Category: Paus overleden

Binnen en buiten Nederland hebben politici maandag bedroefd gereageerd op het overlijden van Paus Franciscus, die op Tweede Paasdag op 88-jarige leeftijd stierf. Veel van hen staan stil bij zijn aandacht voor de meest kwetsbaren in de wereld.

De Italiaanse premier Giorgia Meloni noemt paus Franciscus op Instagram „een groot man en grote pastoor”. De nalatenschap van de paus zal volgens Meloni niet verloren gaan. „Ik heb het voorrecht gehad om te genieten van zijn vriendschap, zijn raad en zijn lessen, die nooit verkeerd waren, zelfs niet in tijden van beproeving en lijden.”

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, noemt de paus een inspiratiebron voor miljoenen mensen. „Mijn gedachten zijn bij iedereen die dit grote verlies voelt. Mogen zij troost vinden in de gedachte dat de nalatenschap van paus Franciscus ons allen zal blijven leiden naar een rechtvaardiger, vreedzamer en meelevender wereld”, schrijft ze op X.

JD Vance, de Amerikaanse vicepresident die de paus zondag nog ontmoette, zegt mee te leven met „de miljoenen christenen in de wereld die van hem hielden”. „Ik was blij hem gisteren te zien, hoewel hij duidelijk erg ziek was”, schrijft Vance op hetzelfde medium.

Lees ook

Franciscus, de eerste moderne niet-Europese paus, was sociaal progressief maar op andere vlakken net zo oerconservatief als zijn voorgangers

Tijdens een bezoek aan het eiland Mayotte omschrijft de Franse president Emmanuel Macron de paus als een man die „altijd aan de zijde van de meest kwetsbaren stond”. „In deze tijden van oorlog en wreedheid dacht hij altijd aan de ander.”

De aanstaande Duitse bondskanselier Friedrich Merz schrijft op X dat het overlijden van de paus hem „groot verdriet” doet. Franciscus – de eerste paus uit Latijns Amerika, zo benadrukt Merz, zal volgens de CDU-leider herinnerd worden „vanwege zijn onvermoeibare inzet voor de zwaksten in de samenleving, voor rechtvaardigheid en verzoening”.

De Spaanse premier Pedro Sánchez prijst de paus voor zijn „toewijding aan vrede, sociale rechtvaardigheid en de meest kwetsbaren”. Isaac Herzog, de president van Israël, noemt Franciscus op een „man van diep geloof en grenzeloze compassie”. „Ik betuig mijn diepste medeleven aan de christelijke wereld en in het bijzonder aan de christelijke gemeenschappen in Israël – het Heilige Land – met het verlies van hun grote geestelijke vader, Zijne Heiligheid Paus Franciscus”, schrijft Herzog.

Een heel bijzonder moment

Koning Willem-Alexander en koningin Máxima zeggen maandag in een verklaring „diep getroffen” te zijn door het overlijden van paus Franciscus, schrijft persbureau ANP. „Met warmte herinneren wij ons de persoonlijke ontmoetingen met hem, onder andere tijdens ons staatsbezoek aan de Heilige Stoel in 2017. Paus Franciscus straalde in alles barmhartigheid uit.”

Ook Nederlandse politici hebben maandagochtend meteen gereageerd op het overlijden van de paus. Premier Dick Schoof heeft „diep respect” voor paus Franciscus, zo schrijft hij in een bericht op X. „Met zijn diep doorleefde soberheid, dienstbaarheid en medemenselijkheid was paus Franciscus een voorbeeld voor zeer velen, ook voor niet-katholieken.” Secretaris-generaal van de NAVO en oud-premier Mark Rutte schrijft op hetzelfde medium dat hij rouwt om het overlijden van de paus. „Zijn toewijding aan vrede en compassie was een inspiratie voor miljoenen.”

David van Weel, minister van Justitie (VVD) ontmoette de paus een dag voor zijn overlijden nog in Rome. „Een heel bijzonder moment”, schrijft van Weel op X. „Mijn gedachten zijn bij allen die geraakt zijn door zijn overlijden.” Zijn partijgenoot Dilan Yeşilgöz schrijft dat de wereld „een geestelijk leider verliest die voor velen van betekenis was”.

