Wetenschappers vrezen Amerikaans vertrek uit WHO: ‘Gevolgen zullen over alle grenzen heen voelbaar zijn’

Het kwam niet als een verrassing, want Trump zegt het al jaren, maar daarmee kwam de schok in de medisch-wetenschappelijke wereld dinsdag niet minder hard aan. Nog geen acht uur na zijn inauguratietoespraak zei Donald Trump uit de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) te stappen.

In de zomer van 2020 was hij dat ook al van plan, naar eigen zeggen omdat de WHO China zou hebben geholpen om „de wereld te misleiden” over de oorsprong van het SARS-CoV2-virus. Maar omdat de opzegtermijn een jaar duurt, draaide zijn opvolger Biden het besluit na zijn inauguratie onmiddellijk weer terug.

Nu, met nog vier jaar regeren in het vooruitzicht, is dat anders. De weg is vrij voor Trump om te breken met een organisatie die volgens hem aan de leiband van China loopt en in zijn ogen disproportioneel veel geld ontvangt van de VS. „De WHO heeft ons opgelicht, iedereen heeft de Verenigde Staten opgelicht, dat zal vanaf nu niet meer gebeuren”, zei Trump bij het ondertekenen van het decreet.

Het plan moet nog door het Congres, dat een nipte Republikeinse meerderheid telt. Enkele dissidente stemmers in die gelederen kunnen genoeg zijn om Trumps besluit te blokkeren, maar in theorie is vertrek uit de WHO dichterbij dan ooit.

Pokken en polio

De Verenigde Staten financieren bijna een vijfde van het hele WHO-budget en zijn hofleverancier van wetenschappelijke kennis, instituten en onderzoekers. Het land speelt sinds jaar en dag een cruciale rol in het bestrijden van ziektes over de hele wereld, van AIDS tot malaria. „Samen maakten we een einde aan de pokken en roeiden we polio bijna uit”, zei de WHO dinsdag in een reactie, waarin het teleurstelling en zorgen uitte over het aangekondigde vertrek. „Amerikaanse instituten hebben bijgedragen aan én geprofiteerd van het lidmaatschap van de WHO”.

De VS financieren bijna een vijfde van het hele WHO-budget en zijn hofleverancier van wetenschappelijke kennis

Vertrek uit het samenwerkingsverband markeert een gevaar voor de hele wereld, waarschuwen wetenschappers dinsdag in een alarmerend opiniestuk in het British Medical Journal. „De gevolgen zullen over alle grenzen heen voelbaar zijn, het besluit laat de WHO verzwakt en de VS geïsoleerd achter op momenten dat wereldwijde gezondheidscrises juist eenheid vereisen.”

De WHO leunt voor haar informatiepositie bijvoorbeeld zwaar op gerenommeerde Amerikaanse kennisinstellingen en gezondheidsinstituten zoals de Food and Drug Administration (FDA) en de Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Als die banden worden doorgeknipt, waarschuwde viroloog Marion Koopmans dinsdag in het wetenschappelijke tijdschrift Science, tast dat de informatiepositie van de WHO ernstig aan.

America First

Trumps decreet legt vooral de naïviteit bloot van een ‘America First’-beleid in een wereld waar ziekteverwekkers zich niet aan landsgrenzen houden. Het roept de vraag op wat het land hierbij te winnen heeft, afgezien van een nét iets vollere schatkist. De VS zullen hun stem in grote wereldwijde gezondheidsvraagstukken kwijtraken en creëren daarmee een machtsvacuüm waar ironisch genoeg juist China in zal springen, voorspellen deskundigen. Ja, de VS kunnen zich op deze manier onttrekken aan de plicht om schaarse middelen, zoals vaccins, uit te delen aan andere landen, maar lopen evengoed het risico zelf achter het net te vissen.

Lees ook

Trump is terug met een stortvloed aan radicale decreten

De Amerikaanse president Donald Trump ondertekende maandagavond direct veel decreten.

En met het verbreken van de samenwerkingsverbanden tussen de WHO en Amerikaanse kennisinstellingen neemt Trump een groot risico. Amerikaanse laboratoria en farmaceuten zijn voor belangrijke informatie afhankelijk van de WHO. Aan het begin van de coronapandemie kregen Amerikaanse wetenschappers via de WHO bijvoorbeeld toegang tot cruciale informatie over het nieuwe virus SARS-CoV2 dat was uitgebroken in China.

Te weinig mandaat

Als grootste geldschieter hebben de VS flink wat in de melk te brokkelen. De WHO blijft verzwakt achter als de VS vertrekken, en dat weet Trump maar al te goed. De vraag is dus of de soep zo heet gegeten wordt als ze wordt opgediend. Mogelijk gebruikt Trump het decreet om met zijn vuist op tafel te slaan en probeert hij zo veranderingen af te dwingen. Veranderingen waarvan de WHO de noodzaak erkent.

In de verklaring van dinsdag bedankt de Wereldgezondheidsorganisatie de VS nadrukkelijk voor de afgelopen zeven jaar, waarin „het grootste pakket van hervormingen in de geschiedenis van de Wereldgezondheidsorganisatie”, werd doorgevoerd. De organisatie werd kosteneffectiever en efficiënter.


In decreten vol bijtende formuleringen laat Trump zien: de VS moet van hem geen immigratieland meer zijn

Vreemdelingen zijn „schadelijk voor de belangen van de Verenigde Staten”, daarom moeten hun illegale oversteek en aanwezigheid worden bestreden met de inzet van het leger, politie en justitie, en – natuurlijk – met een grensmuur. Dat is de korte samenvatting van de decreten over migratie en de zuidelijke grens die president Donald Trump op de eerste dag van zijn tweede ambtstermijn heeft uitgevaardigd.

Het zijn zes decreten, plus de verwijzing in zijn inaugurele rede naar een wet uit 1798, de Alien Enemies Act, waaronder de president vreemdelingen kan uitzetten van wie „hij oordeelt dat ze een gevaar vormen voor de vrede en veiligheid van de VS”.

Trump beloofde de „volle en immense macht van de centrale en statelijke wetten” te zullen inzetten om „alle buitenlandse bendes en criminele organisaties te elimineren”. En dan zei hij ook nog dat hij zijn ‘Remain in Mexico’-afspraken opnieuw wil bekrachtigen. Daarmee verplichtte hij Mexico tijdens zijn eerste termijn (2017-2021) om asielzoekers op te nemen die door de Amerikaanse grenspolitie werden uitgezet in afwachting van hun procedure.

Lees ook

Trump is terug met een stortvloed aan radicale decreten

De Amerikaanse president Donald Trump ondertekende maandagavond direct veel decreten.

Vreemdelingen die zonder papieren in de VS zijn, vormen een grote bedreiging voor de staatsveiligheid, aldus een van de decreten. Hun aanwezigheid heeft belastingbetalers „miljarden dollars” gekost. De optelsom leidt tot één conclusie: het Amerika van Trump wil geen immigratieland meer zijn, zoals het dat sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog steeds is geweest, onder Democratische én Republikeinse presidenten.

Noodtoestand

Aan de zuidgrens is sprake van een migratiecrisis, die volgens Trump is veroorzaakt door de vorige regering-Biden en die hem noopt een nationale noodtoestand uit te roepen. „De Amerikaanse soevereiniteit ligt onder vuur.” Die noodtoestand vereist volgens Trump inzet van het leger op eigen bodem – een omstreden positie. Het leger moet op last van de president, tevens commander-in-chief, zelfs prioriteit geven aan de bewaking van de nationale grenzen.

