De wederopbouw van Oekraïne na de invasie door Rusland gaat naar schatting ruim 500 miljard euro kosten, oftewel 2,8 keer het bruto binnenlands product van het land in 2024. Dat schrijft de Wereldbank in een dinsdag gepubliceerd rapport.
De publicatie komt voort uit een lopend onderzoek van onder meer de Wereldbank, de Europese Commissie, de VN en de regering van Oekraïne om de schade aan het land door de oorlog in kaart te brengen. Dit nieuwste rapport beslaat de periode vanaf de Russische inval in Oekraïne op 24 februari 2022 tot en met 31 december 2024.
13 procent van alle huizen getroffen
In die periode is voor zo’n 170 miljard euro aan „directe schade” toegebracht, schrijft de Wereldbank. 13 procent van alle huizen in het land is beschadigd of verwoest; meer dan 2,5 miljoen huishoudens hebben volgens de onderzoekers te maken met schade aan hun woningen.
Om de schade aan de huizen te herstellen, is naar schatting bijna 81 miljard euro nodig. Ook de transport- en energiesectoren zijn zwaar getroffen: herstel in die sectoren kost respectievelijk 75 en 66 miljard euro, aldus de Wereldbank.
Dinsdagochtend maakte de Oekraïense luchtmacht op Telegram bekend ’s nachts zes Russische raketten en 133 drones neer te hebben geschoten. Nog eens 79 drones werden vermoedelijk door elektronische oorlogsvoering uit de lucht gehaald. Eén drone en één raket bereikten hun doel.
Lees ook
Bij herdenking van de invasie ontbrak in Kyiv één land: de VS. ‘We zijn in Kyiv, want Oekraïne is Europa’
Liveblog Oorlog in Oekraïne
Macron en Trump bespreken Oekraïne in Oval Office, wapenstilstand mogelijk ‘binnen een aantal weken’ volgens Macron
Volodymyr Zelensky is bereid zijn positie als Oekraïense president „onmiddellijk” op te geven als dat vrede in zijn land zou betekenen. Dat zei Zelensky zondagmiddag tijdens een persconferentie in Kyiv, zo melden internationale persbureaus. „Als je wil dat dat ik mijn post verlaat, ben ik er klaar voor”, zei Zelensky en hij voegde daaraan toe dat hij het presidentschap zou inruilen voor toetreding van Oekraïne tot de NAVO.
De Oekraïense president leek in zijn toespraak tegen de Amerikaanse president Donald Trump te spreken. Zelensky wil Trump als „partner” zien, zei hij. „Ik wil echt dat het meer is dan alleen bemiddeling”, aldus Zelensky over de rol van Trump in de onderhandelingen over vrede in Oekraïne. De VS en Rusland hebben Oekraïne tot nu toe niet betrokken bij de vredesgesprekken.
‘Dictator’
Trump heeft zichzelf opgeworpen als belangrijkste bemiddelaar tussen Kyiv en Moskou. Afgelopen week leek hij vooral het narratief van Rusland over de oorlog te kiezen: Trump noemde Zelenksy een „dictator” en herhaalde Russische oorlogspropaganda dat niet Rusland maar Oekraïne de oorlog was begonnen.
De Oekraïense president kwam hierop terug in zijn toespraak zondag en zei dat hij niet beledigd was. „Alleen een dictator zou beledigd zijn door het woord dictator.” De persconferentie is op dit moment nog bezig. Zelensky zegt dat hij Trump wil ontmoeten vóór een mogelijke top tussen de Amerikaanse president en Vladimir Poetin.
Liveblog Oorlog in Oekraïne
Zelensky: ‘Bereid presidentschap op te geven voor vrede en NAVO-toetreding’
Het is menens, dat blijkt uit alles als de Franse president Emmanuel Macron maandagmiddag acht Europese regeringsleiders, twee EU-kopstukken en de baas van de NAVO begroet voor een spoedbijeenkomst over Oekraïne en de Europese defensie op het Élysée. De open plaats voor het presidentiële paleis staat vol pers uit alle hoeken van Europa. Wanneer de Britse premier Keir Starmer als eerste gast aankomt, loopt Macron de trappen af om hem de hand te schudden – volgens de presidentiële protocollen een manier om te laten zien dat het een ‘moment van exceptionele zwaarte’ is.
Terwijl de gasten het paleis binnendruppelen, fluistert een Élysée-adviseur de pers toe dat Macron eerder op de dag twintig minuten met de Amerikaanse president Donald Trump heeft gebeld. Hiermee wil het Élysée laten zien dat de spoedbijeenkomst niet ‘achter de rug’ van de Amerikanen plaatsvindt. Dat de lijnen met bondgenoot de Verenigde Staten open zijn en blijven. Ook is de toekomst van dat bondgenootschap onzeker, nu de VS duidelijk hebben gemaakt dat Europa vooralsnog geen plaats heeft aan de onderhandelingstafel voor de vredesbesprekingen over Oekraïne – de belangrijkste aanleiding voor de in alle haast opgetuigde bijeenkomst.
Bij een persconferentie na de zo’n drie uur durende bijeenkomst maakte premier Dick Schoof duidelijk dat er geen concrete afspraken zijn gemaakt. Dat kon ook niet, aldus de premier, omdat het groepje zo klein was. Wel verliet hij de bijeenkomst met „een groot gevoel van urgentie”. Uitgesproken is door de aanwezigen dat Europa méér moet doen om de veiligheid van het continent te garanderen, maar, zo benadrukte de premier, altijd „in gezamenlijkheid met Amerika”. „De boodschap is: we willen dit samen met de Amerikanen doen en we zien in dat Europa meer moet doen.”
Afschrikkingsmacht
Wát dit ‘meer’ precies betekent, is dus nog onduidelijk. Schoof had het alleen over het „legen van de laatste Europese defensieschappen” om die naar Oekraïne te sturen. Want over tal van dingen zijn de EU-lidstaten het nog altijd niet eens, van de bereidheid om Europese troepen naar Oekraïne te sturen als afschrikkingsmacht mocht de oorlog inderdaad tot een einde komen tot de noodzaak van het aangaan van gezamenlijke leningen om de defensiebudgetten omhoog te schroeven. Ook binnen het groepje dat maandag aanwezig was zijn hier grote meningsverschillen over: zo is Nederland tegenstander van het aangaan van zogenoemde eurobonds en zijn grote landen zoals Duitsland, Polen en Spanje tegen het sturen van troepen, waar Frankrijk en het VK juist welwillend tegenover staan.
Lees ook
Hoe zou een Europese troepenmacht in Oekraïne eruit kunnen zien?
Bij de „informele bijeenkomst” waren naast Macron de regeringsleiders van het Verenigd Koninkrijk en zes EU-lidstaten aanwezig: de Britse premier Keir Starmer, de Duitse kanselier Olaf Scholz, de Italiaanse premier Giorgia Meloni, de Poolse premier Donald Tusk, de Spaanse premier Pedro Sanchez, de Nederlandse premier Dick Schoof en de Deense premier Mette Frederiksen. Ook secretaris-generaal van de NAVO Mark Rutte was erbij, evenals voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en de voorzitter van de Europese Raad António Costa.
Kleinschalige opzet
Het grote gevoel van urgentie dat aan alle kanten wordt uitgestraald, komt niet uit het niets. Europa weet dat als het een rol wil spelen bij de vredesonderhandelingen, het snel duidelijk zal moeten maken wat het wil en te bieden heeft. Dat was ook het idee van de kleinschalige opzet: twintig EU-leiders ontbreken maandag – tot publiek chagrijn van sommige van hen. Zo konden de gebruikelijke ellenlange Europese vergadersessies vermeden worden. Bovendien zou de bijeenkomst zo niet in het teken staan van dwarsliggers – landen als Hongarije en Slowakije, die zich kritisch uitlaten over Russische sancties en steun aan Oekraïne – versus de rest.
Twintig EU-leiders ontbraken, tot publiek chagrijn van sommige van hen
Een diplomaat noemt het „een mix van landen die erbovenuit steken vanwege hun omvang en landen die erbovenuit steken vanwege hun betrokkenheid”. Maar dat wil niet zeggen dat er geen grote verschillen zijn tussen de wel aanwezige landen. Dat bleek afgelopen dagen, toen Meloni de toespraak in München van de Amerikaanse vicepresident JD Vance roemde terwijl die in de meeste andere EU-lidstaten als een schok kwam.
