MH17: 10 jaar na de ramp Archives

Op 9 maart 2020 begon in de speciaal beveiligde rechtbank op Schiphol de zaak tegen vier verdachten die een rol hadden gespeeld bij het neerhalen van vlucht MH17. Twee jaar later werden Russen Igor Girkin, Sergej Doebinski en Leonid Chartsjenko bij verstek veroordeeld tot levenslang. Oleg Poelatov, die als enige van de vier verdachten een verdediging voerde, werd vrijgesproken.

Girkin, Doebinski en Chartsjenko werden verantwoordelijk gehouden voor de dood van alle 198 omgekomen inzittenden, vanwege de rol die ze speelden bij de aan- en afvoer en de bewaking van de Boek-raketinstallatie waarmee het vliegtuig op 17 juli 2014 boven Oost-Oekraïne uit de lucht werd geschoten.

Geen van de vier verdachten was tijdens het proces fysiek aanwezig – en de drie veroordeelden worden nog altijd gezocht. Waar zijn ze nu?

Igor Girkin (‘Strelkov’)

Igor Girkin, alias Strelkov (‘Schutter’), is een voormalig officier van veiligheidsdienst FSB die Hoofd Inlichtingendienst van het Russische ministerie van Defensie werd.

In 2014 was Girkin een van de leiders van de separatistische Volksrepubliek Donetsk tijdens de oorlog in Oost-Oekraïne en droeg hij bij aan de annexatie van de Krim. Op 12 april dat jaar bezette hij de stad Slovjansk in de noordelijke Donbas. Met die bezetting stak hij, zei Girkin zelf „de lont in het kruitvat” en ontketende hij een oorlog die drie maanden later zou leiden tot het neerschieten van vlucht MH17.

Het conflict heeft zich, acht jaar na de vliegramp, ontwikkeld tot de grootste Europese oorlog sinds 1945 – en ook in deze oorlog vocht Girkin mee. Naar verluidt stond ‘Strelkov’ aan het hoofd van een vrijwilligersbataljon dat werd gesponsord door Jevgeni Prigozjin, de oprichter van het beruchte Russische huurlingenleger Wagner. Dit is overigens nooit bevestigd.

Eind 2022 werd Girkin weggestuurd uit Oekraïne; Moskou zou hem niet aan het front willen hebben om te voorkomen dat hij in handen van de Oekraïners zou vallen en zo uitgeleverd kon worden aan Nederland.

Waar hij in het begin van de Russische invasie van Oekraïne enthousiast was, veranderde zijn toewijding al gauw in teleurstelling. Het moest allemaal veel harder. Girkin uitte zijn genadeloze kritiek over de Russische legerleiding op onder meer YouTube en Telegram. Zijn tirades – waarin hij het optreden van president Poetin fel bekritiseerde – werden lang getolereerd door het Kremlin.

Maar de toegeeflijkheid van het Kremlin bleek niet onbegrensd en Girkin werd vorig jaar zomer opgepakt. Een bericht dat hij deelde met zijn 700.000 Telegram-volgers, waarin hij Poetin adviseerde om de macht over te dragen „aan iemand die echt capabel en verantwoordelijk is”, bleek de druppel.

In een interview met het Russische mediakanaal Baza, maanden na zijn arrestatie, zei Girkin dat hij vreesde voor hetzelfde lot als Wagner-baas Prigozjin; twee maanden na diens mislukte ‘mars richting Moskou’ kwam Prigozjin om in een vliegtuigcrash, mogelijk veroorzaakt door een bom.

Begin dit jaar werd Girkin veroordeeld tot vier jaar in een strafkolonie vanwege het ‘aanzetten tot extremisme’. In een reactie op zijn veroordeling zei destijds demissionair premier Mark Rutte te hopen dat Girkin „in een heel vervelend celletje zit, met heel weinig water en brood”.

Sergej Doebinski (‘Brompot’)

De voormalige beroepsmilitair Sergej Nikolajevitsj Doebinski – bijnaam Chmoeri (‘Brompot’) – speelde een hoofdrol in de gevechten tussen de separatisten en het Oekraïense leger. Doebinski diende bij de Russische militaire inlichtingendienst GROe. Volgens de rechtbank speelde hij een coördinerende rol rond het in positie brengen van de Boek-lanceerinstallatie waarmee de Maleisische Boeing werd neergehaald.

In onderschepte telefoongesprekken is te horen hoe Doebinski een lagere commandant bij de separatisten, Leonid Chartsjenko, feliciteert met het succesvol neerhalen van MH17. Toen hij er uren later achter kwam dat ze een burgertoestel hadden neergehaald, moest hij van een ondergeschikte horen dat de Boek in de nacht was teruggebracht naar Rusland om een ‘internationaal schandaal’ te voorkomen.

