Category: Opinie&Columns

Politici en beleidsmakers stuiten vaak op felle weerstand wanneer ze maatregelen willen nemen om wandelen en fietsen te stimuleren, gratis parkeren te verminderen of de snelheid in steden te verlagen. De perceptie is dat de bevolking massaal tegen dergelijke veranderingen is. Maar wat als die weerstand slechts een illusie is? Wat als de meeste mensen juist véél positiever staan tegenover een autoluwe samenleving dan we denken? Nieuw onderzoek van ons laat dit zien en schijnt licht op de psychologische en culture oorzaken hiervan. Dat biedt ook ruimte voor oplossingen.

Uit een recente studie onder tweeduizend respondenten in Nederland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten blijkt dat maar liefst twee derde van de ondervraagden het belangrijker vindt om goed te kunnen reizen zónder auto dan mét. Toch gelooft deze meerderheid juist dat zij in de minderheid zijn met deze opvatting. Dit fenomeen, bekend als ‘pluralistic ignorance’, zorgt ervoor dat mensen ten onrechte menen dat anderen veel positiever over auto’s denken dan zijzelf.

Dit misverstand wordt versterkt door de status quo: we zijn al decennia gewend aan steden die volledig zijn ingericht op de auto. Hierdoor nemen we de negatieve effecten ervan nauwelijks nog waar. In de studie zien we dat mensen het normaal vinden om uitlaatgassen van auto’s te moeten inademen, terwijl ze zich wel druk maken over sigarettenrook. Lawaai van auto’s valt hun nauwelijks op, maar harde muziek wordt veel sneller als storend ervaren. Dit selectieve oordeel, aangedreven door een collectieve blinde vlek die ‘motonormativity’ wordt genoemd, belemmert ons om kritisch na te denken over de impact van de auto op onze leefomgeving. Alhoewel dit sterker is bij deelnemers uit de VS en UK zien we deze afwijking ook terug bij de Nederlandse ondervraagden.

Fysieke en culturele context

Waarschijnlijk zien mensen zelden dat veranderingen in de status quo serieus worden besproken, laat staan geïmplementeerd. Bij voorgestelde veranderingen aan die status quo staan de kranten immers vooral vol met degenen die iets te verliezen hebben. Dan ga je vanzelf denken dat jij wel de uitzondering zult zijn: ‘Ik wil graag een veiliger schoolomgeving, maar het zal wel normaal zijn dat iedereen daar met de auto kan komen want zo gaat het overal.’

Twee derde van de ondervraagden vindt het belangrijker om goed te reizen zónder auto dan mét

Motonormativity wordt beïnvloed door de fysieke en culturele context van mensen. Ondervraagden in plattelandsgebieden denken structureel positiever over de rol van auto’s dan mensen in steden. Maar ook de sociale context doet ertoe. Zo laten de data een duidelijke relatie zien tussen motonormativiteit bij vrienden en familie en de motonormativiteit van mensen zelf.

Hoe beleidsmakers deze blinde vlek kunnen doorbreken? Mensen vinden het vaak moeilijk om zich een samenleving zonder autodominantie voor te stellen. Dit beïnvloedt hun antwoorden op vragen over mobiliteit. Daarom moeten beleidsmakers anders communiceren. Begin niet met technische maatregelen („Bent u voor invoering van 30 kilometer per uur in de stad?”), maar met het onderliggende doel („Vindt u dat kinderen veilig zelfstandig naar school moeten kunnen?”). Zo wordt de discussie verplaatst van weerstand tegen verandering naar steun voor maatschappelijke verbetering.

Mensen vinden het normaal uitlaatgassen te moeten inademen, terwijl ze zich wel druk maken over sigarettenrook

Omdat veel mensen denken dat hun voorkeur voor duurzame mobiliteit ongebruikelijk is, laten ze zich in openbare discussies vaak overschreeuwen door een luide minderheid die juist – soms zelfs gewelddadig – vasthoudt aan de status quo. Beleidsmakers moeten hiermee rekening houden bij burgerparticipatie. Betrek niet alleen de harde stemmen maar alle inwoners vroegtijdig, stel open vragen op een manier die pluralistic ignorance doorbreekt en gebruik burgerraadplegingen waarin je een brede vraag stelt in plaats van referenda over één specifieke ingreep. Zo krijgt de stille meerderheid ook echt een stem. En wordt verborgen draagvlak zichtbaar.

