NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte was in z’n element. Tijdens een persconferentie voorafgaand aan de NAVO-top in Den Haag, sprak hij maandag uitdrukkelijk steun uit voor Oekraïne, hekelde Rusland en sprak klare taal over de Amerikaanse aanval op de nucleaire installaties van Iran. „De bondgenoten zijn het al heel lang eens dat Iran niet de beschikking mag krijgen over een nucleair wapen.”
Rutte bracht daarmee een paar eigen accenten aan. De VS hadden in aanloop naar de top te kennen gegeven dat niet te veel nadruk mocht worden gelegd op steun voor Oekraïne en dat Rusland niet als vijand zou worden omschreven in de slotverklaring. Rutte was echter duidelijk: „De aanvallen op burgers, op steden en op gemeenschappen in Oekraïne die geen militair doel dienen, vind ik weerzinwekkend. We houden Rusland volledig verantwoordelijk. Het is tegen internationale regels.”
Rutte was het ‘fundamenteel niet eens’ met de suggestie dat de Amerikaanse aanval op Iran strijdig was met het internationale recht
Ondanks de stevige taal kon Rutte niet verhullen dat het moeilijk is alle NAVO-landen op één lijn te houden. Onder leiding van Donald Trump gaan de VS, het belangrijkste NAVO-lid, graag hunnaming eigen gang. En ook bondgenoot Spanje tornde aan de consensus waar Rutte maandenlang naar heeft gestreefd. Eind vorige week stuurde de Spaanse premier Pedro Sánchez een brief waarin hij zich keerde tegen de door Rutte voorgestelde verhoging van de defensie-uitgaven.
Afgelopen vrijdagmiddag hebben de overige NAVO-landen op Spanje ingepraat, zij het zonder resultaat. In de loop van het weekend werd een taalkundig foefje gevonden, zodat alle landen de slotverklaring kunnen tekenen. Maar het meningsverschil is daarmee niet weggenomen.
Rutte wil dat de defensie-uitgaven worden verhoogd van 2 procent van het bbp naar 5 procent. Bondgenoten moeten 3,5 procent besteden aan zuiver militaire uitgaven en mogen 1,5 procent besteden aan randvoorwaarden, zoals verbetering van de infrastructuur die immers ook noodzakelijk is voor militair transport.
Lees ook
Spanje dreigt unanimiteit bij NAVO-top te verstoren: 5-procentsnorm is ‘onredelijk en contraproductief’
Scheveningen
De norm voor de militaire uitgaven is gebaseerd op de plannen die de NAVO heeft gemaakt voor de verdediging van Europa. Spanje stelt dat het ook aan de verplichtingen kan voldoen als het 2,1 procent uitgeeft. Rutte is het daar niet mee eens. Een „agreement tot disagree”, noemde hij het maandagmiddag, toen hij met demissionair premier Schoof een wandeling maakte door het ‘NAVO-dorpje’, dat aan de rand van Scheveningen is verrezen.
Sánchez claimt dat hij een uitzondering heeft bedongen voor Spanje, een opt-out. Op de internationale persconferentie zei Rutte echter, ten overstaan van honderden journalisten, dat de NAVO niet doet aan opt-outs. Daarbij haalde hij niet uit naar Spanje, maar loofde op diplomatieke wijze de bijdrage van het land aan de NAVO.
Het verzet van Spanje laat zien hoe zacht de toezeggingen zijn die de bondgenoten deze week zullen doen. Ze werken samen op basis van vrijwilligheid: de landen kunnen leden die hun verplichtingen niet nakomen alleen onder druk zetten met naming-and-shaming.
Aanvankelijk wilde Rutte dat de nieuwe NAVO-norm in 2032 zou worden gehaald. Nu krijgen landen tien jaar de tijd om hun uitgaven op te schroeven naar 3,5 procent, zo is inmiddels duidelijk. De NAVO controleert elk jaar welke stappen ze daartoe hebben gezet. Over de 1,5 procent overige uitgaven mogen ze zelf rapporteren. De afspraken worden in 2029 opnieuw tegen het licht gehouden.
Norm
Daarmee is het Spaanse verzet misschien weggemasseerd, maar is de alliantie bepaald niet in rustig vaarwater. Afgelopen maanden heeft Rutte hemel en aarde bewogen om de 32 bondgenoten achter de door Washington voorgestelde norm van 5 procent defensie-uitgaven te krijgen. Afgelopen vrijdag zei Trump doodleuk dat die norm niet zou gelden voor de VS. „Wij hebben de NAVO zo lang ondersteund…”, zei de Amerikaanse president, „ik denk dat wij dat niet hoeven te doen, maar zij wel.”
Zulke uitspraken ondergraven niet alleen Ruttes consensus, ze maken ook pijnlijk duidelijk dat Trump nauwelijks hecht aan internationale samenwerking. Vorige week verliet de Amerikaanse president voortijdig de vergadering van de grootste economieën ter wereld (G7), maar niet voordat hij had opgemerkt dat Poetins Rusland (in 2014 vanwege de annexatie van de Krim uit de G8 gegooid) eigenlijk ook aanwezig had moeten zijn.
Ondanks de stevige taal kon Rutte niet verhullen dat het lastig is alle NAVO-landen op één lijn te houden
Dit weekend bombardeerde Trump Iran zonder de meeste NAVO-bondgenoten daarvan op de hoogte te stellen. Tijdens de persconferentie nam Rutte ferm stelling tegen de suggestie dat die aanval in strijd was met het internationale recht: „Daar ben ik het fundamenteel niet mee eens.” Aangezien diverse Europese landen zich al achter de Amerikaanse luchtaanvallen hebben geschaard, kon Rutte zich dat politiek permitteren.
Tegelijkertijd is maar al te duidelijk dat Trump met diens alleingang de door Amerika opgelegde naoorlogse wereldorde, waarin natiestaten elkaar niet zomaar mogen aanvallen en conflicten zouden moeten worden beslecht door de Verenigde Naties, steeds verder uitholt.
Trump lijkt zich thuis te voelen in de multipolaire wereld waarin grootmachten als Rusland en China de regels bepalen. Rutte wilde daar niet te veel woorden aan vuil maken. „Dat zou alleen maar afleiden van de kernvragen.” De voormalige premier had die zelf al even samengevat: hoe te komen tot een „een sterkere en eerlijkere NAVO”.
Lees ook
Wekenlange chaos voor anderhalve dag vergaderen. Waarom wil Den Haag eigenlijk gaststad zijn van de NAVO-top?