Haast geboden
De minitop was een poging de Europese neuzen dezelfde kant op te krijgen wat betreft de Europese rol tijdens de vredesonderhandelingen voor Oekraïne en de periode na een eventueel vredesakkoord. Haast is hierbij geboden, omdat de eerste gesprekken tussen Rusland en de VS over het onderwerp dinsdag al op de agenda staan. De Amerikaanse gezant voor Oekraïne is de Europese landen in München afgegaan – volgens Politico en de Financial Times met een vragenlijst in de hand – om uit te zoeken welke bijdrage zij kunnen leveren aan een eventuele afschrikkingsmacht voor Oekraïne in het geval van een staakt-het-vuren.
Dát Europa mee wil praten bij de vredesonderhandelingen is evident. De Europese landen zijn nauw betrokken bij de oorlog middels de wapenleveranties en andere steun aan de Oekraïners en de sancties tegen Rusland. En de veiligheid van andere Europese landen, vooral aan de oostflank van het continent, kan in gevaar komen als die in Oekraïne niet gegarandeerd is. „Wij zijn van mening dat er momenteel meer op het spel staat dan alleen de toekomst van dit land”, aldus een bron in het Élysée, die benadrukt dat de minitop over Oekraïne én de bredere Europese veiligheid gaat.
Lees ook
Kruispunt in de geschiedenis van het Westen: Europese leiders staan voor een duizelingwekkende taak
NAVO-baas Rutte en president Macron maakten afgelopen dagen al duidelijk dat wat hen betreft Europa met concrete stappen moet komen: „knok jezelf aan tafel”, zei Rutte over de onderhandelingsgesprekken op de veiligheidstop in München. „Trump zegt nu tegen Europa: het is aan jullie om de last te dragen. En ik zeg: het is aan ons om die last op ons te nemen”, zei Macron in een interview met de FT. Binnen het Élysée werd al aangekondigd dat Macron erop zou hameren dat „de Europeanen meer en beter moeten doen, op een coherente manier”.
Minder afhankelijk
Dat Macron het op zich nam de minitop te organiseren is geen verrassing. De Franse president hamert er al jaren op dat Europa meer moet doen aan zijn eigen defensie om minder afhankelijk te worden van de Verenigde Staten – in lijn met de traditionele Amerika-kritische houding van Frankrijk. Macron lijkt zichzelf dan ook als een natuurlijke leider te zien wat betreft deze kwestie, waarin de president voor zijn gevoel na jaren van roepen in de woestijn dan toch gelijk krijgt. En de andere EU-landen lijken dit ook te vinden: volgens Parijs was het op hun verzoek dat Macron de minitop organiseerde.
De vraag is hoe nu verder. In het Élysée wordt benadrukt dat de bijeenkomst in Parijs slechts een stap is, een vervolg op de defensietop die begin februari in Brussel plaatsvond, en dat het gesprek over Oekraïne en de Europese veiligheid op andere momenten verder gevoerd zal worden. „Wat ons betreft, gaat dit gesprek iedereen aan”, aldus de bron. „Het is vooral om praktische redenen dat we beginnen met een beperkt aantal partners.”
Het Élysée had maandagavond zelf nog geen verklaring uitgedaan over de resultaten van de noodtop.
Correctie 17 februari, 22.20 uur: in een eerdere versie van dit artikel stond dat er 21 EU-leiders ontbraken, dat moet twintig zijn. Het is hierboven aangepast.
Dat er westerse special forces aanwezig zijn in Oekraïne, is een slecht bewaard geheim. Komen daar „behalve hun gymschoenen” – zoals de Financial Times ze noemt – nu ook boots on the ground bij, om toe te zien op de handhaving van een eventueel bestand?
Dat scenario is goed denkbaar na de bijeenkomst van Europese leiders maandag in Parijs, waar zij samenkwamen om de opties te bespreken na onderhandelingen tussen de VS en Rusland over een eind aan de oorlog in Oekraïne. Want dat Europese gevechtstroepen na zo’n deal de „veiligheidsgarantie” zouden moeten leveren, staat al vast, zei de Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth vrijdag in München. Zonder Amerikaanse troepen en zonder de bescherming van artikel 5 van het NAVO-handvest. Het Verenigd Koninkrijk, Nederland en Zweden hebben al duidelijk gemaakt daartoe bereid te zijn, zij het nog zonder details te geven.
Europese troepen in Oekraïne – na de inval van Rusland in 2022 was het onbespreekbaar uit vrees voor escalatie. Toen de Franse president Macron in februari het vorig jaar toch opperde, klonk dat opnieuw: het Westen biedt hulp, Oekraïne moet het vechten zelf doen.
Lees ook
Kruispunt in de geschiedenis van het Westen: Europese leiders staan voor een duizelingwekkende taak
Maar Trumps „elektroshock” dwingt Europa nu om verantwoordelijkheid te nemen voor zijn eigen veiligheid en die van Oekraïne. Volgens Antonio Costa, voorzitter van de Europese ministerraad, ook in Parijs aanwezig, net als NAVO-chef Rutte, vragen Amerikaanse terugtrekkende bewegingen zelfs om een „nieuwe veiligheidsarchitectuur” vis à vis Moskou.
„Europa moet eindelijk hom of kuit geven”, zegt Steven Everts, directeur van het EU Instituut voor Veiligheidsstudies in Parijs. „Beslissen waartoe het bereid is voor Oekraïne.” Bijvoorbeeld om bevroren Russische tegoeden zelf, en niet alleen de rente, te gebruiken voor Oekraïne. Over maatregelen buiten de EU als geheel om, „want we kunnen niet meer hebben dat Hongarije en Slowakije het tempo bepalen”. En – „het meest sexy onderwerp én het ingewikkeldste” – wat doen we militair?
Noem het om te beginnen geen ‘vredesmacht’
Op dat vlak is ‘Parijs’ een „eerste oriëntatie”, zegt Patrick Bolder, defensie-expert bij The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). „Maar noem het om te beginnen geen ‘vredesmacht’. Het moet een robuuste krijgsmacht zijn die escalatiedominantie bezit.” Dat wil zeggen: de mogelijkheid om zo hard terug te slaan dat het Rusland om te beginnen al afschrikt van een aanval.
Volle breedte
Robuust betekent ook militaire aanwezigheid „over de volle breedte”, zegt Bolder: grondtroepen, luchtmacht, marine „en het cyberfront”, dat niet alleen in Oekraïne loopt. Minder zichtbaar, wel essentieel: logistiek, inlichtingen, verbindingen. Vooral op dat laatste vlak zijn Europese landen tot nu toe in NAVO-verband veelal afhankelijk van de VS. Die beschikken over grote transportvliegtuigen (strategic lift), vliegende brandstoftankers, satellieten en vliegtuigen voor (elektronische) spionage. De AWACS-radarvliegtuigen, die een cruciale rol spelen bij de bewaking van het luchtruim, vallen nu onder de NAVO.
Volgens Everts bestaat er op dat gebied nog onderhandelingsruimte met de VS. „Zeggen: wij leveren 40- of 50.000 militairen, wat zijn jullie dan nog bereid te doen? Dat kan wellicht juist passen in het Amerikaanse idee van een meer Europese NAVO, waarbij de VS zich op Azië kunnen richten.”
Of een deal er komt, zelfs alleen tussen Rusland en de VS, staat allerminst vast. „Poetin krijgt een gelijkspel aangeboden, maar hij wil nog steeds een overwinning”, schreef de Britse krijgshistoricus Lawrence Freedman in de Financial Times. „Kan hij via onderhandelingen bereiken wat hem op het slagveld nog niet is gelukt?”
Roulerende eenheden
Inmiddels circuleren onder militair analisten allerlei lichte en zwaardere scenario’s, waaronder het model van KFOR, de huidige stabilisatiemissie in Kosovo die sinds 1999 actief is en grotendeels uit roulerende Europese eenheden bestaat, maar wel onder NAVO-auspiciën werkt.
Wat niet zal gebeuren: Europese troepen die zich langs een bestandslijn – de facto het huidige front van 1.400 kilometer lengte – ingraven. Wel is denkbaar om mobiele gepantserde eenheden in midden- en west-Oekraïne te stationeren. Dat zou Oekraïners „vrijspelen” voor „hete zones”, zegt Bolder, met Europese eenheden als achtervanger.