Voetgangers, fietsers en groen

Daarnaast zijn vooroordelen over mobiliteit niet aangeboren; ze worden gevormd door de fysieke, sociale en culturele omgeving waarin we leven. Daarom kunnen beleidsmaatregelen deze ook veranderen. Dit kan bijvoorbeeld door de maatschappelijke kosten van autorijden explicieter te maken, gratis parkeren in de openbare ruimte te reguleren, en belastingbeleid in te zetten om overmatig autogebruik te ontmoedigen, in plaats van aan te moedigen. Verder moeten we bij de inrichting van onze publieke ruimte zorgen dat die voor iedereen toegankelijk is. Niet alleen voor rijdende en stilstaande auto’s zodat voetgangers, fietsers en groen weer de aandacht krijgen die ze verdienen.

De grootste belemmering voor een duurzame mobiliteitstransitie is niet het gebrek aan steun, maar het misverstand over hoe groot die steun eigenlijk is. Beleidsmakers en politici moeten stoppen met het blind accepteren van de luidste stemmen en zich richten op wat de zwijgende meerderheid werkelijk wil: een stad waarin de auto niet langer de norm is, maar slechts een van de vele opties. De publieke opinie is er al klaar voor – nu het beleid nog.

Delen

Mail de redactie

Tijdens de recente AI-top in Parijs kwamen beleidsmakers, wetenschappers en technologiereuzen samen om de toekomst van kunstmatige intelligentie te bespreken. Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen sprak heldere taal: „De AI-race is nog maar net begonnen. En Europa zal een AI-continent worden.” Meteen kondigde ze 200 miljard euro aan investeringen aan om onder meer GigaAI-bedrijven en datacenters te bouwen. De Franse president Emmanuel Macron deed een soortgelijke aankondiging en zei: „Europa moet de strijd aangaan met het Amerikaanse en Chinese AI-geweld”

De beeldspraak rond AI is onlosmakelijk verbonden met utopische en dystopische frames, zo toont ook mijn eigen onderzoek. Als er over AI wordt gesproken, dan volgen al snel woorden als ‘wedloop’, ‘titanenstrijd’ of ‘race’. Maar het is een misvatting dat AI een race is, want dat zou impliceren dat er een finishlijn of eindpunt is. Bovendien zou de nadruk niet moeten liggen op wie de snelste in de race is, maar eerder op hoe AI op een verantwoorde en doordachte manier kan worden ontwikkeld en toegepast.

Het frame van AI als race hangt nauw samen met een andere misvatting, namelijk dat regelgeving innovatie zou fnuiken. Op de AI-top werd duidelijk dat Europa, deels door de ontwikkelingen en investeringen rond AI in de VS en China, de regelgevingsteugels wil laten vieren. Dat zal de komende maanden alleen maar meer worden, nu bigtechbazen, aangemoedigd door Donald Trump, hun moraal overboord gooien en absolute vrijheid prediken. Ook in Europa wordt nu volop gepleit voor minder regels en meer innovatie.

Geen tegenpolen

Maar regulering en innovatie zijn niet elkaar tegenpolen. Ten eerste heeft AI nooit in een soort wetteloos vacuüm gefunctioneerd. De bescherming van mensen stond en staat altijd centraal, zegt ook Catelijne Muller van de alliantie voor het verantwoord gebruik van AI (ALLAI). Of een auto nu door een mens wordt bestuurd of door AI, verkeersveiligheid gaat boven alles. Regels bestaan niet om innovatie te remmen of ondernemers te pesten, maar om ons te beschermen tegen ongewenste ontwikkelingen en excessen. De afgelopen jaren hebben we helaas talloze voorbeelden gezien van AI-systemen die de rechten van mensen schenden, van ondoorzichtige besluitvorming tot discriminerende algoritmes. Zo lag een foutief algoritme aan de basis van de toeslagenaffaire.

Ten tweede schept wetgeving weldegelijk een gelijk speelveld en biedt ze iedere ondernemer gelijke kansen om te floreren, zonder dat dit ten koste gaat van fundamentele rechten en waarden. Het reguleren van AI is ook niet uniek. We stellen strikte eisen aan medicijnen, vliegtuigen en auto’s. Niemand beweert dat we geen vliegtuigen kunnen bouwen als ze aan veiligheidsnormen moeten voldoen. Evenmin wordt gezegd dat auto’s zonder remmen een betere innovatie zijn. De echte innovatie zit júist in de remmen – in de mechanismen die ervoor zorgen dat technologieën veilig en verantwoord worden ingezet.

