Category: Cultuur

Opnieuw speelt Daniël Arends (45) twee los van elkaar verkochte voorstellingen op één avond. Dat High Class Bitch en Had ik maar nooit zo aardig gedaan inhoudelijk en kwalitatief weinig van elkaar verschillen is een sterk staaltje en geen kanttekening. Arends weet met gemak twee interessante vijf kwartier te vullen over hoe verwende westerlingen denken dat ze overkomen meestal het tegenovergestelde is van hoe ze dáádwerkelijk overkomen.

In High Class Bitch onderzoekt hij verschillende manieren hoe men probeert uit te dragen dat het zogenaamd te gek met ze gaat. Doorzichtig vindt Arends mensen die in koffiezaken succes en vrijheid proberen uit te stralen met draadloze oordopjes, laptops en ‘zelfverzonnen nepwerk’. Hoe meer wordt gedaan aan een mooie buitenkant, des te meer ziet Arends de weinig fraaie binnenkant. Vurig en grappig bespreekt hij het menstype dat met zijn ‘kledingstijltje’ wil communiceren dat het een boeiend en geslaagd leven leeft. En kleding als uitdrukking van wie je bent? „Dat vind ik zo gaaf”, sneert Arends sarcastisch over mensen met deze mening: „Mensen die hun ijdelheid proberen te verantwoorden met een nóg ergere vorm van ijdelheid.”

Bijzonder is hoe Arends schijnbaar achteloos allerlei afwisselende paden inslaat die uiteindelijk allemaal op hetzelfde blijken uit te komen: iedereen heeft een afweermechanisme. Wapens waarmee je hoopt te voorkomen dat mensen recht je ziel in kijken. Scherp analyseert hij een collectieve angst die we aan het zicht proberen te onttrekken: de angst om niet als individu gezien te worden, zonder te beseffen dat het juist de groep is die je laat wegkomen met een treurige levensinvulling.

Of wil je écht als individu beoordeeld worden, aldus een schampere Arends? Misschien op het feit dat je te verwend was om ooit ergens goed in te worden, snel kinderen nam om jezelf te redden en hen nu met hun iPad laat wegrotten? Bijtend somt Arends meer van dit soort ‘glorieuze prestaties’ op „waarvan het écht zonde zou zijn als je die met anderen zou moeten delen”.

Dekmantel

In Had ik maar nooit zo aardig gedaan richt hij zich op de taal waarmee we onze innerlijke leegtes wat fraaier vorm proberen te geven. Arends constateert hoe men zich bij wijze van dekmantel gretig een aandoening laat aanpraten . Al dat gepraat over geluk, verbinding en empathie lijkt lief en aardig, maar Arends vindt het betekenisloos. Heilzamer is om anderen niet verantwoordelijk te maken voor je eigen geluk.

Interessant is ook wat Arends zélf probeert te beschermen. Naar eigen zeggen is hij bang voor publiek en mensen, maar dat blijkt vrijwel nergens uit. Hij is immers ad rem, vilein en kan lullen als de beste. Kwaliteiten die je kan gebruiken om ongevoelig en onverschillig over te komen, maar ook als schild om te verbloemen dat je eigenlijk het tegenovergestelde voelt. Extreem sarcasme en een pose vol desinteresse zijn Arends’ wapens om te verhullen dat hij zich nooit heeft thuisgevoeld in deze wereld.

Het is aandoenlijk om te kijken naar iemand die het liefst zijn wapens laat zakken, maar zichzelf tegelijkertijd wil wapenen tegen sentimentaliteit

Uit de twee voorstellingen rijst een beeld op van iemand die wanhopig op zoek is naar oprecht contact in een wereld waarin „iedereen de hele tijd een toon in zijn stem heeft alsof hij te gast is in een podcast”. Het is leuk hoe Arends nepcontact op het podium probeert te vermijden door beide voorstellingen te beginnen met gesprekjes met het publiek: want weinig is onnatuurlijker dan een zaal binnenkomen en meteen beginnen met een serie ingestudeerde grapjes. Grappig en venijnig fileert hij de illusie van echt contact bij cabaret: „Ik ga nu naar dat glas water lopen, een slok nemen, en het geluid maken dat cabaretiers dan altijd maken van: ‘Oh, ik kom er in dat glas opeens op wat ik hierna ook alweer wilde zeggen.’”

