Heel politiek Europa kijkt dit weekend naar Frankrijk. Als de Franse kiezer de Franse politiek tijdens de parlementsverkiezingen, waarvan zondag de eerste ronde plaatsheeft, grondig omploegt, heeft dat gevolgen voor Frankrijk, voor Europa en mogelijk wereldwijd.
Franse politici onderstrepen maar wat graag dat Frankrijk niet alleen een Europese macht is, maar er ook toe doet in Afrika en de Indo-Pacific. Ook al worden de mondiale ambities wat groots aangezet, Frankrijk heeft een serieuze krijgsmacht, kernwapens en een zetel in de V-raad. Parijs is niet Washington, maar Frankrijk is wel een van de pilaren onder die veelbesproken democratische wereldorde die autocratische leiders liefst omver zouden lopen.
Staat die rol op het spel? Franse diplomaten maken zich in elk geval zorgen, bleek uit een ingezonden stuk in Le Monde.
„Je onderwerpen aan Rusland, aan autoritaire regimes, Europa en onze allianties ongedaan maken, het internationale recht negeren, dat is kiezen voor onmacht en dienstbaarheid. Als we suggereren dat Frankrijk zich aan de wereld zou kunnen onttrekken door zich terug te trekken, geven we elke invloed en controle over ons lot op. Frankrijk is geen eiland. […] We kunnen niet accepteren dat een overwinning voor extreem-rechts Frankrijk en Europa zal verzwakken zolang de oorlog in Europa voortduurt.”
De 170 diplomaten die het stuk opstelden, blijven helaas anoniem, waardoor je het gewicht en de verscheidenheid van de groep niet goed kunt inschatten. Maar hun voorbeelden van de vernietigende werking van nationalisme zijn bekend. In Hongarije en de VS werden instellingen en het pluralisme aangevallen, Brazilië verloor invloed onder Bolsonaro, het Verenigd Koninkrijk na de Brexit. „Onze tegenstanders zullen een overwinning van extreem-rechts lezen als een Franse verzwakking en een uitnodiging: tot inmenging in onze nationale politiek, tot agressie tegen Europa, ook militair, tot de economische onderwerping van Frankrijk en het continent.”
Proberen de diplomaten kiezers angst aan te jagen om ze weg te houden bij radicaal-rechts, of zijn de risico’s echt zo groot?
Er zijn een aantal scenario’s. In de peilingen gaat het Rassemblement National van Marine Le Pen ruim aan kop, gevolgd door een links verbond, waarin radicaal-links de toon aangeeft. In bijna alle scenario’s moeten president Emmanuel Macron en zijn partij een veer laten, alleen als de politieke partijen elkaar volledig zouden blokkeren is er een kans dat Macron als een soort redder in laatste instantie kan profiteren van de chaos. Maar ook dan zal Macron, in elk geval tijdelijk, weinig ruimte hebben voor internationaal leiderschap.
Het is ook mogelijk dat de overwinning van RN zó groot is dat premierskandidaat Jordan Bardella premier wordt. In dat geval ontstaat een ongemakkelijk samenleven tussen een president en een vijandige premier. De president blijft verantwoordelijk voor buitenlands beleid en defensie, maar rechts kan dan eisen stellen. Marine Le Pen waarschuwde al dat het parlement, dat gaat over het geld, de defensieplannen van de president kan kortwieken.
Lees ook
Het programma van ‘premier Bardella’ staat vol onbetaalbare en onhaalbare beloftes
De vraag is wat Bardella met zijn winst zou doen. Hij beloofde dat hij niet zal tornen aan de Europese steun voor Oekraïne, maar in Macrons gewaagdere voorstellen, zoals Franse instructeurs naar Oekraïne sturen, ziet hij niets. Ook vindt hij niet dat Kyiv met Franse raketten doelen in Rusland mag bestoken.
Macron heeft zich net als een van de voortrekkers van een agressievere aanpak van Rusland ontpopt. De kans is dus groot dat de Oekraïne-coalitie een aanjager kwijt raakt. De Oekraïense president Zelensky zet zijn kaarten overigens op de Franse bevolking. Leiders steunen Oekraïne omdat hun kiezers dat een goed idee vinden, zei hij donderdag.
In Brussel wil Bardella op de eerste plaats winst boeken voor Frankrijk. Veel plannen brengen hem in botsing met EU-regels en EU-bondgenoten. Zo wil hij de btw verlagen en uit de Europese energiemarkt stappen. En Frankrijk wil een betere financiële deal met de EU. Bardella wil niet, zoals Macron, werken aan een sterker Europa.
Krijgt Frankrijk nu de populistische revolte die de VS in 2016 met Trump ondergingen, zoals de diplomaten vrezen? De Duitse kanselier Scholz is er in elk geval niet gerust op. Hij zei te hopen dat Le Pen niet zal winnen.
In een tijd dat autocraten het Westen onder vuur nemen, is het laatste waar je op zit te wachten een verzwakking van het Westen van binnenuit. Macron is in dat gevecht een belangrijke strijder, een verzwakte Macron is een verlies voor het Westen.
Redacteur geopolitiek Michel Kerres schrijft hier om de week over de kantelende wereldorde.