Leden van de Amerikaanse grenspolitie houden een oefening op de inauguratiedag van Donald Trump als nieuwe president van de VS.
Foto Jose Luis Gonzalez/Reuters

In de nieuwe decreten klinkt een stevige echo door van Trumps eerste termijn, toen hij immigratie vanuit bepaalde ‘moslimlanden’ aan banden trachtte te leggen. De ideeën en de taal dragen de signatuur van Trumps voornaamste migratie-adviseur, Stephen Miller, die na de verkiezingen van november bij Fox News uitlegde dat de grenzen zullen worden „verzegeld” en de massale uitzetting van ongedocumenteerde vreemdelingen zou beginnen. In interviews noemt Miller vluchtelingen en migranten vaak in één adem met de „monsters” van buitenlandse bendes.

Ook in de decreten staan zulke bijtende formuleringen. „Veel illegaal in de VS aanwezige migranten”, zo staat in het decreet ‘Het Amerikaanse volk beschermen tegen invasie’, „plegen vuige en weerzinwekkende daden tegen onschuldige Amerikanen”, aldus een van de teksten.

In de nieuwe decreten klinkt een stevige echo door van Trumps eerste termijn

Even opvallend is hoezeer de aanduidingen door elkaar lopen: nu eens gaat het over ‘vreemdelingen’, dan weer ‘vluchtelingen’, of ‘asielzoekers’, of ‘migranten’. Ze worden allemaal op een hoop geveegd en op elke categorie heeft een deel van de strengere wetgeving betrekking. Het voordeel voor Trump: hoe vager de formuleringen, des te groter de afschrikwekkende werking, want nu voelen álle migranten zich minder zeker over hun positie.

Met één pennenstreek

Zoals bij alle presidentiële decreten is de vraag of de daadkracht die tentoon werd gespreid bij de ondertekening ervan (aan een tafeltje in de grootste sporthal van hoofdstad Washington) spoort met de daadkracht die nodig is voor de invoering van de maatregelen.

Zo is een nieuwe variant op de eerdere muslim travel ban gemakkelijker gezegd dan gedaan. Onder het motto van „bescherming tegen buitenlandse terroristen” kondigt Trump aan dat hij bijzondere maatregelen wil nemen tegen „vreemdelingen” uit „regio’s of landen met welomschreven veiligheidsrisico’s”. Over het moslimreisverbod werd anderhalf jaar geprocedeerd voordat de kleinst mogelijke meerderheid van het Hooggerechtshof oordeelde dat de regering-Trump dit onderscheid binnen haar vreemdelingenbeleid mocht maken.

Lees ook

Wat is de waarde van een presidentieel decreet? Is alles in één keer anders?

De net geïnaugureerde president Trump maandag na het tekenen van de eerste decreten.

In enkele van zijn decreten heeft Trump de clausule opgenomen dat het onwettig verklaren van één of enkele bepaling(en), niet betekent dat het hele decreet onwettig is. Het is een juridische buffer waarvan onduidelijk is of die stand zal houden voor de rechter.

Het eerste decreet waartegen al beroep is aangetekend heeft zo’n bepaling niet. Die executive order gaat over de uitleg van het Veertiende Amendement op de grondwet. Daarin staat dat „iedereen die geboren of genaturaliseerd is in de Verenigde Staten, en onderworpen is aan de wetten aldaar, burger is van de Verenigde Staten”.

Migranten uit Mexico en Guatemala die vermoedelijk illegaal de grens met de Verenigde Staten zijn overgestoken worden opgepakt door de Amerikanse douane.
Foto Brandon Bell/Getty via AFP

Trumps decreet beperkt dit ‘burgerschap’ tot iedereen die op Amerikaanse bodem is geboren uit een legaal en permanent in de VS verblijvende moeder en een vader die burger is of legaal permanent in de VS verblijft. Het is de vraag of de president dat zonder grondwetswijziging zo kan uitleggen. Burgerrechtenorganisatie ACLU en enkele vreemdelingenadvocaten zijn er een procedure tegen begonnen.

Hangslot

Bij alle per decreet toegewezen hulpkrachten om de migratiecrisis te bestrijden valt op dat aan de rechterlijke macht géén extra middelen zijn toegekend. Ook dat is veelbetekenend. Het migratiesysteem moet niet worden verbeterd, het moet worden afgeschaft en er moet een hangslot op de grens komen.

Migratie en vreemdelingen staan bovenaan Trumps agenda, maar niet zonder kritiek, ook van een groep die sympathiek staat tegenover de rest van zijn beleid: boeren en voedselproducenten. Ongeveer de helft van de naar schatting twee miljoen landarbeiders in de VS heeft geen verblijfs- of werkvergunning. „Het zou rampzalig voor de landbouw zijn als arbeiders uit de voedingsindustrie in deze plannen worden meegenomen”, zei David Puglia van landbouworganisatie Western Growers al voordat Trump de decreten tekende.

Lees ook

Aan de grens tussen Mexico en de VS merken migranten de impact van Trumps beleid meteen

Migranten zitten vast in Mexico na de annulering van hun CBP One-afspraak.


De hoed van Melania Trump brak met veel conventies

First buddy‘ Elon Musk is niet de enige die in de marge van de beëdiging van Donald Trump de aandacht wist te trekken. Op X stroomt het vol met berichten van mensen die de bijzondere outfit van first lady Melania Trump prijzen. De door de New Yorkse designer Adam Lippes ontworpen marineblauwe toque in schippersstijl paste volgens de online-recensenten perfect bij Melania’s ivoorkleurige blouse en jas met dubbele rij knopen; beide bijna tot de kin reikend.

Melania Trumps inauguratie-look was zelfs in de geschiedenis van de fashion statements van de presidentsvrouwen in de Verenigde Staten opvallend. Haar outfit leek alles behalve conformistisch; hij ademde verzet. Vooral de hoed kreeg veel commentaar. Die deed ze die tijdens de ceremonie geen seconde af. De brede rand maakte het onmogelijk te zien wat er tijdens de toespraak van haar man in haar omging. De wat in The New York Times wordt beschreven als „een daardoor afstandelijke indruk” van Melania sluit aan op het imago dat zij heeft willen behouden sinds haar man de politiek besloot in te gaan: behoedzaam en op de achtergrond.

Dat een first lady haar gezicht juist op zó’n moment verbergt is wel ongebruikelijk. De ceremonie is de gelegenheid waarbij naast de president ook de eerste familie aan de natie wordt gepresenteerd. Melania Trump liet volgens de krant duidelijk zien dat ze haar eigen grenzen trekt.

Dat is wel eens anders geweest. Haar outfit contrasteerde met de babyblauwe jurk die ze bij Trumps eerste inauguratie droeg. Die stijl deed denken aan die van Jackie Kennedy, de vrouw van president John F. Kennedy in de jaren zestig, en toonde daarmee dat Melania Trump zich naar de verwachtingen van Washington wilde schikken.

Dat zij mode gebruikt om iets van haar persoonlijke opvattingen te laten doorschemeren bleek overigens al eerder. In 2018 raakte ze korte tijd in opspraak toen ze bij een bezoek aan een opvangcentrum voor jonge migranten een jas droeg met de tekst „I really don’t care, do u?”. Daarover zei ze dat het een boodschap was aan wat in Trump-kringen de „fake news media” zijn gaan heten.

Symboliek

Al decennia schuilt er grote symboliek achter de kledingkeuze van first ladies tijdens de inauguratie. Het National Museum of American History, dat in 2011 een tentoonstelling had met verschillende inaugurele ensembles, meent dat Caroline Harrison pioneer was. Door haar geheel in de Verenigde Staten gemaakte kleding voor de inauguratie van Benjamin Harrison in 1889 onderstreepte zij, ver voor Trumps ‘America first‘-beleid, het belang van voor nationale producenten.

Na haar volgden meerdere first ladies wier inauguratie-outfits een boodschap probeerden over te brengen – en soms controverse uitlokten, schrijft nieuwszender CNN. Zo was Jacky Kennedy niet alleen een gevierd fashion-icoon, maar wist ze met haar kledingkeuzes ook de politieke opvattingen van haar man te onderstrepen. De moderniteit die ze probeerde uit te stralen sloot aan bij het progressieve karakter van het presidentschap van Kennedy.