Voorzichtigheid geboden

Het zou opportuun zijn als Europa zich niet zou laten verleiden tot een AI-race. Europa heeft een geschiedenis van technologische regulering die later wereldwijd wordt overgenomen. Denk maar aan de GDPR, die de standaard werd voor databescherming en privacy. Hetzelfde kan gebeuren met AI-regulering: als Europa erin slaagt om een kader op te stellen dat zowel innovatie stimuleert als misbruik voorkomt, kan dit wereldwijd navolging krijgen. Europese bedrijven zullen zich dan niet alleen onderscheiden door hun technologische vooruitgang, maar ook door hun ethische en verantwoorde aanpak.

Laat de AI-top in Parijs ons leren dat we geen baat hebben bij een AI-race. We hebben geen snelheid nodig, maar voorzichtigheid om doordacht te innoveren en te reguleren. Door samenwerking kunnen we tot een gedeelde visie komen over de toekomst van AI. Want er is geen finishlijn of eindpunt.

Delen

Mail de redactie

De tijd van hoop en illusies is nu echt wel voorbij. Na een week from hell en de electroshock van München is zelfs de meest verstokte Atlanticus er wel uit: de VS van Trump en Vance vormen een bedreiging, ideologisch maar ook politiek. De timing is slecht maar de conclusie staat vast: Europa staat er alleen voor. Het moet niet zozeer roepen om ‘een plek aan tafel’, maar doorpakken en aangeven wat het bereid is te doen om Oekraïne te blijven steunen als Amerikaanse steun wegvalt en een ‘bad deal’ wordt opgedrongen.

Europa moet ook werken aan een eigen antwoord op de steeds grotere Russische hybride aanvallen. Met alle gedoe rond Trump, Poetin en Oekraïne viel het misschien minder op. Afgelopen week was het wéér raak: een brutale sabotage actie, dit maal tegen verschillende Duitse marineschepen. Dit klonk bekend en verdacht.

Eind december wist de Finse kustwacht nog net op tijd in te grijpen toen de Eagle S, een schip van de Russische schaduwvloot, bezig was de Estlink2-kabel door te snijden. Inmiddels is het bredere patroon glashelder. Sabotage, cyberaanvallen, electorale inmenging, gps-jamming, migranten als wapen misbruiken en het verspreiden van misinformatie op industriële schaal – het Kremlin gebruikt de hele trukendoos om het Westen te verzwakken en te schaden. Helaas, met succes: de kosten zijn laag en de impact hoog.

Veilgheidsexperts hebben de mond vol van hybride tactieken en asymmetrische aanvallen. De Zweedse premier zegt: we zijn niet in oorlog maar vrede is het ook niet. Die diagnose is makkelijk te stellen, de vraag is meer wat je hieraan kunt doen. En het is opvallend dat de reacties vooralsnog timide, reactief en voorzichtig zijn. Op beleidsniveau wordt vooral gesproken over beter monitoren, het versterken van weerbaarheid en meer samenwerking tussen betrokken landen en met de private sector. Na het zoveelste kabel-incident kondigde de NAVO operatie Baltic Sentry aan: meer patrouilleschepen, drones en vliegtuigen om – zoals secretaris-generaal Mark Rutte zei – „ervoor te zorgen dat we er alles aan doen om de kritieke infrastructuur te beschermen”.

Een noodpakket

Ook bij de EU werken ze aan paraatheid. Sauli Niinistö, de voormalige president van Finland, schreef vorig jaar een dik rapport over de mindset en concrete stappen die nu nodig zijn om Europa weerbaarder te maken. En Nederland? Hier verklaarde het kabinet in december vorig jaar dat het werkt aan het ‘verhogen van de weerbaarheid tegen militaire en hybride dreigingen’. Het benadrukte dat ‘een weerbare maatschappij schokken aankan – ongeacht wat er op ons afkomt’ en dat dit een kwestie is voor de hele samenleving, niet alleen voor Defensie. Er kwam zelfs een nieuwe website, Denk Vooruit, met aanbevelingen voor burgers over hoe zij zich beter kunnen voorbereiden op risico’s en dreigingen – onder meer het samenstellen van een noodpakket.

