Category: Cultuur

Enge mannen? Hij komt ze niet tegen, zegt Ted. Als tiener fietst hij ’s nachts door het bos, soms extra langzaam, nieuwsgierig naar wat daar gebeurt, wat de mannen daar doen. Ze zoeken liefde, denkt hij, hebben weinig kwaads in de zin. Dus stapt hij soms bij ze in de auto.

Ted is de hoofdpersoon van theatervoorstelling Schuldig kind over een jongen die een man ontmoet, die seksuele interesse in hem toont. Hij is op dat moment een knul van een jaar of elf die gepest wordt, zoekt naar vriendschap en graag bijzonder gevonden wil worden. Hij wil later schrijver, tekenaar of architect worden; de vriendelijke man zegt hem te willen helpen om zijn dromen waar te maken. Dat is het begin van een reeks ontmoetingen, waarin hij steeds verder gaat in de zoektocht naar intimiteit met de jongen. Er is genegenheid, misschien zelfs iets dat op liefde lijkt, maar je ziet vooral ook een volwassen man die een veel te jonge jongen er – stapje voor stapje – inluist.

Nachtelijke tochten

Schuldig kind is gebaseerd op de gelijknamige roman en op het – eveneens autobiografische – Mijn meneer van de bekroonde auteur Ted van Lieshout. Regisseur Belle van Heerikhuizen vulde deze verhalen aan met andere teksten van de schrijver, zoals gedichten of citaten uit interviews. De hoofdpersoon laat ze spelen door drie acteurs, die bepaalde kanten van Teds karakter uitvergroten.

In rake dialogen springen de Teds door de tijd: van puber – terug naar kindertijd, naar flarden van een volwassen leven. De ontmoetingen met de eerste man krijgen een vervolg wanneer Ted als tiener experimenteert met zijn homoseksualiteit tijdens nachtelijke tochten door een bos, waar mannen ‘cruisen’. Hij laat zich betalen voor seksuele handelingen, komt gewelddadige kerels tegen, maar blijft uitgesproken mild. Toch kun je je niet aan de indruk onttrekken dat deze roekeloze avonturen voortkomen uit zijn ervaringen als elfjarige.

Tederheid

Het decor, een rode bank tussen een paar berken, ademt intimiteit. Het is een plek waar je je kan verschuilen, maar waar ook duistere geheimen sluimeren; een plaats tussen onbezorgd verstoppen en een angst voor wat zich in het donker ophoudt. Dat is een tegenstrijdigheid die uit de hele tekst spreekt: Ted is vrolijk, wil ontdekken en liefhebben, maar loopt al snel tegen de grenzen van zijn vrijheid aan.

Opvallend genoeg is Schuldig kind geen loodzware voorstelling. De thematiek is indringend, roept vragen op en zet aan tot verder nadenken over (on)schuld en slachtofferschap, maar de voorstelling kan ook onverwacht licht zijn in momenten waarop Ted tederheid ervaart. Tegelijkertijd maakt dat de situatie des te schrijnender. Doordat zijn ervaringen niet alleen negatief zijn, voelt Ted zich schuldig. Hij kan zijn gevoelens niet rijmen met de maatschappelijke walging over pedoseksualiteit, maar is duidelijk ook beschadigd door wat er is gebeurd.

Onwrikbaar

Al die verwarrende en door elkaar lopende gevoelens worden prachtig gespeeld door de drie acteurs. Sander Plukaard stuitert over het toneel als een jonge hond, kwetsbaar en onbezonnen tegelijk. Florian Myjer is bedachtzamer. Hij wikt en weegt, probeert verstandige beslissingen te nemen in onalledaagse situaties. Bram Coopmans focust, veelal woedend, op de schade die het misbruik heeft aangericht. Emoties wisselen, perspectieven schuiven, maar de verhaallijn blijft onwrikbaar overeind.

