Category: Kabinetsval

Toen PVV-leider Geert Wilders dinsdagochtend rond 09.15 uur besloot om met een bericht via X („PVV verlaat de coalitie”) zijn partij uit het kabinet-Schoof te halen, kwam de berichtgeving van internationale media al snel op gang.

De zuiderburen kwamen al snel uit de startblokken. De Belgische omroep VRT begon dinsdag, al om 09.17 uur, een nauwkeurig bijgehouden liveblog, dat ook woensdag het debat in de Tweede Kamer volgt. „Alle ballen op Wilders”, voorspelt Nederland-expert Jeroen Reygaert van VRT NWS. „Het Tweede Kamer debat zal meteen ook de start van de verkiezingscampagne zijn, niet meer en niet minder.”

Volgens de Vlaamse krant De Standaard zet Wilders met zijn actie zichzelf „voor eens en altijd aan de zijlijn van de Nederlandse politiek”. De krant noemt de coalitie onder Schoof „in alle opzichten een rariteitenkabinet”. Alleen al het feit dat het geleid werd door een niet-verkozen, partijloze ambtenaar was bijzonder, schrijft De Standaard.

‘Abrupt einde’

Franfurter Algemeine schreef dinsdag dat Wilders een abrupt einde maakte aan zijn eigen rechtse experiment: „De mislukte coalitie in Nederland was vanaf het begin een coalitie tegen haar wil”. Volgens de krant zullen „de thema’s van Wilders” echter niet verdwijnen en zal ongereguleerde migratie een „megatrend van de Europese en Westerse politiek” blijven.

Weekblad Die Zeit kopte met: „Naar de zijlijn gechanteerd”, en stelt dat „de rechts-populist Geert Wilders” zijn coalitiegenoten „met dit brullende optreden” voor het blok heeft gezet. „En dus verslikte de regering, die Nederland het zelfverklaarde ‘strengste asielbeleid van Europa’ wilde brengen, zich uiteindelijk in dit project”, schrijft de krant.

Volgens het Franse Le Monde zat de kabinetsval er altijd al aan te komen, en „bespoedigde” Geert Wilders die alleen. De krant berichtte dinsdag optimistisch dat „Nederlanders komende weken waarschijnlijk weer naar de stembus zullen gaan”. De verwachting is dat dit pas in oktober of november zal zijn.

‘Nieuwe ronde van politieke chaos’

„Geert Wilders’ tweede kennismaking met de macht duurde korter dan een jaar. Zal de Europese populist ooit nog een kans krijgen?”, vraagt de Financial Times zich af, een dag na de kabinetsval. Onder de kop ‘Wilders burns allies in Dutch collapse‘, stelt de financiële krant dat Wilders goed weet wat hij doet. „Voor de anti-islamitische politicus was de stap een kenmerkende politieke gok: onrust creëren.”

Amerikaanse rechts-conservatieve televisiezender Fox News noemde de zet van Wilders „verbluffend”. De door henzelf benoemde ‘Nederlandse Donald Trump’ zou zijn partij hebben terug getrokken „omdat de andere drie regerende partijen niet bereid waren zijn ideeën over het stoppen van migratie te steunen.”

The Washington Post citeert Europa-expert Mujtaba Rahman: „Wilders heeft Nederland in een nieuwe ronde van politieke chaos gestort. De onmiddellijke vooruitzichten zijn chaos en onzekerheid.” De krant voorspelde dinsdag al vervroegde verkiezingen.

‘PVV bleef dalen in peilingen’

Volgens Britse omroep BBC is het waarschijnlijk dat Wilders met opzet het kabinet liet vallen op asiel en migratie, zodat hij dit in zijn komende verkiezingscampagne weer in het middelpunt kan plaatsen. De omroep citeert Armida van Rij, onderzoeker van Chatham House, een Britse denktank die onafhankelijk onderzoek doet naar internationale vraagstukken. „Wilders wilde dat de regering zou instorten omdat de steun voor zijn PVV in de peilingen bleef dalen.”

