Category: Film&series

De Oscars worden steeds internationaler. Een doorbraak waren de vier Oscars voor de Koreaanse thriller Parasite in 2020, die onder meer de prijzen voor Beste Film en Beste Regie won. „Als u over de één inch hoge barrière van de ondertitels heen springt, maakt u kennis met zoveel verbazingwekkende films”, hield regisseur Bong Joon Ho Hollywood toen voor.

Hij was niet de eerste buitenlander die Hollywood opriep ondertitels te omhelzen. De Nederlandse regisseur Fons Rademakers sprak bij zijn Oscarspeech voor De Aanslag in 1987 namens het gouden beeldje: „Laat u niet afschrikken door ondertitels. Oscar denkt dat het de moeite waard is om soms kennis te nemen wat mensen denken en doen in andere talen.” Mike van Diem monkelde bij zijn Oscar voor Karakter in 1998: „Dit beeldje maakt duidelijk dat mijn film verdomd goede ondertitels heeft!”

De status van de Oscar, die in 1929 werd ingesteld om de louche reputatie van Hollywood op te vijzelen, is van oudsher ambivalent. Is het een Amerikaanse filmprijs of een wereldkampioenschap? Hollywood liet dat van oudsher graag in het midden: dat bestendigt je status als de berg Olympus van de filmwereld. Maestro’s als Ingmar Bergman en Frederico Fellini werden daarom negen- en twaalfmaal genomineerd, al was het natuurlijk niet de bedoeling dat ze de Oscar ook daadwerkelijk wonnen.

Buitenlanders mochten wel winnen in het getto dat in 1956 voor ze werd opgericht: ‘Best Foreign Language Film’, in 2019 omgedoopt tot het meer inclusieve ‘Internationale Film’. Maar dat overstroomt de afgelopen jaren stelselmatig: tien tot twintig ‘gewone’ nominaties voor ondertitelde films zijn het nieuwe normaal. Dit jaar werden twee films in vreemde talen genomineerd voor Beste Film: het Duitstalige The Zone of Interest (in totaal 5 nominaties) en de (overwegend) Franse Gouden Palm-winnaar Anatomie d’une chute (ook 5 nominaties). Het half Koreaans gesproken Past Lives is in de race voor Beste Film en Scenario. Dat valt nauwelijks op, want vorig jaar won het Duitstalige Im Westen Nichts Neues vier van zijn tien Oscarnominaties en in 2019 verzilverde het Mexicaanse Roma drie van zijn tien Oscarnominaties. Voorheen gebeurde dat ook wel eens: denk aan Holocaustkomedie La vita è bella in 1998 of de Chinese wuxia-film Chrouching Tiger, Hidden Dragon in 2001. Maar dat was mondjesmaat.

Het Oscarsucces van buitenlandse films hangt deels samen met de veranderde samenstelling van The Academy, de club filmprofessionals die verdeeld over zeventien beroepsgroepen stemt voor de Oscars. Toen The Academy in 2012 94 procent wit, 77 procent man en gemiddeld 62 jaar bleek te zijn, volgde een massale instroom van nieuwe leden om het gekleurder, vrouwelijker en jonger te maken. Die groei van 5.800 naar 9.500 stemgerechtigde leden bracht ook veel niet-Amerikanen aan boord: ruim 2.100. Dat betreft vooral Britten, maar dit jaar werd er vanuit 93 landen voor de Oscarnominaties gestemd. De branche van documentairemakers is nu al zo internationaal dat dit jaar geen enkele Amerikaanse documentaire werd genomineerd.

Ondertitels

Belangrijker is nog dat Amerika de ondertitels heeft omhelsd. Nasynchroniseren van films sloeg er nooit zo aan: cinefielen verkozen ondertitels, het grote publiek zag sowieso nooit iets van over de grens. Maar dat laatste is onder invloed van Neflix snel veranderd. Onlangs pochte Netflix-baas Reed Hastings bij de officiële opening van zijn Europese hoofdkwartier in Amsterdam dat zijn bedrijf een mondiale filmcultuur schept. Hij heeft een punt. Netflix’ streaming-rivalen zijn vooral Hollywoodstudio’s die hun Amerikaanse calalogus uitventen, Netflix zet wereldwijd in op lokale productie. Gevolg is dat de halve wereld nu kijkt naar het Koreaanse Squid Game, het Nederlandse The Forgotten Battle of het Spaanse La casa de papel – mét ondertitels. De VS vormen geen uitzondering: 30 procent van de kijktijd gaat daar nu op aan buitenlandse ‘content’.

