Category: Een jaar na 7 oktober

Met een witte zonnehoed op rijdt Ron Bahat (58) in een karretje over het terrein van kibboets Nir Oz, op anderhalve kilometer van Gaza. Het contrast is groot: tussen de verwoestingen in de kibboets geven een paar mensen bloeiende bomen en planten water. Over het dak van een vernield huis loopt een grote pauw. Op veel plekken lijkt het alsof de tijd het afgelopen jaar heeft stilgestaan: huizen zijn grotendeels verwoest of uitgebrand, de muren zwartgeblakerd. „Ieder huis heeft een verhaal”, zegt Bahat, die optreedt als woordvoerder van de kibboets.

Op zaterdag 7 oktober vorig jaar werden inwoners van Nir Oz, net als elders in Israël, vroeg wakker met het luchtalarm. Vanuit de bezette Gazastrook werden raketten afgeschoten op Israël. Niet veel later braken verschillende gewapende Palestijnse groepen, geleid door de Izz al-Din al-Qassam-brigades, de militante tak van Hamas, door het zwaar beveiligde grenshek rond de Gazastrook. Ook vlogen er paragliders het hek over. De uitbraak uit de ‘openluchtgevangenis’ van Gaza werd in de uren daarna gevolgd door een slachting in het zuiden van Israël.

De strijders vielen diverse kibboetsen binnen in Zuid-Israël, de plaatsen Ofakim en Sderot, en twee muziekfestivals. Bijna 1.200 mensen werden gedood, onder wie ruim achthonderd burgers, en de rest soldaten en veiligheidspersoneel. In totaal 251 burgers en soldaten werden meegenomen naar Gaza. In Nir Oz kwam het Israëlische leger pas in de middag te hulp, toen de kibboets al grotendeels was verlaten door de aanvallers, die van huis naar huis waren gegaan. Het is daarom een van de zwaarst getroffen gemeenschappen: van de circa vierhonderd inwoners werden er 41 gedood en 76 gegijzeld.

Ook de ouders van Nir Metzger (48), die jaren als secretaris van de kibboets werkte, werden meegenomen naar Gaza. Zelf bleef hij met vrouw en kinderen in de schuilkamer van hun huis. Zijn moeder Tamar (78) kwam in november tijdens de gevangenenruil met Hamas vrij, maar afgelopen juni werd bekend dat zijn vader Yoram (80) is doodgeschoten door zijn gijzelnemers. „Het is heel moeilijk om hier te staan”, zegt Metzger geëmotioneerd, in de keuken van het verlaten huis van zijn ouders in Nir Oz. Het huis is grotendeels intact, maar een rommel, omdat Israëlische soldaten er een tijd bivakkeerden na 7 oktober. Pas na enkele weken werd er pers toegelaten.

Heropbouw

De bewoners van Nir Oz die ontsnapten aan de aanval werden na 7 oktober naar de kustplaats Eilat gebracht, in het uiterste zuiden van de Negevwoestijn. Na drie maanden vertrokken ze naar de zuidelijke plaats Kirjat Gat, waar ze sindsdien in een nieuwbouwwijk verblijven. „Sommigen zijn nooit terug geweest, het trauma is te groot”, zegt Metzger. Als het aan hem ligt, wordt de kibboets echter zo snel mogelijk herbouwd. Maar daarvoor is veel geld nodig; veel huizen moeten volledig worden herbouwd. Het bestuur is nog in gesprek met de regering over financiële steun. De kibboets leunde tot vorig jaar financieel op de eigen verffabriek, die deels werd verwoest, en het verbouwen van aardappels die onder meer naar Nederland worden geëxporteerd.

Volgens Metzger kwamen er al in april berichten dat de Israëlische premier Benjamin Netanyahu een bezoek zou brengen aan het zwaar getroffen Nir Oz, maar dat bezoek is tot nu toe uitgebleven. Niet alleen op 7 oktober, maar ook nu voelen inwoners zich in de steek gelaten door de regering. Voor Nir Metzgers vader werd het uitblijven van een akkoord met Hamas voor een gevangenenruil hem fataal. Nir verwijt de regering dat zij niet meer heeft gedaan voor de gijzelaars. Door de oorlog in Libanon is de aandacht nu bovendien van hen afgedreven.

Verdeeldheid

Maar niet alle families van de slachtoffers van 7 oktober delen die boosheid op de regering. Verder van de Gazastrook af ligt het stadje Ofakim, waar veel religieuze Israëliërs wonen. Ook hier zijn op 7 oktober vorig jaar doden gevallen, onder wie de twee zoons van Zehava (63) en Avinadav Guri (62).

Op de ochtend van 7 oktober was Avinadav in de synagoge aan het bidden, aan de overkant van de straat. Toen het gezin thuis hoorde dat gewapende mannen het stadje waren binnengevallen, trok zoon Ariel (30), die voor het gevangeniswezen werkte, een wapen en rende de straat op. Hun andere zoon, soldaat Roei (22), volgde hem, en probeerde hem tegen te houden. Uren later hoorden de ouders dat beiden waren doodgeschoten.