Liveblog
Kabinetsval

Van Vroonhoven sluit nieuwe samenwerking met Wilders uit: ‘Gaan niet meer in zee met deze gast’

<dmt-util-bar article="4895730" data-paywall-belowarticle headline="‘Wilders burns allies in Dutch collapse‘ en ‘rariteitenkabinet’. Zo berichten buitenlandse media over kabinetsval” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2025/06/04/wilders-burns-allies-in-dutch-collapse-en-rariteitenkabinet-zo-berichten-buitenlandse-media-over-kabinetsval-a4895730″>


Delen

Mail de redactie

Om negen uur, dinsdagochtend, zit premier Dick Schoof in het Catshuis. Zoals elke dinsdag heeft hij overleg met zijn vier vicepremiers: Fleur Agema van de PVV, Sophie Hermans van de VVD, Eddy van Hijum van NSC en Mona Keijzer van BBB. Er zijn ook medewerkers bij. Dat een kabinetscrisis dreigt, weten ze. En dus is het overleg nog niet echt begonnen, ze wachten. Fleur Agema komt wat later binnen, dat valt de anderen op. Ze denken: zíj weet het al wel.

Het is nog niet helemaal zeker, toch begint Schoof alvast over het scenario dat PVV-leider Wilders niet verder wil met het kabinet. Ambtenaren hebben voor hem uitgezocht hoe dat in het verleden ging: de ministers en staatssecretarissen van de partij die het kabinet ten val bracht, stapten dan zelf ook op. Hij vraagt aan Agema: „Wat doen jullie?” Agema heeft geen idee.

Om tien over negen horen ook Hermans, Van Hijum en Keijzer dat Geert Wilders het kabinet niet meer steunt. Ze horen ook dat Wilders Schoof erover zal bellen, en daar wachten ze op. Om kwart over negen ziet een van hen het bericht van Wilders op X: ‘PVV verlaat de coalitie’. Aan tafel is er irritatie over, verontwaardiging: éérst X, dan pas de premier. Meteen daarna gaat de telefoon van Schoof. „Daar zul je ’m hebben”, zegt hij. Hij staat op om met Wilders te bellen.

Verbijsterd en boos

Schoof begint tegen Wilders ook over voorbeelden uit het verleden en vraagt aan hem hetzelfde als aan Agema: wat is de PVV van plan met de eigen bewindslieden? Wilders heeft er nog niet over nagedacht, hij belooft om erover terug te bellen.

Voorbeelden uit het verleden: in juni 2006 liet D66 het kabinet-Balkenende II vallen en alle D66’ers verlieten het kabinet. In 2010 viel Balkenende IV omdat de PvdA niet verder wilde en vertrokken ook de ministers en staatssecretarissen van de PvdA.

Wilders belt er niet veel later over terug, hij heeft het nagevraagd en hij heeft er een beslissing over genomen: al zijn bewindslieden stoppen. Agema, zien de anderen, kan het eerst niet geloven. Ze denkt dat Schoof dit heeft bedacht. Wil hij haar weg hebben? Nee, zegt Schoof. Hij weet, maar dat zegt hij niet, dat de andere partijen al klaar zijn met de PVV. Politiek is het nu niet meer te doen, met z’n allen in één kabinet blijven zitten, al is dat demissionair.

Yesilgöz had op de kamer van Wilders nog willen redden wat er te redden viel

In de Tweede Kamer staan VVD-leider Dilan Yesilgöz, NSC’er Nicolien van Vroonhoven en Caroline van der Plas van BBB om kwart over negen op de gang van de PVV, net buiten het beveiligde deel. Ze zijn verbijsterd en boos. Van Vroonhoven had ’s ochtends vroeg nog „een klein sprankje hoop” gehad. Van der Plas nauwelijks, bij BBB lag het persbericht over de kabinetsval al klaar. Yesilgöz had op de kamer van Wilders nog willen redden wat er te redden viel. Ze had willen voorstellen om namens de vier partijen met een motie te komen over de extra asielplannen van Wilders, waaruit de steun van de hele coalitie zou blijken voor een nóg strenger asielbeleid. Maar Wilders had haar niet laten uitpraten. Hij eiste een handtekening van alle drie, en die kwam er niet. Voor hem was het klaar.