De vrouw van de onlangs overleden Jimmy Carter, Rosalynn Carter, moest het op haar beurt flink ontgelden toen ze ervoor koos een door Mary Maise ontworpen jurk met gouden details naar het inauguratiebal te dragen. Zes jaar daarvoor had ze de jurk gedragen toen hij tot gouverneur van Georgia werd gekozen, en de herhaling was bedoeld als knipoog naar zijn prestaties. In 2021 probeerde Jill Biden de eenheid die de campagne van haar man uit moest stralen terug te laten komen in een kasjmieren jas van Gabriela Hearst, met borduursels van bloemen afkomstig uit elke Amerikaanse staat.

Melania Trump juist lijkt bij aanvang van de tweede termijn van Donald Trump juist afstand te willen creëren tussen haarzelf en het politieke ambtelijke apparaat in Washington. Op één punt hield de first lady wel vast aan de ongeschreven traditie: ook haar outfit was speciaal voor de gelegenheid door een bekende designer ontworpen.

Jill Biden droeg tijdens de inauguratie van Joe Biden in 2021 een met bloemen geborduurde jas.
Foto Chip Somodevilla/Getty Images
Rosalynn Carter droeg dezelfde jurk op de inauguratie van Jimmy Carter, als zes jaar daarvoor toen hij gouverneur van Georgia werd.
Foto HUM Images/Getty Images
Bij de vorige inauguratie van Donald Trump droeg Melania Trump een babyblauwe jurk.
Foto Rob Carr/EPA
Jacqueline Kennedy droeg ook een hoed tijdens de inauguratie van John F. Kennedy in 1961.
Foto EPA


Trump wil dat de VS ongeremd olie en gas oppompen – wat betekent dat voor het klimaat?

De enorme voorraad Amerikaanse energie ongeremd exploiteren, ontdaan van zijn ketenen – dat is wat president Donald Trump wil bereiken met het energiedecreet ‘Unleashing American Energy’, dat hij maandag direct na zijn aantreden heeft ondertekend. Over de aard van die ketenen bestaat geen enkele twijfel: het zijn de maatregelen die de vorige regering heeft genomen om klimaat, milieu en water te beschermen.

De Verenigde Staten zijn „ gezegend met een overvloed aan energie en natuurlijke hulpbronnen, die historisch gezien de economische welvaart van onze natie hebben gevoed”, aldus het decreet. „In de afgelopen jaren heeft belastende en ideologisch gemotiveerde regelgeving de ontwikkeling ervan belemmerd.” Daar moet nu een einde aan komen.

Lees ook

Trump is terug met een stortvloed aan radicale decreten

De Amerikaanse president Donald Trump ondertekende maandagavond direct veel decreten.

Trump heeft alle ministeries en agentschappen opgedragen om binnen dertig dagen met een lijst te komen van maatregelen die het ongebreideld oppompen van olie en gas, het winnen van steenkool en van grondstoffen voor onder meer kernenergie in de weg zitten. Die moeten, liefst onmiddellijk, allemaal ongedaan gemaakt worden.

Wegkwijnende kolenmijnen

Het lijkt erg op wat Trump acht jaar geleden probeerde aan het begin van zijn eerste termijn. Ook toen wilde hij de energievoorziening weer op een fossiele leest schoeien. Toen ging het vooral om steenkool – hij had staten als West-Virginia, Wyoming en Pennsylvania beloofd om de wegkwijnende kolenmijnen nieuw leven in te blazen. Het plan mislukte, de markt dacht er anders over. Ook in 2017 werd iedere zeventien dagen één kolencentrale gesloten, telde milieuorganisatie Sierra Club.

De vraag is of het deze keer anders zal gaan. De VS zijn al jaren de grootste olie- en gasproducent ter wereld. Onder president Joe Biden werd het land ook de grootste exporteur van LNG, vloeibaar aardgas. Maar de markt (vooral die van olie) is behoorlijk verzadigd. Met Trumps oproep ‘Drill baby drill’ zou de olie-industrie zichzelf gemakkelijk in de voet kunnen schieten. „Je kunt een paard naar het water leiden, maar je kunt het niet dwingen om te drinken”, zei een Amerikaanse olie-analist tegen nieuwszender CNBC.

Met Trumps oproep ‘Drill baby drill’ zou de olie-industrie zichzelf gemakkelijk in de voet kunnen schieten

Trump wil met zijn decreet ook de Inflation Reduction Act de nek omdraaien. Met deze wet maakte Biden – met steun van het Congres – honderden miljarden dollars vrij voor duurzame energie en vergroening van de infrastructuur. Betalingen worden met onmiddellijke ingang opgeschort, maar dat besluit zal vrijwel zeker tot rechtszaken leiden, ook in staten die door Trumps Republikeinse partij worden bestuurd.

De rol van individuele staten zal de komende tijd sowieso groeien. Zeker ook in de strijd tegen een tweede klimaatdecreet dat Trump meteen heeft ondertekend en dat tot doel heeft om „de VS op de eerste plaats te zetten in internationale milieuovereenkomsten”. Net als in Trumps eerste termijn trekken de VS zich weer terug uit het Klimaatakkoord van Parijs. De VS hebben altijd een leidende rol gespeeld „bij mondiale pogingen om het milieu te beschermen”, aldus het decreet. Maar dat ging mis na de toetreding tot het Parijsakkoord, een van de overeenkomsten die „niet de waarden van ons land of onze bijdragen aan het nastreven van economische en ecologische doelstellingen weerspiegelen.”

Internationale verplichtingen

Trump onttrekt zich daarmee aan internationale verplichtingen voor het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen. De financiële hulp die de VS hebben toegezegd voor landen die zelf niet het geld hebben om hun economie te verduurzamen wordt direct stopgezet – overigens betaalde Biden vorig jaar ook maar 1 miljard van de beloofde 11 miljard dollar.

Hoe groot de gevolgen zijn van het vertrek, is nog onduidelijk. Op de valreep heeft Biden nog een nieuw ‘nationaal klimaatdoel’ voor de periode tot 2035 ingeleverd bij het klimaatbureau van de Verenigde Naties – zoals het Parijsakkoord vereist. Met opzet zijn veel maatregelen opgenomen die door staten, en dus niet op federaal niveau, kunnen worden uitgevoerd.

Een vrouw kijkt toe nadat klimaatactivisten maandag een spandoek met de tekst ‘Trump: klimaatgenocide’ hebben opgehangen aan de Londense South Bank, tegenover het Britse parlement.
Foto Benjamin Cremel / AFP

Bovendien is de kans groot dat zowel staten als bedrijven via de rechter zullen proberen Trumps plannen te dwarsbomen – ook Republikeinen. Trump mag dan vinden dat windparken „onze natuurlijke landschappen aantasten en niet goed zijn voor Amerikaanse energieverbruikers”, maar voor (Republikeinse) staten als Texas en Iowa is het nu de goedkoopste energievorm.

„Vertrekken uit het Klimaatakkoord van Parijs zal Amerikanen niet beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering, maar het zal China en de Europese Unie een concurrentievoordeel geven in de bloeiende economie van schone energie en leiden tot minder kansen voor Amerikaanse werknemers”, zegt Ani Dasgupta, directeur van het World Resources Institute. „Het is domweg onzinnig dat de VS vrijwillig hun politieke invloed opgeven en kansen laten liggen om de exploderende markt voor groene energie vorm te geven.”