Lees ook

Israël deelt harde klappen uit aan zijn tegenstanders, maar wat de politieke strategie is blijft onduidelijk

Een jaar later leggen ze in de woonkamer van hun hoekhuis, behalve een schaal koekjes, ook ingelijste foto’s van hun zoons op de salontafel. In een boodschappenkarretje in de tuin ligt een grote stapel gebedenboeken; een dag eerder was er een herdenkingsbijeenkomst. Hun zoons hebben het stadje verdedigd, zeggen ze, maar het verdriet overheerst. Verwijten aan het adres van premier Netanyahu, van de Likud-partij, en zijn extreemrechtse coalitie maken ze niet.

„Wat gebeurd is, is gebeurd”, zegt Zehava. „Dit had onder iedere regering, ook een linkse, kunnen gebeuren. Zelf omschrijft ze haar politieke kleur als „geen Likud, maar ook niet links”. Volgens haar heeft „de vijand gebruik gemaakt van de verdeeldheid in Israël”, waardoor de samenleving is verzwakt. Over de anti-regeringsdemonstraties elders in Israël zegt ze: „Wie wil demonstreren, moet dat doen.”

Avinadav meent dat iedere generatie in Israël zijn eigen oorlog heeft: „Mijn vader heeft gevochten in de jaren vijftig, mijn broer vocht in de Yom Kippoeroorlog, ik vocht tijdens Shalom HaGalil [‘De Vrede van Galilea’, de Israëlische naam voor de invasie van Libanon in 1982, red.], en nu voeren we opnieuw oorlog. Iedereen op zijn beurt, totdat de Messias komt. Wij geloven dat hij zal komen.” 

Uitzicht op Gaza

Direct na de door Hamas geleide aanval begon Israël een vernietigende oorlog en massaslachting in Gaza en legde het gebied een volledige blokkade op, waarmee het de 2,3 miljoen inwoners volledig afsloot van essentiële voorzieningen. Deze situatie kwam nog bovenop de blokkade die Israël al sinds 2007 oplegt aan Gaza, waarmee het bezette gebied economisch werd afgeknepen, en diverse eerdere verwoestende oorlogen. Inmiddels is het dodental door de Israëlische aanvallen op Gaza opgelopen tot bijna 42.000. Volgens schattingen ligt het werkelijke dodental veel hoger.

Vanaf de rand van kibboets Nir Oz is de verwoesting die in Gaza is aangericht duidelijk te zien. Ron Bahat rijdt langs een open vlakte die tot aan het grenshek met Gaza loopt. In de verte is het platgebombardeerde Khirbat Ikhza’a, aan de rand van Khan Younis, te zien. Dan klinkt er een knal. „Een bom. Dat is een goed geluid”, zegt Bahat. „Daar zijn zelfs koelkastmagneten uit Nir Oz teruggevonden”, zegt hij later, wijzend in de verte, over de plundering van de kibboets, volgens hem door inwoners van Khirbat Ikhza’a.

„Iedereen die Hamas steunt, is mijn vijand. Wie hen veroordeelt en hen eruit wil werken, is oké”, zegt Ron Bahat, uitkijkend over Gaza. „Ik geloof dat het merendeel van de mensen in Gaza goed is. Maar in elk ziekenhuis in Gaza zit een Hamas-basis. In elke school is een Hamas-basis waar ze raketten en geweren bewaren.” Even later voegt hij toe dat Hamas in Gaza „kinderen hersenspoelt”.

Propaganda

De stilte of onverschilligheid onder veel Israëliërs over het leed in Gaza is deels verklaarbaar door het allesoverheersende trauma van 7 oktober. Bovendien is er propaganda en censuur: op televisie en in de meeste kranten overheerst het perspectief van het leger, en het idee dat dat een gelegitimeerde strijd voert in Gaza en ‘terroristen’ uitschakelt. „We vechten tegen menselijke dieren”, zei de Israëlische minister van Defensie Yoav Gallant over Gaza op 9 oktober. Onder politici en op de Israëlische televisie werden het afgelopen jaar genocidale teksten over Palestijnen salonfähig.

Die dehumanisering is ook een langdurig proces, en komt deels voort uit de verrechtsing die in Israël al decennia gaande is, en uit de langdurige bezetting en de hoge muren die Israël om Gaza en op de Westelijke Jordaanoever heeft gebouwd; die hebben de verwijdering vergroot. Ron Bahat herinnert zich hoe hij als kind op vrije dagen met zijn ouders naar zee ging in Gaza, bij Khan Younis, en vis at.

In de Israëlische media overheerst het perspectief van het leger, en het idee dat dat een gelegitimeerde strijd voert in Gaza en ‘terroristen’ uitschakelt

Zijn ouders waren in 1955 betrokken bij de oprichting van kibboets Nir Oz. „Ze kwamen om hier de woestijn te laten bloeien”, zegt Bahat, klassieke zionistische beeldvorming echoënd. „En om de grenzen te bewaken, om te voorkomen dat strijders uit Gaza naar Israël zouden komen.” Het is niet toevallig dat er zo dicht op de Gazastrook een reeks kibbutzim en moshavim, agrarische gemeenschappen, ligt. Dit gebied is wat in Israël de ‘Gaza-envelop’ (Otef Aza) wordt genoemd: een reeks gemeenschappen die oorspronkelijk in de jaren veertig zijn gesticht om gebied te koloniseren in de Negevwoestijn en, na de oprichting van Israël in 1948, met het militair-strategische doel om Gaza te omsluiten.

