Category: Crisis in het Midden-Oosten

Rond de verschillende toegangspoorten van de ommuurde Oude Stad van Jeruzalem staan tientallen Israëlische soldaten en afzethekken. Normaal gesproken is het druk op vrijdagavond – het begin van het weekend. Nu is de stad volledig afgesloten; alleen bewoners van de Oude Stad mogen erin, wie van buiten komt wordt weggestuurd. Sinds de ochtend heeft Israël de toegang tot de al-Aqsa moskee geblokkeerd.

Bij de zwaar bewaakte Damascuspoort, in het bezette Palestijnse Oost-Jeruzalem waar ook de Oude Stad ligt, staan groepjes ultra-orthodoxe joden te bidden in het park buiten de stadsmuren. Ze kunnen niet naar de Klaagmuur, waar joden vanuit allerlei delen van de stad normaliter op vrijdagavond komen bidden voor het begin van de sabbat.

Ondanks het dringende advies om binnen te blijven, zijn er nog winkels open en mensen op straat. In het Israëlische West-Jeruzalem wordt de schuilkelders in gerend als het alarm afgaat. In Oost-Jeruzalem zijn nauwelijks schuilkelders. Winkels en restaurants zijn nog open. Er wordt af en toe bezorgd naar de lucht gekeken, als er na een alarm drones en intercepties van raketten te zien zijn. Bewoners stellen zichzelf gerust met de gedachte dat Iran niet snel een raket zal richten op de al-Aqsa moskee in de Oude Stad.

Meeste raketten onderschept

De meeste van de raketten die in de loop van vrijdagavond vanuit Iran op Israël in fases zijn afgeschoten werden onderschept door het Israëlische luchtafweersysteem. Twee anonieme Amerikaanse functionarissen zeiden tegen persbureau Reuters dat de VS hebben meegeholpen in de afweer van raketten.

In Tel Aviv en Centraal-Israël zijn vrijdagavond diverse raketten ingeslagen. Er werden 40 gewonden gemeld, waarvan twee in kritieke toestand verkeerden. De reddingswerkzaamheden waren op dat moment nog in volle gang.

Net als in Oost-Jeruzalem zijn op de bezette Westelijke Jordaanoever, waar Israël op vrijdagochtend een volledige lockdown instelde en checkpoints sloot, nauwelijks schuilkelders. Eerder op de avond sloeg een van de Houthi’s in Jemen afkomstige ballistische raket in nabij de stad Hebron op de bezette Westelijke Jordaanoever, in het Palestijnse dorpje Sa’ir. Drie kinderen raakten gewond.

Aanvallen op Iran

Terwijl Iran de tegenaanval inzette, gingen op vrijdagavond ook de Israëlische aanvallen op Iran door. Volgens het Israëlische leger zijn daarbij onder meer de Iraanse luchtafweer en een luchtmachtbasis in Tabriz geraakt.

Tijdens de Israëlische aanvallen op Iran sinds vrijdagochtend zijn ook diverse wooneenheden geraakt, waarbij burgerslachtoffers zijn gevallen, onder wie kinderen. Sommige inwoners van Teheran hebben uit angst voor verdere aanvallen de hoofdstad verlaten. Ook ontstonden er lange rijen bij benzinestations, meldt nieuwszender Al Jazeera.

Voor veel Israëliërs begon de dag vroeg. Iets na drie uur in de ochtend ging op mobiele telefoons het alarm af als waarschuwing dat Israël een aanval had ingezet op Iran. In Israël bleven veel openbare gebouwen gesloten. In de loop van de middag nam het verkeer in de stad toe. Tegen de avond werd het stil nadat de autoriteiten de bevolking hadden opgeroepen in de buurt van schuilkelders te blijven.

Delen

Mail de redactie

Om drie uur ’s nachts ging in Israël het luchtalarm af en werd er een telefonisch noodbericht uitgestuurd. Deze ging niet over een inkomende aanval, maar over de aanstaande Israëlische aanval op Iran.

Voerde de Israëlische premier Benjamin Netanyahu zijn lang gekoesterde wens uit om Iran aan te vallen zónder expliciete steun of toestemming van de VS? Die vraag hing de afgelopen weken boven de Amerikaans-Iraanse onderhandelingen over Irans nucleaire programma in Oman, die zondag zouden worden hervat.