Mondiale klimaatwetenschap

Toen Trump acht jaar geleden president werd, duurde het maar even of de klimaatwebsite van het EPA, het Amerikaanse milieuagentschap, ging op zwart. Medewerkers wisten de informatie veilig te stellen en toegankelijk te houden via een eigen server. Ook nu vrezen klimaatorganisaties van de overheid voor de gevolgen. Deze keer zou het NOAA, het Amerikaanse KNMI, een van de verliezers kunnen zijn.

Het agentschap speelt een belangrijke rol in de mondiale klimaatwetenschap, zowel door de kennis van de klimaatwetenschappers die er werken, als vanwege de enorme hoeveelheid dat die het instituut verzamelt. Maar conservatieve Amerikanen beschouwen het NOAA al veel langer als een „drijvende kracht achter de klimaatalarm-industrie”. Ze pleiten voor het ontmantelen en privatiseren van de organisatie. Zo ver is het nog niet, maar de mondiale gevolgen daarvan zouden groot kunnen zijn, misschien wel net zo groot als van de beleidsmaatregelen die Trump tot nu toe heeft aangekondigd.

Lees ook

De aarde is in 2024 door de 1,5 graden opwarming gegaan – de 2 graden komen in zicht

Een herder zoekt in Senegal naar water.


Donald Trump wil door de internationale porseleinkast denderen: welkom in de nieuwe wereldorde

Welkom in een wereld waar het recht van de sterkste wordt gevierd, internationaal overleg het zwaar krijgt en territoriale afspraken niet meer in beton gegoten zijn. Wie geeft om de naoorlogse wereldorde van samenspraak, normering en recht, moet vanaf nu bij de les blijven.

Aan een toch al instabiele orde met de oorlogszuchtige Vladimir Poetin en zijn autocratische supporter Xi Jinping is maandag een van zelfvertrouwen blakende Amerikaanse president met een messiascomplex toegevoegd. God, zei Donald Trump tijdens zijn inauguratie, heeft hem tijdens een aanslag aan de dood laten ontsnappen omdat hij voor Amerika een taak te vervullen heeft.

De nieuwe Amerikaanse president heeft niet alleen de wil om door de internationale porseleinkast te denderen, maar ook de macht. Politieke instellingen in Washington liggen aan zijn voeten en de grootmacht die hij overnam staat er economisch ook nog eens tamelijk sterk voor. Hij heeft zich omringd met Big-Tech-oligarchen die met hun greep op apps en sociale media de bloedsomloop van de democratie beheren. Big Oil paait hij met deregulering.

Sloophamer

In Trumps eerste termijn moest de wereld leren dat de Verenigde Staten niet langer bereid zijn om de rol van internationale politieagent te spelen. Het internationale stelsel – met de Verenigde Naties en haar talrijke zusterorganisaties als kern – had decennia geprofiteerd van de vaderlijke steun van hypermacht VS, die op die manier de wereld naar zijn hand zetten. Trump wilde die rol als beheerder van het systeem niet meer vervullen.

De eerste 24 uur van zijn tweede termijn duiden erop dat Trump dit stelsel met een sloophamer te lijf wil.

Hij stapte meteen uit het Klimaatakkoord van Parijs dat te boek staat als de laatste grote multilaterale afspraak. Na ‘Parijs’ ging het internationaal bergafwaarts. Hij stapte ook uit de Wereldgezondheidsorganisatie, een club van onbetwist praktisch nut. De Wereldhandelsorganisatie draait al jaren moeilijk door Amerikaanse obstructie. Vrijhandel is voor Trump handel die ‘vrij’ en voordelig is voor de VS.

Trump vertrekt niet alleen uit VN-organisaties en afspraken, hij speelt ook met territoriale integriteit en soevereiniteit van andere staten. Daarmee raakt hij aan het kroonjuweel van de internationale ordening. De afspraak is dat territorium of de controle daarover weggeven mag worden, maar het niet onder dwang toegeëigend kan worden. Groenland, waar hij eerder deze maand zijn oog op liet vallen, noemde Trump maandag niet in zijn inauguratierede. Wél herhaalde hij dat de VS het Panamakanaal, dat vanaf 1977 door de net overleden president Jimmy Carter aan Panama werd gegeven, terug willen.

Met Trump weet je nooit helemaal zeker of je een dreigement letterlijk moet nemen of het moet zien als een openingszet in onderhandelingen. Tegenover multilateraal overleg stelt Trump nu weer de kunst van de deal. Net zoals in het zakenleven ziet hij in de internationale politiek elk overleg als een zero-sum-game: er is altijd een winnaar en een verliezer. En die verliezer heet niet Trump.

Handelsoorlog

In onderhandelingen knoopt hij dossiers graag aan elkaar. Hij dreigde China met een importtarief van 100 procent, als China niet bereid is minstens de helft van TikTok te verkopen aan een Amerikaanse onderneming. Europa, dat zich al maanden op een handelsoorlog voorbereidt, stelde hij ook importtarieven in het vooruitzicht, al liet hij zich nog niet uit over de hoogte ervan. Wél gaf hij Europa een mogelijkheid om die tarieven omlaag te krijgen: door meer Amerikaanse olie te kopen.

Importtarieven behoren tot Trumps diplomatieke standaarduitrusting. Hij gelastte een vergaande herziening van het Amerikaanse handelsbeleid. Hij wil ook een External Revenu Service in het leven roepen om het buitenland te ‘belasten’, analoog aan de Internal Revenu Service, de federale Amerikaanse belastingdienst.

Ontwikkelingshulp, traditioneel een belangrijk diplomatiek instrument, wordt negentig dagen stopgezet. Veel hulp is niet in overeenstemming met Amerikaanse belangen of Amerikaanse waarden, vindt Trump. Tijdens de opschorting worden ontvangers en voorwaarden tegen het licht gehouden. De opschorting is Trumpiaans bruut, maar vermindering van ontwikkelingshulp is een internationale trend.

Alternatief wereldbeeld

Heeft de wereld nog iets te kiezen of is het vanaf nu ieder voor zich?

De Europese Unie én China presenteerden dinsdag op het World Economic Forum prompt een alternatief wereldbeeld. Landen zetten zichzelf in Davos altijd graag in het zonnetje, op zoek naar investeerders en handelspartners. Vlak na de Amerikaanse inauguratie klonken de marketingtoespraken van de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en de Chinese vicepremier Ding Xuexiang ook als antwoord op Trumps Amerikaanse Gouden Eeuw. De EU en China presenteerden zich als vluchtheuvels in een door Trump omgewoelde wereld.

Net als in het zakenleven ziet Trump in de internationale politiek elk overleg als een zero-sum-game: er is altijd een winnaar en een verliezer. En die verliezer heet niet Trump.

Von der Leyen noemde Trump in haar toespraak op het hoofdpodium in Zwitserland niet één keer en bewaarde de VS tot het allerlaatst. Ze presenteerde de EU als een betrouwbare internationale partner die open staat voor handel en internationaal overleg. Ze haalde het net gesloten handelsakkoord met Latijns-Amerika (Mercosur) aan en kondigde aan dat de eerste reis van haar nieuwe Commissie een bezoek aan India is. Ze erkende dat er handelsfricties zijn tussen Brussel en Beijing, maar zocht tegelijk toenadering tot het land. En niemand, zei ze, kan om de gevolgen van klimaatverandering heen.

Von der Leyen onderstreepte het belang van de Atlantische relaties en de economische verwevenheid van de twee machtsblokken. „Voor beide kanten staat veel op het spel.” De EU, zei ze, in wat klonk als een schot voor de boeg, zal pragmatisch zijn, maar zijn principes niet verloochenen.

Lees ook

Trump is terug – wat drijft zijn buitenlandbeleid?