Luchtverdediging – tegen vliegtuigen, drones en raketten – is essentieel. Volgens Bolder is het instellen van een no-flyzone daarom een optie. Die kan onder meer worden afgedwongen met de F-35, waarover verscheiden Europese landen nu beschikken, waaronder Nederland.
Lees ook
Britten hopen dat Trump beter naar hen luistert dan naar de EU
De Britse Telegraph suggereert ten slotte dat Europese troepen „in een laatste optie” ook de verdediging van Kyiv op zich zouden kunnen nemen. Of – aan de lichtere kant van het spectrum – hun trainingen van Oekraïense militairen naar Oekraïne zelf kunnen verplaatsen.
Papieren werkelijkheid
Wie de staatjes van Europese ministeries van Defensie langsloopt, ziet een keur aan lichtere en zwaardere eenheden die met uiteenlopende reactietijden kunnen worden ingezet. Die gevechtseenheden, merendeels brigades met een omvang tot 5.000 militairen, vallen nu meestal onder de NAVO. Om ze in te zetten is het een voorwaarde dat ze van NAVO-infrastructuur en bevelvoering gebruik blijven maken.
En het is deels papieren werkelijkheid. Zo heeft de snel-inzetbare Nederlandse 43ste Gemechaniseerde Brigade, onderdeel van het Duits-Nederlandse 1ste Legerkorps, geen drie maar slechts twee bataljons pantserinfanterie (in gevechtsvoertuigen). Dat patroon, door personeelstekort en jaren van krimp en bezuiniging, herhaalt zich overal in Europa.
„Om eerlijk te zijn hebben we op dit moment niet de aantallen en het materieel om voor langere tijd een grote troepenmacht op de grond te zetten”, zei de Britse oud-generaal Lord Dannatt dit weekend tegen de BBC. „Als [premier] Starmer dat wil, prima, het Britse leger zal altijd zijn verantwoordelijkheid nemen, maar daar gáán we weer.” Tot 2009 was Dannatt stafchef van de Britse landstrijdkrachten, die in een Oekraïne-scenario schaarse tanks moeten leveren.
Aantallen Europese soldaten op missie zijn bovendien bedrieglijk. In werkelijkheid heb je in totaal drie keer meer personeel nodig, zegt HCSS-expert Bolder. „Na een paar maanden moet je eenheden rouleren. De actieve eenheid gaat eerst recuperen, en daarna een periode ‘opwerken¹’ voor nieuwe actieve dienst.”
Voor het Verenigd Koninkrijk is een „unieke rol” weggelegd rond de onderhandelingen over het beëindigen van de oorlog in Oekraïne. Het land kan een „brugfunctie” vervullen tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten. En de Britten zijn „klaar om een leidende rol te spelen in het versneld organiseren van veiligheidsgaranties voor Oekraïne”.
Aan het woord is premier Keir Starmer, maandag in een ingezonden stuk in het Britse conservatieve dagblad The Daily Telegraph. In aanloop naar de ingelaste top met Europese regeringsleiders zag Starmer zijn kans schoon om te laten zien dat zijn regering klaar staat om in het gat te stappen dat de VS achterlaten, nu duidelijk is dat Europa’s veiligheid geen prioriteit is voor de Amerikaanse president Donald Trump.
Om het goede voorbeeld te geven maakte Starmer ook bekend dat het VK bereid is om militairen naar Oekraïne te sturen, als dat komende maanden nodig blijkt. En riep hij andere Europese landen op om hun uitgaven aan defensie te verhogen: „We hebben daar al te lang over gepraat – en president Trump heeft gelijk als hij eist dat we ermee opschieten.” De premier brengt volgende week als eerste Europese regeringsleider een bezoek aan Trump in Washington en Starmer hoopt dat hij daar de belangen van heel Europa kan behartigen.
Lees ook
Kruispunt in de geschiedenis van het Westen: Europese leiders staan voor een duizelingwekkende taak
Binnen het VK is veel discussie over de beroerde staat waarin de Britse strijdkrachten zich bevinden. Uitgaven aan defensie daalden de afgelopen decennia, net als in de meeste Europese landen. Geregeld berichten Britse media over problemen met personeel en materieel. Zo gaf het ministerie van Defensie 1,4 miljard pond (omgerekend 1,66 miljard euro) uit aan tientallen drones die niet blijken te werken in slecht weer. En de invoering van een nieuw communicatiesysteem voor aan het front (kosten: 3,2 miljard pond) loopt jaren achter door problemen met aanbestedingen.
Afschrikwekkend effect
Een onderzoekscommissie van het Hogerhuis stelde vorig jaar vast dat het Britse leger „de veerkracht en onderlinge samenhang mist die nodig zijn om een afschrikwekkend effect te behouden en effectief te reageren op een langdurige, intensieve oorlogsvoering”. Iets vergelijkbaars zei Richard Dannatt, een voormalige stafchef van de Britse landstrijdkrachten, tegen de BBC: „Om eerlijk te zijn hebben we op dit moment niet de aantallen en het materieel om voor langere tijd een grote troepenmacht op de grond te zetten.” Hij steunde Starmers bereidheid om het leger in te zetten, maar „natuurlijk heeft het juiste doen een prijs”.
Binnen het VK is veel discussie over de beroerde staat waarin de Britse strijdkrachten zich bevinden
Ondanks al die gebreken is het Britse leger nog steeds één van de sterkste van Europa en haalt het wereldwijd de top tien. Het VK heeft een bescheiden nucleair arsenaal dat, in tegenstelling tot de kernwapens van Frankrijk, ook voor NAVO-landen gebruikt kan worden. De Britten gaven vorig jaar 2,33 procent van hun bruto binnenlands product uit aan defensie. Labour wil dat verder laten stijgen naar 2,5 procent, al is nog niet besloten per wanneer dat moet gebeuren. En het is nog ver onder de 5 procent die de Verenigde Staten graag zouden zien. Het VK heeft ook apart budget voor Oekraïne uitgetrokken: tot 2030 is jaarlijks 3 miljard pond (omgerekend 3,6 miljard euro) steun gegarandeerd.
Een Oekraïense soldaat neemt deel aan een simulatietraining, georganiseerd door de Britse strijdkrachten als onderdeel van het Interflex-programma, in het zuiden van Engeland.Foto Justin Tallis/AFP
Daar bovenop extra geld vinden is voor Labour een serieus probleem. De Britse economie draait matig en dus kan de regering niet rekenen op extra belastinginkomsten door economische groei. Minister van Financiën Rachel Reeves wil vasthouden aan haar begrotingsregels én aan haar verkiezingsbelofte om bepaalde belastingen niet te verhogen. Extra miljarden voor Defensie zouden dan neerkomen op snijden in andere overheidsuitgaven, terwijl voor het verbeteren van publieke voorzieningen als de gezondheidszorg en het bouwen van nieuwe huizen ook geld nodig is.
De partijtop van Labour gelooft dat premier Starmer een betere uitgangspositie heeft om bij president Trump iets gedaan te krijgen dan regeringsleiders van binnen de Europese Unie. De EU is één van Trumps doelwitten als het om internationale handel gaat en de president heeft aangekondigd dat hij alle importtarieven wederkerig wil maken. De Europese Commissie zei vorige week daar „snel en ferm” op te zullen reageren, zoals ze dat ook al zei over de importheffingen van 25 procent op staal en aluminium die half maart ingaan.
Geen handelstekort
Het VK kiest voor een andere, meer verzoenende strategie en besloot bijvoorbeeld om geen tegenmaatregelen aan te kondigen rond die importtarieven voor staal. Starmer zou Trump ervan willen proberen te overtuigen een uitzondering voor het VK te maken. Amerika importeert vooral gespecialiseerd staal uit het VK, dat het land nodig heeft voor de defensie-industrie, vooral de marine.
Wat Labour hierbij kan helpen is dat de handel tussen de VS en het VK, tenminste wat goederen betreft, min of meer in balans is. Britse statistieken laten zien dat het VK meer producten uitvoert, maar Amerikaanse data laten juist zien dat de VS meer exporteren. Dat laatste gegeven proberen de Britten nu in hun voordeel te gebruiken. „Ze zien ons in een ander licht dan China of de EU. Dat betekent niet dat het makkelijk wordt, maar de relatie is anders”, zei de Britse minister van Handel Jonathan Reynolds afgelopen weekend tegen de BBC.