Gewapend verzet

„Langs alle grenzen van Israël zijn gemeenschappen gesticht, zo ook rond Gaza”, legt Nir Metzger uit. Op die manier wilde Israël de grenzen bewaken en invallen vanuit Gaza tegenhouden, nadat een groot deel van de circa 750.000 verdreven Palestijnen uit het gebied dat Israël werd, in 1948 in Gaza terecht kwam als vluchteling. Vanuit daar werd in opeenvolgende decennia gewapend verzet gepleegd.

Veel Israëliërs menen dat sinds 2005, toen de illegale Israëlische nederzettingen in Gaza werden ontmanteld en het leger geen boots on the ground meer had, de bezetting van Gaza vanaf de oorlog van 1967 daarmee ook is opgeheven. Het staat onder gezag van Hamas, en wij hebben daar niets meer mee te maken, is een veelgehoorde redenering.

Na 2005 groeide rondom Gaza en het zwaar beveiligde grenshek weer het belang van de verdedigingsring van beveiligde Israëlische gemeenschappen. Het idee dat deze ‘Gaza-envelop’ Israël veiligheid bood, klapte op 7 oktober in het gezicht van de bewoners van die regio. Tijdens eerdere Gaza-oorlogen waren zij ook al in de vuurlinie komen te liggen.

De veelgehoorde ontkenning in Israël dat 7 oktober iets met de decennialange bezetting en blokkade van Gaza en de annexatie van Palestijnse gebieden te maken heeft, maar enkel met haat en antisemitisme, vormt een andere verklaring voor het ontbreken van publieke verontwaardiging over wat Israël in Gaza aanricht. In Israël geldt 7 oktober voor velen als een point zero.

In Tel Aviv wordt nog altijd wekelijks gedemonstreerd tegen de oorlog. Het gaat daarbij om de gijzelaars, om anti-regeringssentiment, en om gevallen soldaten in Gaza. Tussen de gele lintjes voor de gijzelaars door, is het zoeken naar demonstranten die zich uitspreken over de humanitaire situatie en Palestijnse doden, en de bezetting van de Palestijnse gebieden in bredere zin.

‘Moge je dorp branden’

De meeste van de circa twee miljoen Palestijnen die in Israël wonen, zo’n 20 procent van de bevolking, hebben ondertussen simpelweg niet de vrijheid of luxe om zich uit te spreken over Gaza. Palestijnse vlaggen worden door de autoriteiten verwijderd uit publieke ruimten. In plaatsen als Haifa en het Palestijnse stadje Umm el-Fahm zijn sporadisch protesten, soms met geweld de kop in gedrukt door de politie.

Wie zich uitspreekt tegen de vernietiging – en mogelijke genocide – die Israël in Gaza aanricht, doet dat niet zonder risico’s. Een Joodse geschiedenisleraar ging ervoor de gevangenis in, net als verschillende refusniks, dienstweigeraars. Na 7 oktober werden in de eerste weken al ruim honderd mensen opgepakt  – het merendeel Palestijnen –  die zich hadden uitgesproken over Gaza, vooral op sociale media. Een Palestijnse professor aan de Hebreeuwse universiteit kreeg een open ontslagbrief van de directie nadat ze in een podcast over genocide in Gaza had gesproken.

Een kleine drie weken geleden zat een 12-jarig meisje uit een Palestijns gezin in de aardrijkskundeles op de Zilberman-school in Beer Sheva, een stad in het zuiden, niet ver van de plekken van de aanvallen op 7 oktober. Ruim duizend leerlingen zijn Joods, en enkele tientallen Palestijns, veelal uit bedoeïenenfamilies. De docent opende een discussie over de grens met Gaza en de humanitaire situatie daar.

Toen het meisje zei dat kinderen in Gaza honger hebben en doodgaan, verweten klasgenoten haar het voor Hamas op te nemen en slecht te praten over Israëlische soldaten. Ze vroegen haar of ze Palestina steunt. De docent greep niet in. Het ontaardde in een menigte scholieren die ‘Moge je dorp branden’ riepen (een extreemrechts lied in Israël), tot de docent haar meenam naar de directeur. De school besloot het meisje tijdelijk te schorsen. Later zei het ministerie van Onderwijs tegen de Israëlische krant Haaretz dat dit kwam door haar gedrag, en „om spanningen te voorkomen”.

Schuilen naast het trappenhuis

De vader van het meisje wil niet met zijn naam in de krant, want hij vreest dat „het verhaal nog groter wordt”. En hij is bezorgd om zijn kinderen – ook een andere dochter van 13 zit op de school. In de tuin van hun huis in Beer Sheva vertellen de ouders over de situatie voor Palestijnen in Israël het afgelopen jaar. Tussendoor moeten ze schuilen naast het trappenhuis, voor de Iraanse vergeldingsaanval op Israël. Een schuilkamer hebben ze niet.