Schuldig kind is duidelijk: seks tussen volwassenen en kinderen kan niet. De volwassene zadelt het kind op met verwarrende gevoelens, een geheim waar het geen raadt mee weet, iets dat uit kan groeien tot een trauma van formaat. Maar doordat het personage Ted met een zekere vriendelijkheid terugkijkt op zijn jeugd wordt zwart/wit-denken getart. Het maakt Schuldig kind tot een huiveringwekkende en gelaagde voorstelling, die nog lang bij zal blijven.

Delen

Mail de redactie

De opening van Nina Speelt, het derde programma van Nina de La Parra is er een in klassieke clownsstijl: het publiek vorsend aankijken, tijd rekken om de verwachtingen te laten oplopen, geheimzinnig een tas tonen en daar dan een roos uit tevoorschijn toveren. De rode clownsneus hangt aan een draadje om haar nek en zal daar tot het einde toe blijven bungelen.

Waarom ze haar clownsneus niet op heeft, blijkt uit de rest van het programma. In het eerste lied zingt de 38-jarige theatermaker, te midden van een decor van oude koffers, over haar gebroken hart en haar onmetelijke rouw. Wat ze wil, is „beter leren falen” en daarom gaat ze „een experiment” aan dat oncomfortabel zal zijn, „vooral voor jullie”.

Wat volgt is een uur lang verkleedpartijen en scènes met publieksparticipatie: een huwelijk, een ontsnapping van een gevangene en euthanasie. De tot deelnemen verleide theaterbezoekers doen hun best, maar het is toch alsof je in de reality-tv-hel terecht komt – terwijl je daar in het theater juist aan probeert te ontsnappen. Veel gehannes, veel ongemak, melig op zijn best.

Terwijl je, zodra De la Parra zelf een act doet, meteen flitsen van haar charismatische talent ziet. Zoals wanneer ze een uitdagende versie van de musicalsong ‘My heart belongs to daddy’ zingt, inclusief de bijbehorende, provocerende striptease. Of wanneer ze een gedragen versie van ‘Je, ne regrette rien’ ten beste geeft.

In het laatste half uur vertelt De la Parra, plots bloedserieus, over het ziekbed van haar vader in Paramaribo

Vader Pim

In het laatste half uur slaat de stemming om. De la Parra vertelt, plots bloedserieus, over het ziekbed van haar vader in Paramaribo. Ze noemt zijn naam niet, maar het betreft de afgelopen september overleden Surinaams-Nederlandse filmer Pim de la Parra. Ook klaagt ze dat haar manager haar tournee niet geboekt krijgt, omdat ze „nergens te plaatsen” is, dat ze sowieso niet plaatsen is als „witte, Nederlandse Surinamer” en dat ze „bijna gecanceld” is omdat ze met Surinaams accent praat op het podium. Ze vraagt zich getergd af waarom verschillen tussen mensen constant benoemd moeten worden.

In het verhaal over het sterfbed van haar vader komen de lijntjes bij elkaar. De prachtige, geestige kostuums van de verkleedpartijen verwijzen naar de gespannen verhouding met haar vader. De pruik met staartjes en geruit rokje, de kruising tussen piraat met ooglapje en Engelse lord met stok, en de verpleegster in rode lakjas: elke creatie symboliseert liefde, trauma, pijn en vreugde. Bij haar vader lag echt een gevangene op de zaal en die evil nurse is de zijne.

De rouw om haar vader slaat haar lam, verklaart ze: haar hart is gebroken, ze kan niks meer. Maar er zijn ook vreugdetranen. Met haar vader zat ze gevangen in een „pijnlichaam”, maar het trauma waait nu weg. Zo zet ze de volgende stap, naar een oproep om samen te spelen. „Liefde is het vieren van onze verschillen”, predikt ze.

De la Parra maakt in theorie een keurig afgeronde constructie van haar programma, over een rouwende vrouw die haar daddy-issues moet verwerken en zich dan bevrijd voelt. Maar aan de inzet van publiek en de uitleggerige aanpak merk je dat ze nog onvoldoende afstand heeft kunnen nemen om het particuliere tot dramatisch materiaal te kunnen omsmeden. Te hopen valt dat ze de clown in zichzelf, waar ze aan het einde trouw aan zweert, een volgende keer weer heeft teruggevonden.

