Category: Film&series

Film viert dit jaar zijn 130ste verjaardag: een eeuw daarvan was analoog, de afgelopen dertig jaar werd digitaal de norm. Dat lijkt een vooruitgang: celluloid is immers vergankelijk en brandbaar. Maar hoe veilig en duurzaam is digitaal?

Sinds 2012 worden met digitale camera’s opgenomen films in Nederlandse bioscopen digitaal geprojecteerd vanaf harde schijven: zogenaamde DCP’s (digital cinema package). Dertien jaar filmgeschiedenis is dus alleen nog digitaal beschikbaar. Is dat over tien, twintig jaar nog steeds zo, of verdwijnt er dan van alles in ‘het digitale zwarte gat’ dat Vint Cerf, destijds vicepresident van Google, in 2015 voorzag?

Cerf waarschuwde dat digitale data door software-upgrades en nieuwe hardware in de toekomst nauwelijks meer toegankelijk zijn, zoals de huidige computer geen gleuf meer heeft voor floppy disks. En als we ze al kunnen uitlezen, zijn de data vaak gecorrumpeerd door zogenaamde bit rot. Om maar te zwijgen over meer apocalyptische scenario’s. In de sciencefictionfilm Blade Runner 2049 is sprake van de ‘Blackout’: een elektromagnetische puls die de meeste digitale gegevens voorgoed wist. Een dergelijke ‘digitale amnesie’ is niet helemaal ondenkbaar.

Data kunnen gegijzeld worden: door hackers, maar ook door legitieme partijen. Ernst van Velzen, informatiemanager bij Eye Filmmuseum in Amsterdam, spreekt uit ervaring: „We hadden vroeger een dienst in de VS. Opeens moesten we twee ton betalen om toegang tot ons materiaal te krijgen. Wilde je het heel snel, dan werd het duurder. Gelukkig hadden we back-ups van het materiaal dat bij hen in de cloud zat. Voor erfgoed kan afhankelijkheid van dit soort private bedrijven rampzalig uitpakken.”

Gooische Vrouwen

Hoe zit het met de bescherming van filmerfgoed van ná de digitale revolutie? Is dat nog toegankelijk en wordt het veilig opgeslagen? Dat hangt er vanaf. Een rijk westers archief zoals Eye Filmmuseum slaat met overheidgeld digitaal gemaakte Nederlandse producties duurzaam op, maar dit betreft alleen films die met steun van het Filmfonds gemaakt zijn. Onafhankelijk gemaakte films vallen buiten de boot; zowel kleine, artistieke producties als de Gooische Vrouwen-films. Hetzelfde geldt voor het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, dat het omroep-archief beheert. Dat slaat alleen programma’s van de publieke omroepen op, commerciële omroepen moeten hun eigen verleden bewaren. Dat gebeurt niet altijd; volgens Van Velzen heeft SBS6 hoogstwaarschijnlijk een deel van zijn actualiteitenrubriek Hart van Nederland weggegooid. Dat herinnert aan Hilversums oude praktijken om uit zuinigheid magnetische banden uit te wissen voor hergebruik; daardoor gingen vrijwel alle uitzendingen van de befaamde tv-serie Ja zuster, nee zuster verloren.

Bij digitale files dreigt iets soortgelijks, en dat is best zorgelijk. Anne Gant, sectormanager collecties van Eye Filmmuseum, adviseert daarom filmmakers die de afgelopen kwart eeuw een digitale film maakten zelf kopieën te bewaren en cadeau te doen aan vrienden of collega’s. Hierdoor wordt het gevaar kleiner dat de film verdwijnt. Daarnaast spoort Gant makers aan hun digitale films tijdig af te staan aan het filmarchief, voordat de indertijd gebruikte digitale technologie obsoleet is, zoals videoformaten als quick time, avi en real video. Nu wachten filmmakers vaak tot ze met pensioen zijn alvorens hun (digitale) materiaal af te staan aan het filmarchief.

Geen geld

Regionale en niet-westerse filmarchieven hebben meestal geen geld of (dure) apparatuur om digitaal filmerfgoed op te slaan. Digital born-films moeten eigenlijk om de vijf à zes jaar omgezet worden, vertelt Ernst van Velzen. „Tegenwoordig is digitale duurzaamheid de norm. Het beleid is om bestanden om de zoveel jaar te migreren naar een nieuwe gegevensdrager.” In Eye gebeurt dat vrijwel volautomatisch. Van Velzen legt uit: „Wij hebben een certificering voor het archief, het CoreTrustSeal. Aan die certificering voor ‘digitale toegankelijkheid’ van je archief worden strenge eisen gesteld, zoals back-up procedures, migratiebeleid, voldoende financiële capaciteit en genoeg gekwalificeerd personeel. Maar omdat de collectie groeit, moet je steeds meer data migreren. Je systemen moeten dit aankunnen. En je moet in de gaten houden wanneer hardware niet meer ondersteund wordt door de fabrikanten ervan.”