Tot nu toe is Trump redelijk positief over Starmer en hij voorspelde dat de twee een „goed en vriendelijk overleg” zullen hebben. De vraag is hoeveel die goede verhoudingen uitmaken voor de voorwaarden van een vredesakkoord in Oekraïne. Een plekje aan de onderhandelingstafel met Rusland bemachtigt Europa er niet meer mee, maar Starmer heeft wel een unieke kans om de Europese belangen en plannen onder Trumps aandacht te brengen.
Lees ook
Hoe zou een Europese troepenmacht in Oekraïne eruit kunnen zien?
Drie Amerikanen zijn maandag in de Saoedische hoofdstad Riad aangekomen om met Russen te spreken over een eind aan de oorlog in Oekraïne. Samen met Steve Witkoff, die eerder als speciale gezant voor het Midden-Oosten een doorbraak bewerkstelligde bij het staakt-het-vuren tussen Israël en Hamas, gaan minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio en Nationaal Veiligheidsadviseur Michael Waltz in gesprek met de Russische minister van Buitenlandse Zagen Sergej Lavrov en Poetin-topadviseur Joeri Oesjakov.
Rubio is met zijn veertien jaren dienst als senator voor Florida de meest ervaren politicus. Tot en met de verkiezingen van 2016, toen hij zelf een gooi deed naar het presidentschap, was hij een doorsnee Republikeinse havik. In een portret bij zijn benoeming tot Buitenlandminister schreef NRC: „Zolang er geen Amerikaanse soldaten worden uitgezonden, is Rubio nog altijd een ‘havik’ en voor verregaande inmenging met internationale conflicten.”
In datzelfde portret werd een NBC-interview met Rubio aangehaald, waarin hij zei: „Ik zou me prettig voelen bij een deal die een einde maakt aan deze vijandelijkheden en die volgens mij gunstig is voor Oekraïne. Wat betekent dat ze hun eigen soevereiniteit houden, dat ze geen satellietstaat of marionettenstaat worden die constant gegijzeld wordt door de Russen.”
‘Vorm van terugbetaling’
Dat komt in de buurt van wat Michael Waltz zondag bij Fox News zei over de Amerikaanse uitgangspunten voor het beëindigen van de gevechten tussen Rusland en Oekraïne. In de eerste plaats moet een vredesovereenkomst een „permanent einde” aan de oorlog maken. Verder onderstreepte hij dat de Amerikanen recht hebben op een „vorm van terugbetaling” voor alle steun die de afgelopen jaren aan Oekraïne is geleverd.
Die economische blik op bondgenootschappen heeft Waltz, een voormalige commando die werd uitgezonden naar onder meer Afghanistan en het Midden-Oosten, gemeen met zijn baas president Trump en ook Keith Kellogg. Die speciale gezant voor Rusland en Oekraïne is niet in Riad, maar reist deze week door Europa. Hij zou donderdag in Kyiv de Oekraïense president Zelensky ontmoeten.
Zowel Waltz als Kellogg is verbonden aan de rechtse denktank America First Policy Institute. Ze schreven ieder een hoofdstuk in het vorig jaar verschenen boek An America First Approach to US security. Kellogg noemt Rusland daarin nauwelijks en waar hij over het conflict schrijft, doet hij dat vanuit puur economische termen: als een onevenredig hoge Amerikaanse investering ten opzichte van de Europese steun.
Waltz beschrijft in zijn hoofdstuk oorlog als een middel om een politiek doel te bereiken. En vanuit het principe van America First – ontleend aan Trumps regeringsmotto – moet dat politieke doel economisch voordeel voor de VS opleveren. Waltz voert de oorzaak van de invasie terug op de zwakte van Trumps voorganger Joe Biden. Diens chaotische terugtrekking van militairen uit Afghanistan gaf Rusland, en op de achtergrond China, het idee dat de VS kwetsbaar waren.
Met Witkoff – die niet zozeer is gestuurd omdat hij Midden-Oosten gezant is, maar eerder om zijn aandeel in de besprekingen met de Israëlische premier Netanyahu – zit ook al iemand met vooral een transactionele blik aan tafel. Witkoff is een New Yorkse vastgoedhandelaar, die als zakenman in de buurt van projectontwikkelaar Trump hoopte te komen. In een portret in NRC werden vrienden aangehaald die hem aardig en slim noemen, en zeggen dat hij „geen bloed op de vloer hoeft te zien” voordat hij een overeenkomst sluit met zijn tegenstander in onderhandelingen.
Liveblog Oorlog in Oekraïne
Rusland stuurt buitenlandminister Lavrov en topadviseur Oesjakov naar gesprekken met VS
„Make NATO great again”. Voor Pete Hegseth betekent die slogan: hogere defensie-uitgaven in Europa en meer Europese verantwoordelijkheid voor de verdediging van het continent. De Verenigde Staten kunnen er nu eenmaal niet overal en altijd voor iedereen zijn, zei hij donderdag.
Daags nadat de Amerikaanse minister van Defensie Europa in rep en roer had gebracht, betuigde hij steun aan de NAVO en verdedigde hij met bravoure zijn baas, „de beste onderhandelaar op de planeet”, president Trump.
Europese politici waren voorbereid op een venijnige discussie over geld met de nieuwe Amerikaanse regering, maar de snelle start van de onderhandelingen met Rusland over Oekraïne kwam als een onaangename verrassing. Ze reageerden met verbijstering op het feit dat de VS meteen al openlijk concessies hadden gedaan: geen NAVO-lidmaatschap als onderdeel van een akkoord, niet terug naar de grenzen van voor 2014.
Plek aan tafel
Voor de ogen van de Europeanen ontvouwde zich afgelopen dagen een scenario waarvoor ze lang hadden gevreesd: de belangrijkste beslissingen over de veiligheid van Europa worden over hun hoofden heen genomen door machtige mannen in Washington en Rusland en zonder voldoende acht te slaan op de belangen van Oekraïne. Ze eisten dan ook een plek aan tafel.
Helemaal als een verrassing kwam het veelbesproken telefoontje van Trump en Poetin, waarin de twee tot onderhandelingen besloten, overigens niet. NAVO-chef Rutte wist dat het stond te gebeuren, maar zei op een persconferentie dat hij niet was geïnformeerd over de details.
De Duitse minister van Defensie Boris Pistorius noemde het donderdag heel beschaafd „spijtig” dat al concessies waren gedaan voordat de onderhandelingen goed en wel waren begonnen. EU-buitenlandchef Kaja Kallas koos scherpere woorden: „Waarom geven we hen alles wat zij willen, nog voordat onderhandelingen zijn begonnen. Dat is appeasement en dat heeft nog nooit gewerkt.”
Hegseth liet die kritiek niet zomaar passeren. Het is een vorm van „goedkope politiek om te zeggen: o, we hebben alle kaarten van de onderhandelingstafel weggeven door te realiteit op het slagveld te onderkennen.”
Lees ook
Trump en Hegseth veranderen het speelveld in Oekraïne drastisch: vier perspectieven op de nieuwe werkelijkheid
Hij gaf donderdag de verzekering dat een begin van onderhandelingen niet betekent dat de VS Oekraïne laten vallen. Er is volgens hem geen sprake van „verraad”. Hij onderstreept dat er geen ander land is dat Oekraïne met zoveel wapens en geld gesteund heeft als de Verenigde Staten. Maar nu is het tijd voor „vrede door onderhandelingen”.
Volgens Hegseth zullen noch Rusland, noch Oekraïne alles krijgen wat ze willen. Trump zelf zei dat het best mogelijk is dat Oekraïne iets van het verloren grondgebied zal terugkrijgen, al wees hij er óók op dat Rusland het had veroverd tegen hoge kosten. Hegseth deed het op een persconferentie voorkomen alsof nog veel open ligt als het gaat om de Amerikaanse uitgangspositie. Hij had slechts „realistische” inschattingen gemaakt, maar dat betekende niet dat de handen van Trump aan de onderhandelingstafel gebonden zijn.
Enorm tumult
President Zelensky waarschuwde donderdag westerse leiders dat ze Poetin niet zomaar moeten geloven als hij claimt bereid te zijn de oorlog te beëindigen. Ook onderstreepte hij nog eens dat onderhandelingen alleen gevoerd kunnen worden als Oekraïne, Europa en de VS het eens zijn over de uitgangspunten.