„Er is geen Palestijnse familie in Israël die geen naasten heeft in Gaza, of op de Westelijke Jordaanoever. Iedereen is met elkaar verbonden”, zegt de vader. Maar ondertussen kunnen Palestijnen in Israël „geen woord zeggen”, vult de moeder aan. „Het woord Palestina voelt al als verboden.” De vader vertelt dat hij zijn kinderen altijd op het hart drukt om niet te uitgesproken te zijn, en is daarom ook verbaasd dat zijn dochter in de les toch iets over Gaza heeft gezegd. Hij verwijt de docent het onderwerp te hebben aangesneden.

Nadat het meisje van school was gestuurd, bleven ook de andere ruim dertig Palestijnse leerlingen angstvallig thuis. Of het meisje terug zou gaan naar school, stond echter niet ter discussie, vertelt haar vader. „Als ik mijn kind van school zou halen, dan winnen ze, en verhoogt het de druk op andere Arabieren. Ik wil mijn kinderen niet met angst opvoeden.” Maar toen het meisje na een afwezigheid van een week met de bus terugkeerde naar school, stond er op een schoolplein een grote groep scholieren. De moeder laat op haar telefoon een filmpje zien van de scène die ze aantrof: al handenklappend zingen tientallen kinderen in koor: „We willen geen Arabieren op school”.

Gedenkplaats

Op veel plaatsen in Israël is ‘7 oktober’ nog steeds alom vertegenwoordigd. Op de Hebreeuwse radio klinken boodschappen van families voor de gijzelaars: „We missen je en knuffelen je, en brengen je zo snel mogelijk thuis”. De foto’s van de gijzelaars hangen op de luchthaven, in bibliotheken, in bushokjes en restaurants. Boven deurkrukken hangen stickers met ‘bring them home now’. Naast de snelweg staan billboards met de nationalistische slogan „samen zullen we winnen”.

Een van de grootste moordpartijen op 7 oktober vond plaats op het Nova-muziekfestival bij Re’im, vlakbij Gaza. Hier werd een dansende menigte compleet overvallen: 364 mensen werden gedood. De plaats van het feest is nu een druk bezochte gedenkplaats. Op een grote, droge vlakte, begroeid met lage bomen, staan op enkele meters van elkaar honderden houten stokken in het zand met daarop de foto’s en namen van de slachtoffers: stuk voor stuk jonge mensen. Er wapperen Israëlische vlaggen, rondom de stokken staan plastic klaprozen.

Over het terrein wandelen tientallen mensen. Sommigen staan betraand voor een foto van een verloren dierbare. „Hij was een van mijn beste vrienden”, zegt Shir (18), in uniform, bij de foto van Idan Dor (25), die werd gedood. Ze kwam niet eerder naar deze plek: „Ik vond het te moeilijk.”

Op de parkeerplaats komen tourbussen aanrijden met veelal 18-jarige soldaten. Zoals dienstplichtige soldaten elkaar rondleiden in het Holocaust-museum Yad Vashem in Jeruzalem, gebeurt dat nu ook op deze plek. „Deze plek heeft veel betekenis en doet pijn voor heel Israël. Iedereen kent wel iemand die is gedood”, zegt  Linda (18),  die in een rij soldaten het terrein opwandelt. „We zijn hier om te weten waarom we vechten.”

Herdenkingsplek voor de slachtoffers op het Nova-muziekfestival bij de kibboets Re’im.

Foto’s Kobi Wolf/ NRC

Delen

Mail de redactie

Op 7 oktober 2023, maandag een jaar geleden, vielen er niet alleen twaalfhonderd doden in Israël tijdens een door Hamas zorgvuldig voorbereid bloedbad, maar doofde ook de rede. De gruwelijke aanval veroorzaakte een existentiële schok in Israël. Vrede, diplomatie, rechtsstaat, mensenrechten, empathie: na 7 oktober gingen deze begrippen in de ban of werd de ruimte om ze te hanteren piepklein. „Ik voel me sterk in de war over mijn vredesactivisme”, zei een gevluchte kibboetsnik een dag na de aanval tegen NRC.

Een jaar later zit het Midden-Oosten in een nieuwe geweldsspiraal, waarin Israël militair de bovenhand heeft, maar waarvan nu al kan worden voorspeld dat zij niet zal leiden tot meer stabiliteit of rust. In Gaza zijn meer dan veertigduizend doden gevallen, mogelijk veel meer, veelal ook kinderen en vrouwen, en zijn er sterke aanwijzingen voor oorlogsmisdaden en andere mensenrechtenschendingen. In Libanon vielen de laatste twee weken ruim duizend doden, en de vrees is dat dit aantal snel kan oplopen. Hoewel de Israëlische acties tegen Hezbollah minder onnauwkeurig lijken dan die tegen Hamas, worden ook in Libanon burgerdoden betreurd. Israël neemt wraak voor 7 oktober, maar doet dat op zo’n niets en niemand ontziende wijze dat de vlam van de haat in de regio nog vele jaren zal blijven branden. En dat zal ongetwijfeld door Hamas worden gevierd als een succes.