Poetin bepaalt waar de volgende aanval plaatsvindt, terwijl het Westen zich beperkt tot weerbaarder worden

Dit alles klinkt logisch: voorbereiden, samenwerken, investeren in weerbaarheid. En toch wringt het. Misschien missen we iets als we alleen praten over verdediging en reactie, en niet over wat wij zélf actiever kunnen ondernemen tegen diegenen die verantwoordelijk zijn voor al die hybride aanvallen. Natuurlijk zijn er goede redenen om voorzichtig te zijn: we handelen binnen een juridisch kader, waarin bewijslast en rechtsstatelijke waarborgen centraal staan. En het is nou juist eigen aan hybride aanvallen dat de schuldvraag vaak moeilijk is vast te stellen. Daarbij doen westerse veiligheidsdiensten natuurlijk hun werk – ook op Russisch grondgebied.

Maar het is opmerkelijk hoe weinig er wordt gesproken over tegenacties of hoe we de kosten voor Rusland kunnen opdrijven. Hierdoor blijft het strategische initiatief steeds bij Poetin: hij bepaalt hoe en waar de volgende aanval plaatsvindt, terwijl het Westen zich beperkt tot het nobele streven om weerbaarder te worden en sneller te reageren. Sancties zijn natuurlijk een optie, maar daarover wordt in Brussel maandenlang gesteggeld – en dat is dus in de praktijk in de openbaarheid. Tegen de tijd dat 27 EU-landen er eindelijk uit zijn welke individuen of bedrijven moeten worden aangepakt, hebben de Russen hun tegoeden al verplaatst en een nieuwe brievenbusfirma opgezet.

Toch afschrikking?

Dit is oprecht een dilemma: hoe verdedigen postmoderne democratieën, die gebaseerd zijn op wetten, openheid en wederzijds vertrouwen, zich tegen staten die juist misbruik maken van die principes? Wanneer gaan wij de technieken van een eerder tijdperk opnieuw gebruiken – en onder welke voorwaarden en grenzen? Misschien zou het publiek juist willen horen dat er serieus werk wordt gemaakt aan het herstel van afschrikking, door Poetin strategisch in het defensief te dwingen. Jaren geleden lazen we hoe de Nederlandse inlichtingendienst AIVD had ingebroken bij een Russische hackergsgroep Cozy Bear. Maar meestal hoor je erg weinig over wat onze diensten doen. Het is lastig voor veligheidsdiensten die per definitie in de schaduw werken, maar het zou goed zijn om meer te communiceren over wat men doet ter verstoring en verzwakking van de tegenstander. Dat zou de burger goed doen en de afschrikking versterken.

Als de Russen het gps-systeem boven de Baltische Zee verstoren en zo het vliegverkeer hinderen, zou je dan niet hetzelfde kunnen doen boven Kaliningrad? Als het Kremlin verkiezingen in Georgië, Moldavië en Roemenië beïnvloedt via misinformatiecampagnes, moeten we dan niet direct ingrijpen met eigen campagnes, in plaats van achteraf klagen dat Rusland ‘het bekende draaiboek’ weer heeft gebruikt?

Terug naar de Eagle S, het schip dat de Finse kustwacht op heterdaad betrapte en in beslag nam. Aan boord werd spionageapparatuur aangetroffen. Toen een woordvoerder werd gevraagd of er al contact was geweest met de Russische autoriteiten ondermeer over de teruggave van het schip, luidde het antwoord: „Nee.” Wanneer gaat u dat dan doen? „Dat zijn we niet van plan.” Deze Finse koelbloedigheid en onverzettelijkheid is precies wat Europa nodig heeft.

Delen

Mail de redactie

Te duur. Niet flexibel. Slechte kwaliteit. Dit zijn terugkerende thema’s als ik mijn vrienden en bekenden vraag naar hun ervaringen met de kinderopvang in Nederland. Dit zorgt er niet zelden voor dat in ieder geval een van de ouders minder uren per week gaat werken.

Meestal is dat de moeder, want vader verdient meer. Het is de Nederlandse vrouw die daarom achterblijft in de arbeidsparticipatie. En dan met name moeders van jonge kinderen. Weinig flatteus worden zij deeltijdprinses genoemd – die term heeft mij in Kopenhagen, waar ik inmiddels ruim vijftien jaar woon en werk, wel bereikt.