Trump ziet niets in langdurige steun voor Oekraïne en wil dat er zo snel mogelijk onderhandeld wordt tussen Moskou en Kyiv.Foto Frederic J. Brown/AFP

China blijft vergroenen

Ding verwees naar een Davos-toespraak van zijn baas Xi Jinping. Deze vergeleek protectionisme eens met een donkere kamer. De kamer houdt regen en wind buiten, maar ook zonlicht. Globalisering is noodzakelijk en handel is juist geen zero-sum-game, zei Ding. Hij stak de loftrompet over het multilateralisme en onderstreepte het belang van de VN, die dit jaar tachtig jaar bestaan, en de Wereldhandelsorganisatie. En, kondigde hij aan, China zal blijven vergroenen, de circulaire economie verder ontwikkelen. Hij haalde het voorbeeld aan van een Chinees bedrijf dat een nieuw T-shirt maakt uit acht oude plasticflessen.

Terwijl Ding zijn best deed om China te laten glanzen, sprak Xi met Poetin, aldus het Kremlin. In een videoconferentie van anderhalf uur bespraken de twee de gesprekken die ze individueel voerden met Trump. Xi en Poetin belden met Trump in de aanloop naar de inauguratie. Ook onderstreepten de twee leiders nogmaals hun onderlinge samenwerking, die sinds Poetins inval in Oekraïne veel hechter geworden is. Rusland is economisch afhankelijker geworden van China en heeft Chinese dual-use-goederen, die zowel geschikt zijn voor een civiele als voor een militaire toepassing, nodig voor de oorlogsvoering.

De Amerikaanse relatie met Europa, China én Rusland zal ook bepaald worden door van het verloop van Poetins oorlog. Trump noemde Oekraïne maandagavond niet in zijn toespraak, maar maakte in zijn afrekening met de periode-Biden een opmerking die niet veel goeds voorspelt voor Kyiv. Hij hekelde het dat de VS wel ongelimiteerd fondsen ter beschikking heeft gesteld om buitenlandse grenzen te verdedigen, maar weigerde zijn eigen grenzen te verdedigen. Trump heeft er in de campagne geen geheim van gemaakt dat hij zo snel mogelijk van de kostbare steun aan Oekraïne af wil en koerst aan op vredesbesprekingen.

Veiligheidsgaranties

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky zei in Davos dat hij een goede band met Trump heeft, maar dat hij zich er zorgen over maakt dat er in Trump’s omgeving te veel mensen zijn die pro-Russische boodschappen verkondigen. Europa moet daarom van zich laten horen, zodat Trump begrijpt wat er in eventuele besprekingen over de toekomst van Oekraïne op het spel staat, vindt hij. Zelensky wil alleen praten over een staakt-het-vuren als daar stevige veiligheidsgaranties van het Westen tegenover staan. Als de afschrikking niet op orde is, vreest hij, zal Poetin na verloop van tijd opnieuw aanvallen, maar dan met een veel sterker leger dat ook NAVO-lidstaten kan bedreigen.

Zelensky dreef in Davos tot op zekere hoogte de spot met een Europa dat angstig naar Washington staart in afwachting van wat de nieuwe president gaat doen. De VS zijn voor Europa een onmisbare bondgenoot, zei Zelensky, maar Europa is dat niet voor de VS. Europa moet sterker worden zodat Washington weer naar Europa leert kijken. En als dat betekent dat defensie-uitgaven in Europa naar 5 procent moeten van het bbp, zoals Trump voorstelde, dan moet dat maar.

Trump spreekt donderdag via een video-verbinding het publiek in Davos toe.


President Trump dreigt veel op dag één, maar treft nog weinig concrete handelsmaatregelen

Het is onrustig wakker worden in de wereld van Maganomics. Met het aantreden van president Donald Trump, afgelopen maandag, als 47ste president van de Verenigde Staten moeten overheden, bedrijven en financiële markten overal ter wereld zich de komende tijd zien te verhouden tot de onberekenbaarheid van een van de belangrijkste mondiale economische spelers. En als de eerste dag van ‘Trump 2.0’ een voorbode is, worden het een paar onzekere (economische) jaren.

Eerst het goede nieuws: in de barrage aan presidentiële decreten die Trump maandag ondertekende, zat níét de onmiddelijke invoering van importtarieven. Vooralsnog blijven China, Europa, Mexico en Canada verschoond van een heffing op alle producten die zij naar de VS exporteren. Trump had in zijn campagne meermaals gedreigd de Amerikaanse economie te zullen beschermen tegen landen die – in zijn ogen – Amerika bestelen. Dat zijn landen die meer naar de VS exporteren dan ze eruit importeren; landen die een handelsoverschot hebben met de VS. De mogelijke tarieven varieerden van 20 procent voor Europa tot 100 procent voor China.

Voorafgaand aan Trumps inauguratie kwamen diverse Amerikaanse media al met het nieuws dat Trump nog geen concrete tarieven ging opleggen. In plaats daarvan zou de president onderzoek beginnen naar mogelijk oneigenlijke steun van China, Europese en andere landen aan bepaalde producenten, en naar buitenlandse manipulatie van wisselkoersen om exportproducten goedkoper te maken. Dat onderzoek zou dan de basis moeten leggen voor eventuele latere gerichte tarieven, was de suggestie.

Dollar daalt en stijgt

De financiële markten reageerden opgelucht op dat nieuws: de koers van de dollar daalde ten opzichte van een heleboel andere valuta. Beleggers hadden blijkbaar al rekening gehouden met tarieven op dag één en de effecten daarvan op de dollar – die sterker wordt door zulke maatregelen – al ingeprijsd. Toen de directe dreiging van heffingen leek weg te vallen, daalde de dollar met een vol procent ten opzichte van andere internationaal relevante valuta als het Britse pond, de euro en de Chinese renminbi.

Hoewel de decreten uitbleven, brachten diverse uitspraken van Trump de mondiale markten maandag en dinsdag in beweging. Zo dreigde hij vanaf 1 februari een algemeen importtarief van 25 procent op te leggen aan alle Amerikaanse import uit buurlanden Mexico en Canada. De munten van die twee landen daalden met respectievelijk 1,1 en 0,9 procent ten opzichte van de dollar en aandelenbeurzen zetten zich schrap, maar ze openden vandaag nagenoeg vlak. Afwachten is blijkbaar het devies.

Ook zei Trump dat hij Europa wil dwingen meer Amerikaanse olie en lng af te nemen, een wens die hij al eerder uitsprak. Geeft Europa daar geen gehoor aan, zo suggereerde hij, dan zal hij het continent treffen met tarieven. „Ze kopen onze auto’s niet, ze kopen onze landbouwproducten niet, ze kopen bijna niets”, zei Trump. „En dat terwijl wij wel hun auto’s en landbouwproducten afnemen, we nemen veel van hen af.” Trump doelde daarmee op het negatieve handelssaldo van Amerika ten opzichte van Europa: Europa exporteert voor 150 miljard dollar méér naar de VS dan omgekeerd. De euro daalde direct met een half procentpunt ten opzichte van de dollar.

Lees ook

De impact van Trumps handelstarieven zal in de VS groter zijn dan in Europa of China


TikTok

Zo ging het maandag de hele dag door. Op Chinese producten kwamen niet direct enorme importtarieven – maar misschien komen ze toch nog. TikTok krijgt van Trump 75 dagen de tijd om voor minimaal de helft een Amerikaanse bedrijf te worden. Gebeurt dat niet, dan volgen alsnog importtarieven op Chinese producten. Met die opmerkelijke koppeling van zaken die weinig met elkaar te maken hebben, maakte Trump in één klap duidelijk dat de voormalige handelaar in onroerend goed de wereldeconomie als één groot onderhandelingsspel beschouwt. Heffingen kunnen als instrument in de kast blijven als armpjedrukken en dreigen voldoende is om bij andere landen concessies af te dwingen die enkel de Amerikaanse belangen dienen. Zo zet hij het principe van de werking van vrije markten op het spel.