In de nacht van donderdag op vrij-dag kwam het antwoord op die vraag. De premier liet meerdere luchtaanvallen uitvoeren op militaire en nucleaire doelen in Iran. Meerdere Iraanse militaire leiders, wetenschappers en burgers werden gedood.

Ondertussen werd de Israëlische bevolking klaargestoomd voor een verwachte tegenaanval. Minister van Defensie Israel Katz riep de noodtoestand uit, het Israëlische luchtruim werd gesloten, duizenden reservisten werden opgeroepen, en de bevolking kreeg opdracht om instructies van de autoriteiten op te volgen en binnen te blijven.

Voor Netanyahu is de aanval een welkome afleiding van zijn binnenlandse problemen. De aanval volgt op een week waarin zijn regering wankelde en vervroegde verkiezingen op het nippertje werden afgewend. Internationaal groeit de kritiek op het genocidale geweld in Gaza.

In een Engelstalige toespraak vrijdagochtend noemde Netanyahu Irans nucleaire programma echter een „duidelijk en aanwezig gevaar voor Israëls bestaan” en een „nucleaire Holocaust”. Netanyahu waarschuwt al jaren op bombastische wijze dat Iran op het punt staat om nucleaire wapens te produceren – het is een publiek geheim dat Israël zelf over kernwapens beschikt. In 2012 deed Netanyahu dit in de Algemene Vergadering van de VN met een plaatje van een bom in de hand en een betoog over de „finale fase” van Irans nucleaire productie. Vrijdag kon hij dit betoog extra kracht bijzetten: eerder deze week concludeerde het atoomenergieagentschap IAEA dat Iran het non-proliferatieverdrag heeft geschonden.

Lees ook

‘Mossad richtte dronebasis in bij Teheran voor aanval op Iraanse luchtafweer’

Dreigende kabinetsval

De spanningen in zijn kabinet lijken echter ook te hebben bijgedragen aan het besluit om de confrontatie met Iran te zoeken. Deze week dreigden ultraorthodoxe coalitiepartijen mee te stemmen met een motie van de oppositie om het parlement te ontbinden, in een ruzie die om de dienstplicht draait. Het Israëlische Hooggerechtshof bepaalde in de zomer van 2024 dat er een eind moest komen aan de uitzonderingspositie die al sinds 1948 geldt voor de (groeiende) ultraorthodoxe Joodse bevolking als het gaat om de dienstplicht. Dinsdagnacht lieten de coalitiepartijen zich op het laatste moment overhalen: de motie haalde geen meerderheid.

Daarnaast lopen er nog altijd rechtszaken tegen Netanyahu vanwege corruptie, die hij met een gecreëerde Iran-crisis graag voor zich uit zou schuiven. Internationaal hangt Netanyahu bovendien een arrestatiebevel boven het hoofd van het Internationaal Strafhof in Den Haag vanwege vermeende oorlogsmisdaden in Gaza.

Het zal Netanyahu niet slecht uitkomen dat de internationale aandacht voor de aanvallen op Gaza en gedwongen ontheemding van de bevolking, die in alle hevigheid doorgaan, zich nu elders op richt: de schade in Iran, de verwachte tegenaanval, en welke hulp Israël daarbij van de VS en andere bondgenoten zal ontvangen.

In Gaza sloot Israël deze week het communicatienetwerk af, waarmee het de Palestijnse bevolking nog verder van de buitenwereld isoleert. Ook zette Israël deze week zijn hevige bombardementen op Gaza voort en doodde het Israëlische leger opnieuw tientallen Palestijnen bij distributiepunten van de door Israël en de VS gesteunde Gaza Humanitarian Foundation.

Volgend op de aanval op Iran werd op vrijdag in het kader van de uitgeroepen noodsituatie in Israël ook de onderdrukking op de bezette Westelijke Jordaanoever verder opgevoerd. Het Israëlische leger kondigde vrijdagochtend aan dat het daar een lockdown oplegt aan Palestijnse steden en zijn troepen er versterkt. Het leger heeft de afgelopen maanden diverse invallen gedaan in Palestijnse steden en vluchtelingenkampen, waarbij infrastructuur en huizen zijn verwoest en tienduizenden Palestijnen zijn verdreven.

