Category: Cultuur uitgelicht

„Rij eens rustig, teringhond!” Het wordt Jochem Myjer zo in zijn gezicht geslingerd. Tot een seconde ervoor zwierde hij nog kalmpjes in zijn cabrio over de Leidse singels, vlak voor middernacht, wijzend op de Leidse Hortus waar hij elke dag komt. Maar als een oudere man plots oversteekt, moet hij bruusk remmen. Terwijl de man doorloopt, slaat de komiek zich van het lachen op de knie en imiteert het platte Leids: „Wrij us wrusteg, teerwinghond!” Schaterend: „Leidser krijg je het niet. Hoogtepunt van de avond!”

Toevallig is het bijzonder symbolisch dat iemand Jochem Myjer maant rustig aan te doen. Rust en ontspanning zijn precies waar de komiek de laatste jaren naar streeft, en waar hij in zijn nieuwe show, Net alsof, zijn publiek over vertelt. Het verklaart ook waarom hij na optredens graag in een cabrio naar huis rijdt, ook bij twaalf graden. „Met mijn kop in de wind valt alles van me af. Heerlijk.”

Drieënhalf jaar trad de immens populaire Myjer niet op na het beëindigen van zijn vorige show, in 2019, Adem in, adem uit. In de onthutsende documentaire over de laatste weken van de tournee (van Suzanne Raes, Jochem Myjer – Nog eentje dan) is te zien hoe volkomen gesloopt hij is na optredens, tot huilens aan toe. Zichzelf zo terug te zien, opende hem de ogen: zo kon het niet verder.

Sinds hij in 2011 werd geopereerd aan een tumor in zijn ruggenmerg beschikt hij nog over een fractie van de energie die hij bezat. Het werd tijd om daarnaar te gaan leven. „Ik ben altijd maar doorgegaan”, vertelt hij tijdens een gesprek bij hem thuis, in Leiden. „In 2019 was ik fysiek kapot en mijn huwelijk lag niet goed. Dus aan alle kanten heb ik de bodem aangetikt.”

Mijn drive was altijd gezien willen worden, want ik was een jongetje dat in de groep niet geaccepteerd werd

Daar kwam de bijna-dood van zijn ouders nog bij, door een zwaar auto-ongeluk, vertelt hij in Net alsof. Myjer ging scheiden, nam een sabbatical en speelt zijn nieuwe programma nog maar twee keer in de week. Want hij heeft een dag nodig om bij te komen na een optreden. En bij drie keer spelen in de week, bleef er één dag over om te leven. „Ik heb geen zin meer om elke avond kotsend van het podium af te komen. Dat gaat ten koste van mijn privéleven.” Hoezeer hij dat meent, blijkt uit het feit dat hij in de show een pauze inlast. Dan drinkt hij op zijn gemak thee op een bankje: een miraculeuze ommezwaai voor de komiek die synoniem is met tomeloze energie: een stormachtige performer met een onstuitbare woordenvloed.

Hij zou pas weer gaan spelen als hij het optreden niet meer nodig had, zei hij in de podcast van collega Theo Maassen. „Mijn drive was altijd gezien willen worden, want ik was een jongetje dat in de groep niet geaccepteerd werd. Mijn humor was mijn redding. Maar ik ben op een leeftijd dat zo’n drive nergens meer op slaat. Herman van Veen zegt: als ik niet optreed, ga ik dood. Dat wil ik niet. Ik wil een leven naast het podium hebben. Na vier jaar niet op het podium te hebben gestaan, heb ik dat punt bereikt. Als ik wandel door de natuur, of met de kids naar voetbal ben, ben ik net zo gelukkig als op het podium.”

Een nieuwe liefde is Japan, blijkt uit de inrichting van zijn keuken. „Alles wat je hier ziet is Japans, en ik eet alleen maar Japans of Aziatisch. Ik was in Japan en dacht: ‘Nou ben ik thuis.’ Dat heeft te maken met het aangename gebrek aan prikkels. Dan ben ik fysiek op mijn best. Maar het is ook de manier van leven, met kodawari, toewijding. Dat is hoe ik ook leef. Dus doe ik een cursus theezetten, heb ik alle Japanse kookboeken. Het is met een volslagen, debiele toewijding streven naar perfectie, terwijl je dat punt nooit gaat bereiken.”

Een nieuwe show maken is een puzzel, vertelt hij. „Daar heb ik nu voor het eerst van genoten. Vroeger was het een hel. Dan kon ik pas genieten als de voorstelling af was. Deze week kwam Theo Maassen langs met commentaar. Hij had gelijk. Nu ligt de puzzel weer open.”

Wat zijn de puzzelstukjes?

„Timing bijvoorbeeld. De bijzinnen. Elke avond bel ik mijn regisseur, Jos Thie, om te zeggen dat ik iets veranderd heb. Dat er een grapje bij is, of af. Daar stop ik na 400 keer niet mee.”