Het onderhoud van dit ‘digitale ecosysteem’ gaat onophoudelijk door, de zorg voor digitale bestanden houdt nooit op. „Het monster moet constant gevoed worden”, grapt Van Velzen.

Je zou bijna denken dat je van digitale films maar beter een kopie op celluloid kan maken. Dat is prijzig, rekent Anne Gant voor. „Een nieuwe, analoge filmkopie kost zo’n vijftienduizend euro, maar die blijft wel tweehonderd jaar goed. Bij digitale files moet je om de vijf tot tien jaar een nieuwe kopie maken.”

Delen

Mail de redactie

In veel wandelfilms is de fysieke tocht die hoofdpersonen afleggen vooral een metafoor. Ontberingen en obstakels onderweg staan voor mentale hindernissen die overwonnen moeten worden. Maar met zulke verhalen mag ik The Salt Path, over de tocht van vijftigers Raynor en Moth Winn langs het meer dan duizend kilometer lange Britse South West Coast Path, niet vergelijken, zo benadrukken acteurs Gillian Anderson en Jason Isaacs via Zoom. Isaacs: „De hoofdpersonen van veel wandelfilms vertrekken omdat ze iets willen ontdekken of zichzelf zoeken.” Raynor en Moth wandelen volgens hem uit wanhoop. „Ze waren in een afgrond gegooid.”

The Salt Path is gebaseerd op Raynors gelijknamige memoires uit 2018, waarin ze de wandeltocht beschrijft waaraan zij en haar echtgenoot beginnen nadat ze uit hun huis zijn gezet – een zakelijke deal met een vriend is desastreus afgelopen. Moth is recent ook gediagnosticeerd met een terminale hersenziekte waardoor hij fysiek en mentaal aftakelt. Omdat ze geen woonplek en inkomen meer hebben – ze runden een soort B&B – besluiten ze te wandelen, ondertussen wild te kamperen en te overleven op goedkoop eten als noodles en rijst. Isaacs: „Hun eigen toekomst en de toekomst die ze wilden voor hun kinderen is hun afgenomen. Ze hadden het gevoel dat ze hun kinderen in de steek lieten en elkaar teleurstelden. Langzaam veranderen er dingen vanbinnen en vanbuiten, niet omdat ze op zoek zijn naar spirituele verlichting, maar omdat ze proberen te overleven.”

The Salt Path is het filmregiedebuut van Marianne Elliott, daarvoor gerenommeerd theaterproducent en -regisseur. Tijdens de coronapandemie werd ook de Broadwayproductie waaraan Elliott werkte stilgelegd. Op een zomerdag zat ze in een park in Engeland en dacht ze na „over de ervaring buiten in de natuur te zijn in tijden van gigantische tegenslagen – voor de theaterindustrie was de pandemie catastrofaal”. Ze herinnerde zich toen het boek van Winn, dat ze las toen het uitkwam. „Het gaat over iemand die zich in een nog veel ergere situatie bevindt en troost en kracht vindt in de natuur. Ik bedacht toen dat dit een geweldige film zou kunnen opleveren.

„Moth kreeg een terminale diagnose en zou langzaam al zijn lichaamsfuncties verliezen. Hij kreeg het advies thuis te blijven en te rusten, maar hij en Raynor deden precies het tegenovergestelde. Het is een heel zware tocht, maar wel door mogelijk het mooiste deel van de Britse eilanden. Zelf hadden ze het gevoel geen andere keuze te hebben: het was passief wachten op de dood, in een opvang van de gemeente, of opstaan en bewegen. Pas later merkten ze de effecten daarvan.”

Moth leeft nog steeds, ondanks zijn terminale diagnose. Volgens Raynor doordat ze zo veel tijd in de natuur doorbrachten, vertelt Elliott. „Ze hadden een paar ontmoetingen met mensen tijdens de wandeling, die waren meestal niet erg positief.” Hun ervaringen in de natuur vonden ze daarentegen ‘voedend’ en ‘helend’. Elliott: „Ook interessant is dat ze eigenlijk niet praatten over Moths ziekte of hoe ze dakloos waren gemaakt. Ze probeerden hun trauma niet te verjagen via woorden, maar op een andere, fysieke manier.”