Lees ook
München 1938, München 2025: in Europa worden oude trauma’s opgerakeld
Te midden van enorm tumult in de Atlantische verhoudingen wees ook Rutte erop dat het belangrijk is dat Poetin begrijpt dat het Westen „vereend” is als het gaat om onderhandelingen. Hij vatte het NAVO-overleg van de afgelopen dagen opmerkelijk goedgemutst samen: „Alle bondgenoten en Oekraïne zijn vereend in hun verlangen naar vrede in Oekraïne. We zijn het er allemaal over eens dat dat we Oekraïne in de best denkbare uitgangspositie moeten brengen voor onderhandelingen. We hebben een duurzame en blijvende vrede nodig. We kunnen president Poetin niet laten winnen. Kortom, we hadden uitstekende discussies over het belangrijke werk dat op ons wacht.”
Vanaf deze vrijdag ontmoeten leiders uit Europa, Oekraïne en de VS elkaar op de jaarlijkse Veiligheidsconferentie in München. Dan moet blijken hoe hecht dat atlantisch bondgenootschap eigenlijk nog is.
Als het aan president Donald Trump en zijn defensieminister Pete Hegseth ligt, mag Oekraïne geen lid worden van de NAVO en krijgt het land geen Amerikaanse veiligheidsgaranties. Rusland hoeft geen gebieden af te staan die Moskou de afgelopen elf jaar heeft bezet en geannexeerd – zo’n 20 procent van het Oekraïense grondgebied. Geen spoor van eventuele Russische herstelbetalingen voor de enorme ravage die de Russen de afgelopen jaren in hun buurland hebben aangericht – zowel materieel als immaterieel. Tegelijkertijd willen de VS het voortouw nemen in onderhandelingen met Rusland over een einde aan de oorlog.
Wat betekent dit voor de betrokken partijen? Heeft Oekraïne nog opties? Is dit precies wat Poetin wil? Wat kan Europa nog? En hoe gaat het Amerikaanse plan er concreet uitzien?
Verwoeste gebouwen na een Russische raketaanval op Kyiv, 12 februari. Foto Tetiana Dzhafarova/AFP
Oekraïne
Niemand kan Oekraïne dwingen om de strijd tegen agressor Rusland te staken
De „onderhandelingen” tussen Donald Trump en Vladimir Poetin over een mogelijk einde van de Russische oorlog tegen Oekraïne zijn begonnen, zo kreeg president Volodymyr Zelensky woensdag te horen. Na een gesprek van anderhalf uur met Poetin meldde Trump zich telefonisch in Kyiv. Trump had zojuist bijna alles weggegeven waarover met Poetin, de agressor in deze oorlog, onderhandeld had kunnen worden over een duurzame vredesovereenkomst.
Temidden van al dat geopolitieke geweld wordt weleens vergeten dat Oekraïne uiteindelijk zal moeten instemmen met een akkoord, wat Trump en Poetin ook bekokstoven. „Trump kan de Oekraïners niet dwingen te stoppen met vechten”, zei de vooraanstaande Amerikaanse historicus en Oost-Europa-expert Timothy Snyder eind januari in een interview met NRC. „De Oekraïners beslissen uiteindelijk zelf of ze willen stoppen.”
De bijna veertig miljoen Oekraïners hebben de afgelopen jaren vooral meegekregen – en aan den lijve ondervonden – dat Poetin erop uit is hun land van de kaart te vegen in een bloedige, verwoestende oorlog. De Russische president heeft herhaaldelijk gezegd dat Oekraïne in zijn ogen geen recht van bestaan heeft.
De kans lijkt dan ook klein dat Zelensky zal instemmen met een bestand waarbij voorbij wordt gegaan aan de belangen van Oekraïne zelf. Als Moskou geen prijs hoeft te betalen voor zijn agressie jegens Oekraïne vreest Kyiv dat Poetin een staakt-het-vuren zal gebruiken om zijn gehavende Russische krijgsmacht opnieuw op te bouwen en het land in hoog tempo te herbewapenen.
Poetin heeft de Russische economie in enkele jaren volledig omgevormd tot een oorlogseconomie. De grote vraag in Kyiv is dus: wie garandeert Oekraïne dat Poetin met een opgelapt leger over drie of vijf jaar niet een nieuwe poging onderneemt om de rest van het land te veroveren?
Zelensky verklaarde dat zijn land „geen enkele overeenkomst” zal accepteren waarbij Oekraïne niet betrokken is
Dat is de reden dat Zelensky voor welke overeenkomst dan ook keiharde veiligheidsgaranties eist van landen die in staat zijn om nieuwe Russische agressie te beteugelen – zoals de Verenigde Staten – en Oekraïne te vrijwaren van een volgende Russische invasie.
De geschiedenis heeft immers geleerd dat het woord van Poetin geen waarde heeft: Rusland heeft de afgelopen jaren talloze beloften en verdragen geschonden, en begon oorlogen tegen meerdere buurlanden die onderdeel waren geweest van de Sovjet-Unie.
In Kyiv ligt nog vers in het geheugen dat de Oekraïense regering dertig jaar geleden akkoord ging met de ontmanteling van zijn nucleaire arsenaal omdat onder meer Washington én Moskou garant stonden voor de onafhankelijkheid en de territoriale integriteit van Oekraïne. Toen Kyiv die stap in het duister zette was Oekraïne in omvang de derde kernmacht ter wereld.
Om de overlevingskansen van Oekraïne als soevereine staat te vergroten kan het weleens in Oekraïens belang zijn om door te vechten tegen een verzwakt Rusland, in plaats van in te stemmen met een onzekere of slechte deal die het voortbestaan van Oekraïne op langere termijn bedreigt. De Oekraïense strijdkrachten zouden met de huidige Amerikaanse wapenvoorraden nog een deel van 2025 kunnen uitzingen. Daarna zouden de Europese bondgenoten kunnen inspringen om nieuwe Amerikaans wapens en munitie te kopen voor Oekraïne, precies zoals Trump het graag ziet.
In reactie op de uitlatingen van Trump en Hegseth hield president Zelensky zijn kaarten voor de borst en reageerde op het oog kalm op de ontwikkelingen. In een verklaring op Telegram bedankte hij Trump „voor zijn belangstelling” in wat de VS en Oekraïne „samen kunnen bereiken”. De dag erna was hij stelliger. Hij verklaarde dat zijn land „geen enkele overeenkomst” zal accepteren waarbij Oekraïne niet betrokken is.
Rob Schoof
Russische kranten openen met het recente telefoongesprek tussen de Russische president Vladimir Poetin en de Amerikaanse president Donald Trump. Foto Maxim Shemetov/Reuters
Rusland
Voor Poetin staat meer op het spel dan binnenslepen van bezette gebieden in Oekraïne
Vladimir Poetin kon woensdagavond niet anders dan tevreden achteroverleunen bij de woorden van Trump, die in rap tempo de belangrijkste Russische eisen leek in te willigen, nog voor zelfs maar een datum voor onderhandelingen was geprikt. Russische staatsmedia deden dat ook. Triomfantelijk en zonder de gebruikelijke spin brachten zij hun kijkers woorden over van de Amerikaanse president en zoomden in op de ‘paniek’ bij Oekraïne en zijn Europese bondgenoten. „Trump zaagt de westerse wereld doormidden”, klonk het woensdag in de talkshow van propagandist Jevgeni Popov. „[Trump] pakt ons brood en boter af, wíj wilden de westerse wereld aan stukken snijden. Laten we kijken of hij zijn tanden breekt.”
Kort na Trumps persconferentie publiceerde het Kremlin een korte verklaring, waarin stond dat volgens Poetin een langetermijnoplossing via onderhandelingen mogelijk is, maar dat de „onderliggende oorzaken van het conflict” moeten worden aangepakt. En daar zit de angel. De doelstellingen die Poetin formuleerde bij het begin van de grootschalige invasie in 2022, zijn in wezen nooit veranderd. Die behelzen de voor Oekraïne en Europa even onbegrijpelijke als onacceptabele eisen van ‘demilitarisatie’, ‘denazificatie’ en een ‘neutraal’ Oekraïne, buiten de NAVO. Bovendien eist Poetin het vertrek van Zelensky.