Wat is er anders aan deze voorstelling?

„Voor het eerst doe ik geen imitaties van bekende mensen. Ik ben serieuzer, kwetsbaarder. In deze show zitten kleuren op mijn palet die ik nog niet eerder gebruikt heb op het podium: een stiltemoment, een rustig verhaal, een lief liedje zonder grap. Dat vind ik doodeng. Doodeng! Maar dat verandert langzamerhand naar uitdaging. Verschillen in timbres, in tempo’s pakken.”

Die stilte is stoer.

„Daar heb ik met Karel van Rooij van Mini en Maxi over gepraat, koning op dit vlak. Over intenties. Want de eerste keren dat ik stil was, probeerde ik grappig te doen. Gek kijken, bekken trekken. Hij zei: ‘Nee. Nee. Waarom ga je je bek dichthouden?’ ‘Nou ja, omdat ik moet bijkomen.’ ‘Kom dan gewoon bij.’ ‘He? what the fuck? Hoe bedoel je dat?’ En dan legt hij het me uit. Ik zit bij te komen en als er iemand lacht, moet ik denken: waarom lach je nou? Dat moet van mijn gezicht te lezen zijn. Dat is de intentie van waaruit ik moet spelen. Dat maakt het grappig. Toch schitterend dat ik na 26 jaar in het vak nog zo veel leer?”

Waar haal je je materiaal vandaan?

„Als je al mijn shows naast elkaar legt, heb je mijn biografie. Van Bram Vermeulen leerde ik: leef het leven van de mensen in de zaal. Daarom pak ik gebeurtenissen uit mijn eigen leven. Want dan zeggen mensen: dat heb ik ook. Zowel op emotioneel vlak als bij de humor.

„De visser waar ik het over heb, zit hier altijd aan de overkant. Dan hoor ik verhalen, opmerkingen. Tuurlijk ga ik daar aan sleutelen, het wordt een karikatuur, maar dat is de basis.”

Waarom bijvoorbeeld dat verhaal over een meisje op je veertiende?

„Ik ga terug naar bepalende momenten in het leven. Dit was mijn eerste verliefdheid, mijn eerste liefdesverdriet. Ik vertel ook over de eerste keer dat ik dacht: ik kan mijn ouders verliezen. En over de eerste keer dat ik dacht: ik kan zelf doodgaan. Als ik dat vanuit mijn hart, in alle kwetsbaarheid vertel, dan gaat dat resoneren in de zaal. Dat je denkt, hee, grappig, dat heb ik ook meegemaakt.”

Is levensveranderend het kader?

„Ik schrijf niet vanuit waar ik het over wil hebben. Dat is een essentieel verschil tussen een cabaretier en een komiek. Alle cabaretvoorstellingen van dit seizoen en vorig seizoen gaan over verbinding, direct of indirect, tegen de polarisatie. Ook die van mij. Maar ik doe het op een andere manier. Het gaat mij om: wie goed doet, wie goed ontmoet. Met die intentie schrijf ik. Maar vervolgens komt de komiek in mij boven. Tijdens het try-outen beslis ik of iets in de voorstelling komt of niet. Of het grappig genoeg is of niet.

„Een cabaretier begint met een goed verhaal, en gaat het dan kruiden met grappen. Bij mij zit je in een achtbaan: grap, wroem, grap. Maar je moet niet analyseren hoe scherp elke bocht is.

„Ik heb de kans om een groot publiek aan te spreken. En ik heb alles in de zaal zitten, elke politieke kleur, gezinnetjes, alle lagen van de bevolking. Verbinden doe ik door te laten zien: wat jullie meemaken, maak ik ook mee.”

Heb je alles in de zaal? Ook een divers publiek, qua culturele achtergronden?

„Nee. Maar dat ligt niet aan mij. Kennelijk is de stap om naar mij te gaan groter dan om naar Rayen Panday of Najib Amhali te gaan.”

Op dat punt, waar het misschien het meest nodig is, hapert de verbinding.

„Ik vind het ontzettend jammer, maar ik kan er weinig aan veranderen.”

Er spreekt een bepaald wereldbeeld uit jouw verhalen, uit hoe je mensen portretteert.

„Mijn personages worden allemaal uit liefde geboren. Ik heb nooit één type mens dat ik afzeik.”

Je vrouwbeeld is best conservatief. Mannen doen iets geks of stoms. En dan zijn de vrouwen boos. Die boosheid is in twee verhalen de grap. De zin ‘Een dag niet gelachen is een dag met mijn vrouw’ komt een paar keer langs.

„Het zijn de clichés van de vervelende schoonmoeder, de dominante vrouw. Dan kun je wel zeggen: daar moet je iets aan doen, maar daar zit de humor.