Oordelen

De film gaat niet erg diep in op de redenen waarom Raynor en Moth dakloos werden. Dat doet ze bewust niet, vertelt Elliott. „Wat mij raakte in het verhaal, was dat je het gevoel krijgt dat het iedereen kan overkomen. Ze behoorden tot de middenklasse, deden het vrij goed, woonden in een vrij schattig huis, hadden twee kinderen op de universiteit. En toch belandden ze in deze hachelijke situatie. Ik heb mensen ontmoet die het boek hebben gelezen en snel een oordeel klaar hadden en zeiden: ‘Waarom lieten ze dit gebeuren?’” Deze houding – waarbij de schuld van dakloosheid bij degenen zonder vaste verblijfplaats wordt gelegd – is volgens de regisseur een manier hoe mensen dakloosheid wegzetten als iets wat niets met hen te maken heeft. Zelf wilde ze vooral focussen op hóé Raynor en Moth omgaan met hun situatie.

The Salt Path is gebaseerd op de memoires van Raynor Winn, een vrouw van middelbare leeftijd. Die zag je tot een paar jaar geleden zelden in een dragende filmrol en al helemaal niet als ze volstrekt niet-glamoureus zijn, zoals hier. Gillian Anderson speelt Raynor ongewassen, verbrand en met een uitgroei. Dit verhaal dankt zijn relevantie volgens Elliott juist aan de leeftijd van de hoofdpersonen. „Als ze twee twintigers zouden zijn geweest, was het niet interessant: er zijn zo veel mensen die het South West Coastpad bewandelen. Het gaat om de situatie waarin Raynor zit: ze had geen huis, geen inkomen, waarschijnlijk binnenkort geen man meer en geen enkele kans om een baan te vinden vanwege haar leeftijd. Ze voelde zich een nobody, een wegwerpobject. Ik denk dat heel veel vrouwen dit gevoel hebben. Wat ik zo onvoorstelbaar aan Raynor vind, is dat ze zo staalhard en ondernemend bleef, hoewel de wereld zei dat ze onzichtbaar en onbruikbaar is.”

Zowel de regisseur als de acteurs spraken ter voorbereiding een paar keer met de echte Raynor en Moth. Het zorgde er mede voor dat Jason Isaacs en Gillian Anderson terughoudend zijn om te praten over zware momenten tijdens de opnames langs de zuidwestkust van Engeland, zoals de openingsscène waarin we zien hoe de tent van Raynor en Moth volloopt met ijskoud water. Anderson: „Bij producties zoals deze verander je tussen scènes door van kleding, spring je even achter een verwarming of ga je terug naar je hotel. Een totaal andere ervaring dan die van hen. Als zij doorweekt waren of het ijskoud hadden, bleven ze koud en hadden ze bovendien honger. Dus ja, sommige scènes waren wat ongemakkelijk, maar aan het einde van de dag hadden wij een dak boven ons hoofd en eten in onze buik.” Isaacs: „Sommige dagen waren fysiek uitputtend. Maar tijdens het filmen dacht ik al: ik ga hier nooit over klagen in interviews.”

Delen

Mail de redactie

Filmmakers houden van personages die slenteren, kuieren, flaneren of wandelen, al was het maar omdat van A naar B gaan structuur geeft aan een verhaal. Mensen die zich voortbewegen geven dynamiek aan je film én de mogelijkheid visueel uit te pakken met prachtige landschappen of desolate stadsgezichten.

Naast de fysieke verplaatsing heeft reizen altijd een spirituele dimensie, de reiziger komt onderweg tot inzichten. Dit gebeurt al in de road movie, die vooral over deze mentale reis gaat. In de wandelfilm, zoals deze week The Salt Path, staat die diepe reflectie zelfs voorop. Dat heeft met tempo te maken. Wie vijf kilometer per uur loopt, wordt als vanzelf gedwongen tot reflectie en het beschouwen van je omgeving.

De laatste jaren worden er veel wandelfilms gemaakt waarvan het merendeel middelmatig is, denk The Unlikely Pilgrimage of Harold Fry (2023). Wat zijn de voorwaarden voor een goede wandelfilm? Het antwoord is relatief simpel. De maker dient onderweg een aantal thema’s aan te stippen.