In de gang zegt Yesilgöz: „We staan voor schut.” Nu gebeurde waar de VVD al een tijdje bang voor is: een kabinetscrisis net voor de NAVO-top in Den Haag, eind juni, met de leiders van alle NAVO-landen en Mark Rutte als gastheer.

In Parijs

De ministers en staatssecretarissen van de PVV zien het nieuws van hun onmiddellijke vertrek uit het kabinet op hun telefoon, niemand van hen had dáárop gerekend. Minister Reinette Klever voor Buitenlandse Handel ziet het bericht in Parijs, ze loopt op straat, onderweg naar een bijeenkomst van de OESO met andere ministers. Staatssecretaris van Koninkrijksrelaties en Digitalisering Zsolt Szabó is op zijn ministerie. Hij had veel zin in de presentatie van de Nederlandse digitaliseringsstrategie, deze vrijdag in de ministerraad en op dinsdag hoopt hij de hele ochtend nog dat hij misschien toch in het kabinet kan blijven zitten, om zijn werk af te maken. Dirk Beljaarts, minister van Economische Zaken, wil dat ook.

Het is vooral Ingrid Coenradie, PVV-staatssecretaris van Justitie, die er in de extra ministerraad van dinsdagmiddag, in het Catshuis, een punt van maakt. Zij voelt zich al een tijdje geen PVV’er meer, ze heeft geen contact meer met Wilders sinds hun ruzie over de overvolle gevangenissen en het eerder vrijlaten van gevangenen, omdat er te weinig personeel is. Ook Coenradie wil in het kabinet blijven. Maar daarvoor heeft ze de steun nodig van VVD, NSC en BBB.

Ze krijgt van de vicepremiers van die partijen te horen dat er dan over gestemd zou moeten worden. Ze hopen, zeggen ze, dat het zover niet hoeft te komen. Ze bedoelen: je maakt geen kans. Coenradie huilt.

Lees ook

Coenradie wilde liever aanblijven als staatssecretaris: ‘Ik zie mezelf niet meer als PVV’er’

‘Onverantwoord’

Bij de deur van het Catshuis staat om half vier een katheder klaar, en een microfoon. Er is ook speciale belichting. Schoof, die is geschminkt, pakt een papier uit zijn binnenzak. Hij zegt dat hij de vier partijleiders de dagen ervoor een paar keer heeft laten weten dat de val van het kabinet wat hem betreft „onnodig en onverantwoord” was. Er was „daadkracht” nodig, geen „uitstel”. Hij begint ook nog over zichzelf: hij blijft aan als demissionair premier, totdat er een nieuw kabinet is, met een nieuwe premier.

Ik doe een korte broek aan, neem een glas witte wijn. En ga doen wat ik nooit doe: talkshows kijken, een beetje zappen

’s Avonds belt hij met fractievoorzitters in de Tweede Kamer: hoe willen ze nu verder? Op woensdagochtend om kwart over tien is daar een debat over. PVV’er Barry Madlener, tot dinsdagmiddag minister van Infrastructuur en Waterstaat, is van plan om lang uit te slapen. „Dat heb ik net in de ministerraad bedacht”, zegt hij bij het Catshuis, net voordat hij voor de laatste keer in zijn dienstauto stapt. „Ik zet géén wekker.” En als hij straks thuis is: „Ik doe een korte broek aan en neem een glas witte wijn. En dan ga ik doen wat ik nooit doe: talkshows kijken, een beetje zappen.” Hij zal zijn werk gaan missen, zegt hij, en ook de ambtenaren op zijn ministerie. „Ik ben een emotioneel mens.”

Het verdriet dat niemand ziet, zit bij de partners van de PVV-ministers en staatssecretarissen. In het kabinet-Schoof organiseerden de ‘partners van’ om de paar maanden etentjes in het Catshuis, soms met een quiz. Ze kookten samen, ze deelden lief en leed, zíj begrepen elkaar. De partners van de PVV’ers deden daar voluit aan mee, ze vonden het geweldig. Ook dat is nu voorbij.

Lees ook

Het kabinet dat zou opkomen voor de burger ging ten onder aan amateurisme en onvermogen

Delen

Mail de redactie

Violist Nina de Waal (46) schilderde dinsdagochtend het trappenhuis van haar woning in Amsterdam, toen ze hoorde over het klappen van de coalitie. Op twee lakens verfde De Waal terstond de leuzen ‘Hoera! Kabinet is weg’ en ‘Hoop op beter!’. „Ik had mijn schilderkleding toch nog aan.”