Conferentie VN uitgesteld

De aanval op Iran kwam aan de vooravond van een internationale conferentie over de tweestatenoplossing in Israël en Palestina, georganiseerd door Frankrijk en Saoedi-Arabië, die volgende week zou plaatsvinden in de Algemene Vergadering van de VN in New York. De conferentie kon op afkeuring rekenen van Israël en de VS, en de Trump-regering ontmoedigde buitenlandse regeringen om deze bij te wonen. Op vrijdagavond zeiden anonieme bronnen tegen persbureau Reuters dat de conferentie door de aanval op Iran wordt uitgesteld.

Afgelopen dinsdag stuurde Netanyahu nog een videoboodschap de wereld in dat er sprake zou zijn van „aanzienlijke vooruitgang” in onderhandelingen over een akkoord voor een staakt-het-vuren in Gaza. Die boodschap kwam mogelijk vooral voort, voorafgaand aan de stemming in de Knesset over de motie, uit de wens om zijn regering bij elkaar te houden.

In Israëlische media voorspelden Israëlische functionarissen op vrijdag dat de aanval op Iran mogelijk een Gaza-akkoord dichterbij brengt, omdat deze Hamas, als bondgenoot van Iran, verder isoleert. Dat de Amerikaanse president Donald Trump mogelijk op de hoogte was van het plan voor de aanval en daarvoor mogelijk ook steun heeft gegeven zal het vertrouwen van Hamas in de onderhandelingen echter geen goed doen. Een Israëlische functionaris zei tegen de Times of Israel dat er de afgelopen week sprake was van een veelzijdige Israëlisch-Amerikaanse campagne van misinformatie om Iran te overtuigen dat er geen sprake was van een aanstaande aanval: „Trump speelde het spel samen met Israël”.

Lees ook

Trump presenteerde zich als vredestichter: in het Midden-Oosten valt die pose verder in duigen

Delen

Mail de redactie

Uren nadat Israël tweehonderd vliegtuigen de lucht in stuurde voor de grootschalige aanval op Iraanse nucleaire installaties en andere doelwitten, richtte premier Benjamin Netanyahu zich tot de wereld in een Engelstalige videoboodschap. Om te voorkomen dat Iran „op zeer korte termijn” een kernwapen zou kunnen maken, besloot Israël het land te raken in het hart van diens atoomprogramma. „De Joodse staat weigert slachtoffer te worden van een nucleaire holocaust”, aldus Netanyahu. Maar is de Iraanse nucleaire dreiging daadwerkelijk zo groot?

Terwijl de geruchten van een aanstaande Israëlische aanval op Iran al rondzongen, oordeelde het Internationaal Atoomenergieagentschap van de Verenigde Naties (IAEA) in Wenen donderdag dat Iran in overtreding is van afspraken onder het non-proliferatieverdrag. Het merendeel van het bestuur van de atoomwaakhond – bestaande uit 35 landen – stemde in met een veroordeeling van Iran, dat niet de volledige waarheid vertelt over zijn nucleaire activiteiten.

Het IAEA stelt dat Iran het tempo van zijn uraniumverrijking fors aan het opvoeren is. De afgelopen maanden verrijkte het land meer dan 400 kilo uranium tot een zuiverheid van 60 procent – dat is slechts een stap verwijderd van het niveau [van zuiverheid] dat nodig is voor de productie van een kernwapen. Want, eenmaal verrijkt tot 90 procent zuiverheid kan er een kernwapen mee gemaakt worden. Gezien de recente uitbreiding en al bestaand verrijkt materiaal, zou Iran daarmee nu in totaal tien kernwapens mee kunnen bouwen, zoals een raket met nucleaire lading.

Volgens experts duurt het slechts een paar weken voor Iran om die laatste stap van verrijken [van 60 naar 90 procent zuiverheid] te realiseren. Vervolgens zou Iran nog een jaar nodig hebben om daadwerkelijk wapens met het uranium te kunnen maken.