Een snelle blik op de getallen ondersteunt dit beeld: 68 procent van de Nederlandse vrouwen met kinderen werkt parttime. Voordat er kinderen zijn is het aandeel 43 procent. In Denemarken werkt rond de 30 procent van de vrouwen deeltijd. Dit percentage verandert niet noemenswaardig als er kinderen komen.

Betaalbare kwaliteit

Hoe kan dat? Een groot deel van het antwoord ligt in toegankelijke en betaalbare kinderopvang, want de achterblijvende participatie van de Nederlandse vrouw is geen vrouwenprobleem, zoals de term deeltijdprinses doet vermoeden, maar een systeemfout.

Om de deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt te stimuleren, is er per 1 januari 2025 een nieuwe regeling ingegaan die hoge opvangkosten in Nederland moet verzachten. De overheid vergoedt nu, voor ouders met een middeninkomen, tot 96 procent van de opvangkosten. Maar uiteindelijk telt de kwaliteit. En die is niet per se te waarborgen als je de kinderopvang aan de markt overlaat.

Want welke overheid maakt nou van z’n aller kwetsbaarste burgers, namelijk baby’s en kinderen, een verdienmodel? De Nederlandse dus, want 60 procent van de Nederlandse kinderopvang is winstgedreven en 12 procent in handen  private equity. Bij die bedrijven zien we dat deze de prijzen opkrikken zonder dat de kwaliteit dezelfde curve volgt.

Deens model

Hoe anders is het in Denemarken, waar ik mijn kinderen heb gekregen. Hier is de kinderopvang goed geregeld door de gemeente en grotendeels gefinancierd via de belastingen. Kinderen vanaf ongeveer een jaar krijgen een plek op de opvang. Tot die tijd hebben ouders doorgaans verlof, ook een mooie regeling.

Je kan kiezen voor een fulltime of parttime plek. Veruit de meeste ouders kiezen voor fulltime, dat is hier cultureel volledig geaccepteerd.  Ze kunnen dan in theorie elke werkdag van zeven uur ’s ochtends tot vijf uur ’s middags de kinderen naar de opvang brengen. Liever korter. Dat kan meestal ook wel, want je baas haalt haar kids ook op tijd op. Mijn man en ik halen onze kinderen zelden later op dan half vier, maar wij hebben dan ook flexibele werktijden.

Terwijl ze in de opvang zijn, krijgen de kleintjes biologisch eten bereid door een kok, zijn ze minstens eenmaal per dag buiten en doen ze talloze activiteiten. Die van mij hebben bijvoorbeeld theatervoorstellingen bezocht, pannenkoeken op vuur gebakken en hun debuut als imker gemaakt.

Kinderen van een tot drie jaar zitten in groepen van ongeveer twaalf kinderen. Kinderen tussen drie en vijf jaar zitten in een grotere groep met ongeveer twintig kinderen. Beide groepen worden begeleid door drie volwassenen, waarvan er twee zijn opgeleid tot pedagoog (een bacheloropleiding). Pedagogiek was in 2024 de derde meest populaire studie in Denemarken.

Voor een fulltime plek voor een kind tussen de drie en de vijf betaalden wij de afgelopen jaren omgerekend rond de 400 euro per maand. Dat bedrag mag maximaal 25 procent van de daadwerkelijke kosten zijn, de resterende 75 procent betaalt de gemeente direct aan de opvang. Hoef je als ouder verder niks voor te regelen.

Deense deeltijdprinses bestaat niet

Het zeker ook niet allemaal perfect. Er zijn tekorten aan pedagogen, sommige kinderdagverblijven zijn van slechte kwaliteit en ook de wachtlijsten zijn soms te lang. Maar deze problemen zijn minder prangend dan de Nederlandse, is mijn indruk.   

Want in tegenstelling tot mijn Nederlandse vriendinnen, ben ik na de geboorte van de kinderen fulltime blijven werken, wetend dat mijn kinderen in goede handen zijn. Mijn Deense vriendinnen zijn ook allemaal nog fulltime aan de slag.