1Pijn/trauma

In Cléo de 5 à 7 (Agnès Varda, 1961) slentert Cléo twee uur door Parijs, in afwachting van het antwoord op de vraag of ze al dan niet ongeneeslijk ziek is. Net als in wandelfilm Wild (2014) begint de reis in The Salth Path vanuit een traumatische gebeurtenis. In Wild gaat de hoofdpersoon de Pacific Crest Trail lopen om in het reine te komen met de vroege dood van haar moeder. In The Salt Path raakt het echtpaar Raynor en Moth hun huis kwijt, bovendien wordt Moth gediagnosticeerd met een terminale hersenziekte Hij sleept met zijn been, wat de wandeltocht langs het South West Coast Path extra compliceert. Desondanks vermijdt The Salth Path sentimentaliteit, mede dankzij de nuchtere personages die sterk worden neergezet door Gillian Anderson en Jason Isaacs.

2Tegenslag

De tocht die ondernomen wordt, moet niet van een leien dakje gaan. Er moeten ontberingen zijn. Niet voor niets heeft wandelen iets religieus, van pelgrimages tot de 14 staties van Jezus op weg naar zijn kruisiging. In de openingsscène van The Salt Path dreigt de tent van Ray en Moth weg te spoelen als het vloed wordt. De verplaatsing van de tent wordt bovendien bemoeilijkt door noodweer. Dit soort tegenslag geeft drama aan wandelfilms en dient overwonnen te worden.

3Ontmoetingen

In wandelfilms moeten de hoofdrolspelers tijdens de tocht vol ontberingen twee types tegenkomen. In The Salt Path zijn dit enerzijds oude bromberen die het echtpaar toebijten dat ze op een plek staan waar ze niet mogen kamperen. Anderzijds hoort de wandelaar inspirerende mensen te ontmoeten, mensen die de reiziger bevestigen in vooral hun spirituele zoektocht. In The Salt Path is dat de vrouw die vindt dat Ray en Moth ‘gezouten’ zijn: een met de natuur.

4Natuurlyriek

In haar essaybundel Wanderlust haalt Rebecca Solnit een keur aan figuren aan voor wie wandelen gelijk staat aan denken of creativiteit. Zo schrijft ze ook over de dichter William Wordsworth, die met zijn zus door het Engelse Lake District wandelt. Onderweg maken ze graag een omweg om prachtige watervallen te bewonderen.

Die romantiek en zoektocht naar het Sublieme zit ook in goede wandelfilms. Het landschap mag in al zijn pracht en praal getoond worden. In Wild gebeurt dit meermaals om te benadrukken hoe nietig de mens is. In The Salt Path is die schoonheid vaak ruig, met glibberige paden, regen en mist. Ook zit de schoonheid in details, zoals opnames van vogels die boven het pad cirkelen en het echtpaar lijken te volgen. Andersom mag ook: in de Nederlandse wandelfilm Boven de bergen (Digna Sinke, 1992), die over het beroemde Pieterpad voert, passeren de wandelaars enkele lelijke, typisch Nederlandse dorpjes, een contrast met de mystieke ervaring die hun wacht als ze aankomen in de Limburgse heuvels.

Het is daarbij zaak mooifilmerij te vermijden, de grote valkuil van de wandelfilm. In The Salt Path zit een prettige balans, claustrofobische opnamen van het echtpaar in hun krappe tentje worden afgewisseld met fraaie landschappen. Maar dan wel natuurschoon met uitdagingen – steile paden, gladde stenen – voor iemand die mank loopt, zoals Moth.

5Loutering

Na diverse ontberingen en tegenslagen komt altijd een moment van loutering. Personages krijgen een epifanie, een moment van diep inzicht in hun (innerlijke) levens. Dat kan negatief zijn, zoals de afsluitende wandeling van het van elkaar vervreemde echtpaar in Antonioni’s La notte (1961), waarbij ze ver uit elkaar over het gazon lopen. Maar meestal is het positief, zoals in Before Sunrise, waarin de hoofdpersonen na een nacht kuieren door Wenen beseffen dat zij verliefd zijn. The Salt Path is ook louterend: geluk is niet afhankelijk van materiële zaken. Als dit inzicht indaalt, zijn Ray en Moth voorgoed thuisgekomen.

Delen

Mail de redactie

In een paar weken tijd komen er drie filmportretten uit van belangrijke WOII-figuren. Twee collaborateurs: Leni Riefenstahl en Vidkun Quisling. En één verzetsheld: Dietrich Bonhoeffer. Alle drie gaan de films meer om de (collectieve) herinnering aan de Tweede Wereldoorlog, dan over de periode zelf.

‘Riefenstahl’

Riefenstahl draait om nazi-propagandist Leni Riefenstahls strijd tegen de geschiedenis. Voor de documentaire kreeg regisseur Andres Veiel voor het eerst toegang tot haar persoonlijke archief. Het bleek een selectieve collectie, die reflecteert hoe Riefenstahl zichzelf probeerde te rehabiliteren na de oorlog.