Uit een peiling bleek vorig jaar dat ruim de helft van 1.200 Amerikanen inmiddels vrijwel continu ondertitels aanzet: 70 procent bij Gen Z, 35 procent bij boomers. Ook Amerikaanse films ziet men ondertiteld omdat dialogen moeilijk verstaanbaar zijn door matige audio, men via mobieltjes kijkt op plekken met veel omgevingsruis of thuis de tv zachter dan gewenst zet om huisgenoten te sparen. Ruim 62 procent klaagt bovendien over lastig te begrijpen accenten en dialecten.

Bong Joon Ho heeft dus zijn zin: ondertitels zijn een slinkend obstakel. Ben je ze eenmaal gewend op tv of tablet dan zijn ze ook in de bioscoop niet meer zo’n bezwaar. Donald Trump zag het in 2020 aankomen. Na de winst van het Koreaanse Parasite klaagde hij: „Kan Gone With the Wind niet gewoon weer winnen alstublieft?”

Gezien de kosmopolitische trend in The Academy én het kijkpubliek, houden buitenlandse films de wind vermoedelijk nog wel even in de zeilen. Dat is voor The Academy ook commercieel gunstig: het Oscargala kampt al heel lang met slinkende Amerikaanse kijkcijfers. Wellicht kan de rest van de wereld dat nu een beetje compenseren.

Delen

Mail de redactie

‘Loop niet zo snel dat je vergeet te kijken” is de wijze raad van de 84-jarige Jørgen aan zijn dochter Margreth Olin. Met Songs of Earth maakt zij zowel een oogverblindende ode aan haar ouders als aan het imposante landschap waar zij opgroeide: de Noorse fjorden. De familie Olin woont al generaties lang in Oldedalen, een vallei in het westen van Noorwegen. Haar vader gidst haar door het landschap dat hij op zijn duimpje kent, vier seizoenen lang. Samen met een proloog en epiloog structureren de verglijdende seizoenen de natuurdocumentaire.

Net als veel hedendaagse natuurfilms bevat Songs of Earth imposante, met een drone gemaakte beelden. Hier hebben ze ook echt een vertellende functie. De fraaie panoramashots tonen de mens als nietig wezen in een overweldigende omgeving. Het is natuur die veel geeft, maar ook neemt. Naast prachtig licht, van helder blauw tot pikzwart, laat Olin sporadisch natuurgeweld zien, met lawines en water dat donderend naar beneden valt langs hoge rotsen. Een van de mooiste droneshots toont een van boven gefilmde storm die ritmisch van boomtop naar boomtop beweegt. Dat is imponerend om te zien, maar de natuur kan ook meedogenloos zijn. Zo verhaalt Songs of Earth bijvoorbeeld van rampen waarbij hele families om het leven kwamen, zoals bij een landverschuiving waarvan we ook historische beelden zien. De Olins hebben geleerd daarmee te leven. Songs of Earth is minder expliciet in het laten zien van de gevolgen van de klimaatcrisis dan menig moderne natuurfilm. De afkalvende gletsjers spreken voor zich. Jørgen praat er even kort over, waarna hij weer kordaat over glibberende rotsen stapt.

Het is Olin te doen om het persoonlijke – de geschiedenis van haar voorvaderen in Oldedalen – en het universele. Die parallel wordt fraai geïllustreerd in sequenties die bijvoorbeeld de verweerde bast van een boom vergelijken met de oude huid van haar vader: qua textuur ontlopen ze elkaar niet veel.

Het persoonlijke zit ook in de oude volksliedjes die moeder Magnhild zingt en de poëzie die Jørgen voordraagt. Diens vader plantte ooit een spar in de vallei, eentje die inmiddels enorm is geworden, waarin hij elk jaar met Kerst lichtjes hangt. Het shot van deze verlichte kerstboom in de pikdonkere vallei is esthetisch fraai, maar heeft ook symbolische betekenis. Lang nadat wij er niet meer zijn, staat deze boom er nog. Dat stemt melancholiek, een gemoedstoestand die door de stemmige muziek wordt bekrachtigd, maar leidt uiteindelijk tot berusting. Net zoals Jørgen zich al met zijn naderende dood heeft verzoend. Want zo gaan die dingen nou eenmaal.