Mocht het kabinet-Schoof de Nederlandse vrouw echt aan de slag willen krijgen, zou het het Deense model kunnen overwegen. Het zou een complexe en dure opgave zijn om weg te gaan van de myriade aan private aanbieders, dat staat voorop. Maar wat levert het op? De kans om het (toeslagen-)systeem wezenlijk te versimpelen. De mogelijkheid om de kwaliteit te verhogen en het welzijn van het kind centraal te zetten. Plus een sturende hand in de toegankelijkheid van opvang, waardoor kinderen uit alle bevolkingslagen op gelijke voet van hoogwaardige opvang gebruik kunnen maken. Dit helpt kinderen later aan een goede start op school en moeders ontsnappen aan de deeltijdsval.

Als Nederland daarin slaagt, zal op termijn de collectieve huiverigheid voor meerdaagse opvang bij Nederlandse ouders afnemen. Ik maakte zelf ook een culturele ommezwaai, van Nederlandse vrouw met wantrouwen ten opzichte van de opvang tot een Deense opvang-enthousiasteling. Omdat ik zag dat het systeem hier goed is en het (kinder-)leven kan verrijken.

Dat goede, door de overheid georganiseerde kinderopvang haalbaar is, wordt elke dag bewezen in Denemarken. Een Deense deeltijdprinses bestaat niet.

Delen

Mail de redactie

Er kan geen vrede in Europa zijn zonder vrede met Rusland. Deze uitspraak was tientallen jaren een van de leidende principes van de Duitse Ostpolitik, het Duitse ontspanningsbeleid in de betrekkingen van West-Duitsland met de Sovjet-Unie en Oost-Duitsland. De uitspraak is nog even onmiskenbaar waar als vijftig jaar geleden. Maar hoe kunnen we vrede bereiken met een land dat geleid wordt door een regime dat er blijkbaar op gericht is om de Europese orde te ondermijnen en dat zichzelf presenteert als het anti-Europa – een agressieve wereldmacht gericht tegen liberalisme, tegen ideologisch en cultureel pluralisme, tegen vrijheid van expressie?

Volgens NAVO-chef Mark Rutte is er maar een mogelijk antwoord op die vraag: bewapenen. Half januari stelde hij dat de Europese defensie-uitgaven moeten toenemen tot 3,7 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Dat zou voor Nederland een stijging van de defensiebegroting betekenen van 85 procent! Dit zou neerkomen op 19 miljard euro aan jaarlijkse extra uitgaven. Dat is 4 miljard meer dan het jaarlijkse budget voor het basisonderwijs. Laat dit even tot u doordringen.

Ondertussen hebben de Amerikaanse president Donald Trump en zijn minister van Defensie Pete Hegseth zich in het koor gemengd. Met hun kenmerkende stijl van grootspraak gecombineerd met onverhulde dreigementen, spreken die inmiddels over een verhoging naar 5 procent van het bbp, 1,6 procentpunt boven wat de Verenigde Staten zelf uitgeven. Een volstrekte absurditeit die alleen mogelijk zou zijn door het afbreken van een groot deel van Europa’s gekoesterde publieke voorzieningen.

Politieke hallucinatie

Er is zeker een noodzaak om de defensie-uitgaven substantieel te verhogen, maar de cijfers die Rutte noemt zijn een politieke hallucinatie – al was het maar omdat defensie er nu al niet in slaagt om het jaarlijkse budget uit te geven. Er zijn simpelweg niet genoeg wapenfabrieken en er is niet genoeg personeel om al het begrote geld aan te spenderen. In 2023 bedroeg die zogenaamde ‘onderuitputting’ bij het ministerie van Defensie meer dan 762 miljoen euro.

Het gegoochel met percentages heeft ook geen historische basis. Toen Tsjechoslowakije in 1968 werd bezet door de Sovjet-Unie en West-Europa een vijand moest vrezen die zowel militair als economisch vele malen bedreigender was dan de Russische Federatie nu, was het Nederlandse defensiebudget 3,3 procent van het bbp, dat van West-Duitsland 3,4 procent – en die budgetten daalden de jaren daarna gestaag.

Rutte legde nauwelijks uit hoe hij aan dat streefcijfer van 3,7 procent kwam. Maar er is sowieso weinig serieuze tegenspraak. Dat heeft alles te maken met de geopolitieke werkelijkheid sinds de herverkiezing van Trump. Europa moet erop rekenen dat de Verenigde Staten niet meer te hulp komen als Rusland een aanval zou beginnen op een van de Europese NAVO-leden. Dit zorgt terecht voor ongerustheid in Europese hoofdsteden. Rutte speelt daarop in door te suggereren dat Rusland na een staakt-het-vuren met Oekraïne in staat zou zijn om de manschappen en het materieel van het leger te reorganiseren en die van het slagveld in Oekraïne naar de NAVO-grenzen te dirigeren, met de bedoeling grote delen van het NAVO-territorium te bezetten.