Lees ook

Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?

„In zijn lange leven heeft hij het opgenomen voor de armsten en meest kwetsbaren”, schrijft Frans Timmermans op X. Volgens de GroenLinks-PvdA-leider probeerde de paus „de kerk van de oerconservatieve lijn te krijgen, soms met succes”. Timmermans noemt Franciscus „warm, begripvol en invoelend. Een mensenmens. Rust zacht.”

In een bericht op hetzelfde medium zegt CDA-leider Henri Bontenbal „verdrietig” te zijn over de dood van de paus. „Deze paus gaf de Katholieke Kerk een menselijk gezicht.” Bontenbal schrijft ook terug te denken aan de brief (getiteld Laudato Si) die Franciscus in 2015 schreef over de wereldwijde klimaatproblematiek. Die brief „heeft velen, ook mij, zeer geïnspireerd om op te komen voor de schepping en de armen.”

PVV-leider Geert Wilders schrijft dat de katholieke kerk „haar geliefde en alom gerespecteerde leider” verliest. Caroline van der Plas, leider van de BBB, schrijft op X geschrokken te zijn van het overlijden van de paus, die zondag nog bij de paasmis in Rome aanwezig was. „Een bijzondere man die geliefd was bij velen en een paus die de katholieke kerk fundamenteel veranderde. Rust in vrede.”

‘Geen oordeel over lhbti’

COC Nederland, een belangenorganisatie voor lhbti+ personen, heeft maandag ook gereageerd op het overlijden van Paus Franciscus. Tegen ANP zegt een woordvoerder van het COC dat de paus homoseksualiteit en transgender personen minder veroordeelde dan zijn voorgangers. „Hij sprak geen oordeel uit over lhbti+, hij stond de zegen voor paren van gelijk geslacht toe, net als de doop voor transgender mensen. Dat is door veel mensen in de regenbooggemeenschap zeer gewaardeerd.”

Toch betekende die verandering ten opzichte van zijn voorgangers niet dat de lhbti+-gemeenschap zich „onvoorwaardelijk welkom” voelde in de Rooms-Katholieke Kerk, zegt de woordvoerder. „We hopen dat de door Franciscus ingeslagen weg door zijn opvolger wordt voortgezet, zodat uiteindelijk alle lhbti+ mensen die dat willen, zich thuis kunnen voelen in de Rooms-Katholieke Kerk.”

Dit bericht wordt uitgebreid.

Delen

Mail de redactie

Het Vaticaan, de stad Rome en meer dan 1,3 miljard katholieken wereldwijd zijn in rouw. Paus Franciscus, leider van de rooms-katholieken en staatshoofd van de kleine kerkelijke stadsstaat Vaticaanstad, is op de vroege ochtend van Tweede Paasdag overleden. De paus werd 88 jaar.

Jorge Mario Bergoglio, uit Argentinië, was de eerste paus die niet uit het Westen kwam. Terwijl West-Europa de voorbije decennia snel is ontkerkelijkt, geldt dat elders veel minder. Twee op de drie katholieken in de wereld wonen niet in Europa of Noord-Amerika, en tegen het midden van deze eeuw zal dat drie op de vier zijn. Franciscus’ verkiezing, in 2013, illustreerde al het groeiende belang van de katholieke kerk in andere delen van de wereld.

De Argentijnse paus was op soberheid gesteld. Vorig jaar gaf hij nog duidelijke aanwijzingen voor een eenvoudiger begrafenisritueel. „We hebben het flink vereenvoudigd, en ik zal het als eerste uittesten!”, zei hij toen met een kwinkslag. Maar ondanks deze recente aanpassingen zet zijn overlijden een strak protocol met vaak eeuwenoude rituelen in werking.

Zijn lichaam zal worden opgebaard in de Sint-Pietersbasiliek in het Vaticaan. Duizenden zullen daar paus Franciscus een laatste groet komen brengen. Hij was niet alleen de religieuze leider van de wereldwijde katholieke geloofsgemeenschap, maar genoot als paus ook een groot moreel gezag. Zijn uitvaart zal daarom ook door wereldleiders worden bijgewoond.