Lees ook

Met uitschakeling van Nasrallah is Hezbollah niet weg, maar wel de pijler weggeslagen waarop Irans defensie rust

De belofte van premier Bibi Netanyahu is dat hij Israël veiliger zal maken dan het in lange tijd is geweest. In de afgelopen weken werd zonder meer een dreun uitgedeeld aan de belangrijkste rivaal in de regio. Iran investeerde jarenlang in een strategie van ‘vooruitgeschoven verdediging’. Hezbollah in Libanon was daar de hoeksteen van, maar in korte tijd is de militie vleugellam gemaakt door Israël. Eerst met een ‘pieperaanval’, daarna met luchtaanvallen en de liquidatie van Hezbollah-leider Hassan Nasrallah. Iran reageerde met een zware raketaanval, maar die liep grotendeels stuk op het uitgebreide luchtverdedigingssysteem van Israël. Met acties in Syrië, Jemen en Iran zelf heeft Israël keer op keer laten zien dat het militair zwaar en ver weg kan toeslaan.

Zeggen dat de huidige dynamiek alleen maar verliezers kent en geen winnaars is niet alleen een cliché, het is ook niet waar. Er is wel een winnaar: Netanyahu. Het militair beter toegeruste Hezbollah gold voor veel Israëliërs altijd als een groter gevaar dan Hamas, en dat Netanyahu daar nu korte metten mee lijkt te maken wordt breed toegejuicht. De kritiek op Netanyahu dat hij te weinig doet voor de gijzelaars die nog vastzitten in Gaza, is op de achtergrond geraakt. Een jaar geleden zat Netanyahu met radicale orthodoxen in een wankele coalitie. Israëliërs gingen de straat op om te betogen tegen omstreden juridische hervormingen. Er hingen rechtszaken wegens corruptie boven zijn hoofd. Inmiddels zit de premier electoraal in de lift.

De militaire macht van Israël is indrukwekkend, maar op langere termijn niet genoeg. Het mantra ‘escaleren om te de-escaleren’ van de Israëlische regering gaat misschien op korte termijn op voor de Israëlische bevolking zelf, maar een vredesplan dat slechts in dienst staat van één partij is geen vredesplan. Natuurlijk is het belangrijk dat Israël zich veilig voelt in de regio, maar een duurzame vrede is alleen mogelijk als iedereen zich daar veilig voelt. Ook de Palestijnen die nu worden opgejaagd op een strook land ter grootte van tweemaal Texel. Ook de Libanezen. Behalve wapens heeft Israël vrienden, moreel kapitaal en een functionerende rechtsstaat nodig. Juist die zaken staan nu ernstig onder druk. Israël is een soort ‘omgekeerd Oekraïne’. Oekraïne probeert los te breken van zijn (moreel) corrupte Sovjetverleden en heeft veel vrienden, maar die zijn terughoudend met het leveren van wapens. Israël heeft de beste wapens ter wereld, maar raakt internationaal steeds verder geïsoleerd.

Lees ook

Israël maakt in Libanon optimaal gebruik van de Amerikaanse onmacht

De VS steunen Israël volop militair, maar het is duidelijk dat dit niet van harte gebeurt. Washington oefent geregeld druk uit op Netanyahu om zich in te houden, maar luisteren doet hij amper nog. De ergernis daarover is niet te missen, maar met presidentsverkiezingen op komst zullen de VS het beleid niet omgooien. Netanyahu weet dat. EU-landen zullen het land niet laten vallen, het gedeelde verleden van de Holocaust staat dit niet toe. Tegelijkertijd groeit het ongeloof. Het mag echter niet bij kritiek blijven. Het Israël van Netanyahu moet veel harder tot de orde worden geroepen, desnoods met sancties en handelsbeperkingen. Dat is niet alleen nodig om levens te redden, maar ook de eigen geloofwaardigheid. Een westerse wereld die de ogen sluit als een staat en bondgenoot evident de grenzen van het oorlogsrecht overschrijdt is geen knip voor de neus waard.

Delen

Mail de redactie

Hij is een van de bekendste historici van Palestina: Rashid Khalidi (1948). Deze zomer ging hij met emeritaat als hoogleraar moderne Arabische studies aan de Columbia Universiteit in New York, al blijft hij dit semester gewoon lesgeven. Eerder schreef hij onder meer een standaardwerk over de Palestijnse nationale identiteit en Brokers of Deceit, (Makelaars in bedrog) over het Amerikaanse buitenlandbeleid in het Midden-Oosten.

In De honderdjarige oorlog tegen Palestina. Een geschiedenis van kolonialisme en verzet, dat in 2023 in Nederlandse vertaling verscheen, verweeft hij de geschiedenis van Palestina met die van zijn eigen prominente Palestijnse familie. Het boek opent met een kritische brief uit 1899 van zijn verre oom Yusuf Diya al-Khalidi aan Theodor Herzl, de ‘aartsvader’ van het politieke zionisme.

Behalve historicus is Rashid Khalidi ook ooggetuige. Hij werd geboren in de VS in 1948, na het begin van de Nakba of ‘catastrofe’, toen circa 750.000 Palestijnen werden verdreven uit het deel van Palestina dat Israël werd. Zijn vader werkte voor de Verenigde Naties als rapporteur van Midden-Oosten gerelateerde zaken in de Veiligheidsraad, en tijdens de oorlog van 1967 hielp hij hem met het doornemen van de media.