Het grote onbekende is of Iran inderdaad probeerde zo snel mogelijk een kernwapen te maken. Maar reëel is ook dat Iran middels het verrijken zijn onderhandelingspositie wilde verbeteren, in de gesprekken met de Verenigde Staten over het beperken van het Iraanse nucleaire programma. Immers, er gaat niet alleen een dreiging vanuit, maar ook de kans voor Iran om concessies te doen.

De VS en Iran zouden elkaar zondag in Oman ontmoeten voor een zesde ronde van onderhandelingen. En hoewel er een impasse dreigde over de vraag of Iran wel of niet op eigen bodem uranium mag blijven verrijken, leken beide partijen nog steeds te zinnen op een overeenkomst.

Vorige deal succesvol

Een andere grote vraag is of de aanval van Israël wel de beste manier is om te voorkomen dat Iran nucleaire wapens kan gaan maken. De nucleaire deal die Iran met westerse landen in 2015 sloot was succesvol in het terugdringen van de nucleaire activiteiten van het land. Teheran beperkte zijn verrijking van uranium tot een zuiverheid van 3,67 procent, en schroefde zijn atoomprogramma pas weer op toen de VS uit het akkoord stapten, onder president Donald Trump tijdens zijn eerste termijn.

Het is nog onduidelijk hoe effectief de aanvallen van Israël zijn in het schade toebrengen van het Iraanse atoomprogramma. Analisten wijzen erop dat deze bombardementen het programma mogelijk niet meer dan een paar jaar zullen vertragen. Israël slaagde erin meerdere Iraanse atoomgeleerden uit te schakelen en wist naar eigen zeggen Irans belangrijkste – deels ondergrondse – verrijkingsfabriek bij de plaats Natanz te beschadigen. Meerdere nucleaire installaties lijken (vooralsnog) gespaard te zijn.

Zo is het niet duidelijk of de belangrijke Iraanse Fordow-installatie ook doelwit is geweest, of nog gaat worden, in de huidige Israëlische aanvalsstrategie. Fordow – dat diep ligt begraven in een berg – is moeilijk bereikbaar voor Israël om serieuze schade toe te kunnen brengen.

Israël vreesde dat niet-ingrijpen Iran in staat stelt op korte termijn een kernwapen te bouwen. Hoewel Israël juist dit met de aanvallen wil voorkomen, kan het op de lange termijn juist het tegenovergestelde bereiken, stelt Midden-Oosten expert Jonathan Panikoff van de Amerikaanse denktank Atlantic Council in een analyse. Volgens Panikoff kunnen de bombardementen nu net het zetje geven aan de leiders in Teheran om te kiezen daadwerkelijk „snel voor een bom te gaan, of het risico te lopen er nooit een te krijgen”.

Delen

Mail de redactie

Israëls aanval op Iran doorkruist de ambities van zijn belangrijkste bondgenoot, de Verenigde Staten, om met Teheran een nieuw nucleair akkoord te sluiten. En daarmee ook de belofte van de Amerikaanse president Donald Trump dat hij – in tegenstelling tot zijn ‘zwakke’ voorganger Joe Biden – conflicten wereldwijd wél zou weten te beslechten. Met ‘peace through strength’ zou Trump even snel als simpel orde op zaken gaan stellen, herhaalde hij vorig jaar op campagne veelvuldig.

In Oekraïne en Gaza is zulke ‘vrede via kracht’ sinds zijn aantreden allesbehalve binnen handbereik gekomen – of zelfs verder uit beeld geraakt. Maar in de al decennia slepende kwestie rond het omstreden Iraanse uraniumverrijkingsprogramma had het Witte Huis – tot vrijdagochtend vroeg – nog hoop dat er een akkoord met Teheran te sluiten viel.

Een eerdere internationale Irandeal – na veel moeite bereikt met steun van China, Rusland en Europa – blies Trump zelf op tijdens zijn eerste termijn. In deze tweede termijn beloofde hij een ‘betere’ variant te sluiten. De afgelopen weken hielden de Amerikanen en Iraniërs onderhandelingen, deze zondag zou in de Omaanse hoofdstad Muscat een zesde gespreksronde plaatsvinden. Nu is het zeer onzeker of die nog doorgaat.