Authentiek

Het klinkt wrang als Arends vertelt hoe een vriend hem vroeg iets kwetsbaars over authenticiteit niet in zijn voorstelling te verwerken. „Daar is echt niemand in geïnteresseerd”, had Arends hem toen geantwoord. „Mensen willen gewoon grappen horen.” Het is ironisch en tragisch dat Arends veel mooie en rake dingen over liefde en eenzaamheid vertelt, maar dat het publiek hem vermoedelijk blijft zien als bijzonder grappige maar ook cynische zak. Menselijk tekort zit al snel in de weg om je hart helemaal te kunnen openstellen voor Arends, die vaak impliciet communiceert: ‘Je kan wel meegaan in mijn gedachten, maar uiteindelijk geef ik je hoogstwaarschijnlijk een keiharde trap onder je reet.’

Het is aandoenlijk om te kijken naar iemand die het liefst zijn wapens laat zakken, maar zichzelf tegelijkertijd wil wapenen tegen sentimentaliteit. Ontroerend is het als Arends uiteindelijk je vertrouwen wint en zegt diep mededogen te hebben met ieders pogingen om te laten zien dat ze simpelweg bestaan: „Ik weet namelijk dat het jouw schuld niet is dat je hier bent.”

Delen

Mail de redactie

Hij is de „ongekroonde koning van de brushes”, de slagwerker die al in 1953 in het vak kwam. Ja, brushes hoorden we volop, de zachtere, intieme klank in de jazz die ontstaat door met waaiervormige stokken over de trommels te ritselen, zelfs zangrijke melodielijnen te vormen. Daarin is drummer John Engels (90) een meester, decennia lang. In het Amsterdamse Bimhuis vierde hij zondag 11 mei met vooraanstaande jazzmusici zijn negentigste verjaardag.

De muzikant geldt als een van de bekendste slagwerkers van Nederland, een naam die hij tijdens het ruim twee uur durende jubileumconcert John Engels 90 meer dan waar maakte. Aan pauzes doet hij liever niet, dus het rijk geschakeerde optreden met ballads, blues, jazzsongs en enkele fiks-hoekige bebopnummers klonk als één geheel, toegewijd aan Engels’ drumstel, genereus gebracht door musici als Jan van Duikeren (trompet), Tobias Nijboer (bas), Joost Swart en Juraj Stanik (piano).

Engels verliet met luchtige tegenzin zijn plek achter het drumstel om een enkele keer naar voren te komen: om een verjaardagstaart met kaarsjes uit te blazen bijvoorbeeld, maar vooral om de Lifetime Achievement Edison in ontvangst te nemen uit handen van trompettist Van Duikeren. Deze prijs, aan Engels voor de eerste keer uitgereikt, is geen juryprijs maar een op voordracht van musici. Voorwaarde is dat de artiest 35 jaar professioneel is en moet beschikken over „een gedegen oeuvre en een bijzondere live-reputatie”.

Het wonder van Engels’ stijl is dat hij, behalve ritmes, ook melodieën op slagwerk creëert

Engels was betrokken bij meer dan 250 plaatopnamen en trad op met jazzgrootheden als Stan Getz, Boy Edgar, Nina Simone, Chet Baker (tijdens diens fameuze tournee Chet Baker in Tokyo, 1987), Elvin Jones, Johnny Griffin en ook met chansonnier Ramses Shaffy. Zelf maakte hij deel uit van de hardbopband Diamond Five, de beroemdste Nederlandse jazzband uit de jaren vijftig en zestig, en het Trio Louis van Dijk.

Vingertoppen

Voor Engels geldt nóg een lofprijzing, aldus de Lifetime Achievement: „Groots en inspirerend”. Als eerbetoon aan Diamond Five klonk Johnny’s Birthday, een van de traditionals. Jazzvocalist Francien van Tuinen zong haar vertaling van Tenderly van Sarah Vaughan als Teder licht. „Niet speciaal opgedragen aan John”, zoals ze zei, maar toch: ‘teder’ was het sleutelwoord van deze verjaardagssessie. Het wonder van Engels’ stijl is dat hij, behalve ritmes, ook melodieën op slagwerk creëert. Niet met brushes alleen, ook met stokken, al dan niet met vilten kop, en zelfs zijn vingertoppen langs de cymbals (bekkens).