Vroeger werd de kist op een katafalk of licht verhoogd platform gezet, maar Franciscus gaf zelf aan dat men hem niet op een voetstuk moest plaatsen. En waar vroegere pausen in drie in elkaar passende doodskisten werden begraven, bepaalde Franciscus dat één doodskist voor hem volstond. Een paus behoort volgens hem met waardigheid te worden begraven, zoals elke andere katholiek, maar hoeft niet boven de anderen te worden verheven.

Buiten Vaticaanstad

Hoewel de uitvaart hoogstwaarschijnlijk zal plaatsvinden op het Sint-Pietersplein, wordt de overleden paus op zijn eigen verzoek niet bijgezet in de crypte onder de Sint-Pietersbasiliek, de laatste rustplaats van bijna honderd pausen. Franciscus zei in een interview in 2023 dat hij graag begraven wil worden in de Santa Maria Maggiore (Sint-Maria de Meerdere), een pauselijke basiliek in de Romeinse wijk Monti, niet ver van het centraal station, en een van Franciscus’ favoriete kerken in de Italiaanse hoofdstad. Hij wordt zo de eerste paus in een eeuw die buiten Vaticaanstad zal worden begraven.

Lees ook

Rome gooit zijn heilige deuren open voor de start van het jubeljaar

Nu de paus overleden is, verkeren de katholieke kerk en het Vaticaan in ‘sede vacante’ (lege stoel) – tijdelijk is er geen formele leider. Tot Franciscus’ opvolger is gekozen, is de officiële macht in handen van het college van kardinalen, dat echter geen grote beslissingen neemt. Ongeveer twee weken na de pauselijke begrafenis begint in Vaticaanstad het conclaaf, de verkiezing van een nieuwe paus. Normaal nemen maximaal 120 kardinalen deel aan het conclaaf, maar Franciscus heeft nog een stuk meer stemgerechtigde kardinalen gecreëerd, zoals dat in kerkelijk jargon wordt genoemd. Einde vorig jaar waren 140 kardinalen jonger dan 80 jaar, wat betekent dat zij bij een volgende conclaaf mogen stemmen, als ze dan nog niet ouder zijn dan 80. Nederland heeft één kardinaal, Wim Eijk (71), de erg conservatieve aartsbisschop van Utrecht.

Witte rook

Het conclaaf is met geheimzinnigheid omgeven. Achter de gesloten deuren van de Sixtijnse Kapel vindt een geheim stemproces plaats. Het woord conclaaf komt van het Latijnse ‘cum clave’, wat ‘met de sleutel’, of op slot betekent. De kardinalen houden daar net zolang stemrondes totdat een tweederdemeerderheid het eens is over een nieuwe paus.

Op dat moment verschijnt er witte rook vanuit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel. De publieke aankondiging gebeurt ook in het Latijn, met de beroemde woorden ‘habemus papam!’ (we hebben een paus!) waarmee de nieuwe kerkleider aan de wereld wordt voorgesteld.

Progressief of conservatief?

Wordt het opnieuw een sociale progressief, zoals Franciscus, of neemt de conservatieve vleugel de touwtjes weer in handen? Dat laatste lijkt onwaarschijnlijk, niet alleen omdat Franciscus 80 procent van de stemgerechtigde kardinalen zelf heeft gecreëerd, waardoor hij dus ook postuum op de verkiezing van zijn opvolger weegt, maar ook omdat na het aftreden van zijn voorganger paus Benedictus XVI de meeste kardinalen een andere koers wilden.

Als opvolger van Franciscus zijn er meerdere goede kanshebbers uit Azië, zoals aartsbisschop Tarcisio Isao Kikuchi uit Tokio, die ook de voorzitter is van de internationale hulporganisatie Caritas Internationalis.

Maar een conclaaf blijft uiterst onvoorspelbaar. Niet alleen omdat het stemproces strikt geheim is, ook omdat kardinalen bepaald niet openlijk campagne voeren om paus te worden. Wel worden zij door hun omgeving of de media als kanshebbers of ‘papabili’ getipt. Niet iedere kardinaal is daar overigens blij mee: men zegt wel eens dat wie als papabile het conclaaf binnengaat, er zeker niet uitkomt als paus.