Delen

Mail de redactie

Zijn transformatie tot entertainer zal wellicht even wennen zijn voor sommigen, aldus Tim Fransen (36). Aanvankelijk trakteert hij het publiek in Onbekommerd hoofdzakelijk op goochelwerk, variétévermaak en een hertaling van ‘Make ‘Em Laugh’ uit de musicalfilm Singin’ in the Rain (1952). Ogenschijnlijk best indrukwekkend hoe hij een Rubiks kubus oplost op gehoor, maar waar zijn Fransens „hoogdravende en filosofische praatjes” gebleven?

Fransen maakte naam met drie cabaretvoorstellingen waarbij hij leven en werk van filosofen zoals Nietzsche, Camus en Kant verbond aan eigentijdse vragen over menselijke beschaving. Het leverde interessante voorstellingen op, maar Fransens kennis en bewondering van verlichtingsdenkers zorgde er ook voor dat zijn geliefde filosofen soms tussen hem en het publiek in kwamen te staan. Kijken naar iemand wiens belezenheid te zichtbaar is, wordt in het ergste geval op momenten oninteressant. In Onbekommerd, zijn beste voorstelling tot nu toe, weet Fransen het academische gehalte precies goed te doseren.

Fransen kondigt aan het over een andere boeg te gooien. Spottend stelt hij dat zijn engagement „niet bepaald zoden aan de dijk heeft gezet”, gekeken naar de staat van de wereld. Wat is nog het nut van geëngageerde kunst als de ontvanger ervan altijd denkt dat de maatschappijkritiek niet over hem gaat? Scherp en komisch bespreekt Fransen de kern van het probleem: je kan als publiek alleen wijzer worden wanneer je niet bij voorbaat al denkt de good guy te zijn. In feite zijn we allemaal potentieel kwaadaardige wezens, maar ja, bereik je als cabaretier met zo’n boodschap niet al gauw een punt waarop je het publiek het lachen laat vergaan?

De wereld brandt af, maar gelukkig hebben we zestien streamingdiensten om de ervaring wat aangenamer te maken

Rookgordijn

Snel wuift Fransen na zo’n ernstige noot de opdoemende zweem van moralisme weg en gaat hij over tot het banale entertainment waar mensen tegenwoordig behoefte aan zouden hebben. Waar is bijvoorbeeld in hemelsnaam die zojuist weggegoochelde Rubiks kubus gebleven? Fransen stipt een aantal ogenschijnlijk triviale kwesties aan. Een troostrijk feitje over bananen en een suggestie voor een minder eendimensionale benadering van de geslachtsdelen aan de hand van nieuwe toepassingen van de Wet van Archimedes en een spaghettimeter komen voorbij.

Slim maakt Fransen gaandeweg duidelijk wat er schuilgaat achter het opgeworpen rookgordijn van onbekommerd entertainment en de mooi vormgegeven verwijzingen naar de magische wereld van Singin’ in the Rain. Een leven zonder illusies en fantasiewerelden is volgens hem onleefbaar. Maar hoeveel banaliteiten en ontsnappingen uit de realiteit kunnen we ons eigenlijk veroorloven? Doeltreffend is dat Fransen je dit laat érvaren, door net te lang door te gaan met zijn grote entertainmentshow. Kijken naar goocheltrucs is leuk, maar wanneer bereiken we het moment dat we vooral iets aan het wégkijken zijn? Of, anders gezegd: „De wereld brandt af, maar gelukkig hebben we zestien streamingdiensten om de ervaring wat aangenamer te maken.”

Richting het einde vertelt Fransen een schitterend verhaal over een trip naar een beladen historische plek waar het onderscheid tussen goed en kwaad volstrekt helder lijkt te zijn. Hij ziet er echter niet alleen het kwaad in de ander, maar ook het mogelijke kwaad in hemzelf, in iedereen. Dat hoeft de pret echter niet te drukken, zo toont hij in een lied waarin zowel de lessen van de geëngageerde Fransen als van Fransen de entertainer mooi samenkomen.