Vaak nam hij het initiatief en leidde hij met een geweldige beat ‘tsjikke boem’ (zoals hij het zou noemen) een nieuw nummer in. Want dat wilde hij: niets dan spelen. Ongeveer de enige woorden die Engels sprak waren over zijn Solar-drum, waarop hij een halve eeuw speelt: „Die is tijdloos, net als ik.”

Met saxofonist Candy Dulfer swingden Engels en zijn band volop, met scherpte en energie. Zijn partner Liz Horvath, zangeres van easy swing, bracht het slotlied, What A Wonderful World, begeleid door piano, sax, trompet, bas en de drums van Engels: vitaal en energiek. Engels zegt vaak dat hij, als hij speelt, in een andere dimensie verkeert, dat bewijst hij op ongebroken wijze telkens weer.

John Engels 90. Gehoord 11/5 Bimhuis, Amsterdam. Met o.a. John Engels, Jan van Duikeren, Candy Dulfer. Info: bimhuis.nl

Delen

Mail de redactie

De Raad voor Cultuur brengt 12 mei advies uit aan minister Eppo Bruins over de herziening van de rijkssubsidies voor cultuur. Het adviesorgaan komt met twee concrete maatregelen. Ten eerste moet de subsidieperiode verlengd worden, van vier naar acht jaar. Het tweede advies is dat de overheden beter moeten samenwerken.

Het advies lijkt een soort verwaterde versie van de grote stelselherziening die de Raad voor Cultuur anderhalf jaar geleden voorstelde. Maar voorzitter Kristel Baele ziet het anders: het advies dat nu wordt uitgebracht, kan een tussenstap zijn. „Het zijn bouwblokjes die wel in de geest van dat advies zijn.”

Het probleem dat opgelost moet worden: het huidige subsidiestelsel remt vernieuwing en zorgt te weinig voor toegankelijkheid van cultuur, constateerde toenmalig staatssecretaris Gunay Uslu (D66) al in 2023. Vanuit het Rijk wordt jaarlijks 560 miljoen euro verstrekt aan cultuursubsidies. Deels rechtstreeks vanuit het ministerie van OCW, deels via de zes rijkscultuurfondsen, zoals het Mondriaanfonds, Letterenfonds en Fonds Podiumkunsten, en rechtstreeks vanuit OCW. De nieuwe vierjarige cyclus, 2025-2028, is net van start.

Minister Bruins maakte afgelopen zomer duidelijk: het geld dat nodig is voor de grote herziening die de Raad voorstelt, komt er niet. Hij vroeg de Raad voor Cultuur om te zoeken naar hoe het subsidiestelsel toch verbeterd kon worden, zonder extra kosten.

Verlenging

De grote herziening die aanvankelijk werd geadviseerd is om de zes rijkscultuurfondsen samen te voegen, met afdelingen voor elke provincie. De looptijd kon van vier naar acht jaar, en met een nieuwe wet moest de zorgplicht voor cultuur door gemeenten en provincies vastgelegd worden. Voor die herziening was 200 miljoen euro extra nodig.

Lees ook

Lees hier meer over dat advies uit 2024

De twee voorstellen die de Raad nu doet, komen voort uit dit eerdere advies. Ten eerste blijft het advies over de verlenging van de subsidietermijn van vier naar acht jaar staan. Dat is een maatregel waar zowel in de cultuursector als de politiek draagvlak voor lijkt te zijn. Organisaties die deze rijkssubsidie krijgen, hebben daarmee meer zekerheid, kunnen beter bouwen. De administratieve lasten worden verlicht: makers en instellingen hoeven zich minder bezig te houden met subsidieaanvragen, een tijdrovend proces. Ook al klinkt het contra-intuïtief, Baele verwacht dat de verlenging vernieuwing helpt, omdat er meer tijd en ruimte vrijkomt voor experiment.

De maatregel kan bovendien als een bezuiniging uitpakken. Door de subsidieprocedure over langere tijd uit te spreiden, kan die ook voor overheden minder kostbaar worden.