De lakens nam De Waal ’s avonds mee naar de Dam, waar ze met een stuk of twintig familieleden en kennissen het einde van het kabinet-Schoof viert. Ze noemen dit ‘Feest van Hoop op Beter’. Vanaf het stuur van een fiets is een kleurig vlaggenlijntje naar een rugzak gespannen. Er zijn pizza’s, spekjes en nacho-kaaschips. In een aankondiging van de kleinschalige manifestatie staat: „Na maanden van guurrechtse kwaadaardigheid en waardeloos politiek theater, vieren we de kans op betere tijden”.

„Dit kabinet zaaide haat”, zegt De Waal, terwijl ze in haar roze shirt een blikje Hertog Jan-bier opentrekt. „En nu gaan ze weg, ik ben zo opgelucht!” De Amsterdamse heeft „niet de illusie dat de PVV bij volgende verkiezingen geen grote partij meer is”. Wel hoopt ze dat de VVD niet meer met de PVV wil regeren. „Ik weet dat fascisme een beladen term is, maar als het over Geert Wilders en Marjolein Faber gaat, gebruik ik ’m wel. Ze wijzen bevolkingsgroepen aan als reden van alle problemen in dit land.”

‘Faber-bal’

Sara, het 14-jarige nichtje van De Waal, trapt tegen een voetbal. Daarop zijn foto’s van PVV-minister Marjolein Faber geplakt. „De Faber-bal.” Sara, die een bloemenkrans om haar hoofd heeft gewikkeld, hoorde op school van de kabinetsval, haar ouders hingen de vlag uit. „Ik volg de grote lijnen, het kabinet deed het niet zo best.”

Verderop nipt schrijver Liesje Schreuders (46) aan een plastic glas alcoholvrije champagne. „Al bijna een jaar erger ik me groen en geel als Faber de Tweede Kamer weer eens schoffeert. Ik schaamde me voor deze coalitie.” De kabinetsval noemt Schreuders „het bewijs dat de veiligheidskleppen van de parlementaire democratie toch nog werken”. Ze pakt een pizzapunt. „Ik hoop dat mensen zien dat hun belangen niet gediend zijn met een stem op de PVV.” Zelf gaat Schreuder, net als in 2023, op GroenLinks-PvdA stemmen.

Historicus Arthur Weststeijn (44) is met zijn hond Freddy naar de Dam gekomen. In een appgroep met zijn vrienden werd al langer gespeculeerd over een kabinetsval. „Toch was ik verrast. Wilders weet dondersgoed dat hij zichzelf nu tot de oppositie veroordeelt.” Echt hoopvol is Weststeijn niet. „Dit is geopolitiek het meest onzekere moment sinds 1945, en hier blijven we doen alsof asiel het belangrijkste probleem is.”

Freddy trekt aan de leiband. De hond draagt een bloemenkrans. Of hij ook hoopvol zou zijn? „Die heeft basale verlangens”, zegt zijn baasje. „Hij ruikt pizza.”

Liveblog
Kabinetsval

Van Hijum (NSC) benadrukt slechte timing van besluit Wilders, Faber (PVV) legt schuld bij coalitiepartners

Delen

Mail de redactie

„De NAVO-top staat om de hoek. We staan voor schut”, zei VVD-leider Dilan Yesligöz dinsdagochtend in een eerste reactie op het besluit van PVV-leider Geert Wilders om uit de coalitie te stappen. Hoe problematisch is het moment van de politieke crisis, drie weken voor de NAVO-top in Den Haag?

Een politieke crisis in een land is zelden reden om een grote multilaterale vergadering af te blazen. In een bondgenootschap van 32 democratische landen is het altijd wel ergens crisis of heerst een fase van verminderde besluitvaardigheid omdat er net verkiezingen zijn geweest of voor de deur staan.

Nederland heeft op de top drie taken. Als eerste moet deze vlekkeloos georganiseerd worden, er moet iemand namens Nederland de buitenlandse gasten ontvangen én de regering moet de besluiten van de top kunnen dragen.