https://www.youtube.com/watch?v=6WS6xdvHki0

Delen

Mail de redactie

‘Wat ben je eng rustig”, horen we al na een paar minuten buiten beeld een stem tegen oorlogsfotograaf Eddy van Wessel zeggen. De documentaire Eddy’s oorlog is amper begonnen of we bevinden ons al ergens in stukgeschoten Bachmoet in Oekraïne. Hier is Van Wessel duidelijk op zijn plaats. Hij commandeert zijn chauffeur annex fixer, banjert door het puin, roept tegen mensen die hem vragen waarom hij hun beschadigde huis fotografeert dat hij hen niet verstaat, en zet een geelfilter op zijn lens zodat de lucht blauwer uitkomt. Van binnen woelt het wel, geeft hij met een halve zin en een handgebaar aan. Maar niemand heeft er wat aan als hij in paniek raakt.

Eddy van Wessel (1965) werkt sinds begin jaren negentig als fotograaf in oorlogs- en conflictgebieden. Hij werd voor zijn werk meermaals onderscheiden met fotografieprijs de Zilveren Camera. In een interview met journalistenvakblad Villamedia vertelde hij min of meer per ongeluk in het vak te zijn gerold. Hij was – weliswaar opgeleid als fotograaf – met een vriend mee naar Bosnië, kwam aan de frontlinie terecht, en merkte dat het hem wel lag. Kalm blijven in gevaarlijke situaties, en steeds een stap verder zetten totdat hij precies voor zijn lens heeft wat hij wil.

Hij is geen thrillseeker, bevestigt zijn echtgenote. Maar in Eddy’s oorlog zien we wel dat hij een extra zintuig heeft voor waar de actie is. Dat kan ook komen door de manier waarop de film is gemonteerd: elke scène is het prijsschieten. „Je moet je altijd afvragen: is het een foto waard waar ik nu heenloop? Als ik er geen foto kan maken hoef ik er niet eens heen te lopen. Risico nul”, vertelt hij terwijl hij met zijn familie in Zweden knakworstjes roostert boven een kampvuurtje. Hier neemt zijn gezin de rol van interviewer over, een nogal onhandige poging om een ‘spontane conversatie’ te forceren. Zouden ze dit gesprek altijd bij de barbecue voeren? Of is de camera een breekijzer?

Eddy’s oorlog is een fascinerend, zij het wat haastig gemaakt portret. De figuur van de oorlogsfotograaf spreekt tot de verbeelding. De film brengt de gevolgen van de oorlog in Oekraïne weer wat dichterbij. Ondanks dat Van Wessel gedurende een jaar werd gevolgd, moet je als kijker uit de observaties zelf conclusies trekken over de meer existentiële en ethische vragen over zijn werk. Pas tegen het einde is daar een beetje ruimte voor. De camera neerleggen is voor hem nooit een optie zegt hij, maar als hij een arm vrij heeft, of al een foto heeft gemaakt die de situatie weergeeft, „dan ben je natuurlijk een enorme boerenlul als je niet een hand uitsteekt”.

Delen

Mail de redactie

Twintig miljoen verkochte exemplaren. Niet slecht voor een boek dat aanvankelijk alleen een uitgeverij van autohandleidingen wilde publiceren. Toch was auteur Frank Herbert niet volledig tevreden na de publicatie van Dune in 1965. Zijn werk werd verkeerd begrepen, zei hij. Herbert bedoelde het als een analogie voor wat hij „de politiek van de mensheid” noemde. Uitbuiting, neokolonialisme, ecocide, religieus extremisme en de morele corruptie van de macht. Veel lezers lazen er overheen. Dune was voor hen een heldenverhaal. Met hoofdpersoon Paul Atreides als ware messias die de planeet Arrakis verlost van een keizerrijk dat de planeet en diens mensen verwoest om ‘spijs’ te oogsten – de belangrijkste grondstof in het universum. Herbert zag zijn visie van Atreides als valse profeet ondersneeuwen. Later zou hij Dune Messiah schrijven, om het een en ander recht te zetten.

Zestig jaar later wil regisseur Denis Villeneuve recht doen aan de intentie van Herbert, met zijn verfilming van Dune. Hij splitste het boek in twee delen. Part One ging over de complexe politiek van een toekomstig universum. Door actie met uitleg te wisselen schetste Villeneuve een beeld van een keizerlijke elite die natuur, mens en beschaving verwoest voor ‘spijs’.