Daarnaast kan er met een langere looptijd „beter beleid” worden gemaakt voor de rijkscultuurfondsen, met bijvoorbeeld verbeterde aanvraagvormen waarmee ook administratieve lasten verlaagd worden, voorziet Baele. Zo kan voorkomen wordt dat plots veel ervaren gezelschappen hun subsidie verliezen, zoals bij het Fonds Podiumkunsten gebeurde in 2024. Het toetreden maar ook het uitstromen bij de meerjarige subsidie kan met een periode van acht in plaats van vier jaar „meer gecontroleerd en geregisseerd worden”, verwacht Baele.

De grotere zekerheid zou volgens de Raad voor Cultuur ook grotere verantwoordelijkheden met zich mee moeten brengen. Die extra taken zijn in de brief aan de minister nog niet uitgewerkt, maar Baele noemt ter illustratie meer nadruk op talentontwikkeling, of een bijdrage aan het regionale ecosysteem. Het is goed voorstelbaar dat zulke verantwoordelijkheden per regio verschillen, zegt Baele.

Samenwerking

Het tweede advies gaat om betere samenwerking tussen rijk, provincies en gemeenten. Eerder stelde de Raad een wettelijke zorgplicht voor cultuur voor, waar ook de Tweede Kamer per motie om verzocht. Daar ziet de Raad nu even van af: gemeenten zijn niet happig op een extra verplichting zonder extra geld. Ook minister Bruins zei in januari over zo’n zorgplicht: „Dat wil je alleen doen als er extra geld vrij zal komen.”

Nog geen zorgplicht, dus. De Raad voor Cultuur stelt een lichte variant voor, die geen financiële investering vereist. In de Wet op het specifiek cultuurbeleid zou de ‘gezamenlijke verantwoordelijkheid’ voor cultuur van de overheidslagen vastgelegd moeten worden. Ook adviseert de Raad vier doelstellingen voor cultuurbeleid vast te leggen, waaronder: „Iedereen in Nederland heeft, ongeacht leeftijd, culturele achtergrond, inkomen en woonplaats, toegang tot cultuur.”

Met dit advies wil de Raad voor Cultuur de blik op de lange termijn houden. De visie van de stelselherziening blijft overeind, ook al maakt het ministerie van OCW daar nu geen geld voor vrij. Want: „Na dit kabinet komt weer een ander kabinet”, zegt Baele. Volgens de Raad zet Bruins een „belangrijke stap” met zijn wens tot verbetering, maar tegelijkertijd schrijft de Raad: „Voor een toekomstbestendig, breed toegankelijk cultuurbestel” is het extra budget dat het eerder voorstelde „noodzakelijk”.

Lees ook

Het cultuursubsidiestelsel moest ingrijpend op de schop: maar waar blijft die vernieuwing?

Delen

Mail de redactie

Ze gold als één van de meest toonaangevende Afrikaanse stemmen in de kunstwereld en ze omschreef zichzelf als een „fundamentele panafrikanist”. Koyo Kouoh, directeur van het Zeitz Museum of Contemporary Art Africa (MOCAA) in Kaapstad en in december als eerste Afrikaanse vrouw benoemd tot curator van ’s werelds bekendste Biënnale, die in Venetië, is overleden. Ze was 57 jaar.

Het nieuws van Kouohs dood werd zaterdag bekendgemaakt door het Zeitz MOCAA en RAW Material Company, het kunstcentrum dat zij in 2008 oprichtte in de Senegalese hoofdstad Dakar. „Onze mentor, leider en eeuwige visionair is naar een andere wereld gegaan”, schreef RAW, „ons achterlatend in diepe droefheid en immens verdriet”.

Op 20 mei zou Kouoh de titel en het thema presenteren voor de Biënnale van Venetië, die volgend jaar mei opent. Aan het concept had ze de afgelopen maanden hard gewerkt. „Haar plotselinge en vroegtijdige overlijden laat een immense leegte achter in de wereld van de hedendaagse kunst”, schrijft de Biënnale in een reactie.

Lees ook

Lees ook: Met de benoeming van Koyo Kouoh als hoofdcurator van Biënnale van Venetië wordt er – anders dan gevreesd – niet op een conservatieve koers gemikt

Met de benoeming van de Kameroense Kouoh verraste festivaldirecteur Pietrangelo Buttafuoco. Verwacht werd dat de kort daarvoor aangestelde aanhanger van de radicaal-rechtse premier Giorgia Meloni een meer conservatieve koers zou varen. Buttafuoco noemde de benoeming van Kouoh „een bevestiging” van het feit dat de Biënnale „een huis van de toekomst” is.

