesmannen te winnen. Of deed één partij een clean sweep, door beide kamers in het Congres te winnen. De termen die deze eeuw domineren, klinken heel anders: too-close-to-call en recount.

Volgens de peilingen zal die trend zich dit jaar doorzetten. Een nipte uitslag in één of meerdere staten kan ook dit keer weer tot hertellingen, juridische gevechten, vertraging, obstructie, ontkenning van de uitslag of nog ergere chaos leiden. Hoewel niet moet worden uitgesloten dat een kandidaat of partij tegen alle voorspellingen in toch afgetekend wint, kan Election Night – die in 2020 al uitliep op een hele Election Week – dit jaar ook zomaar een heuse Election Month worden.