Delen

Mail de redactie

Het jazzduo. Een even kwetsbare, tedere als uitdagende concertcombinatie. Elkaar dragen en optillen, versieren en plagen. Dwars je eigen weg gaan om vervolgens weer in de armen gesloten te worden door de ander, die je heus wel in het oog hield.

Muzikale gesprekken in duovorm, ze liepen als inspirerend thema centraal op het jaarlijkse Transition jazzfestival in TivoliVredenburg, Utrecht. Een metafoor voor het met elkaar in gesprek blijven in een woelige, polariserende tijd. Zoals de snarenliefde die sprak uit het duo dat de Cubaanse pianist Gonzalo Rubalcaba vormt met de Braziliaan Hamilton de Holanda, uitblinker op zijn tiensnarige bandolim. In de Grote zaal kwam het tot avontuurlijke en uitdagende latindans, waarin zelfs popklassieker ‘Don’t You Worry ’bout a Thing’ van Stevie Wonder een andere draai kreeg.

Als artiesten zich met grote gretigheid geven, ben je snel verkocht. De interactie, de vrijheid durven vinden voor publiek; het lijken inkoppers in het uitverkochte huis van Transition (een lange dag vol moderne veerkrachtige jazz tot middernacht, met op zondagochtend nog een plukje kidsjazz). Maar in jazz is het altijd maar afwachten.

Schakelend van concert naar concert in zes zalen moet je steeds weer de oren afstemmen op een ander soort jazz, lees: andere prikkels en verrassingen. Het strijdlustige spel van trompettist Marquis Hill vol mooie droge noten. Gevoelvol intens: pianist Tord Gustavsen, die haast zelf in de toetsen kruipt om ze nog extra te masseren. Haaks daar weer op: de smerige gitaargrooves vol motorolie van Marc Ribot met zijn kwartet.

Naast de jazzdialogen kon in het programma een dromerige jazzsound die een soort mellow positivisme uitdroeg gevonden worden. Wijntje op de vleugel, tuinbroekie; toetsenist Kiefer Shackelford uit Los Angeles dwong met zijn trio knap stilte af met een rit richting een zonsondergang in pastelkleuren. Zo ook de Britse pianist Sultan Stevenson die zich bewees als grote belofte: soepele jazz onder een kleurrijk vissershoedje. Wat een lekker spel.

En natuurlijk zanger Michael Mayo met zijn waanzinnige stempalet. Terug op Transition stak hij met nog meer zelfvertrouwen de ‘overthinkers’ een hart onder de riem.

Maar dat de opbouw van een festival echt speciale aandacht vraagt, werd merkbaar bij Tom Skinner. Het caleidoscopische sfeertje dat de drummer met zijn Voices of Bishara (met bas, cello, sax en fluit) optuigde, eist concentratie. Dat die aan het einde van de avond voor velen niet meer op te brengen was, bewees de halflege zaal.

Ook de nieuwe koers van het Britse multi-talent Emma-Jean Thackray, die persoonlijk leed knap ombuigt naar een nieuwe plaat, was als dragende act in de grote Vredenburg-zaal verkeerd ingeschat. Haar nu meer rockkant vol donkere lyrics – ze waarschuwde er al voor – joeg jazzfanaten weer de roltrappen op.

En ook serieuze rustige jazz kan laat op de avond het onderspit delven. Het beheerste, met precisie gebrachte spel van Greg Osby kreeg niet alleen bar weinig voeding van zijn kwartet, het publiek koos liever voor een late night dansje bij afrobeat-formatie Kokoroko.

Vernieuwende jazz van eigen bodem viel goed in de smaak. Al vroeg op de dag was het dringen voor de compositorische slimmigheden van het door Tijn Wybenga aangevoerde Brainteaser Orchestra. Opvallend: de enorm lange ovatie voor de betovering van het Kika Sprangers Large Ensemble. En moeilijk om niet vrolijk te worden van de veelkleurige stemmenbundel van de groep Cantorias.