„Ik heb ook vrienden die een homoseksueel stelletje zijn. Over hen had ik een conference met dezelfde problematiek. Het werkte niet, want het is kennelijk minder herkenbaar voor de mensen die bij mij in de zaal zitten. Terwijl de grappen exact hetzelfde waren. De humor zit in de herkenbaarheid.”

Waarom? Niet in verrassing, iets doorbreken?

„Ik pak alles aan om mijn zaal te laten lachen. Ik heb vrij flexibele stembanden, dus ik doe stemmetjes. Alles voor de lach. Ik vind het heerlijk om aan de ene kant plat te zijn, met clichés te werken, zoals de dominante vrouw. We weten allemaal dat mannen die zeggen dat ze een dominante vrouw hebben, meestal zelf de dominante van het stel zijn. Maar in de kroeg vinden ze het leuk om te zeggen dat ze iets niet mogen van hun vrouw. Daar zit de humor in, omdat iedereen die grap maakt. En tegelijkertijd vertel ik een minuut later waarom ik ga scheiden. Die verhouding is goed.

„Over elke zin heb ik nagedacht. We praten hier over vier cijfers achter de komma. Je praat met misschien wel één van de grootste vakfreaks die er zijn. En met één van de grootste perfectionisten die er zijn.

„Het gaat bij mij niet om een mooie levensfilosofie. Ik laat zien dat ik ook zware kutdingen in het leven heb meegemaakt. In één klap bijna beide ouders verliezen, raakt mij in mijn ziel. Ik laat zien hoe ik daarmee omga, positief, want ik ben van nature een positief ingesteld mens.

„Als je bij mij de zaal uitloopt, hoop ik dat je met een goed gevoel weggaat. Maar als mensen alleen maar een leuke avond hebben gehad, heb ik mijn werk niet goed gedaan. Het is ook troost, positiviteit. Het met zijn allen leuk kunnen hebben, dat verbindt. Dat is mijn missie, elke avond. Mijn missie is niet iets zeggen over vrouwen.

„Ik vind het een ander verhaal als je me zou aanspreken als ik nog een Marokkaanse taxichauffeur met Marokkaans accent zou spelen. Zoiets doe ik niet meer.”

Waarom is dat anders?

„Omdat daar een gevoelig puntje ligt. Van die clichés moeten we af.”

Bij vrouwen ligt het niet gevoelig?

„Ik zeg ook dat mannen niet zo empathisch zijn. En dat het zo verrot hun bek uit komt. Die man zit zo fout als een tierelier. Dat de vrouw boos is, is totaal terecht. Dus ik vind dat het in verhouding is. Het is een onschuldig grapje.

„Mijn humor is niet gevaarlijk. Het is niet dat je niet weet wat je gaat krijgen. Dat is ook lekker.”

Je bent de romcom onder de cabaretiers?

„Ik vind het een groot compliment als je dat zegt.”

Delen

Mail de redactie

Er is geschreven journalistiek (dit artikel) en er is getekende journalistiek: het stripverhaal bij dit artikel. Dat stripverhaal is gemaakt door Eva Hilhorst, die dit weekend, 1 en 2 juni, tijdens de Stripdagen Haarlem curator van de Newsroom Graphic Journalism is. Twee volle dagen zitten in die redactiezaal tekenaars als Guido van Hengel, Babette Wagenvoort, Menah Wellen, Floor de Goede, Jeroen de Leijer en Maaike Hartjes (en nog veel meer). Uit het programma: „Vertel ons wie jij de vrijheid gunt en wij maken er een tekening of strip van. Wie komt er bij je op? Wie gun jij de vrijheid? Zijn het de Gazanen? Zijn het de vrouwen in Iran? Zijn het de roofvogels in Artis, die je in de lucht zou willen zien cirkelen? Schrijf het op een kaartje en de tekenaar gaat ermee aan de slag.”

Het thema ‘vrijheid’ lag voor de hand – de newsroom is in de voormalige koepelgevangenis – maar de vorm is bijzonder: je ziet de tekeningen ontstaan en gaat beter begrijpen wat dat is, graphic journalism. Of: je gaat er voor het eerst kennis mee maken. Want erg bekend is deze vorm van journalistiek niet, NRC bijvoorbeeld maakt er zelden gebruik van.

Eva Hilhorst (1970) is oprichter en hoofdredacteur van Drawing the Times, een internationaal platform voor graphic journalists. Zelf maakte ze kennis met journalistieke stripverhalen toen ze in 2007 met haar gezin verhuisde naar Brussel (in 2013 kwamen ze terug).