Trump maande de Israëlische premier Benjamin Netanyahu de afgelopen maanden meermaals dit proces een kans te geven. Zowel tijdens een ontmoeting in het Witte Huis als in een telefoontje op 22 mei. Desgevraagd wilde Trump dat laatste gesprek „geen waarschuwing” noemen, maar hij zou Netanyahu naar eigen zeggen hebben verteld: „‘Ik denk dat het nu niet gepast is, want we kunnen het met een zeer sterk document regelen, met inspecties’ [..] en ik zei dat het nu ongepast zou zijn om dit te doen, want we zijn erg dicht bij een oplossing.”

Waarschuwing

Dat Israël desalniettemin wilde overgaan tot militaire actie, werd deze week duidelijk voor het Witte Huis. In het etmaal voor de aanval werden Amerikaanse manschappen en diplomaten in veiligheid gebracht. „Ik zou een conflict graag voorkomen”, zei Trump donderdag nogmaals. „We zijn best dicht bij een redelijk goed akkoord. Ik heb veel liever een akkoord. Zo lang als ik denk dat er een akkoord [mogelijk] is, wil ik niet dat ze [de Israëliërs] erin gaan, want dat zou het verknallen.”

In weerwil van die laatste waarschuwing uit Washington, bombardeerde Israël enkele uren later onder anderen al Iraanse verrijkingsinstallaties, een hoge Iraanse militair en twee atoomgeleerden.

Al waren ze op voorhand tegen, impliciet geven de Amerikanen wel degelijk rugdekking aan deze Israëlische aanval

De teleurstelling was vervolgens af te lezen aan de officiële reactie van Buitenlandminister Marco Rubio. Hij sprak in een persverklaring van een „unilaterale actie” door Israël. „Wij zijn niet betrokken in aanvallen op Iran en onze hoogste prioriteit is om Amerikaanse manschappen in de regio te beschermen. Israël heeft ons ingelicht dat zij geloven dat deze aanval nodig was voor zijn zelfbescherming.” In die zuinige verklaring ontbrak de gebruikelijke zinsnede dat Israël „recht op zelfbescherming geniet” en dat de VS het land altijd zullen helpen verdedigen.

Maar al waren ze op voorhand dan tegen, impliciet geven de Amerikanen wel degelijk rugdekking aan deze Israëlische aanval. Die wordt immers uitgevoerd met vliegtuigen en wapens die grotendeels door de VS geleverd zijn. En ook de Iraanse vergeldingsaanvallen worden nu afgeslagen met luchtafweersystemen van Amerikaanse makelij.

Lees ook

Vrees voor verdere escalatie na massale Israëlische aanval op Iraanse nucleaire en militaire doelen

En mochten Iraanse raketten en drones hier op grote schaal doorheen prikken, dan komt Trump meteen onder binnenlandse druk te staan de Israëliërs bij te staan. Voor de Republikeinen, en bovenal voor hun zeer trouwe blok van evangelisch-christelijke kiezers, geldt de veiligheid van Israël als een politieke en religieuze halszaak.

Risico’s voor Trump en zijn partij

Dat de Amerikaanse steun aan zijn land in het verleden schier onvoorwaardelijk is gebleken, gaf Netanyahu blijkbaar het vertrouwen dat hij Trump op dit punt kon trotseren. Zoals hij zich ook door diens voorganger Biden nimmer liet bijsturen in zijn vernietigingsoorlog tegen Gaza.

Vrijdagochtend probeerde Trump in een eerste reactie de schade te beperken. Hij greep de actie van Israël aan om Iran terug naar de onderhandelingstafel te dwingen. Op zijn eigen platform Truth Social schreef hij dat Teheran „kans op kans” heeft gehad en dat nog veel ergere Israëlische aanvallen dreigen. „Iran moet nu een deal sluiten, voor er niks meer van over is. Red wat ooit bekend stond als het Iraanse Rijk. Geen dood en destructie meer. DOE HET GEWOON, VOOR HET TE LAAT IS.”

Lees ook

Wiens belangen dient Trump tijdens zijn reis naar de Golfstaten?