Trump maakte in één klap duidelijk dat hij de wereldeconomie als één groot onderhandelingsspel beschouwt

In de Financial Times verzuchtte econoom Eric Winograd van investeringsmaatschappij AllianceBernstein: „Dit soort volatiliteit is het nieuwe normaal. Het beleid onder de regering-Trump zal waarschijnlijk minder voorspelbaar en minder procesgericht zijn dan we gewend waren onder Biden.”

‘Buitenaardse’ winstbelasting

Het meest concreet was Trump over de winstbelasting: Amerika trekt zich definitief terug uit het in OESO-verband gesloten akkoord over een minimumtarief hiervoor. Dit akkoord, waar 130 landen in 2021 na jaren onderhandelen hun handtekening onder zetten, wordt sinds maandag niet meer erkend door de VS. Amerikaanse bedrijven die in het buitenland toch worden aangeslagen voor een winstbelasting van 15 procent, zullen met specifieke maatregelen beschermd worden, aldus het decreet van Trump.

Dat is een geste aan Trumps Amerikaanse techvrienden, die zo de ruimte houden om te kunnen blijven schuiven met hun winsten naar landen die minder dan 15 procent belasting heffen. Amerika accepteert sinds Trumps eerste termijn een mondiale minimale winstbelasting van 10 procent.

Trump ging nog een stap verder. In hetzelfde decreet gelastte hij onderzoek naar landen die Amerikaanse multinationals ‘buitenaardse’ of ‘disproportionele’ belastingtarieven opleggen. Binnen zestig dagen zal dat moeten leiden tot vergeldingsmaatregelen tegen bedrijven uit deze landen. Daarmee geeft Trump aan dat hij niet schroomt om nationale belastingstelsels van andere landen aan te pakken. De economische oorlog wordt zo op meer fronten ingezet dan alleen met handelstarieven.


Column | Als despoten iets claimen te gaan doen, dan menen ze dat meestal echt

Hij kon hem bijna aanraken. Vol bewondering aanschouwt de jonge docent de wereldleider die in vol ornaat aan hem voorbij trekt. „De keizer – die wereldziel – zag ik te paard door de stad rijden. Het is werkelijk een wonderlijke ervaring, dit individu te mogen zien, dat hier in één punt geconcentreerd, op een paard zittend, in de wereld ingrijpt en haar beheerst.”

Het was niet 20 januari 2024 in Washington, maar 13 oktober 1806 in Jena. De filosoof Georg Friedrich Hegel zag op die dag keizer Napoleon in de Johannisstrasse aan zich voorbijrijden. De dag erna zou Napoleon de veel omvangrijker Pruisische troepen jammerlijk verslaan, het oude Europa vernederen en het zenit van zijn macht bereiken.

De ontmoeting met de keizer was voor Hegel een religieuze ervaring. Naar eigen zeggen voltooide hij de dag erna – terwijl de veldslag woedde – zijn magnum opus, Phänomenologie des Geistes. Daarin verklaart Hegel de geschiedenis zoals die was ten einde. Het christendom, het oude Pruisen, had afgedaan. Uit de tegenstellingen van het oude individu, en de tradities, wetten en religies wordt een nieuwe geest geboren, de Weltgeist, de Absolute Geest die de uitdrukking is van waar het met het wereldgebeuren heen moet. En Napoleon was daarvan voor hem de belichaming: de sterke man, die eigenhandig staat, krijgsmacht en samenleving aan zich onderwerpt.

Duits waterslangenproza

Volgt u het nog? Misschien wel niet. Ik geef toe dat ik (ik ben het weer aan het proberen) ook behoorlijk vastloop in het Duitse waterslangenproza in de fenomenologie van deze Meister. Die mate van abstractie, dat ronkende, dat ondoordringbare en onprecieze is ook precies de reden dat Hegel al in de tweede helft van de 19de eeuw aan populariteit verloor en door de analytische filosofie in de 20ste eeuw min of meer terzijde werd geschoven (Marx, Simmel, Adorno en Dewey namen wel methodologische ideeën van hem over, maar lieten zijn echte inhoud liever rechts liggen).

Maar Hegel is toch weer terug. Niet alleen met een mooie biografie van Klaus Vieweg, een prachtige studie van Charles Taylor of een recente analyse over hoe Hegel Italiaanse revolutionairen en staatsvormers heeft beïnvloed. Maar hij is vooral terug als fenomeen in de praktijk. Want dat maakte Hegel wel een bijzonder perceptieve filosoof: zijn orakelende taal koppelde hij aan actuele gebeurtenissen. Hij voelde dat mensen ernaar verlangden die Weltgeist aan te kunnen raken, er betekenis aan te ontlenen dat de zin van de geschiedenis tastbaar wordt. Hegel gaf de alledaagse geschiedenis van staat en natievoming een semireligieuze betekenis: zie hier, uw verlosser! Dat kunnen we wetenschappelijk en intellectueel onprecies, obscuur en zelfs vulgair vinden. Maar er zijn momenten in de geschiedenis dat het helaas wel werkte. Rond 1917, 1933. En ook nu weer.

We kunnen Trump en Musk langs de lat van het fascisme leggen (er circuleren tal van checklists aan welke nazi-vinkjes zij voldoen), langs de lat van white christian nationalism, van autoritaire strongmen, we kunnen ze zien als nieuwe Caudillo’s, of als de roofridders en robber barons van de Gilded Age. Dat zijn valide historische vergelijkingen (zelf noemde ik nog Henry/Heinrich Ford als analogie).

Maar met Hegel moeten we nog een stap verder zetten. Trump zei het van zichzelf, en Musk ook. En zoals ik al jaren in mijn colleges beweer: geloof het maar als autoritaire leiders en despoten iets claimen te willen of te gaan doen, dan menen ze dat meestal echt. Wat dan? Dat ze zélf de belichaming van de geschiedenis zijn. Zij zijn dat punt in de tijd, zij zijn de „Weltgeist zu Pferde”. We moeten ze niet met vroeger vergelijken, ze zijn het ultieme nu. Zij zien zichzelf, en worden door hun volgelingen aanbeden, als de openbaring van Hegels Absolute Geest in de geschiedenis, als de voltooiing van die loop van de geschiedenis (en van het christendom!) tot nu toe. „Ik ben door God gered om Amerika groots te maken”, verkondigde Trump in zijn inauguratietoespraak. En Musk klonk zo mogelijk nog Hegeliaanser toen hij aankondigde dat hij van plan was „to increase the scope and scale of human consciousness”.

Het wezen van de beschaving

Hegel zag in de geschiedenis een voortdrijvende kracht naar een ‘absoluut weten’, een kennis van de ‘waarheid’ als geheel, waarin zich het wezen van de beschaving openbaart. Wie wil er nu niet naar Mars, wie gelooft er nu niet in AI, wie wil die „grotere collectieve Verlichting” (Musk) nu niet omarmen? Het probleem van Hegel en zijn hedendaagse acolieten was en is dat er helaas nog zoveel mensen, feiten en waarden zijn die de vooruitgang van die Weltgeist, die voltooiing van kennis en waarheid, in de weg staan. Daar had Hegel wel een antwoord op: dat soort mensen en zaken doen er eenvoudig niet toe, en mogen worden verdrukt en vergeten.

Nu zou ik bijna tot de conclusie komen dat we dus collectief maar wat minder Verlichting, Kennis en Waarheid moeten wensen. En in ieder geval niemand moeten gaan aanbidden die te paard of te Tesla die Verlichting meent te belichamen. Maar gelukkig levert de geschiedenis ook meteen de munitie om de opgeblazen ego’s van wereldleiders en hun profetieën te ontkrachten. Schopenhauer en Marx prikten al door Hegels orakeltaal heen. De eerste waarschuwde dat Hegel het lijden, ziekte en tekort niet serieus nam. De tweede zag dat je beter bij wat meer economische gelijkheid kunt beginnen als je de mensen wat verlichting wilt bieden. Hegel zelf stierf te midden van een cholera-epidemie die hij niet had zien aankomen. Maar het verlangen naar grootsheid en verlossing overleefde hem.