Dune: Part Two gaat meer over het ‘valse heldendom’, de grotere uitdaging. Het verhaal start waar Part One eindigde. Het adellijke Huis Atreides, waar Paul (Timothée Chalamet) erfgenaam van is, is vernietigd. Huis Harkonnen, een andere intergalactische machtsfamilie, heeft mét zegen van de keizer Arrakis teruggegrepen.

De Harkonnens weten niet dat er nog leden van de familie Atreides in leven zijn. Paul Atreides en zijn zwangere moeder (Rebecca Ferguson) zijn ontsnapt. Zij leven onder de lokale bevolking, de Fremen, die Paul beschouwen als verlosser. Terwijl Paul zielen wint, gebruiken leert, en verliefd wordt op Chani (Zendaya), heeft hij visioenen: vernietiging, miljoenen doden; is dat wat er gebeurt als hij zijn status als messias omarmt?

Dune: Part Two voelt als een blockbuster van de bovenste plank. Visueel kan-ie wedijveren met Avatar 2. De woestijnen van Arrakis glooien warm en mystiek, maar zijn in hun grootsheid doods en gevaarlijk. De thuisplaneet van de Harkonnens is kleurloos en verlaten van hoop, onder hun zwarte zon.

In de ogen van Chalamet zie je onschuld plaatsmaken voor ambitie. Austin Butler is als Feyd-Rautha Harkonnen, het neefje van de baas van Huis Harkonnen, een nachtmerrie-achtige psychopaat. De actie is overzichtelijk en gedetailleerd – de aanvallen van de Fremen op de Harkonnens. Dan weer chaotisch en verwarrend – de grandioze scène wanneer Paul voor het eerst een zandworm berijdt. Zelfs als je de analogieën naar de politiek niet ziet, is Dune: Part Two vaak een verbluffende ervaring.

Maar als je het wel ziet, is Dune: Part Two een triomf. Subtiel laat Villeneuve zien dat in de wereld van Dune álles een bijbedoeling, gevolg of oorzaak heeft. Er is een heldenverhaal én een schaduwverhaal.

Zo laat Villeneuve zien hoe het wanhopige geloof in een verlosser Arrakis heeft lamgelegd. De volkeren in het zuiden van Arrakis wachten al eeuwen. En hun geloof houdt stand tegen elke tegenwerping. Als Paul Atreides zegt: „Ik bén geen messias.” Zeggen de Fremen: „Dat is precies wat een messias zou zeggen!”

Chalamets Atreides is precies het type leider dat Herbert wilde bekritiseren. Iemand die zijn autoriteit ontleent aan charisma, iets wat hem een bovenmenselijk, bijna goddelijk aanzien geeft. Ondertussen buit hij zijn status uit voor wraak, gaat hij in zichzelf geloven, en leidt hij miljoenen op een pad richting de dood.

En daaronder zit nog een laag. Achter de schermen trekt een schimmige heksenorde aan de touwtjes: de Bene Gesserit. Zij fluisteren in ieders oor, van de Fremen tot de keizer. Ook Atreides’ strijd is deel van hun plan. Het geeft de kijker het nare gevoel dat niks ertoe doet. Wie er ook wint, het ene of het andere Huis, de ware macht krijgt wat ze wil. Je kijkt niet naar de strijd om het universum. Die is al gestreden. Je kijkt naar een proxy-oorlog tussen fracties die denken te vechten voor eigen belang, maar onbewust vechten voor het belang van een andere, grotere macht. Het maakt Villeneuves Dune, naast complex en rijk, ook akelig actueel.

In 1969 publiceerde Frank Herbert vervolg Dune Messiah, om de lezer de ‘gevaren van heldenverering’ voor eens en voor altijd in het gezicht te duwen. Als Dune: Part Two succesvol is, wil Villeneuve dat ook verfilmen. Al is het eigenlijk, na deze grandioze film, niet meer nodig.

https://www.youtube.com/watch?v=86OBTRbFCV4

Delen

Mail de redactie

Een interview dat uitloopt op een half uur gegiechel en piemelgrappen is niet waar je op hoopt als je de legendarische…

Een „queer road trip movie” noemt Tricia Cooke Drive-Away Dolls, de film die ze samen met haar partner Ethan Coen schreef….

Michael Caine (90) leunt op zijn rollator. Om hem heen rijzen de smetteloze witte grafstenen van de gevallenen tijdens de landing…

Tijdens de opnames van Legends of The Falls (1994) zouden acteur Brad Pitt en regisseur Edward Zwick tijdens ruzies stoelen naar…