Voor Trump kleven aan de escalatie die Israël heeft gekozen echter grote risico’s. De president heeft een isolationistische inborst en vindt het Midden-Oosten als zakenman hoogstens interessant als economisch wingebied. Mocht het Midden-Oosten nu verder ontvlammen, dan kan dat de electorale kansen van zijn partij raken. Bijvoorbeeld als Amerikaanse militairen in de regio doelwit mochten worden. Of als de olieprijs door deze nieuwe spanningen oploopt en de prijzen aan de Amerikaanse benzinepomp stijgen.

Van de vredesonderhandelingen die de VS entameerden tussen Rusland en Oekraïne dreigde hij al weg te lopen. In het Midden-Oosten valt Trumps campagnepose als vredestichter nu verder in duigen.

Delen

Mail de redactie

Behalve de aanvallen op installaties die volgens Israël cruciaal waren voor Irans nucleaire programma, werden in de nacht van donderdag op vrijdag ook gerichte aanvallen op personen uitgevoerd. Dit zijn de belangrijkste slachtoffers:

Generaal Mohammad Bagheri

De hoogste militair van Iran, de tweede man in het land na de opperste leider ayatollah Ali Khamenei. Bagheri was eerder een hoge commandant geweest in de Iraanse Revolutionaire Garde, de invloedrijke elite-eenheid van het leger. In 2016 werd hij in de defensiestaf belast met inlichtingen en operaties. In 2022 legde de Amerikaanse regering Bagheria sancties op omdat ze hem verantwoordelijk hield voor Iraanse militaire steun aan Rusland.

Generaal Hossein Salami

Sinds 2019 de hoogste commandant van de Iraanse Revolutionaire Garde. Op dat moment had hij al een lange militaire carrière achter de rug, dat begon toen hij als student in 1980 dienst nam tijdens de Irak-Iranoorlog. Een maand geleden waarschuwde hij nog dat Teheran “de poorten van de hel” zou openen als Israël of de VS het land zou aanvallen.

Generaal Gholam Ali Rashid

Lid van de defensiestaf. Nam al een belangrijke leidinggevende positie in ten tijde van de Irak-Iranoorlog, die vrijwel de volledige jaren 80 duurde. Volgens persbureau Tasnim, nauw gelieerd aan het Iraanse bewind, kwam Rashid bij de Israëlische aanval samen met zijn zoon om het leven.

Fereydoun Abbasi-Davani

Stralingsdeskundige, hoogleraar aan de Shahid Behesti universiteit in Teheran. Abbasi was van 2011 tot 2013 hoofd van het Iraanse nucleaire programma. Hij overleefde een aanslag in 2010. In 2007 legde de VN-Veiligheidsraad hem sancties op omdat hij ervan werd verdacht te ijveren voor de ontwikkeling van kernwapens in Iran.

Mohamad Mehdi Tehranchi

Hoogleraar theoretische natuurkunde en universiteitsbestuurder. Er zijn hardnekkige berichten over zijn betrokkenheid bij een Iraans project uit het begin van de eeuw voor de ontwikkeling van kernwapens. In 2020 werd een aanslag op zijn leven gepleegd.

Liveblog
Crisis in het Midden-Oosten

Iraanse kopstukken gedood bij Israëlische aanvallen, Israël onderschept merendeel Iraanse drones

Delen

Mail de redactie

Israël heeft deze vrijdag in alle vroegte grootscheepse aanvallen ingezet op vele tientallen nucleaire en militaire doelen in Iran. Volgens Israëlische woordvoerders zijn zo’n tweehonderd vliegtuigen bij de acties betrokken. In Israël zelf moesten burgers de schuilkelders opzoeken en zijn tienduizenden extra militairen opgeroepen om het land te helpen verdedigen tegen Iraanse tegenaanvallen. Iran heeft inmiddels ook al een vergeldingsaanval op Israël uitgevoerd, met honderd drones en met raketten.

Daarmee is een scenario in gang gezet waarvoor door velen in het Midden-Oosten en daarbuiten al langere tijd werd gevreesd: een omvangrijk conflict tussen de aartsvijanden Israël en Iran. Dit kan de toch al grote spanningen in de regio verder aanwakkeren, juist ook omdat de aanvallen van vandaag zo veel groter zijn dan de relatief beperkte gewapende confrontaties die beide landen vorig jaar al met elkaar hadden.