Nederland is zo kort na een politieke crisis misschien geen toonbeeld van stabiliteit, maar voor de NAVO-top hoeft dat geen belemmering te zijn. De top gaat door en omdat Nederland te allen tijde een premier heeft – al is die dan waarschijnlijk demissionair – is er ook altijd iemand om namens het gastland de overige regeringsleiders te ontvangen. Er is, zei een ingewijde dinsdagochtend, altijd iemand die op de rode loper kan staan.

Bovendien is Nederland slechts gastland van de bijeenkomst. Gastheer is de secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte. Hij gaat over de uitnodigingen en het programma van de bijeenkomst, tot en met de tafelschikking tijdens het diner. Hij leidt de vergaderingen. Hij is verantwoordelijk voor succes of mislukking.

Miljardenuitgaven

Nederland moet als een van de bondgenoten wel de besluiten van de top kunnen meedragen. Die draait maar om één thema: geld. Er moet een nieuwe norm voor defensie-uitgaven afgesproken worden. Rutte heeft voorgesteld de uitgaven tot 2032 te verhogen van de huidige 2 procent van het bruto binnenlands product per jaar tot 5 procent. Het grootste deel, 3,5 procent, moet besteed worden aan zuiver militaire zaken, 1,5 procent mag ook besteed worden aan randvoorwaarden zoals infrastructuur of cyberafweer.

Over het voorstel van Rutte wordt nog gesproken, maar de kans dat de norm naar 5 procent gaat wordt in Brussel vrij hoog geacht. Over de details wordt de komende weken nog fors gestreden. Nederland moet uiterlijk op de top en liefst eerder een standpunt hebben over het voorstel van Rutte. De vraag wordt dus of Nederland zonder missionair kabinet kan beslissen de defensie-uitgaven meer dan te verdubbelen.

Als er in de Tweede Kamer een meerderheid voor is, kan ook een demissionair kabinet in theorie zo’n besluit nemen. De beslissing is minder moeilijk dan het lijkt: de heikele beslissing over de dekking van die immense defensie-uitgaven kan de gehandicapte ploeg over de NAVO-top heen tillen en doorschuiven naar een nieuw kabinet. Uiteindelijk dwingen de hogere defensie-uitgaven een keer tot een moeilijke keuze tussen bezuinigen, meer schulden maken of belastingen verhogen.

Dat een demissionair kabinet niet per definitie met lege handen staat, bleek in 2012. Toen trok de PVV zich als gedoogpartner terug uit het eerste kabinet-Rutte vanwege onenigheid over de begroting. Coalitiepartners VVD en CDA drongen tijdens de eurocrisis aan op extra bezuinigingen om binnen de Europese begrotingsregels te blijven, maar kregen geen steun van Wilders voor hun voorstellen.

Na die kabinetsval, in de lente van 2012, regelden VVD en CDA de steun van D66, GroenLinks en ChristenUnie om tot een meerderheid voor de gezochte bezuinigingen te komen. Ondanks de demissionaire staat van het kabinet bevatte dit zogeheten Lenteakkoord harde afspraken, zoals een snellere verhoging van de AOW-leeftijd, beperking van de hypotheekrenteaftrek en een hogere btw.

Lees ook

Van scheurtjes tot breuk: hoe het kabinet-Schoof bezweek onder voortdurende interne spanningen

Delen

Mail de redactie

Nu de regeringscoalitie ten einde is, neemt de cultuursector afscheid van een kabinet waar weinig van werd verwacht. De coalitie formuleerde geen cultuurbeleid toen het aantrad, maar kondigde wel een financiële tegenslag aan: de btw op cultuur zou verhoogd worden. En de grootste regeringsdeelnemer, de PVV, had in haar verkiezingsprogramma duidelijk gemaakt dat er een einde moest komen aan „onzinnige” cultuursubsidies.