Later woonde Khalidi met zijn gezin in Beiroet tijdens de Libanese burgeroorlog (1975-1990) en de Israëlische invasie van Libanon (1982), gericht tegen de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO). Hij doceerde aan de Amerikaanse Universiteit van Beiroet en was een bekende commentator. In de periode 1991-1993, inmiddels werkend als onderzoeker in Jeruzalem, was hij adviseur voor de Palestijnse delegatie bij de Arabisch-Israëlische vredesbesprekingen in Madrid en Washington.

Vanuit zijn kantoor op de Columbia Universiteit zegt Khalidi via een videoverbinding dat hij „heel bezorgd” is over de huidige situatie in Gaza en Libanon: „Ik vrees dat we ons richting een veel grotere oorlog bewegen.” Bovendien woont een deel van zijn familie daar, al zijn enkelen van hen eerder dit jaar vanuit Gaza naar Egypte gevlucht. Khalidi is ondanks zijn emeritaat nog vrijwel dagelijks op de universiteit, en geeft lezingen en commentaar in de media. Consequent benadrukt hij daarin de historische wortels van de Gaza-oorlog.

„Helaas besteden politieke besluitvormers en commentatoren in de mainstream media heel weinig aandacht aan de geschiedenis.” Ook nu de oorlog zich uitbreidt naar Libanon, constateert hij, is er sprake van ‘blindheid’ voor alles wat voorafging aan de aanval van Hamas op het zuiden van Israël op 7 oktober 2023. „Zij bespreken wat er in Libanon gebeurt alsof er sinds een jaar een conflict is tussen Hezbollah en Israël, wat natuurlijk volkomen onjuist is.” Het nu bijna verstreken jaar sinds het begin van de oorlog in Gaza ziet hij dan ook als de meest recente fase in een langdurige oorlog.

Ook op dit moment zijn de VS geen neutrale bemiddelaar, maar een partij

De ‘honderdjarige oorlog’ begint in 1917, als de Britse regering steun uitspreekt voor de vestiging van een nationaal tehuis in Palestina voor het Joodse volk. Waarom is dit het startpunt van uw boek?

„Centrale elementen uit de strijd waren ook daarvoor al aanwezig. Het zionisme werd als politieke beweging opgericht in 1897 in Bazel. De Palestijnen schreven al over deze kwestie vóór de Eerste Wereldoorlog, en ook het verzet was er al. Wat 1917 bepalend maakt, is dat de toenmalige grootste wereldmacht besloot het zionistische project in Palestina te steunen in de oprichting van wat uiteindelijk de staat Israël zou worden. Het centrale betoog van mijn boek is dat er niet simpelweg een strijd is tussen Palestijns nationalisme en zionisme. Het is een strijd tussen het zionistische project en later Israël, steevast gesteund door de machtigste naties ter wereld – Groot-Brittannië en later vooral de Verenigde Staten – en het Palestijnse volk. Ook op dit moment zijn de VS geen neutrale bemiddelaar, maar een partij. Ze zijn vandaag in oorlog met de Palestijnen in Gaza en vandaag of morgen met de Libanezen.”

Uw boek is verdeeld in zes ‘oorlogsverklaringen’ aan de Palestijnen tussen 1917 en 2017. Welke plaats heeft de huidige oorlog, als u het boek zou doortrekken tot het heden?

„Het is moeilijk te bepalen welke kant het opgaat, want een oorlogssituatie is altijd in beweging. De achtergrond die ik in mijn boek geef, is essentieel om te begrijpen wat er sinds 7 oktober vorig jaar is gebeurd. De verschillende oorlogen tegen Gaza en de niet aflatende druk die Israël op de Palestijnen heeft uitgeoefend, moesten vroeg of laat wel tot een explosie leiden. Ik had alleen nooit kunnen voorspellen dat het de explosie zou zijn die we zagen op 7 oktober. En dat de Israëlische reactie zo woest en meedogenloos zou zijn.”

Het benoemen van die historische achtergrond riep na de aanval door Hamas in het zuiden van Israël op 7 oktober vaak hevige reacties op.

„Daar is een Arabisch woord voor, tajhil: mensen onwetend maken. Het getuigt van blindheid om de nadruk te leggen op de gruweldaad van 7 oktober, maar niet op alles wat daaraan voorafging en wat daar zogenaamd door wordt gerechtvaardigd. Die tendens wordt nog versterkt door de systematische weigering van Israël om journalisten toe te laten tot de Gazastrook. Israël kan alleen wegkomen met wat het doet in Gaza, als het kan voorkomen dat mensen nadenken over alles wat aan 7 oktober voorafging en wat erop volgde.”

Welke verschuivingen hebben zich voorgedaan sinds 7 oktober vorig jaar?

„Die dag was een van de grootste nederlagen uit de Israëlische militaire geschiedenis. De Israëlische burgerbevolking is het zwaarst getroffen sinds de oorlog van 1948, toen het 6.000 mensen verloor, het merendeel soldaten. Op 7 oktober was daarentegen het merendeel burger. De schok en het trauma zijn dus heel begrijpelijk. Maar een misdaad rechtvaardigt niet de veel grotere misdaad, het doden van ruim 40.000 Palestijnen en de volledige vernietiging van de infrastructuur van Gaza, wat genocidaal en opzettelijk is. Er is geen enkele militaire rechtvaardiging voor.