Ook via andere kanalen klonk terughoudendheid. „Er staan veel onderwerpen op de agenda. Maar het is nog te vroeg om over data te praten, het werk begint pas deze dagen”, zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov. Niettemin liet hij weten dat ook Rusland bezig is een onderhandelingsteam te formeren. De samenstelling van dat team wordt bekend „zodra de president de noodzakelijke beslissingen heeft genomen”, aldus Peskov.
Voor Poetin en zijn entourage staat politiek lijfsbehoud voorop
De keuze voor Saoedi-Arabië als onderhandelingsplek ligt voor Moskou voor de hand. De Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman was volgens een anonieme bron van persbureau Reuters eveneens betrokken bij de onderhandelingen over de uitruil van de Amerikaanse docent Marc Fogel en de Russische cybercrimineel Aleksandr Vinnik, die deze week vrijkwamen. Van Russische zijde was het hoofd van het Russische staatsinvesteringsfonds RDIF, Kirill Dmitriëv, betrokken bij de ruil. Volgens Russische media is het daarom zeer goed mogelijk dat Dmitriëv ook de onderhandelingen aangaande Oekraïne zal leiden.
Trumps gezant Steve Witkoff, die voor de uitwisseling deze week in Moskou was, sprak tegen CNN lovende woorden over Dmitriëv: „Er is een gentleman die Kirill heet, hij heeft veel gedaan. Hij heeft de twee kanten bij elkaar gebracht.” Het Russische persbureau Ria Novosti schreef dat Saoedi-Arabië voor de hand ligt, omdat „Oekraïne slechts een van de gespreksonderwerpen is tussen Amerika en de VS”, naast onderhandelingen over het Midden-Oosten.
De vraag is met welke (langetermijn) doelen Rusland naar de onderhandelingstafel komt. Russische analisten waarschuwen dat er voor Poetin veel meer op het spel staat dan ‘alleen’ erkenning van de reeds geannexeerde gebiedsdelen in Oekraïne, waarvoor Moskou de afgelopen drie jaar vele tienduizenden soldaten heeft opgeofferd. „Voor Poetin en zijn entourage staat politiek lijfsbehoud voorop”, zo waarschuwde de Russische oud-diplomaat Boris Bondarev woensdag in een opiniestuk in The Moscow Times. „Nu het binnenlandse verzet met succes is onderdrukt, ziet het Kremlin het Westen, de VS voorop, als grootste bedreiging voor zijn voortbestaan.” Poetins inzet is een opdeling van de wereld naar invloedssferen. Het is de vraag of Trump die hem wil geven.
Eva Cukier
Lees ook
‘Wil Poetin wat Trump wil? En wat betekent dat voor Oekraïne?’
De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock spreekt met de vicevoorzitter van de Europese Commissie Kaja Kallas, terwijl de Poolse minister van Buitenlandse Zaken Radoslaw Sikorski, Europees commissaris voor Defensie en Ruimtevaart Andrius Kubilius, de Spaanse minister van Buitenlandse Zaken Jose Manuel Albares en de Italiaanse ondersecretaris van staat voor Buitenlandse Zaken Maria Tripodi met elkaar praten tijdens uitgebreide Weimar-gesprekken over Oekraïne in Parijs. Foto Christophe Petit Tesson/AFP
Europese Unie
Trumps strategie blaast Europa als een ijzige wind in het gezicht
„Als je in het geopolitieke spel niet aan tafel zit, sta je op het menu.” Die waarschuwende woorden kregen de Europese regeringsleiders vorig jaar mee bij het vertrek van Josep Borrell als buitenlandchef van de Europese Unie. Exact dit angstscenario zien ze nu in de Europese hoofdsteden bewaarheid worden: als je niet mee besluit, wordt er over jou besloten.
De aankondiging dat de Verenigde Staten hun betrokkenheid bij de oorlog in Oekraïne drastisch willen terugschroeven, en tegelijkertijd het voortouw willen nemen in onderhandelingen met Rusland over een einde aan de oorlog, blaast Europa als een ijzige wind in het gezicht. Dat het continent in het eindspel van de oorlog zo bruut aan de kant is geschoven, is een schokgolf.
De eerste reactie kwam niet van kopstukken als Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, of Antonio Costa, de president van de Europese Raad, maar van een los verbond van Europese landen dat woensdag toevallig bijeenkwam over Oekraïne. „Een rechtvaardige en blijvende vrede in Oekraïne is een noodzakelijke voorwaarde voor de trans-Atlantische veiligheid”, zo klinkt het in de verklaring die Frankrijk, Duitsland, Polen, Italië, Spanje en het VK dinsdagnacht uitbrachten met Kaja Kallas, Borrells opvolger als Europese buitenlandchef.
Een eensluidend EU-antwoord bleef in het eerste etmaal na de Amerikaanse klaroenstoot uit. Sterker: de Hongaarse premier Viktor Orbán, al jaren een dwarsligger in het Europese overleg over Oekraïne, betitelde de verklaring van het zestal (waaronder het VK, geen EU-lid) woensdag als „waardeloos” en „droevig”. Costa kwam pas donderdagmiddag met een reactie. Ook hij benadrukte dat Oekraïne en de EU mee moeten praten.
Natuurlijk, leidende figuren als Borrell hadden het met hun tafelschikking in de eerste plaats over Oekraïne. „Niet praten over Oekraïne zonder Oekraïne”, is al drie jaar het Europese mantra als het gaat om vredesonderhandelingen. Maar de diplomaten en politici die het voor Oekraïne opnamen, wisten dat de EU evengoed afhankelijk is van de Amerikaanse veiligheidsparaplu. Ook zij dreigden op het menu te belanden.
De VS proberen niet alleen het lot van Oekraïne, maar ook de plek van de Europeanen te bepalen: niet aan de vergadertafel, wel langs de bestandslijn
Het gevolg is dat de VS niet alleen het lot van Oekraïne maar ook de plek van de Europeanen proberen te bepalen: niet aan de vergadertafel, wel langs de bestandslijn. De Amerikaanse defensieminister Pete Hegseth maakte woensdag na zijn aankomst in Brussel duidelijk dat een internationale troepenmacht nodig is om een bevroren frontlijn te bewaken. Hij zei er meteen bij dat de VS zelf geen soldaten naar zo’n vredesmissie zouden sturen. Dat was iets voor Europa.
Toen de Franse president Emmanuel Macron eerder opperde om Europese soldaten naar Oekraïne te sturen, werd hij subiet teruggefloten door andere Europese leiders. Een vredesmissie zou volgens schattingen zeker 40.000 militairen nodig hebben. Hegseth suggereerde daarnaast ook nog eens dat de Europeanen het overgrote deel de rekening voor de wederopbouw mogen betalen. Veel Europese leiders hebben geen idee hoe ze dat thuis kunnen verkopen. De Wereldbank becijferde een jaar geleden dat de wederopbouw meer dan 450 miljard euro gaat kosten.
Wat kan Europa nog? Als Trump een akkoord bereikt met de Russische president Vladimir Poetin, zoals hij zegt te willen, en Europa vervolgens zijn eisen oplegt, staat het de EU technisch gezien vrij om ‘nee’ te zeggen tegen de uitkomst. Maar Amerika gaat wel over zijn eigen betrokkenheid en als die wegvalt, krijgt Europa het bijzonder moeilijk. Afgelopen herfst hadden de landen in de EU circa 240 miljard euro aan Oekraïne toegezegd, de VS 120 miljard.
De frustratie over het solistische optreden van Trump en Hegseth is groot. Niet zozeer de terugtrekking zelf, die te verwachten viel. Groter is de ergernis dat Trump al bij voorbaat concessies heeft gedaan – een streep door de Amerikaanse steun, het teruggeven van Oekraïens grondgebied – die inzet van de onderhandelingen hadden kunnen zijn.
En misschien nog frustrerender: dat de Europese politici zich maar al te bewust zijn dat ze op dit moment niet eensgezind en sterk genoeg zijn om Trumps wil naast zich neer te leggen.