Dat internationale schandaal kwam er, maar dat leek Doebinski niet veel uit te maken. In oktober 2019 deelde de Russische rebellenleider Igor Bezler een foto van zichzelf op een bootfeest met Doebinski; whisky op tafel, sigaren in hun mond, brede glimlachen. Varend voor de Krim. Onderzoeksplatform Bellingcat vindt een jaar later nog een foto, wederom geplaatst door de rebellenleider, in een restaurant met Doebinski en MH17-dader Leonid Chartsjenko. Bij de foto staat de tekst van een oud Sovjet-oorlogslied over gevechtspiloten: „Eerst de vliegtuigen, daarna de meisjes”, met een knipoog.

Het is onduidelijk waar Doebinski zich sinds zijn veroordeling bevindt. Zijn laatst bekende woonplaats is Rostov-aan-de-Don, een Russische stad niet ver van het separatistengebied in Oost-Oekraïne.

Oleg Poelatov (‘Adder’)

Oleg Joeldasjevitsj Poelatov – codenaam Gjoerza (‘Adder’) – was luitenant-kolonel in het Russische leger en lid van de GROe. Tussen juli 2014 en mei 2015 was Poelatov plaatsvervangend hoofd van de door de separatisten opgerichte eigen militaire inlichtingendienst (GROe-DNR) en ondergeschikt aan Sergej Doebinski.

Poelatov figureert in de onderschepte telefoongesprekken, waaruit bleek dat hij betrokken was bij het transport van de Boek-installatie naar de plek waar vlucht MH17 uit de lucht werd geschoten.

Hoewel Poelatov een prominente rol had in de hevige gevechten op 17 juli 2014 en op de hoogte was van de inzet van de Boek, werd hij bij de rechtszaak niet als functioneel medeplichtig gezien. Hij had geen beschikkingsmacht over de raket en had geen invloed op het opstellen van het wapensysteem – op het moment van afvuren was hij ook niet in de buurt. Voor het proces in Nederland legde hij in 2020 verklaringen af vanuit Moskou. In 2022 is Poelatov door de rechtbank vrijgesproken.

Leonid Chartsjenko (‘Mol’)

Leonid Vladimirovitsj Chartsjenko, bijgenaamd Krot (‘Mol’ in het Russisch) is van de daders de enige Oekraïense staatsburger en heeft geen militaire achtergrond. Als commandant gaf Chartsjenko leiding aan een gevechtseenheid in de Donetskregio. In 2014 was Chartsjenko betrokken bij het vervoeren en beveiligen van de Boek-installatie en hij zou na het neerschieten van MH17 hebben gezorgd voor het terugbrengen van de raket naar Rusland.

Volgens Bellingcat woonde Chartsjenko na het neerschieten van het vliegtuig in Donetsk, maar in 2020 meldde de Russische tak van omroep BBC dat Chartsjenko in maart dat jaar – twee dagen na het begin van de rechtszaak in Nederland – was gearresteerd, voor een andere zaak.

Getuigen zeiden tegen de BBC dat Chartsjenko zou zijn aangehouden wegens deelname een illegale huiszoeking in 2014 en illegaal wapenbezit, maar vermoedden dat het doel was om Chartsjenko te isoleren. Er werd namelijk gevreesd dat Oekraïense speciale diensten hem zouden ontvoeren.

De foto uit 2020 die is gevonden door Bellingcat, van Chartsjenko in een restaurant met Bezler en Doebinski, lijkt hiermee in tegenspraak. Het is onduidelijk of Chartsjenko daadwerkelijk is gearresteerd zoals gemeld, of mogelijk weer snel is vrijgelaten.

Een wrakstuk van het MH-17-toestel van Malaysia Airlines in een Oekraïens veld.

Is het belangrijker stil te staan bij MH17 als die tragedie tien jaar geleden is, dan negen of elf? En hoeft het niet meer, zodra iedereen die het meemaakte er niet meer is? MH17 is zoveel meer dan alleen menselijk leed. Samen met de annexatie van de Krim was het ook een afscheid. De Russen zeiden ons vaarwel. Zij gingen hun eigen weg, was het signaal. Die weg is gewelddadig en kwaadaardig, ook voor de Russen zelf. En om die reden zal die weg ook weer verlaten worden.

Ooit zal de Russische ambassadeur hier in Den Haag diepe spijt betuigen over de rol van het land bij het neerschieten van vlucht MH17, in 2014. De ambassadeur zal beamen dat Rusland grote fouten heeft gemaakt, die onbeschrijflijk leed veroorzaakt hebben en het verwerken van dat leed in de weg hebben gestaan. Ooit zal een Russische president hiervoor de verantwoordelijkheid nemen en deemoedig erkennen dat de fouten onmogelijk hersteld kunnen worden. En ooit zal Rusland die schande moeten accepteren en een begin maken met rechtzetten van wat niet recht te zetten valt.