„Door 7 oktober is de Israëlische publieke opinie aanzienlijk verhard en is een regering versterkt die daarvoor erg wankel was. De oorlog is een reddingsboei geweest voor Netanyahu en zijn coalitie – die gedijen op conflict – omdat de Israëlische publieke opinie zo getraumatiseerd en geschokt was. Het stelt hen in staat om Israël uit te breiden naar het hele voormalige mandaatgebied Palestina [inclusief Gaza en de Westelijke Jordaanoever, red.], naar een Groter Israël. Dat was overigens het doel van de meeste Israëlische regeringen in de geschiedenis.”

In Israël zijn wekelijks protesten tegen de regering en voor de gijzelaars, maar is nauwelijks publieke verontwaardiging over de massaslachting in Gaza. Hoe verklaart u dat?

„Het trauma van 7 oktober heeft elk vermogen om het lijden van de ander te erkennen weggevaagd. Ik heb Israëlische vrienden en ik weet dat de dood van 800 burgers, en honderden soldaten en veiligheidspersoneel, een enorme impact heeft gehad op de gehele Israëlische samenleving. Maar ze zien alleen hun eigen pijn. Dat is niet nieuw: Israëliërs hebben jarenlang hun ogen en geest gesloten voor het lijden en het geweld dat hun bezetting heeft opgelegd en voor de langdurige gevolgen van de oorlog van 1948: de onteigening van land, de verdrijving van 750.000 Palestijnen en de weigering om hen te laten terugkeren.”

Khalidi bestudeert de geschiedenis van Palestina door de lens van settler-colonialism of vestigingskolonialisme. Hij spreekt over een „voortdurende Nakba”: een langdurig proces van etnische zuivering van de Palestijnen waar ook de vernietiging van Gaza en de sluipende annexatie van de Westelijke Jordaanoever deel van zijn. Het zionisme ziet hij als zowel een koloniale als een nationale beweging, „in een Bijbels jasje”. De koloniale geschiedenis van het conflict is onderbelicht, betoogt hij, en dat terwijl de zionistische beweging zichzelf tot aan de Tweede Wereldoorlog expliciet in koloniale termen omschreef.

In plaats daarvan domineert volgens Khalidi nog steeds het beeld van het Israëlisch-Palestijns ‘conflict’ als een nationale strijd tussen twee volken, terwijl ongelijkheid centraal zou moeten staan in zowel het begrip van de geschiedenis, als de ‘oplossing’. In het mondiale Zuiden is dat besef er wel, maar het Westen heeft volgens Khalidi „nog steeds oogkleppen op”.

Na 1948, schrijft u in uw boek, „waren de Palestijnen vrijwel onzichtbaar, kwamen ze nauwelijks aan bod in de westerse media en mochten ze zich zelden internationaal vertegenwoordigen”. Hoe is de situatie nu?

„Die is aanzienlijk veranderd, ook al is er nog steeds een obsessieve focus van de mainstream westerse media op het Israëlische perspectief. Alleen is er nu een generatie die conventionele media volledig veracht, of niet eens weet dat ze bestaan. Onlangs noemde ik voor een zaal van 250 studenten het persbureau Reuters. Niet één van hen gaf blijk van herkenning. Ze halen hun nieuws van sociale media en zien daar met eigen ogen wat er in Gaza gebeurt met de burgerbevolking: massale hongersnood en genocide. Daarom heb je nu studentenprotesten.”

Het afgelopen jaar zijn archieven en erfgoed in Gaza op grote schaal vernietigd. Hoe kijkt u daar als historicus naar?

„Het is onderdeel van elk koloniaal project om niet alleen de bevolking, maar ook dorpen, plaatsnamen, herinneringen, cultureel erfgoed, bibliotheken en archieven te vervangen. Groot-Brittannië deed het in Ierland, Frankrijk in Algerije, en Israël heeft dat systematisch gedaan in Palestina. De bibliotheken van individuen in Haifa, Jaffa en West-Jeruzalem werden in 1948 in beslag genomen en opgeslagen in de Israëlische Nationale Bibliotheek. De Vereniging voor Arabische Studies in Jeruzalem onderging hetzelfde lot, zo ook het PLO Onderzoekscentrum in Beirut in 1982. Dit proces is nog steeds gaande in Gaza, met de moord op rectoren van universiteiten, tientallen decanen, en meer dan honderd gedode universiteitsmedewerkers.”

Israël zegt het doel te hebben om Hamas te vernietigen in Gaza. De Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever wordt door veel Palestijnen gezien als een verlengstuk van de Israëlische bezetting. Wie zouden een toekomstig Palestijns leiderschap kunnen vormen?

„Hamas vernietigen is een illusie omdat het naast een onconventionele militaire macht ook een ideologie is en een sociale organisatie. De Palestijnse Autoriteit is een niet-representatieve en zeer verafschuwde groep die aan de macht wordt gehouden door Israël, de VS en de Europeanen. Een alternatief Palestijns leiderschap moet democratisch door de Palestijnen worden gekozen. En dat vereist dat de Palestijnen zich bevrijden van vele lasten, waaronder externe interventie en interne verdeeldheid.”

Wat is er mondiaal veranderd het afgelopen jaar?