Rik Rutten
De Ameirkaanse minister Pete Hegseth op het hoofdkwartier van de NAVO in Brussel. Foto Geert Vanden Wijngaert/AP
Verenigde Staten
Een gedetailleerd vredesplan laat op zich wachten
Hoewel de regering-Trump woensdag onverbloemd duidelijk heeft gemaakt dat hij de Russische oorlog tegen Oekraïne zo snel mogelijk wil beïndigen, blijft het gissen hoe dat eruit gaat zien. Tijdens de campagne beloofde Donald Trump de vrede „in één dag” te kunnen afdwingen zonder veel details te geven. En ook nu hij in het Witte Huis zit, houdt hij het vaag. Vorige week zei Trump nog dat het „vechten simpelweg moet stoppen”, omdat bij „de slachtpartijen op de prachtige landbouwakkers van Oekraïne” nu „aan beide zijdes levens van jonge mensen absoluut vernietigd worden”.
Concretere aanwijzingen zullen mogelijk komen van Keith Kellogg, zodra hij deze donderdag in Europa landt voor een negendaagse tournee langs München, Brussel, Kyiv en Parijs. De tachtigjarige oud-generaal is door Donald Trump aangewezen als ‘speciale presidentiële gezant voor Oekraïne en Rusland’.
Nadat hij onder Trump-I al diende in de Nationale Veiligheidsraad, werkte Kellogg de afgelopen jaren voor de trumpistische denktank America First Policy Institute. Daar schreef hij tientallen analyses en opiniestukken waarin hij het Oekraïne-beleid van de vorige president Biden kraakte. De belofte om Kyiv „zolang als nodig is” noemde hij „geen strategie, maar een hoop gebaseerd op emotie”.
Alleen bevriezing van het conflict, zoals tussen de Korea’s of op Cyprus, zou realistisch zijn. Oekraïne vormt immers geen „cruciaal veiligheidsbelang” voor de VS, terwijl het conflict Washington nu wel afleidt van de veel grotere geopolitieke rivaal China.
Door expliciet uit te spreken dat Oekraïne grondgebied zal moeten inleveren, geeft Trump het ‘strength’-gedeelte van Reagans ‘peace through strength’ al bij voorbaat op
Een ‘gewapende vrede’ tussen Oekraïne en Rusland zou gehandhaafd moeten worden door een hoofdzakelijk Europese troepenmacht, zonder Amerikaanse rol. Europa mag uiteraard wel wapentuig blijven inslaan bij Amerikaanse wapenindustrie, die de afgelopen jaren al sterk heeft geprofiteerd van alle westerse militaire steun aan Oekraïne.
Trump leende tijdens de campagne regelmatig Reagans beroemde frase van ‘peace through strength’, ofwel vrede stichten door het uitoefenen van Amerikaanse kracht. Woensdag stelde zijn minister van Defensie dat Oekraïne grondgebied zal moeten inleveren. Op zich zei Pete Hegseth hiermee wat in Washington ook niet-trumpistische buitenlandexperts al enige tijd erkennen. Maar door het expliciet uit te spreken, geeft Trump het ‘strength’-gedeelte van Reagans les al bij voorbaat op.
Dit terwijl duidelijk is dat er forse Amerikaanse dwang nodig zal zijn om de strijdende partijen aan de onderhandelingstafel te krijgen. Zelensky zou gedreigd moeten worden dat de VS hun hulp staken, waardoor hij nu echt eens nieuwe verkiezingen moet uitschrijven, voorzag Kellogg eerder. Poetin zou te horen moeten krijgen, dat de militaire steun aan Kyiv desnoods wordt opgevoerd tot een niveau „waarop ze alles hebben om jullie te velde te doden”.
Kellogg temperde in bilaterale gesprekken met Europese diplomaten de verwachtingen over een concreter vredesplan. Hij bleek woensdag verrassend genoeg ook niet opgenomen in het onderhandelingsteam dat Trump naar Moskou wil sturen: buitenlandminister Rubio, CIA-baas Ratcliffe, veiligheidsadviseur Waltz en vastgoedondernemer en Midden-Oosten-gezant Witkoff.
Die laatste speelde in Bidens nadagen al een rol bij de totstandkoming van het bestand tussen Hamas en Israël. Deze week was Witkoff al in Moskou om de gevangen Amerikaan docent Marc Fogel uit te ruilen tegen een in de VS gedetineerde cryptocrimineel. Dat Witkoff goede connecties heeft in het Midden-Oosten zou er op kunnen wijzen dat Trump eerder die regio ziet als de plaats waar Oekraïne en Rusland aan tafel kunnen worden gedwongen dan het continent waar hun oorlog woedt.
Soms liggen de historische parallellen zó voor het oprapen dat het erop lijkt dat Kleio, de muze van de geschiedenis, het allemaal precies zo gepland heeft. Want in welke stad vindt deze week een conferentie plaats waar belangrijke gesprekken worden gevoerd over het lot van Oekraïne? Juist, in München, de stad waar het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk in 1938 het Sudetenland, een overwegend Duitstalig gebied in Tsjechoslowakije, weggaven aan nazi-Duitsland.
De Britse premier Neville Chamberlain dacht met zijn strategie van appeasement‘peace in our time’ verzekerd te hebben, maar in werkelijkheid was juist ná München de Tweede Wereldoorlog een stap dichterbij gekomen. Deze harde les heeft een prominente plek gekregen in het Europese collectieve geheugen, blijkt ook dezer dagen weer. EU-buitenlandchef Kaja Kallas zei donderdag tegen journalisten: „Appeasement heeft nooit gewerkt.”
Het telefoongesprek tussen de Amerikaanse president Donald Trump en zijn Russische evenknie Vladimir Poetin, afgelopen woensdag, zal misschien ook herinneringen opgeroepen hebben aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, toen de geallieerde grootmachten een potje kwartet speelden met de landen van Europa: als ik Polen mag, krijg jij Griekenland.
Onder aanvoering van Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk eiste Europa deze week geschrokken een plaatsje op aan de onderhandelingstafel. De vraag is of die plek er komt, en hoe goed er geluisterd zal worden. En hoe zit het met de Oekraïense president, Volodymyr Zelensky? Heeft hij wat in de melk te brokkelen over de beëindiging van de oorlog in zijn land, of is voor hem de rol weggelegd van de ongelukkige Tsjechische president Edvard Benes, die in 1938 niets anders kon dan het verdrag accepteren dat hem door Adolf Hitler werd opgedrongen?
Ontluisterend
Wat gebeurde er indertijd ook alweer in München? Nadat hij in maart van dat jaar zijn geboorteland Oostenrijk bij het Derde Rijk had gevoegd, liet Hitler zijn oog vallen op het Sudentenland. In deze grensregio van Tsjechoslowakije woonden miljoenen Duitsers die de nazi-leider Heim ins Reich wilde halen. Benes wilde het gebied niet afstaan, waarna Hitler dreigde met een inval. De Britse premier Chamberlain was, zoals veel van zijn landgenoten, bang voor een nieuwe wereldoorlog en stelde vredesonderhandelingen voor. Hitler had daar weinig trek in, maar liet zich door de Italiaanse dictator Benito Mussolini vermurwen.
Wat volgde was ontluisterend. Zodra Chamberlain toegaf aan een eis van Hitler, stelde die weer nieuwe, hardere eisen. Uiteindelijk kwam het in de nacht van 29 tot 30 september in de Führerbau in München – tegenwoordig de Hochschule für Musik und Theater – tot een akkoord. Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië kwamen overeen dat Tsjechoslowakije het Sudetenland moest afstaan. Hitler beloofde hierna geen territoriale ambities meer te hebben – een toezegging die hij brak toen hij in maart 1939 de rest van het land annexeerde.
Chamberlains strategie van appeasement was in 1938 populair bij veel van zijn landgenoten, maar geldt sindsdien als het ultieme voorbeeld van hoe niét om te gaan met een gebiedshongerige dictator.
Nogal cynisch
Tientallen miljoenen doden na München begonnen de geallieerde machten met de onderhandelingen over wat er na de nederlaag van nazi-Duitsland met Europa moest gebeuren. Een belangrijke stap werd gezet tijdens de vierde Conferentie van Moskou, van 9 tot 19 oktober 1944. De Britse premier Winston Churchill – zes jaar eerder fel tegenstander van appeasement – verdeelde hier met de Russische dicator Jozef Stalin de invloedssferen van het naoorlogse Europa.
Op een gegeven moment pakte Churchill een stuk papier, zo schreef hij later in zijn memoires, en deed daarop een voorstel: hij noteerde per land de verdeling van invloed in percentages. Roemenië werd bijvoorbeeld 90 procent Sovjet-Unie – 10 procent De Rest, Hongarije, 50-50 en Griekenland 90 procent Verenigd Koninkrijk en 10 procent Russisch.