Premier Netanyahu verklaarde in een videoboodschap dat de operatie nodig was om een einde te maken aan de nucleaire bedreiging die er volgens hem van Irans nucleaire programma uitgaat. Die raakt volgens de premier „het pure overleven van Israël”. De acties zullen volgens hem zolang doorgaan als nodig is.

‘VS zijn niet betrokken’

De Verenigde Staten lieten direct weten niet bij de aanval op Iran betrokken te zijn. Het voornaamste waarom de Amerikanen zich volgens het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington op dit moment bekommeren is de veiligheid van hun landgenoten in het Midden-Oosten. Wel riep president Trump de Nationale Veiligheidsraad in spoedzitting bijeen. Ook waarschuwden de VS Iran Amerikaanse doelen bij zijn tegenaanvallen te ontzien.

Netanyahu en andere Israëlische leiders hebben al jaren gezinspeeld op een aanval op de nucleaire faciliteiten van Iran, die in Israël vanaf het begin als een bedreiging zijn beschouwd voor zijn veiligheid. Deskundigen betwijfelden echter of Israël met zijn relatief beperkte arsenaal hierin zou kunnen slagen zonder Amerikaanse hulp, mede omdat een deel van Irans nucleaire installaties zich diep onder de grond bevindt.

Hoe groot de schade is die de Israëlische bombardementen hebben aangericht viel vrijdagochtend nog niet goed te zeggen. Een van de geraakte doelen is Irans belangrijkste verrijkingsfabriek voor uranium bij de plaats Natanz. Het IAEA, het atoombureau van de VN in Wenen, liet enkele uren later weten dat er nog geen verhoogde radioactieve straling was waargenomen bij Natanz. Volgens het IAEA zijn ook niet alle nucleaire faciliteiten getroffen. Zo is er geen schade gemeld uit Isfahan en uit Bushehr.

Nucleaire experts gedood

Ook doodde Israël de bevelhebber van de Revolutionaire Garde, generaal Hossein Salami, op een basis van de elite-eenheid in het oosten van de hoofdstad Teheran. De stafchef van het Iraanse leger, generaal Mohammed Bagheri, was een zelfde lot beschoren. Daarnaast werden zes nucleaire deskundigen gedood. Er zouden ook andere burgers, onder wie kinderen, zijn omgekomen, meldden Iraanse bronnen.

Veel passagiers strandden vrijdag op de luchthaven van Beiroet, nadat veel vluchten in de regio zijn geannuleerd als gevolg van de aanvallen tussen Israël en Iran.

Irans opperste leider, de inmiddels 86-jarige ayatollah Ali Khamenei, kondigde in een toespraak „een strenge bestraffing” van Israël aan. „Als God het toestaat, zullen de machtige handen van de krijgsmacht van de Islamitische Republiek het niet onbestraft laten.” Khamenei stelde onmiddellijk plaatsvervangers aan voor de gedode generaals.

Een woordvoerder van het Israëlische leger, generaal Efrin Defrin, verklaarde naderhand dat de operatie mede was ingegeven door nieuwe informatie dat Iran versneld bezig was om kernwapens te verwerven. Bewijzen hiervoor gaf hij echter niet.

Wel is bekend dat Iran, dat altijd heeft volgehouden dat zijn nucleaire programma slechts vreedzame doeleinden dient, de laatste jaren zo’n vierhonderd kilo uranium heeft verrijkt tot een niveau van zestig procent. Dit is beduidend meer dan voor vreedzaam gebruik vereist is. Gewoonlijk wordt zulk hoog verrijkt uranium vooral aangewend voor kernwapens (waarvoor 90 procent verrijkt uranium nodig is).

Uranium voor kernbommen

IAEA, dat Iran gisteren voor het eerst in twintig jaar berispte wegens schendingen van zijn verplichtingen onder het non-proliferatieverdrag, schatte onlangs dat Irans hoog verrijkte uranium voldoende zou zijn voor negen kernbommen, mocht het die willen produceren. Overigens zou het Iran volgens experts nog zeker maanden kosten om het hoog verrijkte uranium op raketten te bevestigen in de vorm van kernkoppen.