Kouoh was „extatisch” over haar benoeming, vertelde ze tegen The New York Times (NYT). Dat ze de eerste vrouw uit Afrika was die deze prestigieuze rol kreeg, moest volgens haar geen nadruk krijgen. In 2016 zei ze al: „Telkens als een Afrikaans persoon iets bereikt, wordt benadrukt dat zij of hij de eerste is. Het is altijd uitzonderlijk.” Ze noemde dat het „first-and-only”-syndroom. Dat syndroom wordt nu uitgedaagd, zei ze. „Dat betekent dat we met onszelf praten en dat is waar de echte discussies beginnen.”

Kouoh wilde een hoofdtentoonstelling maken die „echt tot onze tijd spreekt”. Precies dat was haar kracht in haar indrukwekkende carrière. Als geen ander wist zij de snaar van het moment te raken. Dat was goed zichtbaar in de tentoonstelling When we See us, een retrospectief van figuratieve kunst van 1920 tot nu door zwarte kunstenaars, waarin Kouoh laat zien dat er op dit gebied een pijnlijk gat zit in de collecties van westerse musea. De reizende tentoonstelling, die in 2022 in het Zeitz MOCAA opende, is momenteel te zien in het Bozar in Brussel. Over deze expositie zei ze tegen de Financial Times (FT): „Ik hoor bij het continent en het hele continent hoort bij mij.”

Lees ook

Lees ook: Geen pijn maar vreugde in een eeuw van zwarte zelfrepresentatie

Zwitserland

Kouoh werd geboren in Douala, Kameroen en verhuisde op haar dertiende met haar gezin naar Zwitserland. Daar studeerde ze bedrijfskunde en bankieren. Nadat ze, mid-twintig, moeder werd, besloot ze terug te keren naar Afrika. Tegen journalisten vertelde ze dat ze zich „niet kon voorstellen dat ze een zwarte jongen in Europa zou opvoeden”.

Het werd Dakar, het epicentrum van de West-Afrikaanse kunstwereld. „Die stad maakte mij tot wie ik nu ben”, zei ze begin deze maand nog tegen de FT. Ze werd curator en opende er in 2008 RAW Material Company. Wat begon als kunstenaarsresidentie groeide uit tot één van Afrika’s meest gerespecteerde kunstcentra. Kouoh raakte betrokken bij Biënnales (Dakar, Bamako, Ierland) en bij de Documenta in Kassel (2007 en 2012) en kunstbeurs 1:54.

In 2019 werd ze benaderd om directeur te worden van het Zeitz MOCAA, een museum met één van de grootste collecties moderne, Afrikaanse kunst op het continent. Dat verkeerde in zwaar weer, mede na beschuldigingen van wangedrag door haar voorganger. Met haar ideeën en een grondige reorganisatie van de collectie bracht Kouoh het museum „opnieuw tot leven”, zei een van de hoofdcuratoren destijds tegen de NYT.

Veel meer dan wijzen op de zwarte kunstenaars die de westerse wereld lang negeerde en verkeerd interpreteerde, wilde Kouoh nieuwe perspectieven bieden. Ook op de Biënnale van Venetië volgend jaar. Dat zou geen „Afrikaanse Biënnale” worden, benadrukte zij. „De kunstenaars bepalen de weg.”

Delen

Mail de redactie

Welke Arcade Fire horen we het liefst? Het Arcade Fire van de uitdijende melodieën en instrumentaties als donkere wolkenluchten, waarbij Win Butler als onheilsprofeet zijn teksten declameert? Zo klonk het Canadese vijftal op hun eerste paar albums. Of het Arcade Fire van de vakkundig georchestreerde stadionmuziek, met zowel meezingmomenten als genoeg zijwegen om verrassend te blijven, zoals te horen op het vorige album, WE (2022)? Of toch het geliefde Arcade Fire als funky rariteitenkabinet met eclectische elementen en een plotseling opdoemende zangpartij van David Bowie?