De jazzduo’s in Club Cloud Nine, bovenin het gebouw trokken veel aandacht. Niet lullen maar spelen voelde je sterk bij avantgarde drummer Han Bennink en saxofonist Hans Dulfer. Met hun onderlinge gemopper hadden de tachtigers – uitersten natuurlijk – de lachers op hun hand. Maar in hun bluesjes en calypso’s voelde je weinig uitwisseling.

Hoe anders dat kon bewezen jazzbroeders Reinier Baas en Ben van Gelder. Met de Amerikaanse drummer Jeff Ballard (eerder ook steady in duo met Lionel Loueke ter vervanging van de zieke Dave Holland) en bassist Clemens van der Feen kwam in de moderne, ruimtelijke stukken afkomstig van This Is Water, hun sterkste plaat tot nu toe, diepte en focus. Dat leverde dit festival een droomvlucht op van verbeelding en vrijheid.

Delen

Mail de redactie

‘We’re lucky that we’re still together. Happy! We have enough health and money. And you can’t say that for everyone.” Acht operazangers in cocktailkleding lopen al zingend en met de armen zwaaiend in een rijtje walsend over het podium. Uit de orkestbak klinkt gezwollen walsmuziek. Feest! Ze hebben immers niets te klagen, als babyboomers met hun zakenreisjes en vakantiehuizen, de generatie die het beter kreeg dan hun ouders.

Maar de muziek spreekt boekdelen: deze wals is er een van het soort waarbij je meteen voelt dat er iets niet in de haak is. Zoals Ravels La valse, waarin het orkest ontspoort in een kakofonische chaos, heeft ook deze wals iets onheilspellends en destructiefs. Het Residentieorkest onder leiding van Bassem Akiki en het geluksmantra van de acht topsolisten (onder meer Claron McFadden, Nina van Essen en Helena Rasker) klinken samen haast als een shepardtoon, die met wrange stapjes tot in het oneindige lijkt door te stijgen. Hebben ze de wereld wel beter gemaakt? ”I’m pessimistic. Not pessimistic for me though, I won’t be here,” klinkt het even daarvoor.

Het is een van de sterke momenten uit de nieuwe opera We Are The Lucky Ones, die vrijdag in première ging tijdens het Opera Forward Festival. Het is de vierde samenwerking van componist Philip Venables (46) en regisseur Ted Huffman (48), die samen met Nina Segal (37) het libretto schreef. Daarvoor werden zo’n tachtig West-Europeanen uit de jaren veertig geïnterviewd over hun levensloop. Zo vonden zo’n 6.400 jaren aan herinneringen hun weg naar het podium in een collageachtig levensverhaal van dik anderhalf uur, dat meevoert van geboorte tot overlijden.

Familiefoto’s

Het libretto vlecht niet de grootse momenten aaneen, maar juist de al te herkenbare: van iets alledaags als voor het eerst een sinaasappel proeven tot een puppy in huis nemen, leren voor een proefwerk, lege-nest-syndroom, en je meubilair de deur uit doen. „I have three children but none of them want this furniture. They prefer the Scandinavian look,” zingt Rasker met veelbetekenende blik. Met de AI-gegenereerde familiefoto’s die op het verdere nagenoeg lege toneel worden geprojecteerd, voelt het alsof je door de diacollectie van je (groot)ouders klikt.

De acht naamloze zangers doen in 64 miniscènes hun verhaal aan het publiek – soms solo, soms samen – en springen van het ene levensverhaal naar het andere. Je als luisteraar inleven in een vastomlijnd personage dat obstakels overwint of juist ten onder gaat is er dus niet bij, maar dat deert geenszins. Door de geloofwaardige vertelkunst van iedere solist en de betekenisvolle bewegingsregie grijpt deze voorstelling je bij de kladden en wil je weten hoe het verder gaat.

Venables lijmt de levensflarden aan elkaar met contrastrijke en vaak glijdende orkestmuziek, met koper en percussie als basis en kleurrijke shots van piano, accordeon en saxofoon. De sfeer is duidelijk het Hollywood, de jazz en de ballroomscene van halverwege de twintigste eeuw, maar nergens wordt die sleets nageaapt. Het ritmische getik van woodblocks waarschuwt ondertussen dat de tijd onherroepelijk voortschrijdt. Zo flitst er een heel mensenleven aan je voorbij in deze overrompelende festivalopener die diep doordringt in hart én geest.