Stalin zette een grote blauwe V naast het voorstel, waarna Churchill voorstelde om het papier te vernietigen. „Zou men het anders niet nogal cynisch vinden dat we dit soort onderwerpen, die van zoveel belang zijn voor miljoenen mensen, op deze terloopse manier hebben afgehandeld?” Stalin meende van niet. Hij vond het een historisch document.
Het lot van Polen bleef in Moskou onbesproken en toen het duo van 4 tot 11 februari 1945 in Jalta (op de Krim) opnieuw bijeenkwam, deze keer samen met de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt, was Polen inmiddels geheel ‘bevrijd’ door de legers van de Sovjet-Unie. Stalin beloofde dat er vrije verkiezingen zouden komen na de oorlog, maar de afspraken van Jalta werden in dermate vage bewoordingen genoteerd dat de Sovjets ze, aldus Roosevelt, „konden oprekken van Jalta tot Washington zonder ze te breken”.
Dat gebeurde dus ook. Van vrije verkiezingen in Polen kwam het nooit, en ook de door Churchill bedongen invloedssferen bleken illusoir.
In Midden- en Oost-Europa is dit cynische gedrag van de grootmachten vergeven noch vergeten. De acties van Trump en Poetin zullen daarom niet alleen in Oekraïne nauwgezet worden gevolgd. Polen weet als geen ander wat er kan gebeuren als een agressor geen halt wordt toegeroepen: na Tsjechoslowakije stond dat land in 1939 op Hitlers menu.
In een een-tweetje met zijn minister van Defensie kondigde Donald Trump woensdag aan dat de gesprekken over het beëindigen van de oorlog in Oekraïne met Vladimir Poetin, zijn begonnen. Kyiv vreest dat er over een bestand gesproken zal worden zonder Oekraïne. Zelensky wordt niet geïnformeerd over gesprekken tussen het Witte Huis en het Kremlin, stelt hij in een interview met The Economist. Hij leest het net als iedereen, in de media.
Onomwonden brak minister van Defensie Pete Hegseth woensdagmiddag voor camera’s en in microfoons met de Amerikaanse ‘as long as it takes’-positie ten opzichte van de verdediging van Oekraïne. „Dit is mijn eerste keer bij de Oekraïne Defensie Contactgroep en ik ben vereerd”, begon minister Pete Hegseth. „Onze boodschap is helder: het bloedvergieten moet stoppen en de oorlog moet voorbij zijn.” Hegseth beloofde de oorlog op diplomatieke wijze te beëindigen. Dan valt de bom: „Maar we moeten beginnen met erkennen dat het herstellen van Oekraïnes grenzen van 2014 een onrealistisch doel is.”
Zelensky heeft eerder al erkend dat de bezette gebieden niet militair teruggewonnen kunnen worden. Wel beloofde hij zijn bevolking nog een diplomatieke hereniging. In het interview met The Economist stelde hij te vrezen dat het Westen Oekraïne zal dwingen te veel toezeggingen te doen: „Aan tafel zitten met de moordenaar Poetin is al een enorm compromis.”
Er ligt geen „ovenklaar” vredesplan, stelde Zelensky in datzelfde interview. „Dat kan ook niet, als niemand Oekraïne heeft geraadpleegd”. Het Kremlin heeft tot doel om de Oekraïners buiten de onderhandelingen te houden, waarschuwt Zelensky. „Zodra Poetin alleen wordt gelaten met Trump, of hun teams alleen zijn, ontvangt het Witte Huis manipulatieve informatie”.
Veiligheidsgaranties
Hegseth sprak over de noodzaak tot veiligheidsgaranties, maar eindigde de Oekraïense droom op NAVO-lidmaatschap. „De Verenigde Staten, geloven niet”, zei Hegseth, met de nadruk op níét, „dat NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne een realistische uitkomst is van een bestand.” In plaats daarvan suggereerde hij dat er een Europese en non-Europese vredesmissie gestationeerd moet worden, die geen bescherming geniet van NAVO artikel-5: een aanval op één, is een aanval op allen.
De Oekraïense regering blijft stoïcijns. Al sinds Trump de verkiezingen won doet onder meer president Zelensky er alles aan om te laten zien dat er met Kyiv te praten valt. „Ik ben president Trump dankbaar voor zijn interesse in wat we samen kunnen bereiken”, schreef president Volodymyr Zelensky op Telegram in een eerste reactie nadat bekend werd dat Trump met Poetin had gesproken. „Oekraïne wil liever dan wie ook vrede. We bepalen onze gezamenlijke stappen met Amerika om Russische agressie te stoppen.”
Paniek is er niet in Oekraïne. De inwoners worden al drie jaar opgejaagd door Russische verwoesting en projectielen en zijn zich bewust van hun penibele situatie. Wel heerst er cynisme. Op sociale media regent het historische vergelijkingen. Zoals München, 1938. Wijzend op de vrees dat Poetin, net als Hitler destijds, ongestraft na het schenden van de Oekraïense territoriale integriteit zich beloond zal zien en zal overgaan tot verdere gebiedsuitbreiding.
„Dus we moeten ons nationale territorium opgeven, zweren nooit bij de NAVO te komen ongeacht wat Rusland ons aandoet én ook Donald Trump onze zeldzame aardmetalen geven?”, schrijft defensie-journalist Illja Ponomarenko op sociale media, verwijzend naar het voorstel van Trump om Oekraïense natuurlijke hulpbronnen te ruilen om militaire steun terug te verdienen. „Dat is een erg interessante deal tussen een agressor en een partner die ons veiligheidssteun zou geven”.
‘Grote Geschiedenis’
Op zijn Truth Social schreef Trump dat hij met de Russische president Vladimir Poetin had gebeld. „We reflecteerden beiden op de Grote Geschiedenis van onze Naties [sic] en het feit dat we succesvol samen vochten in de Tweede Wereldoorlog, herinnerend dat Rusland tientallen miljoenen mensen heeft verloren.”
Ook die uitspraak viel niet goed in Oekraïne, waar het algemeen bekend is dat er relatief meer Oekraïners en Wit-Russen sneuvelden in de strijd tegen de Duitsers. In absolute getallen stierven er wel meer Russen. „Mijn beide grootvaders vochten in het Rode Leger”, zegt politicoloog Ihor Rejterovytsj telefonisch. „Dan is het niet prettig als ze dan alleen spreken over enorme Russische verliezen. Maar dat zegt waarschijnlijk meer over het niveau van Trumps geschiedenisopleiding.”
Lees ook
De Amerikaanse aanpak begint vorm te krijgen: Rusland krijgt veel, Oekraïne weinig
Politicoloog Ihor Rejterovytsj maant telefonisch om niet te snel conclusies te trekken. „We hebben nog geen specifieke details gehoord. En laten we niet vergeten dat Rusland weliswaar over onderhandelingen en dergelijke kan praten, maar het heeft op dit moment geen zeggenschap over een deel van zijn eigen grondgebied”, zegt hij, doelend op de Oekraïense militaire aanwezigheid in de regio Koersk. „Dat is een factor waar rekening mee gehouden moet worden, die uitgespeeld kan worden in het voordeel van Oekraïne.” Hij noemt bijvoorbeeld de bezette kernreactor in Zaporizja als iets wat Oekraïne graag terug zou willen.
Wat al het andere betreft, zegt Rejterovytsj „is het onwaarschijnlijk dat we een oplossing gaan zien die Oekraïne volledig tevreden zal stellen.” Hij stelt dat een groot deel van Oekraïne weliswaar bezet zal blijven, maar hoopt dat het gebied in elk geval niet internationaal erkend zal worden als Russisch.
Rejterovytsj verbaast zich wel over de rol die Trump speelt, door nu al namens Oekraïne concessies te doen. „Dat maakt hem volgens mij niet tot een sterke leider. Daarmee is hij het aas, niet de leider in dit duo met Poetin. Misschien slagen zijn adviseurs er niet in hem dit duidelijk te maken.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128190541-239ee5.jpg|https://images.nrc.nl/P_Qz6uIQvUCbjR7efIMil2tJbZ0=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128190541-239ee5.jpg|https://images.nrc.nl/ExuAbfmdP65j-9RhNuSM5Wjia5o=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128190541-239ee5.jpg)