Het zal niet meevallen voor Arcade Fire om op te boksen tegen de eigen geschiedenis, en dan vooral de periode van Reflektor (2013) toen producer James Murphy, van LCD Soundsystem, een stuwend geluid bedacht en Bowie in de buurt was, terwijl de bassist met zijn ruig pulserende basloopjes de benen richting dansvloer dreven. Kortom, Reflektor was een van de beste albums van de jaren tien.

Daarna maakte Arcade Fire de vrolijke Abba-pastiche Everything Now met daarop het gelijknamige nummer dat een kritisch commentaar leverde op dit tijdperk van snelle behoeftebevrediging: „We’ve got everything now/ ’Til every room in my house / Is filled with shit I couldn’t live without”.

Toen volgde de stadionmuziek op het album WE (2022), in de periode dat voorman Win Butler, echtgenoot van zangeres-pianist-acoordeonist Régine Chassagne, door een aantal vrouwen werd aangeklaagd wegens seksueel misbruik (een aanklacht die hij weerlegde, de seks zou met instemming hebben plaatsgehad).

Een muzikaal kenmerk van Arcade Fire is hun barokke stijl waarbij de elementen niet organisch versmelten. Dat gaf de nummers in het verleden een stroefheid die weliswaar op Reflektor werd ontweken, maar op andere platen op de voorgrond kwam.

Inmiddels zijn we aanbeland bij het zevende album in de 25-jarige geschiedenis van de groep en het nieuwe Pink Elephant blijkt te klinken als een bloemlezing uit eerdere muzikale exploraties.

Ieder nummer kreeg een eigen signatuur. De melodieën zijn gedragen, maar de uitwerking varieert: zo is er opzwepende funk in ‘I Love Her Shadow’, er is ontsporende chaos in ‘Alien Nation’, en etherische koorzang van Chassagne in ‘Circle Of Trust’. De aankleding is onderhoudend door de bijzonder uitgewerkte onderstroom: ontspannen swingritmes worden afgezet tegen iets wat klinkt als een gestaag gierende schuurmachine, echoënde trompetten galmen op de achtergrond. Zo kronkelt er van alles onder de oppervlakte. Toch speelt de barokke aanpak hier soms op. De in elkaar overvloeiende onderdelen zorgen dan voor een troebel effect.

In de teksten worden door Butler dit keer geen standpunten verkondigd. De roze olifant uit de titel slaat op hallucinaties, en zijn liedjes lijken te gaan over escapisme. Dat hoor je in de regels „Your fake friends they go out dancing/ But you’re too busy neuromancing” (neuromancing is een verwijzing naar de cyberpunkroman Neuromancer van William Gibson, 1984). Op het nieuwe album klinkt Arcade Fire mooi en onderzoekend, maar niet betoverend.

Hester Carvalho

Muzikaal monument voor de Joodse glorietijd in Wenen

Componist Gustav Mahler woonde in het Wenen van het fin de siècle, een stad die toen nog het hart vormde van het Habsburgse Rijk, een smeltkroes van zo’n vijftig miljoen mensen en zeker elf officiële talen. Robert Musil liet zich erdoor inspireren tot zijn romancyclus met de in dit verband veelzeggende titel De man zonder eigenschappen. Hij noemde de Oostenrijks-Hongaarse monarchie spottend Kakanië, „een land voor genieën en waarschijnlijk is het daaraan te gronde gegaan”.

Veel van deze genieën in Wenen waren van Joodse afkomst: de grondleggers van de psychologie Sigmund Freud, Alfred Adler en Viktor Frankl, schrijvers Stefan Zweig, Hermann Broch en Hugo von Hofmannsthal, en veel musici en componisten. Ze wisten in Wenen – tegen breed heersende antisemitisme in – aanzien te verwerven.

Die glorietijd van de Joodse scheppingskracht namen de Israëlische sopraan Chen Reiss en de Duitse dirigent Daniel Grossmann als vertrekpunt voor hun nieuwe album Jewish Vienna. In het epicentrum ervan staat het ‘Adagio’ uit Mahlers Tiende symfonie, de bouwsteen voor een nieuwe muzikale wereld die hij niet mocht voltooien.

De kleine bezetting van een kamerorkest werkt wonderwel in deze Tiende: de mystieke lichtkrans ervan krijgt alle ruimte om te gloeien, door het ontbreken van de zwaartekracht die onvermijdelijk hoort bij een massiever symfonisch lichaam. Mahlers ‘verhaallijnen’ kristalliseren: het lijkt op het kijken naar het heelal op een plek zonder aardse lichtvervuiling: plots krijg je met magische helderheid een indruk van de omvang van de ruimte, en dan besef je dat het uitspansel meer hemellichamen telt dan onze wereld zandkorrels.