Delen

Mail de redactie

De componist is een lezer. Op de keukentafel liggen, naast de partituur van zijn nieuwe orkestwerk Cada instante twee opengeslagen boeken met de poëzie en het proza van de Argentijn Jorge Luis Borges. „Het zal zijn bij het schallen van de bazuin”, luidt de beginregel van diens gedicht Doomsday, dat Klaas de Vries (80) toevallig las drie jaar geleden, op een vroege ochtend, toen Rusland Oekraïne binnenviel. „Er is geen moment dat niet geladen is als een wapen”, schrijft Borges.

Het lezen ervan inspireerde De Vries tot zijn monumentale Cada instante, een grillig stuk voor een enorm orkest, dat de wereldpremière krijgt bij het Haagse festival Dag in de Branding. Zijn werk vormt er het middelpunt van. Achter de keukentafel in zijn flat lonkt de Rotterdamse skyline, maar De Vries richt zijn ogen op de partituur, vooralsnog enkel papier en inkt. En anders dan een schrijver heeft de componist daar niet genoeg aan. Meer dan honderd musici van het Residentie Orkest en het Koninklijk Conservatorium zijn nodig om zijn verbeelding tot leven te brengen.

Sommige bladzijden ademen rust en leegte, op andere lijken de noten uit hun voegen te barsten – tegenstellingen die ook het gedicht van Borges beheersen. Hij werpt er een zijdelingse blik op. „Er is geen moment dat niet de krater van de Hel kan zijn”, leest hij voor. „Er is geen moment dat niet het water van het Paradijs kan zijn.” De Vries wijst, glimlachend, op een woeste passage in de partituur. Hij schreef er voor de orkestmusici in het Engels een bemoedigende aanwijzing boven: „Probeer zo lang mogelijk samen te blijven. De grote trom geeft de inzetten aan. En mocht het fout gaan, verlies dan niet de energie in je spel. Faal met overtuiging.”

Mysterie

Naast Doomsday ligt een boek met Borges’ verzamelde proza. Het is opengeslagen op de slotpagina van diens essay De Muur en de Boeken uit 1950. Om de laatste zeven regels heeft De Vries met zwarte pen een lijn getrokken. De woorden van de Argentijnse denker weerspiegelen wat de componist nastreeft in zijn eigen werk. „Muziek”, citeert hij, „staten van geluk, mythologie, gezichten gevormd door de tijd, bepaalde schemeringen en bepaalde plekken willen ons iets zeggen, of hebben iets gezegd dat ons niet had mogen ontgaan, of staan op het punt ons iets te zeggen; die op handen zijnde onthulling, die zich niet voltrekt is, misschien, de esthetische werkelijkheid.”

Deze zoektocht, het mysterieuze aura dat kunst omringt, heeft De Vries altijd aangetrokken. Tekenen ervan zijn overal in zijn muziek te vinden, hoewel veel recensenten zijn werk het stempel Nederlandse nuchterheid geven. Het zit hem dwars. „Al heb ik dat misschien over mezelf afgeroepen door te zeggen dat een componist in de eerste plaats een vakman moet zijn. Maar verbeeldingskracht is altijd mijn drijfveer geweest.”

In dat opzicht vormen literatuur en muziek twee belangrijke pijlers onder zijn bestaan. Zijn vader – een rusteloze ingenieur die zijn nieuwsgierigheid achterna reisde van Terneuzen naar Groningen – las hem in zijn kindertijd de mythen uit de Finse Kalevala voor. Zijn moeder groeide op als boerendochter in Zeeuws-Vlaanderen. „Ze speelde piano”, vertelt De Vries. „Alle Beethoven-sonates, behalve de Hammerklavier.”