Eigenlijk, vertelt ze, had ze documentairefotograaf willen worden, haar afstudeerrichting aan de kunstacademie. „Maar ik merkte dat het me niet lukte de foto’s te maken die ik wilde, ik was vaak te laat voor precies het goede moment. Wat ook gebeurde: dat ik mijn camera niet zomaar op mensen durfde te richten. Toen dacht ik: als ik ga tekenen, kan ik de beelden maken die mij voor ogen staan. En dan hoef ik ook geen mensen lastig te vallen. Ik ben toen met Wauter Mannaert getekende reportages gaan maken voor Brussel Deze Week, een gratis krant. Dat was het begin van een journalistieke manier van tekenen.”

Wat bedoel je met een journalistieke manier?

„Dat ik verhalen maak die gaan over de werkelijkheid. Verhalen met een sociaal-maatschappelijke inslag, waarin je laat zien wat er gebeurt. Bijvoorbeeld tijdens een congres. Of bij een demonstratie. Maar het is niet zoals geschreven journalistiek, waarin alles heel feitelijk op een rij wordt gezet. Graphic journalism is meer documentaire-achtig: je laat dingen zien vanuit jouw perspectief.”

Je laat zien wat jij vindt?

„Ik vertaal een gebeurtenis naar een beeldverhaal, dus is het een verhaal vanuit mijn perspectief. Ik probeer er geen waardeoordeel in te stoppen, ik wil niet zeggen: dit is goed, dat is slecht. Maar je laat natuurlijk al zien wat je vindt doordat je een bepaald onderwerp kiest. Net als schrijvende journalisten, denk ik.”

Als ik hier niet had gezeten, was dit verhaal er niet geweest. Dus ja.

„En ik probeer me aan de feiten te houden, ik verzin geen dingen die er niet zijn. Je kunt wel dingen benadrukken, een gezichtsuitdrukking wat meer overdreven neerzetten bijvoorbeeld. Maar een schrijvende journalist zet net zo goed accenten. En je kunt met tekstballonnetjes letterlijk weergeven wat iemand zei. Dus aan de ene kant is het meer interpretatie, aan de andere kant is het heel letterlijk.”

Je spreekt nu wel mensen aan?

„Er zijn twee manieren van tekenen: naar waarneming en uit herinnering. Als je tekent naar waarneming, en je wilt iemand portretteren, dan kun je stiekem achter een muurtje gaan staan tekenen. Maar je doet het als journalist, dus is het toch wel logisch dat je met iemand in gesprek gaat. Het is soms wat ongemakkelijk om zo’n gesprek te beginnen, maar mijn ervaring is: mensen vinden deze manier van praten juist prettig. Ik ben niet alleen aan het vragen, maar ook zelf aan het werk – het is een soort uitwisseling. Je kunt ook stiltes laten vallen, want je zit toch te tekenen.”

En de actualiteit?

„Om geld te verdienen doe ik ook aan graphic recording. Dan maak je een getekend verslag van een bijeenkomst. Dat zou ik bijvoorbeeld heel mooi vinden bij partijcongressen. Zoals van de VVD, afgelopen weekend. Zo’n ter plaatse getekend verslag kan ook prima in de krant.”

Waarom gebeurt dat niet, denk je?

„Omdat kranten het niet kennen? Of denken dat het niet realistisch genoeg is?”

Of ze denken: we hebben al cartoons.

„Maar dat is altijd commentaar. En het is juist interessant om een verhaal te tekenen waar mensen zich in kunnen inleven. Empathie opwekken vind ik boeiender dan cynisch of grappig zijn.”

Wie is het publiek van Drawing the Times?

„Ja, dat is interessant. Je denkt: dat vindt iedereen leuk. Drawing the Times heeft ook in nrc.next gestaan toen het werd gelanceerd. Dan hoop je: dat gaat helpen, nu gaat het rollen. Maar je blijft toch in de niche van de mensen in de stripwereld. En in de academische wereld, gek genoeg. Ik krijg soms mailtjes waarin staat: ‘Ik zag dat je dat verhaal van de site hebt gehaald, maar ik gebruik het veel in mijn colleges’. Die mailtjes komen vaak uit de VS.”

Wat verwacht je van de stripdagen?

„Ik hoop dat veel mensen gaan meedoen, dus dat ze een verzoek indienen voor een getekend verhaal. En dat we een groter bereik krijgen, dat graphic journalism echt gezien wordt.”

Delen

Mail de redactie

Veel. Robin Coops (35) doet veel en wil veel. Al op zijn vijftiende maakte hij met zijn bandje een grote muziekfilm, een eigen versie van Macbeth. Na de middelbare school volgde hij in Maastricht eerst toneellessen en deed er toen de regieopleiding, ging naar Den Haag voor een studie muziektheater en compositie, en deed daarna nog een master aan de Filmacademie in Amsterdam. De projecten die hij met al die kennis maakt, zijn ook veel. Gesamtkunstwerken met veel moderne technieken, zoals de virtualrealityopera Orphée | L’Amour | Eurydice die hij maakte voor het Opera Forward Festival van De Nationale Opera in 2022.