In zijn inleiding beschrijft dirigent Grossmann de componist Mahler als „muzikale zon” in het Weense muziekleven. En zo werkt de Tiende hier ook. Om dat werk heen cirkelen liederen van oudere en jongere tijdgenoten: de vrolijke Walzer-Gesänge van Alexander Zemlinsky, met natuurmetaforen opgetuigde liefdespoëzie. En daarnaast de speelse cycli Vier Lieder nach Shakespeare en Songs of the Clown van Erich Wolfgang Korngold, die zich inspireren liet door gedichten van Shakespeare. Met Korngold verdween de laatste vertegenwoordiger van de mahleriaanse wereld uit Wenen. Hij ging na de opkomst van de nazi’s in ballingschap in Hollywood en groeide uit tot de aartsvader van de Amerikaanse filmmuziek.

Reiss vindt in de liederen een mooi evenwicht tussen de stem die omhoog wil reiken en het gemoed dat de donkere wolken ziet opdoemen voor een Joodse cultuur die vervolging en dood wachtte. De tegenstelling is op zijn wrangst in het verwachtingsvolle liefdeslied ‘Im Buchenwald’ (beukenbos) van Josefine Winter, die aan de Holocaust ten prooi viel. Zij kon niet weten dat Buchenwald de naam zou worden van een nazi-concentratiekamp.

Joost Galema

Indierock
Blondshell
If You Asked For A Picture

De indierock van de Amerikaanse zangeres-gitarist Sabrina Teitelbaum, alias Blondshell, klinkt niet origineel maar de sound is overrompelend. Op haar tweede album schrijnen de gitaarakkoorden als vallend glas, de zang is snerend of juist lijzig. De gitaar klinkt soms akoestisch en haar stem teder, zoals in ‘Event Of A Fire’. (HC)

Klassiek
Kebyart Saxophone Quartet
Unraveled

Het Catalaanse Kebyart Saxophone Quartet brengt een ode aan de Franse componist Maurice Ravel. Daarop ook twee speciaal geschreven stukken waarvan de componisten zich laten inspireren door zijn muziek. Leuk gevonden is ‘Debout, Maurice!’ (Ontwaak Maurice) van Joan Pérez-Villegas: achterliggend idee is dat de componist in onze tijd wakker wordt. (JG)

Rock
The Ex
If Your Mirror Breaks

Je mag ze allang geen punkband meer noemen, maar op hun … tromgeroffel… 29ste plaat is Neerlands trots The Ex nog even dwars en autonoom als vijfenveertig jaar geleden op hun knallende debuut Disturbing Domestic Peace. Na zeven jaar wachten is er weer zo’n prachtige fragmentatiebom vol geïmproviseerde stijlen, zonderlinge knarsgitaren en tegendraadse ritmes. (Frank Provoost)

HiphopRockPop
Yung Lean

Een jaar geleden brak de Zweedse rapper Yung Lean (Jonatan Leandoer) door op internet met een geheel eigen sfeer en sound: ‘vapor-trap’ – een 90s videogames vibe, met trappy kicks. Op zijn nieuwste album breekt hij daar radicaal mee: nu wisselt hij intieme, zachte gitaarrock af met lo-fi, indie rocky hooks en catchy poprefreintjes. Yung Lean klinkt op zowat elke track anders, maar dat nostalgische, dat verdrietige, dat eerlijke, blijft een rode draad. (Jonasz Dekkers)

Rock
Ghost
Skeletá

Natuurlijk is Skeletá weer een onweerstaanbare mix van speels satanisme, Abba-melodieën en ijzersterke riffs, zoals alle Ghost-albums. Daar ligt het niet aan. Dat de Zweedse band toch wat verschaald overkomt zit ’m in dat het wéér diezelfde mix is, en niet veel meer. Misschien heeft de poppenkastformule uit Linköping z’n beste tijd gehad? Aan de andere kant: dat is vaker gezegd. (Peter van der Ploeg)

Delen

Mail de redactie

Toen hiphop nog geboren moest worden, rapten gospelzangers al bijbelse verhalen. Lang voordat metalgitaristen noten versplinterden op de hals van de elektrische gitaar legde Sister Rosetta Tharpe daarvoor de basis in de kerk. Wie het niet gelooft, luistert naar ‘The Preacher and the Bear’ van The Jubalaires uit 1944 en de gitaarsolo op Tharpe’s ‘Up Above My Head’.