Op zijn veertiende vond hij in Groningen zijn muzikale roeping. „Een vriend van de middelbare school bezat een bandrecorder, plus een grote verzameling muziek. Bij hem ontdekte ik onder meer Bartóks Concert voor Orkest. Het slot daarvan greep me waanzinnig aan. En op een goede dag stond dat stuk op de lessenaars van de Groninger Orkestvereniging. Ik moest daar uiteraard naartoe. Aan het begin van de finale holde ik de zaal uit, omdat ik bang was dat het me teveel zou worden. Eenmaal buiten dacht ik: als muziek dit bij mij teweeg kan brengen dan moet ik musicus worden. De volgende dag leende ik de partituur van het Concert voor Orkest bij de bibliotheek. Ik kon noten lezen, want mijn moeder gaf me de eerste pianolessen op mijn negende. Daarna nam juffrouw Van Velzen het over. Zij schreef op mijn beoordeling: ‘Wil teveel en floddert daardoor.’ Ik heb na die concert-openbaring nooit meer omgekeken.”

IJkpunt Beethoven

De Vries studeerde eerst piano in Rotterdam en daarna compositie bij Otto Ketting in Den Haag. Hij bewonderde tijdgenoten als Louis Andriessen en Peter Schat. „Ik wist niet zo goed wat ik daaraan kon toevoegen”, herinnert hij zich. „Ik noem mezelf als componist vaak een betere of mindere imitator van mijn muzikale helden. Maar het besef drong al vroeg tot me door dat het zinloos was om de kunst bij levende vakgenoten af te kijken. Daarom zocht ik mijn inspiratie verder weg: bij de oude meesters en in literatuur. Mijn ijkpunt werd Beethoven. Ik denk altijd stiekem: het moet net zo goed zijn als Beethoven. Al blijft dat ideaal natuurlijk onbereikbaar. Sommige componisten worden nooit opgeslokt door het verleden, zij blijven tijdgenoten, in welke eeuw de mens ook leeft. Wat Beethoven doet met de simpelste thema’s grenst aan het ongelooflijke. Zijn muziek doet me denken aan de oerknal: vanuit een kleine kern schept hij een immens heelal, waarin we op eindeloze ontdekkingsreizen gaan. Bach zit ook vol van schoonheid en betekenis. Maar goed, Bach is een god, Beethoven een mens.”

Behalve componeren waagt De Vries zich de laatste jaren soms aan de literatuur. Zo stelde hij een monoloog samen uit fragmenten van zijn favoriete schrijver, de Portugese kameleon Fernando Pessoa. „Hij bedacht wel honderd pseudoniemen, want hij wilde een wereld van schrijvers zijn. Dat gevoel is me niet vreemd: ik kan er ook naar verlangen allemaal verschillende componisten te zijn.”

Behalve de Pessoa-monoloog schreef De Vries ‘heimelijk’ essays over muziek. „Één ervan gaat over een merel, die jaren geleden woonde in een boom achter ons huis in Antwerpen. Elke avond zat hij op een tak te componeren. Hij begon steeds met dezelfde openingstriller. En dan kwam een lijntje met een blue note. De volgende avond deed hij hetzelfde en ging – op het punt waar hij de vorige dag gebleven was – verder met een ander lijntje en een nieuwe blue note. Dat vond ik ongelooflijk. Mijn opstel begint met: ‘De vogel was geniaal.’ Een variant van de openingszin uit de roman Nooit meer slapen van Willem Frederik Hermans: ‘De portier is een invalide.’”

Delen

Mail de redactie

Het Muziekgebouw in Amsterdam komt dit weekend weer even helemaal bij zijn kern: moderne klassieke muziek programmeren die wat verdieping vraagt van de luisteraar, maar die daardoor enorm kan raken. Vier dagen krijgen bezoekers muziek van de Finse componist Kaija Saariaho (1952-2023) geserveerd. Op de openingsavond, donderdag, krijgt de lekker volle zaal zowel Saariaho’s eerste soloconcert, vioolconcert Graal théâtre (1994), als haar allerlaatste voltooide werk, trompetconcert HUSH (2023).