Riefenstahl was „Hitlers favoriete regisseur”. Ze maakte invloedrijke propagandafilms als Olympia en Triumph des Willens. „Documentaires”, zoals zij ze noemde, maar zéér geënsceneerd. Na de oorlog afficheerde ze zichzelf als een naïeveling. Ze wist van niks, was slechts filmmaker die geen opdracht kon weigeren, Goebbels haatte haar! Enzovoorts. Dat werkte deels: Riefenstahls stijl en foto’s van de Soedanese Nuba raakten in de jaren zeventig kortstondig in zwang in Amerikaanse kunstkringen.

In het archief vond Veiel ‘niet eerder vertoonde’ interviewfragmenten waarin Riefenstahl „nein!”-roepend opspringt als ze de controle over haar verhaal verliest. En gruwelijk nieuws: Riefenstahl zou zelf verantwoordelijk zijn geweest voor een massa-executie in Polen. Een ‘regie-aanwijzing’ („haal die Joden weg”) zou geïnterpreteerd zijn als doodsvonnis.

Het overtuigendste aan Riefenstahl is echter de montage. Veiel laat Riefenstahl zichzelf tegenspreken. Opgenomen telefoongesprekken suggereren dat haar verdedigers vooral hun eigen oorlogsverleden probeerde weg te verklaren. Als Riefenstahl beweert dat ze slechts kunstenaar was, snijdt de film naar beelden uit haar propagandafilms. Onmiskenbaar is dit de esthetiek van het fascisme, zoals Susan Sontag dat in Fascinating Fascism omschreef. Hitler als God tussen joelende, geometrische menigten; de verheerlijking van het lichaam in Olympia; zelfs de ‘nobele wilde’ die Riefenstahls de Nuba maakte in de jaren zeventig. Je kunt niet anders dan concluderen: degene die dit maakte, móét erin geloofd hebben.

‘Quisling: The Final Days’

Quisling: The Last Days is de beste film van de drie. Kapitein Vidkun Quisling is na Judas de beruchtste verrader uit de geschiedenis. Hij omarmde de nazi’s in 1940, en voerde vanaf 1942 de bevelen van het Derde Rijk uit als minister-president. Deze Noorse film richt zich op zijn laatste dagen, als pastor Olsen de taak krijgt hem spirituele rust te bieden tijdens zijn rechtsgang.

Het verhaal wordt wat werktuigelijk verteld, met stukjes rechtbank, celgesprekken en familiebezoekjes die elkaar afwisselen. Maar in de gesprekken tussen Quisling en Olsen ontstaat grote emotionele en filosofische diepgang. Kapitein Quisling beweert dat hij het juiste deed: hij beschermde Noorwegen tegen de bolsjewieken. Het was oorlog „en in oorlog sterven mensen”. Dat is niet simpelweg een verdediging, het is zijn rotsvaste geloof. Pastoor Olsen priemt en hakt daar in, maar het confronteert hem ook: is zijn eigen geloof ook zo absoluut? En heeft hij wel het juiste gedaan door zijn gezin koste wat kost te beschermen tijdens de oorlog?

Hierin ontstaat een beeld van de traumaverwerking van Noorwegen. Iedereen moet erkennen dat hij fouten gemaakt heeft, dat hij „de farizeeër” is en niet „de tollenaar”. Alleen zo vindt Noorwegen genade. Wat Olsen scheidt van Quisling – en ‘de goeden’ van de nazi’s – is niet de zuiverheid van zijn overtuigingen, maar het feit dat hij twijfelt aan zijn geloof. Een zeer krachtig geacteerd slot laat ook de kijker niet wegkomen met een moreel zuiver einde.

‘Bonhoeffer: Pastor, Spy Assassin’

In Bonhoeffer: Pastor, Spy Assassin bestaat er juist geen twijfel. De nazi’s zijn duivels.. Pastoor en (geestelijk) verzetsleider Dietrich Bonhoeffer is een superheld: de Jezus van WOII.

Dietrich Bonhoeffer was een geestelijk leider die vanaf het kansel tegen de nazi’s oreerde. Hij leidde de Bekennende Kirche, die in opstand kwam tegen de inschikkelijke Duitse Protestantse Kerkconfederatie. En hij zwoer samen met de Abwehr om Adolf Hitler te doden. In 1945, drie weken voor het einde van de oorlog, werd hij opgehangen in een concentratiekamp. Hij liet tientallen geschriften na: pleidooien tegen geloof in „valse idolen”, kerkpolitiek, de noodzaak tot offers.