Beatrice de Graaf is hoogleraar geschiedenis van de internationale betrekkingen in Utrecht.


Volgens Trump kunnen er vanaf nu ‘prachtige dingen’ gedaan worden met de Gazastrook – een ‘fenomenale locatie’ met ‘het beste weer’

Hoewel Donald Trump de laatste dagen veel lof ontving voor zijn bijdrage aan de wapenstilstand tussen Israël en Hamas in de Gaza-oorlog, verklaarde hij maandag kort na zijn inhuldiging als president in Washington dat hij „niet vol vertrouwen” is dat het bestand beklijft. „Het is niet onze oorlog, maar die van hen”, voegde hij er aan toe.

Sommige Israëlische analisten menen dat juist Trump een sleutelrol kan vervullen bij de naleving van het bestand. Hij zou volgens hen als enige premier Benjamin Netanyahu ertoe kunnen bewegen de oorlog niet te hervatten. Netanyahu staat onder druk van zijn rechtse coalitiepartners om de strijd tegen Hamas weer op te nemen na de eerste fase van het bestand, wanneer er 33 gijzelaars moeten zijn vrijgelaten en honderden Palestijnse gevangenen zijn vrijgelaten. Zij hebben gedreigd de regering ten val te brengen als Netanyahu dat niet zou doen.

Sancties

Trump had direct na zijn aantreden ook meteen een geschenk voor de kolonisten op de Westelijke Jordaanoever in petto. Hij hief de financiële sancties tegen bepaalde kolonisten op, die zijn voorganger Joe Biden had opgelegd na gewelddadige acties van enkele kolonisten tegen Palestijnse burgers. De Israëlische minister van Financiën Bezalel Smotrich, zelf een kolonist en fel pleitbezorger voor de kolonisten, dankte Trump op X voor zijn „onwrikbare steun” voor Israël. Smotrich is een van de rechtse leiders die hebben gedreigd het kabinet te laten vallen als de oorlog tegen Hamas niet wordt hervat.

Israëlische gijzelaarsfamilies verzamelen zich een dag voor de inauguratie op de National Mall bij het Washington Monument om Donald Trump aan te sporen de resterende gijzelaars die in Gaza worden vastgehouden, naar huis te halen.
Foto Julio Cortez/AP

Trump ontmoette na zijn inhuldiging ook enkele voormalige gijzelaars en familieleden van gijzelaars die nog door Hamas worden vastgehouden. Sommigen van hen droegen foto’s mee van hun dierbaren. „Het werk is begonnen, we hebben gewonnen maar nu moeten we zorgen dat ze thuiskomen”, aldus Trump.

Trumps Midden-Oostengezant Steve Witkoff nam eveneens kort het woord. „Onder leiding van president Trump leveren we het bewijs dat het onmogelijke werkelijkheid kan worden”, stelde Witkoff, die net als zijn baas afkomstig is uit de wereld van het onroerend goed in New York.

Buitenlandse hulp opgeschort

De kersverse president ging ook kort in op de verwoestingen in de Gazastrook als gevolg van Israëlische bombardementen de afgelopen vijftien maanden. „Er kunnen prachtige dingen mee worden gedaan”, zei hij, verwijzend naar met name de kuststrook „met zijn fenomenale locatie” en „het beste weer”. „Er kunnen fantastische dingen mee worden gedaan.”

Een billboard ter felicitatie van de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump in Jeruzalem op de dag van zijn inauguratie.
Foto Ohad Zwigenberg/AP

Hij zei ook dat „de andere kant” (Hamas) verzwakt is. Een Hamas-vertegenwoordiger, Sami Abu Zuhri, verklaarde niettemin „blij” te zijn dat het presidentschap van Joe Biden voorbij is, „die het bloed van Palestijnen aan zijn handen heeft”. We hopen dat dit donkere tijdperk ten einde is (…) en dat Trump zijn beleid kan baseren op evenwichtige fundamenten die het kwaad van Netanyahu de weg verspert”.

Zorgelijk voor de Palestijnen is echter dat Trump heeft verordonneerd dat alle programma’s voor buitenlandse hulp voor negentig dagen worden opgeschort in afwachting van een evaluatie of ze in overeenstemming zijn met Trumps politieke programma. Dit zou de humanitaire hulpverlening aan de Palestijnen in de Gazastrook en elders kunnen bemoeilijken.

Lees ook

Voorlopig zwijgen de wapens, maar politieke oplossing voor Gaza lijkt verder weg dan ooit

Israëlische soldaten op een tank bij de grens met Gaza.


Musk stak zijn rechterarm in de lucht. Was het een Hitlergroet?

Elon Musk stuiterde over het podium, balde zijn vuisten, slaakte een oerkreet en riep tegen een zaal vol Trump-aanhangers: „Zo voelt een overwinning!” Even later bedankte hij de aanwezigen voor hun inzet, sloeg zich met zijn rechterhand op de linkerkant van zijn borst en stak die hand daarna schuin omhoog. Hij herhaalde die beweging, legde toen zijn hand op zijn borst en zei: „Mijn hart gaat uit naar jullie.”

Wat volgde: ophef. Bracht de baas van Tesla, SpaceX en X hier nu de Hitlergroet, of bedankte hij slechts de aanwezigen uit de grond van zijn hart?

Elon Musk groet aanhangers van Donald Trump.
Foto Mike Segar/Reuters

Musks intentie kent alleen hijzelf, maar feit is dat het gebaar dat hij maakte verdraaid veel leek op de groet die tussen 1933 en 1945 in nazi-Duitsland verplicht was. Zoals alles in het Derde Rijk was deze handeling aan strenge regels gebonden. De rechterarm moest met een hoek van tussen de 105 en 165 graden omhoog worden gebracht – bij voorkeur 135 graden. De arm moest recht omhoog gestoken worden, met de vingers strak naast elkaar en de handpalm naar beneden. Wie geen rechterarm had – omdat die bijvoorbeeld geamputeerd was als gevolg van een oorlogswond – mocht zijn linkerarm gebruiken. Hitler zelf bracht overigens regelmatig een andere groet, met de rechterarm in een knik naar achteren, met de handpalm omhoog.

In zijn boek Der deutsche Gruß. Geschichte einer unheilvollen Geste (2005) beschrijft socioloog Tilman Allert dat de nazi’s hun groet hadden geleend van de Italiaanse fascisten, die op hun beurt dachten met het armgebaar terug te grijpen op de Romeinse geschiedenis. Dat was een schromelijke vergissing, die waarschijnlijk haar oorsprong vond in het schilderij De eed van de Horatii van de Franse schilder Jacques-Louis David uit 1784.

‘De eed van de Horatii’ van de Franse schilder Jacques-Louis David uit 1784. Wellicht is dit de bron van de ‘Romeinse groet’.

David toonde hier een heroïsche scène uit het (mythologische) verleden van de Romeinse republiek. Drie broers van het geslacht Horatius steken hun rechterarm in de hoogte en zweren Rome tot de dood te verdedigen in de oorlog tegen de stad Alba Longa (rond 660 v.Chr.) Dat deze groet hierna de officiële ‘Romeinse groet’ werd, wordt in geen enkele antieke bron bevestigd, schriftelijk noch in beeld.