„De neergang van de VS als wereldmacht is versneld doordat zij deze oorlog hebben gesteund en niets hebben ondernomen om hem te stoppen. De VS zijn bijna blindelings gebonden aan Israël, zelfs wanneer dat publiekelijk de voorwaarden voor een akkoord met Hamas weigert waarmee het privé heeft ingestemd. Ondanks die herhaalde beledigingen aan het adres van de VS blijft de Amerikaanse regering optreden als een woordvoerder voor Israël, dat recht zou hebben op zelfverdediging als het kinderen doodt in Gaza en mensen opblaast in Beiroet. Ze begrijpen het belang van stabiliteit in het Midden-Oosten niet, ook al heeft hun positie in de oorlog duidelijke gevolgen. De groeiende haat tegen de VS in de regio staat haaks op de Amerikaanse belangen.”

Jordanië en Egypte hebben een vredesverdrag met Israël en ontvangen royale militaire steun uit de VS. De Saoediërs leken net voor oktober vorig jaar op het punt een akkoord met Israël en de VS te sluiten.

„Saoedi-Arabië heeft een grote verschuiving doorgemaakt door deze oorlog en dat akkoord is voorlopig van de baan. Egypte is woedend over Israëls overname van de Rafah-grensovergang tussen Gaza en Egypte. Ondertussen heeft de publieke opinie in Egypte, Jordanië en de rest van het Midden-Oosten door Gaza een kookpunt bereikt.”

Tijdens de Libanese burgeroorlog en de Israëlische invasie van Libanon in 1982 woonde u met uw gezin in Beiroet. Hoe kijkt u naar de huidige oorlog in Libanon?

„Ik vrees dat de oorlog, naast in Gaza, ook grote verwoesting zal aanrichten in Libanon, en in mindere mate in Israël. Het lijkt erop dat Israël wil escaleren. Het weigert een akkoord voor een staakt-het-vuren of een terugtrekking uit Gaza, wat de vrijlating van de gijzelaars mogelijk had gemaakt en het conflict had beëindigd met de Houthi’s en met Hezbollah, die altijd hebben gezegd dat ze dan zouden stoppen met hun aanvallen.”

Ik denk dat het nog steeds de bedoeling is om Gaza onleefbaar te maken

Kunnen er lessen getrokken worden uit de invasie van 1982?

„In beschrijvingen in Amerikaanse media van Hezbollah-commandant Ibrahim Aqil, die recent door Israël werd gedood in Libanon, wordt hij verantwoordelijk gehouden voor bomaanslagen op een Amerikaanse marinierskazerne en de Amerikaanse ambassade in Libanon. Ik weet niet of hij er daadwerkelijk bij betrokken was. Het punt is: als je terugkijkt op die tragische gebeurtenissen, dan is er een geschiedenis. Want waaróm werden de Amerikaanse ambassade en de kazerne gebombardeerd? Omdat de Verenigde Staten deelnamen aan Israëls oorlog tegen Libanon en de Palestijnse bevrijdingsorganisatie, en hun enorme macht inzetten voor een invasie van Libanon, waarbij 19.000 Libanezen en Palestijnen zijn gedood. Dat wordt nooit vermeld door Amerikaanse politici, diplomaten of woordvoerders van de regering. Amerikaanse vrienden en collega’s van mij aan de Amerikaanse Universiteit van Beiroet zijn toentertijd vermoord [door militante groepen, red.], als deel van de aanvallen op de Amerikaanse belangen in Libanon. Het is dus niet alsof ik blij ben dat dit is gebeurd. Maar ik zeg wel dat er een oorzaak en een gevolg is.”

Wat denkt u dat Israël in Gaza van plan is?

„Er zijn concurrerende visies in het Israëlische veiligheidsapparaat en de Israëlische regering. Op dit moment wordt er een plan overwogen om het noorden van Gaza militair te bezetten en de bevolking daar te dwingen te vertrekken of te verhongeren. Israël slaagde er tijdens de eerste weken van de oorlog niet in om de bevolking uit Gaza te verdrijven, omdat de Arabische landen niet wilden meewerken. Het zal voor altijd een schandvlek zijn voor de VS dat de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, zichzelf en de Amerikaanse regering leende voor dit project van etnische zuivering. Israël heeft toen gefaald, maar ik denk dat het nog steeds de bedoeling is om Gaza onleefbaar te maken.”

Hoe was het voor u om het afgelopen jaar aan een Amerikaanse academische instelling te werken in de context van de Gaza-oorlog en de studentenprotesten?

„Aan de ene kant was het heel bemoedigend, omdat een overweldigende meerderheid van de studenten tegen deze oorlog is. Ze begrijpen dat die onmogelijk zou zijn zonder de steun van de Amerikaanse regering. Hun morele drijfveer heeft een rimpeleffect gehad in het hele land en in de rest van de wereld. Maar het heeft de oorlog helaas niet gestopt. Daar was politieke wil voor nodig geweest in het Witte Huis, en die is er niet. Aan de andere kant heeft het bestuur van de Columbia Universiteit gehandeld zoals de meeste Amerikaanse universiteiten: door niet te willen begrijpen dat academische vrijheid de meest gekoesterde waarde is.”

Delen

Mail de redactie