Rusland zal de onderzoeken die het in 2014 naar de toedracht heeft gedaan, en die sindsdien geheim bleven, samen met onderliggende getuigenverklaringen overhandigen aan het Joint Investigation Team. We zullen weten waaróm die raket werd afgevuurd. Indien het op tijd de weg terug naar het licht vindt, zal Rusland de tot levenslang veroordeelde betrokkenen Igor Girkin, Sergej Doebinski en Leonid Chartsjenko aanhouden en met de Nederlandse autoriteiten afspraken maken over waar zij hun levenslange straf zullen uitzitten.

Rusland zal een groot aantal andere betrokkenen aanhouden. Het zal hen aanklagen voor roekeloosheid, grove schendingen van het oorlogsrecht en interne procedures, evenals voor het bezoedelen van de naam van het Russische volk. Dat laatste zal ook de kern van de aanklacht vormen tegen de architecten van de leugen- en desinformatiecampagne die de houding van de Russische Federatie in dit dossier zo lang heeft gekenmerkt. Doorzichtig en onnodig.

Daarnaast zal Rusland de procedures, doctrines en militaire opleidingen aanscherpen die bescherming van burgerluchtvaart boven conflictgebieden moet garanderen. En uiteindelijk zullen we in gesprek raken over de wijze waarop nabestaanden en overige getroffenen gecompenseerd kunnen worden voor de gemaakte fouten, het immense leed en de onnodige duur daarvan.

Dit is van tijdelijke aard

Dit vooruitzicht geeft mij als nabestaande een betoverend gevoel van opluchting en hoop. Al tien jaar worstel ik met de vraag waar Rusland en wij elkaar zijn kwijtgeraakt. En hoewel ik regelmatig twijfel aan de Russische volksaard, als die er al is, weet ik waar we elkaar weer kunnen tegenkomen. Op het menselijke niveau, bij gedeelde kernwaarden als waarheid, gerechtigheid en begrip voor elkaars pijn en verlangens.

Driehonderd levens waarvan iemand besliste dat ze niet verder geleefd mochten worden

Die herkenning op het menselijke niveau liet ons Dostojevski lezen en naar Rachmaninov luisteren. We begrepen elkaar bij het bewonderen van doeken van Repin en de gedichten van Poesjkin. De aantrekkingskracht is gebouwd op gedeelde kennis van het leven.

Dat cynische politiek ons nu scheidt, is van tijdelijke aard. Want ook Russische ouders leren hun kinderen niet te liegen, omdat de waarheid hen zal inhalen. Ook Russische ouders drukken hen op het hart sorry te zeggen, omdat ze weten dat de toekomst meer waarde heeft dan het verleden. En ook zij zullen onfatsoenlijk gedrag van hun kinderen straffen.

Niet voor niets is, na het verlies en het verdriet, de straffeloosheid een van de meest onverteerbare dingen voor nabestaanden van MH17. Van de drie veroordeelden lopen er nog twee vrij rond. Bovendien, deze drie waren weliswaar verantwoordelijk, maar niet de moordenaars. Van de Russische bemanning van de lanceerinstallatie is niemand veroordeeld, laat staan gestraft. Dat geldt ook voor degenen die hen met dit wapen op pad hebben gestuurd en van wie ze hun orders kregen.

Die straffeloosheid is onverteerbaar, omdat zij lijnrecht indruist tegen de diep gevoelde waarde van gerechtigheid. Gerechtigheid voor de driehonderd mensen wier leven op gruwelijke wijze is afgenomen. Driehonderd zielen, die dat lot niet verdienden. Driehonderd zielen, waarvan er tachtig nog geen achttien jaar mochten worden. Levens waarvan iemand besliste dat ze niet verder geleefd mochten worden. Onverteerbaar.

Menselijkheid voorop

Elk leven moet tellen. Voor het roven van deze 298 levens dient rekenschap te worden afgelegd. Dat kan alleen als de Russische Federatie volledige openheid van zaken geeft. Zonder waarheid is er geen gerechtigheid. En zonder gerechtigheid geen rekenschap.

Om die openheid te vorderen, staan jaarlijks 298 lege stoeltjes voor de Russische ambassade in Den Haag. De witte stoelen benadrukken de menselijke maat en staan letterlijk tegenover de duistere politiek van doodzwijgen, cynisme en leugens. Die stoelen vormen een terugkerend beroep op de waarden die wij mensen met elkaar delen. Een terugkerend protest, maar in de vorm van een uitgestoken hand. Van mens tot mens.

Noem het naïef te denken dat de hierboven beschreven gebeurtenissen ooit werkelijkheid zullen zijn. Ik noem het vertrouwen in onze diepste waarden, die ooit weer door het politieke pantser zullen heenbreken. Ik ben ook maar een mens.

Category: MH17: 10 jaar na de ramp

Waar zijn de tot levenslang veroordeelde daders van MH17?