Het eerste deel van Graal Théâtre heet dan wel ‘Delicato’, soloviolist Joseph Puglia zet in op een uit onvastheid geboren schizofrene paniek: paniek vanwege zijn vluchtig zoekende streek, alsof hij een tooncentrum maar niet kan vinden, en schizofreen omdat door streekjes op een naastgelegen snaar bijstemmetjes lijken te klinken. Orkest Asko|Schönberg speelt ondertussen een spooktheater, waar voortdurende dreiging uiteindelijk enger blijkt dan daadwerkelijk gevaar.

Puglia is niet alleen technisch geweldig, hij blijkt ook een sterk verhalenverteller: langzaam wint zijn betoog aan kracht. Dirigent Ernest Martínez Izquierdo laat A|S meegroeien en weerwoord bieden, tot aan het einde van ‘Delicato’ de twee, solist en orkest, samen lijken te zijn gegroeid. In het andere deel, ‘Impetuoso’, krijgt Puglia iets minder verhalenverteltijd: daarvoor heeft hij – met stille tussenpozen – te veel over het hele spectrum verspreide snelle noten. Maar als de rust aan het einde terugkeert, is het alsof Puglia voor het eerst de rust vindt om met afschuw terug te kijken.

Violist Puglia is niet alleen technisch geweldig, hij blijkt ook een sterk verhalenverteller

Leuk en imposant detail: voor de rest van het programma schuift Puglia gewoon aan in het ensemble. Dat is ongebruikelijk – een solist richt zich eigenlijk altijd louter op diens soloconcert, want dat is al moeilijk genoeg. Maar Puglia draait zijn hand niet om voor nog twee ingewikkelde partijen. Vóór HUSH klinkt nog een klein orkestwerkje, Solar, dat zich duidelijk in hetzelfde klankuniversum afspeelt als Graal théâtre, al is het nu wat massiever. Er schijnt ook elektronica mee gemoeid te zijn, en inderdaad staan er een laptop en een keyboard naast een van de piano’s. Af en toe wisselt de pianist even van klavier, maar het verschil is niet te horen. Steeds als je denkt: dit zal wel elektronisch zijn, is het toch weer een akoestisch instrument in een gek register of met een opvallend contrasterend solootje.

Trompet als muilkorf

HUSH schreef Saariaho toen ze wist dat ze stervende was. Onder andere het geluid van de MRI-scans waren inspiratie. Ze schreef het voor jazztrompettist Verneri Pohjola, die ook donderdag de solist is. Hij lijkt gespannen, of op zijn minst diep geconcentreerd. Als hij even niet speelt, grijpt hij zijn trompet vast als iemand die houvast probeert te vinden aan een reling. Hij fronst, schudt nee, zucht; het beeld matcht op geen enkele manier met zijn topprestatie.

Weer is er dat omineuze landschap, maar nu klinkt er eerder een lege vlakte, ondanks dat A|S flink is uitgebreid (met veelal jonge musici, leuk). Pohjola speelt noten en zelfs trillers die meer lucht dan toon zijn. Het klinkt verdwaald, verloren, als een jazztrompetist met amnesie. Af en toe speelt hij een oorverdovende uitroep, die eindigt in rochelen, wiebelen en zuchten. Weer zijn er die schizofrene bijgeluiden.

En dan is er in het derde deel ‘What ails you?’ een moment dat nu al linea recta het lijstje meest memorabele momenten van 2025 in gaat. De paniek die Saariaho in Graal théâtre al had is terug, maar nu op een claustrofobische manier – Pohjola’s trompet krijst als een kleine dinosaurus. Zijn speler en trompet eigenlijk wel één, begin je je af te vragen. Nee, blijkt, als Pohjola het ineens uitschreeuwt, alsof zijn trompet hem tot dan toe de mond snoerde en hij zich één seconde los weet te wurmen. Het is een bloedstollend moment, zeker omdat hij zelf zijn trompet weer terug op zijn mond forceert, terwijl hij door blijft gillen, zodat zijn doodsangst door een trompettoon heen klinkt.

In het slotapplaus houdt dirigent Izquierdo nog even de partituur van HUSH omhoog: het laatste applaus is voor Saariaho.

Delen

Mail de redactie