Grotere problemen

Zou dat echt kunnen? Kijk eerst eens naar de Europese en de Russische defensie-uitgaven: het gezamenlijke budget van de Europese NAVO-leden is veel hoger dan dat van Rusland, zelfs als je rekening houdt met de relatief grotere koopkracht van het Russische budget. Toch zou Rusland er volgens Rutte in slagen om meer militair materieel te produceren dan Europa. Als dat werkelijk waar is, heeft Europa wel een groter probleem dan een te klein defensiebudget.

Zo is het ook niet. Het International Institute for Strategic Studies, een Britse denktank, laat bijvoorbeeld zien dat 85 procent van de huidige Russische tankproductie bestaat uit ‘refurbished’ Sovjet-voorraden van tanks die grotendeels in de jaren zestig tot tachtig is opgebouwd. Min of meer hetzelfde geldt voor pantservoertuigen en houwitsers. Deze voorraden raken uitgeput. Na bijna drie verwoestende jaren heeft Rusland 11.597 tanks en pantservoertuigen verloren op het slagveld. (Dit zijn de tot 19 januari met foto’s bevestigde verliezen.) Bepaalde types tanks en ander zwaar materieel zijn al bijna op, en verschijnen steeds minder aan het front.

Verschillende open-source intelligence-groepen brengen de slinkende Russische voorraden in kaart en concluderen dat Rusland al in de lente de eerste kritieke productietekorten moet zien te verwerken. Dit wordt bevestigd in een zeer uitgebreid onderzoeksartikel van het tijdschrift Foreign Policy. Het Britse Royal United Services Institute, een defensiedenktank, is iets terughoudender, maar ook volgens hen heeft het Russische leger in 2024 zijn maximale capaciteit bereikt en zal vanaf 2026 beginnen te eroderen.

Fantasieën over Russische legers die grote delen van Europa bezetten, verstevigen Poetins positie

De Russische defensie-industrie lijdt aan een nijpend personeelstekort, ook al omdat ze een geduchte concurrent heeft in de strijd om personeel: het Russische leger. Het blijkt onmogelijk om de personele verliezen op het slagveld te compenseren en tegelijkertijd de defensie-productie te laten groeien. Een nieuwe rekruut ontvangt inmiddels een salaris tot drieduizend dollar (twee tot drie keer zoveel als het salaris van een huisarts in Rusland).

Wie beweert dat Rusland na een staakt-het-vuren met Oekraïne in staat is om het leger binnen vier jaar volledig te hergroeperen, houdt behalve met de kwijnende voorraden ook geen rekening met de economische situatie in Rusland. Poetin financiert de oorlogsinspanning door belastingverhogingen en het maken van schulden, die voor een groot deel worden gemaskeerd en worden gespreid. De economische groei is kunstmatig, en leidt tot inflatie die alleen met draconische rentetarieven in toom kan worden gehouden. De reële rente van de Russische Nationale Bank (het rentepercentage minus het inflatiepercentage) is nu al het hoogste van alle ontwikkelde en opkomende economieën. Aan het begin van de oorlog heeft Poetin een wet getekend die het banken min of meer verplicht om geld te lenen aan de defensie-industrie en hun toeleveranciers, waardoor de totale particuliere schuldpositie is toegenomen met 65 procent sinds het begin van de oorlog, en de defensie-industrie diep in de schulden zit.

Dat de Russische economie het zo lang heeft uitgehouden, is ook een gevolg van de hoge kwaliteit van het Russische openbaar bestuur, iets wat Europese politieke elites blijven onderschatten. Maar ook het crisismanagement van de Russische financiële instituties kan de economische werkelijkheid niet lang meer maskeren.

Het idee dat Rusland de enorme militaire uitgaven kan volhouden na een staakt-het-vuren en die zelfs nog kan verhogen – wat echt nodig is voor een confrontatie met de Europese NAVO-landen – is een fantasie.