Één label op Coops plakken valt dus niet mee. Behalve, „en daarom begon ik net al over Macbeth: ik maak werken met personages die vastzitten in hun kop en daar bang van worden. Al mijn werk is gedreven door angst.” Die angst is persoonlijk, vertelt hij in een café in Amsterdam. „Angst voor het verliezen van de controle, maar ook angst voor het verlangen om de controle los te laten. En de angst van 35 zijn zonder gezin, zonder eigen huis of auto, of duidelijke carrière, zoals ‘normaal’ is. Eigenlijk gewoon angst om niet alles uit het leven gehaald te hebben.”

Omdat hij niet vast te pinnen is op één genre, krijgt het culturele wereldje moeilijk vat op Coops. „Ik ben geen ‘echte’ opera-regisseur, geen filmmaker, geen componist. Één daarvan zijn druist in tegen mijn basisgevoel: beginnen bij de inhoud. Niet elke inhoud is geschikt voor elke vorm.” Maar krijg zo maar eens voet aan de grond. „De Orphée | L’Amour | Eurydice was op zichzelf erg geslaagd, maar voor mij toch ook weer niet, want ik heb me er niet mee bewezen als een klassieke opera-regisseur die daarna door andere operahuizen gevraagd wordt.” En dus ontwikkelde hij er nog een angst bij: keuzestress. Moest hij zich niet toch specialiseren?

Foto’s Robin Coops

Vastgelopen

Niet gek dus dat hij eind vorig jaar, na een lang uitputtingsproces en in navolging van al zijn geschapen personages, zelf vastliep. Hij kreeg last van flinke gordelroos. Toen besloot hij van de een op de andere dag de pelgrimsroute naar Santiago de Compostella te gaan lopen. Niet als christen, maar als rustzoeker.

Halverwege maart vertrok hij. En, typisch Robin Coops, hij stouwde zijn hele rugzak vol. Niet alleen met een veel te dikke slaapzak, ook met allerlei elektronica. Station Noord (een samenwerking van culturele instellingen in de noordelijke provincies) en Festival Oranjewoud hadden hem gevraagd om een voorstelling te creëren, en het leek hem efficiënt om het een en ander te combineren: het moest een grootse voorstelling worden over deze reis. Overal waar hij was zou hij geluiden opnemen. Met zijn telefoon zou hij alles wat hij tegenkwam digitaal inscannen. Hij was van plan een troubadour van zichzelf te maken in een grote virtuele wereld.

Foto’s Robin Coops

Tot dag twee. „Ik had veel te veel bij me en ik ging véél te hard. Ik was kapot. Alles moest veel rustiger.” Het grootse plan brokkelde vanzelf af, keerde naar binnen. „Ik begon de verhalen die we onszelf vertellen – je moet een gezin, je moet een huis, je moet een carrière – te zien als ridderverhalen. Al die doelen zijn draken die je probeert te verslaan. Maar wat maakt het uit als je een draak verslaat? Als je een ridder blijft, staat er bij de volgende poort wel weer een andere draak. Gaandeweg realiseerde ik me dat ik van dat ridderverhaal af wilde.”

Het idee voor een grote totaalperformance veranderde in een kleine vertelling van persoonlijke dagboekfragmenten. Coops gaat ze zelf vertellen, alleen op het podium, met een paar instrumenten en wat foto’s van de reis. „Het bleken de kleine dingen die zo’n reis bijzonder maken: iemand die me vraagt of ik voor die persoon een lied wil zingen. Een priester die mij zijn kerk laat zien, een Italiaan trakteert op pizza en ons samen op wodka. Een vol café dat gezamenlijk probeert een bij naar buiten te krijgen, wat lukt en waar we samen om gejuicht hebben. En ondertussen zit de ridder in de hoek van het café – met koffie, want hij is mij, ik drink te veel koffie. Zijn harnas hangt ergens aan een waslijn.” Voor hem componeerde Coops een ‘ridderlied’, dat hij rondom de dagboekfragmenten zingt. „Surrealistisch wordt de ridder zo onderdeel van de reis.”

Foto’s Robin Coops

Techniek is natuur

„Ik realiseerde me ook dat ‘nadenken’ eigenlijk een prachtig woord is in het Nederlands. Ná-denken. Waarna? Na het voelen natuurlijk. Maar dat doen we niet meer, dat is een groot maatschappelijk probleem. We moeten dit, we moeten dat, natuurlijk zijn er zo veel burn-outs. Als we meer zouden durven vertrouwen op je lichaam, op het voelen, dan gebeurt dat niet. Dat ontdek je op zo’n tocht heel concreet. Je lijf zegt precies wanneer je moet stoppen, wanneer je moet eten en wanneer je kunt gaan.”