Maar Bonhoeffer is niet echt geïnteresseerd in zijn theologie. Regisseur Todd Komarnicki (scenarist van Sully) maakte een chaotische, chronologisch verwarrende en platte avonturenfilm van Bonhoeffers leven. Christelijke collaborateurs zijn in die wereld reliëfloos fout, waardoor de film automatisch diepgang verliest.

Het is ook nog slecht geacteerd. Duitse accenten klinken Muppet-achtig, Bonhoeffer kijkt bijna psychotisch dromerig, Adolf Hitler, de herkenbaarste man uit de wereldgeschiedenis, lijkt totaal niet. En dan de actiefilmdialogen. Bij een verwoeste brug: „Bridges don’t like bombs”. Er is weeskinderenfilosofie. „Vader zegt: „Ik begrijp vliegers niet: al die moeite en het brengt je nergens!” Bonhoeffer: „Ik denk dat het idee is dat je erdoor naar boven gaat kijken.” En de twijfelachtige geschiedkundige scènes: Churchills sigaar en mollenbril vallen bijna van zijn gezicht als hij leest wat Bonhoeffer schrijft. Inspireerde Bonhoeffer het Britse verzet?

Aan het eind wordt Bonhoeffer zélf een heilige. Hij bestijgt het schavot, de wolken breken open. Hij gaat Jezus niet slechts achterna, hij wordt Jezus. Een soort verafgoding waar de echte Dietrich Bonhoeffer ongetwijfeld tegen zou zijn.

Delen

Mail de redactie

In The Accountant 2 speelt Ben Affleck wederom Christian Wolff, een penningmeester voor de onderwereld. Hij is Rain Man met een kogelgordel: zijn autisme maakt hem een reken- en krijgskundig wonder. Met mathematische precisie slacht hij hordes naamloze mensensmokkelaars af om één (eveneens autistisch) jongetje te redden. Maar met vrouwen praten? Ho maar!

Het is zo kolderiek (en borderline ongevoelig) als het klinkt, deze actiekomedie, maar deel één maakte honderd miljoen dollar winst, dus is er negen jaar na The Accountant een vervolg. En gek genoeg is dit niet alleen best een lollige film, maar ook de perfecte rol voor de 52-jarige Ben Affleck, de wereldster die maar geen actieheld werd.

Afflecks carrière verliep schokkeriger dan die van andere acteurs uit zijn generatie. Hij werd in 1998 met Good Will Hunting plotseling wereldberoemd als jongste winnaar van de Oscar voor beste scenario ooit, samen met boezemvriend Matt Damon. Maar waar Damon gevraagd werd door Steven Spielberg en Martin Scorsese, moest Affleck het doen met Michael Bay, ‘meester van de domme explosie’. Tegen 2003 was hij geflopt. Criticus Roger Ebert schreef over „schokkende banaliteit” in Pearl Harbor. Over romkom Gigli schreef Rolling Stone „Carrières zijn verwoest door minder.” En over zijn superheld Daredevil schreef recensent Shawn Levy: „Affleck worstelt als yogi om zijn gezicht tot menselijke emotie te vervormen.”

Pas na 2010 repareerde hij zijn carrière, grotendeels met films die hij zelf regisseerde. Voor Argo won hij zelfs zijn tweede Oscar, voor beste film. Maar een actieheld werd hij nooit. Zelfs als de duistere Batman stelde hij teleur; in Batman v. Superman (2016) speelde hij met „zijn kaken zo strak als een notenkraker”, zo schreef een recensent destijds.

Mastiff

Affleck is geen traditionele actieheld. Hij mist het jongensachtige charisma van Matt Damon, de moeiteloze coolheid van Brad Pitt. Affleck oogt als een hond die te lang in het asiel heeft gezeten: afstandelijk, ietwat vals, een beetje zielig.

Deels komt dat door zijn voorkomen. In ruststand staat zijn gezicht droevig: zijn mondhoeken hangen als die van een mastiff. Hij heeft een scherpe, „schurkachtige kin” – zoals die in de film Gone Girl beschreven wordt. En in zijn smuilende glimlach lees je evenveel arrogantie als blijdschap.

Dat imago wordt versterkt door het roddelcircuit. Zijn (Grieks tragische) privéleven wordt sinds zijn Oscarwinst bruut ontleed. Affleck werd door zijn scheidingen (van Jennifer Lopez, Jennifer Garner, en nogmaals Jennifer Lopez), zijn film flops en zijn herhaaldelijk afkicken van alcohol een man die de voorpagina’s al haalt wanneer hij boos wordt op de parkeermeter. Een foto waarin hij koffie morst werd een wereldwijde internetgrap: sad Affleck.