Dat geldt ook andersom. Bij het meest recente conclaaf, in 2013, zag Jorge Mario Bergoglio zichzelf als een ‘kingmaker’, die de stemmen in een bepaalde richting kon duwen, maar niet als iemand die zelf kans maakte om paus te worden. De volgende dag begroette de Argentijn met een hartelijk ‘Buonasera!’ als de kersverse paus Franciscus de menigte gelovigen op het Sint-Pietersplein.

Delen

Mail de redactie

Sede Vacante. En dus: voor wie stijgt straks de witte rook op nu paus Franciscus is overleden? De keuze die de kardinalen zullen maken is van betekenis, ook voor niet- en andersgelovigen. De paus staat immers aan het hoofd van ruim 1,3 miljard rooms-katholieken, van wie velen waarde hechten aan wat hij over talloze ethische kwesties vindt en zegt. Zijn moreel gezag is daarmee groter dan menigeen in het geseculariseerde Nederland wellicht beseft of zou willen.

Toen Franciscus in 2013 tot paus werd benoemd, werd hij onthaald als een hervormer. De Argentijnse jezuïet en straatpastoor Jorge Mario Bergoglio zou meer in het echte leven staan dan zijn voorganger Benedictus XVI. Hij begon veelbelovend: op het Sint Pieterplein sprak hij gelovigen toe met een toegankelijk ‘buonasera’ – goedenavond!

Franciscus bepaalde dat gescheiden en burgerlijk hertrouwde katholieken ter communie mogen gaan. Hij zei dat „homoseksuele mensen er recht op [hebben] in een gezin te zijn. Ze zijn kinderen van God”. Daarmee erkende hij impliciet civiele verbintenissen. Hij stelde een vrouw aan als ‘minister van kloosterzaken’, en sprak in zijn autobiografie – die eerder dit jaar verscheen – over het „ontmannen” van de Kerk.

Kleine stapjes waren het voor wie graag had gezien dat Franciscus de Rooms-Katholieke Kerk de 21ste eeuw had binnengeloodst, en geen fundamentele wijzigingen. Begrijpelijk langzaam wellicht in het licht van een wereldkerk die ook gelovigen in conservatievere landen bedient – waar de kerkgemeenschap groeit – en die onder kardinalen en bisschoppen bovendien nog altijd conservatieve oppositie kent.

Franciscus legde verder sterk de nadruk op naastenliefde (zijn eerste bezoek ging naar het Siciliaanse eilandje Lampedusa, waar bootvluchtelingen aankomen), op broederliefde voor andere geloven, en wees op de gevaren van klimaatverandering. Hij bepleitte soberheid, en leefde daar zelf naar door niet in het Apostolisch Paleis in Vaticaanstad zijn intrek te nemen, maar in een residentie voor geestelijken. Hij streed bovendien tegen het klerikalisme; priesters moesten uit hun ivoren toren komen, en de kerk diende vooral een pastorale en luisterende kerk te zijn.

In dat laatste faalde Franciscus. Over het grootste schandaal binnen de Rooms-Katholieke Kerk – het wijdverspreide misbruik van jongeren door geestelijken, van bisschoppen tot nonnen – luisterde hij wel, maar hoorde hij niet.

Franciscus betuigde schaamte en berouw. Aan daadkracht ontbrak het echter: de reactie van de Rooms-Katholieke Kerk op nieuwe misbruikzaken bleef toedekken, het beschermen van het instituut en het ontkennen dat de hiërarchische en gesloten wereld van geestelijken debet kan zijn. En aan doortastend beleid om met slachtoffers om te gaan, ontbreekt het nog altijd. Dat het orgaan dat binnen het Vaticaan meldingen verzamelt, die cijfers niet wil delen met de onderzoekscommissie die Franciscus in 2014 instelde naar misbruik, is tekenend.

Franciscus’ opvolger zal moeten beginnen met de nultorerantie voor seksueel misbruik om te zetten in daden, en een mentaliteitswijziging af te dwingen van aan de top van de kerk. Dat lijkt een te wereldse aangelegenheid voor iemand die wordt gekozen om zijn geestelijk leiderschap. Maar is om moreel geloofwaardig te zijn noodzakelijk.

Delen

Mail de redactie