Is dat dan ook een afscheid van de moderne techniek waar hij in zijn voorstellingen zo graag gebruik van maakt? „Nee. Techniek staat niet tegenover natuur, techniek ís natuur. Techniek is een gereedschap.” Zoals mensapen een stokje gebruiken om insecten uit een gaatje te peuteren natuur is, zo is een virtualrealitybril dat volgens Coops ook. „Het is alleen wat complexer. Je kunt een VR-headset goed als tool gebruiken om ons bewuster te maken van onszelf, van ons lichaam, van de natuur.” Als zulke complexe elektronica nog natuur is, wat is dan geen natuur? „Niet luisteren is onnatuurlijk.”

Uiteindelijk liep hij de pelgrimstocht van 800 kilometer, waarvoor gemiddeld een volle maand staat, in 26 dagen. „Pas de allerlaatste dagen, toen ik merkte dat ik het ging halen, durfde ik langzamer te gaan lopen. Toch weer de angst om ergens niet alles uit te halen. Voor een totale genezing van zijn kopzorgen was de reis niet genoeg. „Typisch hè, ik ben terug en het allereerste wat gebeurt: totale stress over de performance.” Maar wat nou als hij ooit wel zijn angsten overwint en tot zielenrust komt? Kan hij dan nog wel wat creëren?” Coops lacht. „Dan ben ik klaar. Dan moet ik stoppen. Maar ik denk niet dat ik er ooit helemaal vanaf kom.”

https://www.youtube.com/watch?v=1q3ip-uUkd0

Delen

Mail de redactie

Eerst was er de roman, daarna de verfilming en sinds deze maand is Het verborgen leven van bomen van de Duitse boswachter en schrijver Peter Wohlleben een strip, die de lezer werkelijk alles vertelt over bomen. „Wat ze voelen, hoe ze communiceren – ontdekkingen uit een onbekende wereld” luidt het onderschrift en dat is zelfs nog maar een begin: wie het boek gelezen heeft, mag zich gerust een dendroloog noemen.

Per seizoen leert de auteur ons hoe bomen groeien, welke dieren en organismen er in en onder de bomen leven, hoe bomen zich wapenen tegen seizoensinvloeden, droogte en de gevolgen van klimaatveranderingen. We leren over leefgemeenschappen, biotopen en cycli, over voortplanting en bestuiving. Het heeft bijna iets onbekommerds. Wie Het verborgen leven van bomen leest, raakt zo begaan met de natuur dat de boze buitenwereld er even niet lijkt te zijn.

Leren van bomen

Toch sluit Wohlleben zijn ogen niet voor wat de mens de aarde aandoet. De desastreuze gevolgen van landbouwgif en ontbossing voor houtwinning, snelwegen of teelt komen in al hun lelijkheid aan bod, maar de positivo Wohlleben zet iets ertegenover. Hij is een uitgesproken pleitbezorger voor ecologisch en economisch duurzaam bosbeheer. Opmerkelijk voor iemand die is opgeleid als bosbouwer en „alleen [was] geïnteresseerd in het welzijn van het bos voor zover dat noodzakelijk is voor een optimale bedrijfsvoering”. Hij heeft bijgeleerd, zegt hij, en die kennis wil hij doorgeven.

De Franse scenarist Fred Bernard bewerkte de roman van Wohlleben tot strip en tekenaar Benjamin Flao zette zich aan de tekeningen, die doen denken aan het werk van Pierre-Henri Gomont (Malaterre). Beide tekenaars hebben een schetsmatige en trefzekere lijn: Flao houdt van ruig en speels. Zijn inktlijnen zijn snel en de uitbundige pagina’s – met name de grote kijkplaten – leunen op de inkleuring die de strip iets magisch geeft. Dit is precies waar een striplezershart sneller van gaat kloppen: een bos is een bos, maar als Wohlleben jubelt dat er niets mooier is dan een herfstbos en je ziet met eigen ogen hoe schitterend de kleuren zijn, dan kun je echt verrukt raken. Kijk alleen al naar hoe schilderachtig mooi het omslag is.

Beeld uit Het verborgen leven van bomen.

Tekeningen: Benjamin Flao

Wohlleben is zo meelevend met de bomen, dat hij ze personifieert. Die manier van vertellen zorgt ervoor dat de lezer alles heel betrokken ervaart – dicht op de bast, zogezegd. We lezen hoe de bomen ademen, bewegen, voor elkaar en hun omgeving zorgen en hoe alles verband houdt en in evenwicht is. Behalve, zo laat Wohlleben zonder omhaal zien, als de mens zich bijvoorbeeld bekommert om de groenvoorziening in de binnenstad: dan worden er ronde gaten gegraven waar kortgewortelde boompjes precies in passen, afdekt met een onkruidvrij rooster dat een beetje water doorlaat. Tenminste, dat is het idee.