Dat maakt Affleck een ideale acteur voor films die inspelen op dat imago. Hij is perfect als criminele Bostonse patser in The Town (2010), die hij zelf regisseerde. Of als man die (misschien?) zijn vrouw vermoord heeft, in Gone Girl (2013) – een rol die was geschapen voor Affleck. In de film stuntelt Nick Dunne zich door het mediacircus dat ontstaan is door de verdwijning van zijn vrouw. Hij is altijd ‘te’: te arrogant, te lui, te glad, te zielig – knipoogjes naar Afflecks eigen worstelingen met de pers.

Affleck spiegelt onvolmaaktheid en tekortkomingen. De kijker moet moeite doen hem te begrijpen, eer hij met hem kan sympathiseren. Dat is geen beste kwaliteit voor een traditionele actieheld. Zelf heeft hij dat ook wel door, zei hij vorige maand in een interview met; zijn ambitie voor een „oudere, gebroken, beschadigde” Batman, matchte niet bij de jongere doelgroep die men bij de film wilde aanspreken. Daarvoor is een ander soort acteur nodig: het type dat je direct toejuicht, het voordeel van de twijfel geeft.

Maar The Accountant 2 is een uitzondering. Christian Wolff is tot komische proporties onhandig, tactloos en afstandelijk. Waar deel één nog bloedserieus was, legt regisseur Gavin O’ Connor nu de nadruk op de ridiculiteit van een franchise rond een gewelddadige ‘superautist’. Affleck ‘maximaliseert’ op zoek naar een vriendin een dating-algoritme en vindt wiskundige perfectie tijdens het line-dancen in een honkytonk. The Accountant 2 is effectief omdat hij zich niet meer zo serieus neemt, net zoals Affleck zichzelf.

Delen

Mail de redactie

Black Dog opent met het eerste van talloze surrealistische, maar beeldschone beelden die baden in afgewassen kleuren. Een krakkemikkige bus die door een woestijnlandschap rijdt, belandt op zijn zij als uit het niets een enorme horde honden opduikt. Een van de passagiers die uit de zwaar beschadigde bus kruipt, is Lang (Eddie Peng).

Via de enkelingen die tegen of over hem praten in het stadje aan de rand van de Gobi-woestijn waar hij naar op weg is, krijgt de kijker spaarzame informatie over deze stugge, zwijgzame figuur. Hij blijkt teruggekeerd naar zijn geboorteplaats na een verblijf in de gevangenis. Ooit was hij een beroemde motorstuntman en muzikant, maar hij raakte betrokken bij de moord op het neefje van een crimineel, met de bijnaam ‘de slager’.

Je verwacht dat een westernnarratief vol wraak en geweld zal volgen, maar wie of wat Lang echt is, doet er weinig toe, besef je na een tijdje. Guan Hu (1968), wiens laatste twee films The Eight Hundred en The Sacrifice blockbusters waren in China, bespeelt de kijker vakkundig met genreverwachtingen. Black Dog speelt in 2008: via radio’s op de achtergrond horen we hoe in Beijing iedereen zich voorbereidt op het begin van de Olympische Zomerspelen. Het echte verhaal van de film, die in Cannes de Un Certain Regard-competitie won, zit in het contrast tussen de gigantische bouwwoede en veranderingen in de Chinese hoofdstad in die periode en de desolate stedelijke omgeving waardoor Lang zich beweegt.

Woestijnzand

Zijn geboortestad is grotendeels leeggelopen; de plekken waar hij ooit optrad worden afgebroken en overgenomen door zwerfhonden en woestijnzand. Het levert een aaneenschakeling van iets te veel bevreemdende, tragische en vaak geestige momenten op. De achterblijvers in de stad blijken soms crimineel, mentaal beperkt of destructief.

Om geld te verdienen sluit Lang zich aan bij een team dat zwerfhonden uit de stad moet verdrijven omdat er fabrieken worden gebouwd voor de toekomst van de stad die „niet achter mag blijven”. Het meest gezocht blijkt een zwarte windhond die hondsdolheid zou hebben. Het dier blijkt voor Lang – zoals Variety het treffend noemde – een chien fatale, een geestige woordspeling op de verleidelijke vrouwen die mannen in het ongeluk stortten in film noir.

De vaak met wantrouwen benaderde Lang voelt zich meer thuis bij het gevreesde dier dan bij zijn ambitieuze of gretig honden mishandelende landgenoten. Peng is goed gecast als de enigmatische Lang en windhond Xin kreeg in Cannes de Grand Jury Prize tijdens de Palm Dog Award, de competitie met een knipoog voor beste viervoeter.