Overspannen slogans

Dat neem niet weg dat Europa Poetins Rusland moet vrezen. Poetins handelen wordt niet gedreven door reële veiligheidsoverwegingen, maar door historische wrok en de gedachte dat Europees liberalisme een existentieel gevaar is voor de Russische Federatie. Poetin zal om die redenen Europa blijven ondermijnen, en disruptieve militaire campagnes kunnen deel daarvan zijn. Denk aan aanvallen op het grondgebied van een van de Baltische staten of een gehele of gedeeltelijke bezetting van Moldavië (geen NAVO-lid).

Europa moet daarop voorbereid zijn. Maar fantasieën over Russische legers die grote delen van Europa bezetten, leveren geen bijdrage aan een bestendige vrede in Europa, en verstevigen Poetins positie.

Na een staakt-het-vuren zal in Rusland de maatschappelijke druk toenemen om weer in de gewone economie te investeren, maar Poetin zal de defensie-uitgaven slechts geleidelijk willen terugdraaien. Hij zoekt daarom altijd naar redenen om zijn vertoog te versterken dat Europa een bedreiging vormt voor Rusland. De overspannen slogans van Rutte en Trump geven hem die op een presenteerblaadje.

Meer Europese tanks en drones zijn nodig, maar zonder andere politieke en economische instrumenten brengen die een bestendige vrede niet dichterbij. Het belangrijkste wapen om van Poetin te winnen blijft de energietransitie, een onderwerp dat Rutte liever niet aansnijdt. Poetins Rusland functioneert nog hetzelfde als twintig jaar geleden. Een land dat met verkoop van fossiele brandstoffen een inefficiënte, onvrije en corrupte economie compenseert, en een bende roofbaronnen in het zadel houdt die via overdadige subsidies aan geheime diensten de oppositie onderdrukt en de publieke opinie manipuleert.

Zolang dit model standhoudt is de kans op betere verhoudingen tussen Rusland en Europa nihil. Maar er is op de middellange termijn reden voor optimisme. Een door de energietransitie krimpende oliemarkt zal in Rusland harder aankomen dan in menig ander olieproducerend land, omdat de Arabische OPEC-staten olie goedkoper kunnen produceren dan zij. Elektrificatie van het wegverkeer brengt het einde van het Poetinregime veel sneller dichterbij dan het vergroten van de tankvoorraad. Een Europa zonder fossiele brandstof maakt Europa bovendien energie-onafhankelijk en een gedecentraliseerd energiestelsel is veel moeilijker te verstoren door militaire of terroristische acties. Pro-fossiel beleid is niets meer dan actieve steun aan Poetins kliek.

Meer investeren

Daarnaast moet Europa meer investeren in Oekraïne. Poetin heeft in zekere zin gelijk dat een bloeiende Oekraïense staat een existentiële bedreiging is voor zijn model voor de Russische Federatie. Een vrij, open en welvarend Oekraïne laat zien dat een post-Sovjetstaat in staat is een betere samenleving voor zijn burgers te organiseren dan Poetins Rusland. Hoe eerder Oekraïne het land opbouwt en welvaart kan creëren voor zijn burgers, hoe duidelijker de Russische middenklasse ziet dat een ander Rusland mogelijk is. Een welvarend Oekraïne zal bovendien ook militaire druk op Rusland blijven uitoefenen, waardoor eventuele Russische avonturen aan de NAVO-grenzen veel risicovoller worden voor Poetin.

De laatste noodzakelijke strategie is de moeilijkste. Europa zal gematigde groepen in de Russische samenleving – de middenklasse, ondernemers, technocraten in het openbaar bestuur – moeten overtuigen dat vreedzame en productieve samenwerking met Europa mogelijk is, mits zij hun imperialistische dromen laten varen en Poetins kliek aan de kant zetten. Maar de maatschappelijke netwerken die tot Poetins bezetting van de Krim bestonden om contact te houden met die groepen zijn verdwenen. Na een staakt-het-vuren zullen die langzaam weer moeten worden opgebouwd. Dat vereist kennis, visie en culturele gevoeligheid.

Wie vrede wil in Europa moet voorbij de strijdkreten en het wapengekletter kijken. Poetins elite is Europa steeds te slim af omdat zij meer kennis heeft van onze samenleving en onze zwakten, dan wij van de hunne. Ruttes spookverhalen tonen dat eens te meer.

Delen

Mail de redactie