Wohlleben is mild in zijn kritiek en eerder liefdevol over bomen dan boos op de mens. Daar schuilt het knappe van hoe de strip is uitgewerkt. Hij wakkert enthousiasme aan voor de natuur, waardoor we zelf zien waar het in onze groene ambities aan schort. Tikje knuffelig misschien, maar in ieder geval positief. Na het lezen van Het verborgen leven van bomen als groen handvat voor een betere toekomst, weten we tenminste wat we wel en niet moeten doen.

Meer strips

Molo Uku 1: Erfenis van de Gouden Eeuw

Eerste deel van de meeslepende geschiedenis over het Nederlandse koloniale verleden en de VOC, verteld vanuit het perspectief van de Molukse bewoners. In dit deel worden de Molukken veroverd, wat het begin is van 350 jaar koloniaal bewind. In een filmische tekenstijl en met veel overtuigingskracht wordt het beeld geschetst van een trots volk dat weigert te buigen voor de bezetter. Soms met grote gebaren, maar steeds indrukwekkend vanwege de inheemse invalshoek en onderhuidse spanning.

Het mysterie van de Djatlovpas

Het onopgeloste mstysterie van de bergbeklimmers in de Djatlovpas uit 1959 spreekt nog steeds tot de verbeelding. Aan de flinke lijst boeken, films en documentaires is nu een strip toegevoegd, waarin allerlei onbewezen theorieën langskomen: een kernproef, een buitenaardse ontmoeting, de KGB. Met vaart verteld en in een heel toegankelijke stijl, maar zonder oplossingen of aanwijzingen die in een bepaalde richting wijzen. Het interessante dossier achter in het album is minstens zo spannend.

Loire

De vijftiger Louis krijgt een brief van een vroegere geliefde die hem vraagt haar op te zoeken. Eenmaal op haar stek aan de Loire ontdekt Louis dat hij niet alleen is, maar dat alle geliefden van de vrouw zijn uitgenodigd. Wat volgt is een emotionele ontdekkingstocht naar wat mensen bindt, naar relaties, liefde en verlies. Het zorgt voor mooie gesprekken aan de oevers van de Loire, wat voor een sprankje nostalgie zorgt. Dat de rivier als filosofische entiteit wordt opgevoerd, is minder overtuigend.

Delen

Mail de redactie

Muziek

1. The Faggots and Their Friends

Op het operafestival van Aix-en-Provence in Frankrijk viel The Faggots and Their Friends vorig jaar vooral op als iets totáál anders dan de rest van de programmering: geen opera in een strak keurslijf maar spontaan theater en rauwe muziek duidelijk ontstaan in een vrij maakproces waar iedere speler diens individuele inbreng had. We gaven de voorstelling vijf ballen. Het Holland Festival staat bol van de vrije voorstellingen, dus de kans bestaat dat The Faggots and Their Friends hier niet zo opvalt. Dat zou jammer zijn, want alleen al de premisse van het sprookje – ‘Vroeger was iederéén queer, tot een klein groepje zichzelf het plezier van vrije liefde met alle geslachten ontzegde en zich ‘mannen’ gingen noemen’ – is sympathiek.

13 en 14 juni, 20:30. Muziekgebouw.

2. 11.000 Saiten

Hoe de praktijk uit gaat vallen is moeilijk te voorspellen, maar de theoretische ervaring is al genoeg voor het predikaat wil-je-niet-missen: het leek componist Georg Friedrich Haas leuk om een stuk met vijftig piano’s in een grote cirkel te componeren. Dat is op zichzelf al bijzonder, maar Haas gaat verder: al die piano’s zijn op zichzelf zuiver gestemd, maar niet ten opzichte van elkaar: iedere volgende piano is precies 1/50ste van een halve toon hoger gestemd. Dat ervaren, moet even vreselijk als geweldig zijn. Pianostudenten van vijf Nederlandse conservatoria gaan Haas’ 11.000 Saiten (‘11.000 snaren’) spelen.

22 juni, 16u en 20u. Gashouder, Westergas.

3. Fidelio

De seizoensafsluiter van De Nationale Opera, die traditioneel onder de vlag van het Holland Festival valt en groots uitpakt, is dit jaar de enige opera van Beethoven: Fidelio. Het verhaal over Léonore die vermomd als de gevangenbewaarder Fidelio haar Florestan uit de gevangenis redt, wordt geregisseerd door de Oekraïense Andriy Zholdak, die naar het schijnt graag met ‘surrealistische droomwerelden’ en ‘symboliek’ werkt. Het wordt sowieso al fijn omdat het Concertgebouworkest altijd de seizoensafsluiter speelt.