De Italiaanse fascistenleider Benito Mussolini brengt de groet waarvan hij dacht dat de Romeinen hem brachten.
Foto Harlingue / Roger-Viollet via AFP)

Niet alleen de Italiaanse fascisten waren begin twintigste eeuw gecharmeerd van dit krachtige gebaar. In The Roman Salute (2009) beschrijft kunsthistoricus Martin M. Winkler de receptie ervan in de Verenigde Staten. De Amerikaanse dominee Francis J. Bellamy kwam in 1892 met een tekst voor de Pledge of Allegiance op de proppen – de spreuk waarmee Amerikanen trouw zweren aan hun land en vlag. James B. Uphamm, zijn collega bij het christelijke kindertijdschrift The Youth’s Companion, las de stichtelijke woorden en vond dat hierbij maar één gebaar paste: een uitgestrekte rechterarm.

Amerikaanse kinderen spreken in 1939 met opgeheven arm de Pledge of Allegiance uit.
Foto MPI/Getty Images

En zo stonden Amerikanen er dus bij, totdat deze groet in de jaren dertig om begrijpelijke redenen steeds meer omstreden raakte. In 1942 legde het Congres daarom vast dat de Pledge of Allegiance enkel nog mocht worden uitgesproken met de hand op het hart.

Daarmee was de groet niet verdwenen. Hij is verboden in Duitsland, Oostenrijk en Italië, maar is elders in de wereld – waaronder in het Midden-Oosten – nog wel in gebruik als de ‘Romeinse groet’.

Uiteraard is de uitgestrekte rechterarm ook erg populair bij neo-nazi’s.


Trump is terug met een stortvloed aan radicale decreten

De inauguratie op het scherm van de hele natie was niet genoeg voor het podiumdier Donald Trump. De hele eerste dag van zijn tweede presidentschap wilde hij blaken in het volle licht van de schijnwerpers. Zich laten toejuichen. En de wereld te verstaan geven dat álles vanaf nu anders zal zijn. „Kan je je voorstellen dat Biden dit zou doen”, riep hij maandagavond vanachter een klein houten bureautje dat voor hem was klaargezet in het indoorsportstadion in Washington. Daar, in plaats van in het Witte Huis, tekende hij voor 20.000 fans zijn eerste acht van 41 decreten.

De aanbrekende ‘Gouden Eeuw’, die hij tijdens zijn toespraak had afgekondigd, begon met het terugtrekken uit het klimaatakkoord van Parijs en een bevel dat federale ambtenaren niet meer thuis mogen werken. Nadat hij wat stram uit zijn rode stoel was gekomen, gooide hij de acht zwarte stiften waarmee hij zijn handtekening had gezet in het publiek. Aanhangers doken erop alsof een stripper ze net haar ondergoed had toegeworpen.

Zo bood Trump zijn aanhangers waarvoor ze, de kou trotserend, naar Washington waren gekomen: vermaak, grootspraak en de afbraak van alles wat zijn vermeende vijanden lief is. In zijn inzegeningsspeech had hij hen beloofd dat hij het Panamakanaal zou „terugnemen” en de Amerikaanse vlag op Mars zou planten. Trump is van plan ongehinderd zijn gang gaan in binnen- en buitenland. Hij bepleit imperialisme tot voorbij de eigen planeet. „Niets zal ons in de weg staan, omdat we Amerikanen zijn.”

Capitoolbestormers

Het tweede internationale ‘obstakel’ dat hij na ‘Parijs’ uit de weg ruimde, was de Wereldgezondheidsorganisatie. Trump trok de VS daar later op maandagavond uit terug. In 2021 had Biden Trumps besluit daartoe teruggedraaid voordat het in werking trad. Ook verklaarde Trump maandag de internationale belastingdeal ongeldig die Biden had gesloten om bedrijven minimaal 15 procent belasting te laten betalen.

Zijn meest radicale aanhangers beloonde Trump door zijn belofte na te komen dat hij op dag één de Capitoolbestormers zou vrijlaten. Hij verleende maandag gratie aan zo’n 1.500 veroordeelden en verdachten voor de aanval op het hart van de Amerikaanse democratie in 2021. Meerdere agenten en aanhangers kwamen daardoor om het leven.

Enrique Tarrio, de oud-leider van de Proud Boys-militie, die met 22 jaar de allerhoogste gevangenisstraf kreeg voor opruiende samenzwering, werd onmiddellijk met gratie vrijgelaten uit de gevangenis in Louisiana. De extreemrechtse Proud Boys wapperden maandag alweer met hun vlaggen in Washington.

Stewart Rhodes, de leider van de Oath Keepers, die 18 jaar celstraf uitzit, komt ook op vrije voeten, maar door een drastische strafverlaging in plaats van gratie. Daardoor behoudt hij zijn strafblad. Geen van beide drong op 6 januari 2021 het Capitool binnen, maar ze werden schuldig bevonden aan het voorbereiden van de bestorming.

Met het vrijlaten van vrijwel alle daders van 6 januari toont Trump dat hij niet alleen spuugt op internationale afspraken en organisaties, maar ook op politieagenten en rechters die Amerikaanse wetten handhaven. Plus de politici wier leven tijdens de bestorming bedreigd werd. Elke vriend van zijn vijand – Joe Biden, in dit geval – is zijn vijand. En andersom.

Grondwetswijziging

In het Witte Huis lanceerde Trump verschillende decreten rond zijn andere belangrijke campagnebeloftes, al hebben die niet allemaal onmiddellijk effect. Trump riep een ‘energienoodtoestand’ uit om het boren naar fossiele brandstof makkelijker te maken. Ook tekende hij ‘het beschermen van het Amerikaanse volk tegen invasie’, om het vastzetten en uitzetten van illegaal binnengekomen migranten te vergemakkelijken. Zijn ‘grenstsaar’ Tom Homan heeft al deze week razzia’s aangekondigd. Trump wil ook alle beleid ten faveure van trans- en nonbinaire personen terugdraaien, tot en met het geslacht in hun paspoort.

Trumps decreet om een einde te maken aan het geboorterecht op burgerschap, het grondrecht dat een ieder die op Amerikaanse grond geboren wordt de nationaliteit krijgt, is symbolisch. De president heeft veel macht, maar kan niet eigenhandig de grondwet wijzigen. Het decreet dat al zijn ministeries maatregelen moeten nemen om de kosten voor levensonderhoud van burgers terug te dringen, is niet concreter dan dat regelgeving en administratielast moeten worden geschrapt.

Op andere voor hem cruciale dossiers liep Trump minder hard van stapel. De importheffingen die hij andere landen wil opleggen, komen er niet onmiddellijk, omdat ze ook de VS kunnen schaden. „We zijn er nog niet klaar voor”, zei hij in het Witte Huis tegen journalisten.

Met het uitstel of afstel van het verbod op TikTok draaide Trump zelfs 180 graden van zijn eerdere standpunt dat de Chinese app verbannen moest worden.

Stortvloed

In zijn eerste presidentscampagne in 2016 noemde Trump Barack Obama een zwakke president vanwege het uitvaardigen van decreten die het Congres omzeilen. Als president kwam hij snel terug van zijn uitspraak dat hij „grotendeels af wil” van dergelijke eenzijdige besluiten. De stortvloed aan decreten die hij maandag losliet, bewijzen dat het inmiddels zijn favoriete middel is, ook wanneer de Republikeinen een meerderheid hebben in zowel Senaat als Huis van Afgevaardigden.

Maandagavond zou Trump met first lady Melania drie gala’s die in Washington ter zijn ere georganiseerd zijn. Daar verschijnen en een dansje doen zou zijn plichtpleging vervullen. Maar Trump is van plan op alle drie de evenementen opnieuw een toespraak te houden.

Trump kan geen genoeg krijgen van zijn comeback en bewieroking. Maar hij is geen stripper die alleen aandacht grijpt met schaamteloosheid. Hij wil een boxer zijn, een vechter, die al zijn tegenstanders met rake klappen knock-out slaat. Met de drastische maatregelen voor alle facetten van de samenleving, heeft hij zijn opponenten op z’n minst duizelig gekregen.