Terwijl Israëls aanvallen op Iran al waren begonnen, bevonden er zich nog verscheidene civiele vliegtuigen in het Iraanse luchtruim. Dit is inmiddels gesloten. Ook in Israël en in Irak is het luchtruim inmiddels dicht. Ook in Dubai zijn veel vluchten geannuleerd. De olieprijs, vanouds gevoelig voor spanningen in het Midden-Oosten, steeg vrijdag direct met 8 procent.

Waarom Israël juist nu tot zijn aanval is overgegaan, is niet duidelijk. President Trump had volgens berichten van onder meer de Israëlische televisie maandag tijdens een telefoongesprek met Netanyahu nog verzocht om zo’n aanval niet ten uitvoer te brengen. Trump wilde naar verluidt eerst de resultaten afwachten van een nieuwe (indirecte) onderhandelingsronde met Iran, die komende zondag in Oman zou plaatsvinden.

Israëlische media melden nu echter dat Netanyahu afgelopen maandag zou hebben besloten de aanval te laten doorgaan. Niet alleen Trump, ook Iran zou daardoor verrast kunnen zijn. Er zijn echter ook analisten die veronderstellen dat Trump Netanyahu maandag stiekem toch al groen licht voor het offensief tegen Iran gaf. Trump erkende vrijdag wel vooraf te hebben geweten van de Israëlische aanval.

De meeste Arabische landen veroordeelden de Israëlische actie en dat gold ook voor Turkije.

Lees ook

Lees ook: VS en Iran blijven om elkaar heen draaien, hoe graag ze ook een atoomdeal willen

Delen

Mail de redactie

De Israëlische aanval op Iraanse doelen, waaronder nucleaire installaties, heeft wereldwijd geleid tot ongeruste en kritische reacties van regeringen en internationale instellingen. Persbureau Reuters verzamelde reacties uit onder meer Australië, Japan, Oman en de Verenigde Naties.

De Verenigde Naties reageerden via een woordvoerder van secretaris-generaal António Guterres. Die stelde dat „de secretaris-generaal elke militaire escalatie in het Midden-Oosten veroordeelt”. Guterres is „bijzonder bezorgd over Israëlische aanvallen op nucleaire installaties in Iran, terwijl gesprekken tussen Iran en de Verenigde Staten over het Iraanse nucleaire programma aan de gang zijn”. Hij riep op tot „maximale terughoudendheid” en waarschuwde dat verdere escalatie „een situatie creëert die de regio zich nauwelijks kan veroorloven”.

De Nieuw-Zeelandse premier Christopher Luxon noemde de ontwikkelingen in het Midden-Oosten „bijzonder ongewenst”. Volgens hem is „het risico op misrekeningen groot” en heeft de regio „geen verdere militaire acties nodig, noch het risico dat daarmee gepaard gaat.”

Ook Japan toonde zich bezorgd. Regeringssecretaris Yoshimasa Hayashi benadrukte dat zijn land „alle nodige diplomatieke inspanningen” blijft leveren om escalatie te voorkomen.

Oman, dat een bemiddelende rol speelt in de nucleaire onderhandelingen tussen Iran en de VS, veroordeelde de Israëlische aanval als „een gevaarlijke, roekeloze escalatie en een flagrante schending van het VN-Handvest en de principes van het internationaal recht”. Het Sultanaat houdt Israël verantwoordelijk voor de situatie en roept de internationale gemeenschap op „krachtig en ondubbelzinnig op te treden om deze gevaarlijke koers te stoppen”.

Ook Saoedi-Arabië spreekt zijn „krachtige veroordeling en afkeuring uit van de flagrante Israëlische agressie tegen de broederlijke Islamitische Republiek Iran, die haar soevereiniteit en veiligheid ondermijnt en een duidelijke schending vormt van internationale wetten en normen”.

Liveblog
Crisis in het Midden-Oosten

Israël voert luchtaanvallen uit op nucleaire en militaire doelen in Iran, leider Revolutionaire Garde gedood

Delen

Mail de redactie