5-29 juni. Nationale Opera & Ballet. 16 juni gratis op groot scherm in Park Frankendael. Info: dno.nl

4. Mutability

Ook eentje voor de ervaring: Mutability van componist Yannis Kyriakides en de twaalf componisten (o.a. Geneviève Murphy, Mayke Nas en Martijn Padding) die hij vroeg werkjes van een paar minuten te schrijven. Die muziek klinkt live, maar wordt ter plekke bewerkt (‘gemuteerd’) door algoritmes. De dag is opgedeeld in vier keer anderhalf uur: je kunt zelf kiezen hoeveel gemuteer je wilt horen. Theun Mosk ontwierp de ruimte waarin Asko|Schönberg de muziek speelt en waarin je als publiek vrij mag rondlopen.

23 juni, 15:30, 17:15, 19:00 en 20:45. Muziekgebouw.

Theater

5. Alfa

In Alfa van het Nederlandse theatercollectief Wunderbaum komt een groep Europese Alfa Romeo-liefhebbers samen om in clubverband hun passie voor het Italiaanse automerk te delen. In deze „doodernstige, meertalige komedie” praten ze over het clubblad, hun evenementenkalender en de jaarlijkse buitenlandrit.

Wat de clubleden onzeker maakt, is de energietransitie, nu het eerste elektrische model van Alfa wordt getest: de Alfa Romeo Milano. Want hoe maakt een autoclub zich klaar voor de toekomst, zonder de eigen fossiele geschiedenis te verloochenen?

20-22 juni, ITA.

6. Stabat Mater

Het bekijken van de trailer is genoeg om razend nieuwsgierig te worden naar deze performance van de Braziliaanse theatermaker Janaina Leite, die samen met haar eigen moeder en een gemaskerde pornoacteur, de cultuurhistorische verhouding tussen man en vrouw ontleedt – vormgegeven in de rollen van beul versus slachtoffer.

De voorstelling speelt inventief met theatraliteit. De lessenaar wordt een kerkaltaar, het toneel verandert in een nachtclub, met paaldans en enorme fallus. Met het bijbelse Maria-motief als uitgangspunt roept Leite vrouwelijke rolmodellen op.

22-23 juni, Frascati.

7. The Second Woman

In deze theatermarathon speelt actrice Georgina Verbaan één break-upscène 100 keer gedurende een periode van 24 uur. De duur van dit project is een evenement op zich, het optreden van Verbaan een smakelijk extra.

Tegenover haar staan honderd verschillende mannelijke, queer en non-binaire deelnemers, allen amateurs. In elke scène ontmoeten de twee spelers elkaar voor het eerst. De voorstelling is live te zien, maar tegelijk ook als live screening in de bioscoop.

28-29 juni, ITA en Tuschinski.

8. Sisyphe

Ook deze performance is er een fysieke beproeving voor de performer én de toeschouwers. Met niets meer dan een eenvoudige schop in zijn handen verplaatst de Canadese kunstenaar Victor Pilon gedurende 12 dagen, 6 dagen per week en 6 uur per dag tonnen zand. De voorstelling heeft een eigen locatiespecifieke soundscape, met nummers van de Canadese band Dear Criminals.

Deze performance-marathon is geïnspireerd op het essay De mythe van Sisyphus van Albert Camus, de Franse ‘filosoof van het absurde’. De straf van Sisyphus, die door de goden wordt veroordeeld om tot in de eeuwigheid een zware steen tegen een steile berg op te duwen, ziet Camus als een metafoor voor het menselijk bestaan. Pilon nodigt de toeschouwer uit om samen na te denken over de essentie van het bestaan.

16-28 juni. Westergas: Transformatorhuis.

Dans

9. The Romeo

Sinds een jaar of tien, vijftien is de Amerikaan Trajal Harrell troetelkind van vele festivals. Hij werd bekend door zijn opmerkelijke stijlenmix van performance, hedendaagse dans, klassiek theater, later ook Japanse butoh en, vooral, vogue, met (dans)historische, intersectioneel-politieke thema’s. Zijn doorbraak kwam met Twenty looks or Paris is Burning at the Judson Church, een ontmoeting van de vroege Amerikaanse postmoderne dans met de voguecultuur. Ook in The Romeo paraderen Harrells dansers hoog op de tenen als modellen over de catwalk. Géén eenvormige, superslanke menselijke klerenhangers, maar veelvormig en veelkleurig; een gedroomde mensheid.

25, 26, 27 juni ITA.

10. The Very Last Northern White Rhino

Wat heeft Lars von Triers Melancholia te maken met het overlijden, in 2018, van de allerlaatste mannelijke noordelijke witte neushoorn? De Argentijn Gaston Core herkende in de volmaakte rust van de twee vrouwelijke nazaten van de gestorven neushoorn Sudan eenzelfde kalmte die over de hoofdpersoon in Melancholia neerdaalde in het aangezicht van de onvermijdelijke ondergang. Oulouy, een prachtige breakdanser uit Ivoorkust, danst van donker naar licht, in speelse eenzaamheid, zoekend naar connectie met de toeschouwers, zijn lotgenoten.

21, 22, 23 juni Frascati.

Delen

Mail de redactie