Ook de bijrollen zijn goed gekozen. Zo duikt Jia Zhang-ke op, de gerenommeerde regisseur die net als Hu deel uitmaakt van ‘de zesde generatie’ filmmakers in China, bekend om hun kritiek op de snelle industrialisering van hun geboorteland. In Black Dog verpakt Hu scherpe maatschappijkritiek elegant in een vorm die tegelijkertijd bevreemdend en toegankelijk voelt. Dat werkt verrassend goed.

Delen

Mail de redactie

Sommige films zijn een film op zich. Begin 2023 ontving filmmaker en producent Alex Gibney – bekend van onderzoeksdocumentaires over ondermeer het Enron- energieschandaal en de rol van de farmaciedynastie Sackler in de Amerikaanse opioïdencrisis – via Signal duizend uur beeldmateriaal.

Het bleken de gelekte politieverhoren uit het onderzoek naar drie corruptiezaken tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. Omdat Gibney geen Hebreeuws spreekt en leest, vroeg hij onderzoeksjournalist Raviv Drucker het audiovisuele materiaal te bekijken. Alexis Bloom maakte er een film van, met minder van die tapes dan je zou verwachten. Maar wat je ziet is onthutsend en schaamteloos. Experts en getuigen doen ook on the record hun verhaal. Een tijdbom.

Alles moest in het diepste geheim. De aanval van Hamas op een kibboets in Zuid-Israël op 7 oktober 2023 en de daarop volgende oorlog met genocidale kenmerken die Israël tegen de burgers in Gaza begon, bemoeilijkten de productie. Terwijl Bloom en haar team aan het monteren waren, vaardigde het Internationaal Strafhof een arrestatiebevel tegen Netanyahu uit. Geldschieters en mogelijke distributeurs waren zenuwachtig. En in Israël zou de film sowieso nooit uitkomen; privacywetgeving verbiedt het openbaar maken van dergelijke beelden.

Corruptieschandalen

Dat ‘Bibi’ Netanyahu achtervolgd wordt door corruptieschandalen is geen nieuws. Net zomin als de stelling van The Bibi Files dat hij geen enkel belang heeft bij het beëindigen van de oorlog in Gaza. Dat is immers zijn troefkaart om uit de gevangenis te blijven. Drucker: „Hij heeft ons allemaal gegijzeld.”

Wat de film echter zo ijzingwekkend goed maakt, is de ontmaskering van de, bij gebrek aan een beter woord, banaliteit en onbeschaamdheid van deze politici. Daar heeft de journalist een verklaring voor: „Als je iets illegaals doet en je komt ermee weg, dan ga je geloven dat je onaantastbaar bent.” Nimrod Novid, voormalig adviseur van oud-premier Shimon Peres wijt het aan „karakterzwakte”. „Macht doet iets met het ego.”

Als kijker ben je voortdurend op zoek naar dat soort verklaringen. Anders moet je geloven dat het inderdaad om zoiets triviaals gaat als de kratten champagne die filmproducent Arnon Milchan gekoeld en wel voor Bibi’s echtgenote Sara Netanyahu moest aanvoeren uit de VS. Deze Lady Macbeth lust wel een slokje, aldus betrokkenen. Maar in ruil voor wat precies? Of had Netanyahu nog wat juice over Milchan uit de tijd dat die spion en wapenhandelaar was en Israël hielp met z’n kernwapenprogramma? Elke keer als er The Bibi Files een dubbele bodem onthult, schuift er ergens anders wel weer een rookgordijn dicht.

Jeugdvriend Uzi Beller heeft nog een theorie. Netanyahu verloor in 1976 als jonge man zijn broer Yonathan tijdens een poging Israëlische gijzelaars te bevrijden uit een gekaapt vliegtuig op het vliegveld van Entebbe in Oeganda. Sindsdien is Netanyahu een terroristenvreter met een tunnelvisie.

Het gaat natuurlijk om meer dan alleen Netanyahu. Het gaat om de mechanismen van politici zoals hij, die de rechtsstaat ontmantelen en er een maffiastaat van maken. De tapes zijn een aanleiding dat alles nog een keer op een rijtje te zetten. Een wake-up call. Het doel van de makers: niet alleen de mensen aanspreken die al weten dat Netanyahu een schurk is, maar ook degenen die nog twijfelen. Hun grootste concurrent, vertelde regisseur Bloom in een interview, is de concurrentie met true crime-documentaires. Want dat is The Bibi Files : onvervalste true crime. Nu al beter dan de fictiefilm die er ooit van gemaakt zal worden.

Delen

Mail de redactie