Wie dan nog steeds de gospel niet heeft gehoord, legt zijn oor te luister bij Aretha Franklin, Otis Redding, Marvin Gaye of Beyoncé. Allemaal geschoold in de kerk. Want dat is het conservatorium van de popmuziek, het gospelkoor is de kraamkamer van de hitlijsten.

Waar komt het vandaan?

Als het gaat om de enorme invloed van gospel op popmuziek, dan hebben we het vooral over ‘Black Gospel’, de muziek uit de overwegend Afro-Amerikaanse kerken. De geschiedenis is heel kort: in de tijd van de slavernij werd Afrikaanse spiritualiteit in Amerika verboden, inclusief de muziek die ermee verbonden was. Maar toen in de 19de eeuw de afschaffing van slavernij dichterbij kwam, werden de vrije zwarte Amerikanen interessante zieltjes om te winnen. Vanuit de stijve Engelse kerk kwamen afsplitsingen waarin een lossere, muzikale manier van aanbidden werd toegestaan.

Bij die kerken kwam een persoonlijke band tussen de gelovige en de Heilige Geest centraal te staan, die onder meer via muziek te bereiken was. In hoopgevende spirituals versmolten bijbelse teksten met de Afro-Amerikaanse manier van zingen.

Hoe klinkt het?

In de bijbel staat gospel voor de blijde boodschap die verspreid moet worden. Het is dus jubelmuziek: muziek die leidt tot extase, soms zelfs trance.

Natuurlijk draait het om grote stemmen, maar minstens zo belangrijk is het koor dat de voorzanger antwoordt. Deze vraag-antwoord-structuur is de manier om van aanbidders muzikanten te maken.

Wie liever geen gospel luistert, hoort het alsnog in blues, soul, r&b en rock. Begin 20ste eeuw kon je in het zuiden van Amerika op zaterdagavond ‘duivelse’ bluesmuziek horen die feitelijk alleen tekstueel verschilde van de ‘heilige’ muziek van zondagochtend en vaak door dezelfde muzikanten werd uitgevoerd. Daaruit kwam rock-’n-roll voort.

Zo ging het ook met soul. Gospelgroep The Soul Stirrers had in 1956 een hit waarin ze zongen „My Lord he’s so wonderful”. Tegelijk had Dale Cook een hit waarin hij op dezelfde melodie „My girl she’s so loveable” zong. Dale Cook was de schuilnaam van Soul Stirrer-zanger Sam Cooke, die de overstap naar seculiere muziek maakte.

https://www.youtube.com/watch?v=JeaBNAXfHfQ

Naar wie moet ik luisteren?

Begin eens bij Mahalia Jackson. Toen popmuziek een politieke kracht werd in de burgerrechtenbeweging van de jaren vijftig en zestig was zij de favoriete zangeres van dominee Martin Luther King.

Uit diezelfde beweging kwamen gospel-soulzangers als Aretha Franklin en Mavis Staples voort. Later waren het zangers als D’Angelo en Whitney Houston die kerk en pop samenbrachten.

De momenteel best verkopende gospelartiesten van Amerika zijn hier niet altijd bekend, zoals Kirk Franklin, die een urban geluid geeft aan de kerkmuziek. Het liefst hoor je het natuurlijk live, in Nederland bijvoorbeeld van Shirma Rouse of het ZO! Gospel Choir.

In de kern hoor je gospel overal. Voor wie dat nog steeds niet gelooft: de grootste hit ooit in de Nederlandse Top 40 was ‘Happy’ van Pharrell Williams. Dat is pure jubelende meeklap-gospel. Proef op de som: de nummer-1-hit van nu is ‘Ordinary’ van Alex Warren, alweer pure seculiere gospel.

Mag de Muziekprofessor een Amen?

Amen.

https://www.youtube.com/watch?v=XNzKZ7lJRUc

Delen

Mail de redactie