De donkere wolken die zich met het aantreden van het kabinet samenpakten boven de culturele wereld, zijn voor een belangrijk deel overgewaaid in de elf maanden die de coalitie standhield. Toch is de verhouding tussen cultuur en coalitie slecht gebleven. Het kabinet heeft „weinig” betekend voor de cultuursector, resumeert Jeroen Bartelse van belangenvereniging Kunsten’92. Cultuurbeleid heeft „vrijwel stilgestaan”, zegt hij. De culturele en creatieve sector snakt inmiddels naar „ambitieus” cultuurbeleid, „in tijden van polarisatie kan de samenleving aandacht en investeringen gebruiken voor wat ons bindt in plaats van wat ons scheidt.”

Kunsten ‘92 waarschuwde vorig jaar met onder andere het Cultuurfonds voor een ‘stapeling aan maatregelen’ vanuit de coalitie die de cultuursector miljoenen zou gaan kosten. Die maatregelen, waaronder de btw-verhoging, bezuinigingen bij het ministerie van OCW, en aanpassing van de giftenaftrek zijn grotendeels meegevallen of niet doorgegaan.

Veel energie van de cultuursector ging op aan de lobby tegen de btw-verhoging, die voor cultuur, boeken, sport en logies van 9 naar 21 procent zou moeten. Het was een maatregel waarvan geen van de coalitiepartners zich publiekelijk voorstander wilde tonen. In april is de verhoging definitief geschrapt, in de voorjaarsnota.

Onrust over subsidies

Op de meerjarige cultuursubsidies is niet bezuinigd, toch heeft de verdeling van geld tot veel onrust geleid. Dat kwam omdat een dag na het aantreden van het kabinet vorig jaar bekend werd hoe de rijkssubsidie voor de komende vier jaar verdeeld zou worden, en dat met name bekende en geliefde theatergezelschappen buiten de boot vielen. Maar dat kwam niet per se door handelen van het kabinet-Schoof, dat geen hand had gehad in de voorwaarden voor cultuursubsidies, en de toetsing van de aanvragen wordt door experts uit het veld gedaan.

De cultuursector hoopte dat OCW-minister Eppo Bruins (NSC) met een oplossing zou komen voor de gerenommeerde theatergezelschappen die hun subsidie verloren. Dat deed hij niet, ook vanuit de Tweede Kamer was de steun niet toereikend om dat geregeld te krijgen, iets wat bij eerdere subsidierondes wel gebeurde. Waar de minister wel met extra geld heeft ingegrepen, is het onbedoeld wegvallen van talentontwikkeling voor klassieke muziek.

Op de cultuurbegroting van OCW is iets bezuinigd: tien miljoen euro. Tegenover de forse bezuinigingen die het ministerie over de hele linie doorvoerde, is dat een te overzien bedrag. Door een combinatie aan bezuinigingen, ook op ontwikkelingssamenwerking, zijn organisaties in de problemen gekomen die aan internationaal cultuurbeleid werken. Het Prins Claus Fonds en de organisatie Cultural Emergency Response moeten op zoek naar alternatieve financiering om te blijven voortbestaan.

Herziening

Vóór de zorgen over de geschrapte btw-verhoging had de cultuurlobby haar pijlen gericht op een ander groot beleidsvraagstuk: de manier waarop de cultuursubsidies worden verdeeld. Het subsidiestelsel moet hervormd worden, concludeerde voormalig D66-staatssecretaris Gunay Uslu in 2023: de manier waarop het geld tot dan verdeeld werd , hield vernieuwing tegen. Met input van een paar honderd mensen uit de sector kwam de Raad voor Cultuur met een nieuwe visie, een herinrichting van het subsidiesysteem. Over het plan waar de cultuursector in groten getale achter stond, zei minister Bruins: te duur. Vorige maand kwam de Raad voor Cultuur met een voorstel hoe er toch nog verbeteringen konden worden doorgevoerd, zonder extra geld uit te geven. Op basis daarvan zou de minister voor de zomer met een plan komen voor aanpassingen in het subsidiestelsen. Zodra het kabinet demissionair is, zal de Tweede Kamer bepalen welke onderwerpen het ‘controversieel verklaard’, over welke onderwerpen het kabinet nog besluiten mag maken, en welke het moet laten liggen voor een volgend kabinet.

Lees ook

Lees ook Cultuur hoort weer bij een minister, en dat kan positief zijn, vindt de sector

Delen

Mail de redactie