Category: Conflict VS-Iran

De meeste automobilisten zullen nog nooit hebben gehoord van de Straat van Hormuz. Toch zou die zeestraat in het Midden-Oosten, en wat daar de komende dagen al dan niet gebeurt, weleens van groot belang kunnen zijn voor hun portemonnee.

In de internationale olie- en gaswereld, en daarbuiten, wordt in toenemende mate gespeculeerd over een mogelijke blokkade van de Straat van Hormuz door Iran. Als vergelding voor de Israëlische, en sinds zondag ook nog Amerikaanse, aanvallen op Iraans grondgebied.

Deze zeestraat is veruit de belangrijkste olie- en gastransportroute ter wereld. Een vijfde van alle olie en gas wordt hierdoor vervoerd. Als daar de handel wordt verstoord schieten onvermijdelijk de prijzen de lucht in en worden tal van landen in economische onzekerheid gestort.

In Iraanse media roepen commentatoren sinds zondag op tot deze ‘nucleaire’ optie. Het Iraanse parlement heeft na Trumps aanval toestemming ervoor gegeven, nu is het Iraanse regime aan zet.

De internationale olieprijzen stegen direct na de aanval opnieuw, naar ruim 80 dollar per vat – het hoogste niveau in vijf maanden tijd. Bij het uitblijven van een directe tegenreactie van Iran stabiliseerden de prijzen vervolgens weer, en na de tegenaanval van Iran op een Amerikaanse basis in Qatar later maandagavond daalden ze zelfs met een aantal procent. Maar veel olieconcerns zijn nog altijd niet gerust. Vijf vragen over het belang van de Straat van Hormuz.

1
Waar ligt de Straat van Hormuz?

De Straat van Hormuz is een nauwe zeestraat die wordt ingeklemd tussen Iran aan de oostkant en Oman en de Verenigde Arabische Emiraten aan de westkant. De zeestraat verbindt de Perzische Golf, een van de meest olie- en gasrijke gebieden ter wereld, met de Golf van Oman, en uiteindelijk de Arabische Zee. Op het smalste punt is de zeestraat slechts 33 kilometer breed. Geografisch gezien dus een echte flessenhals.

Het is niet alleen een van de belangrijkste olie- en gastransportroutes van de wereld – er wordt jaarlijks alleen al voor zo’n 600 miljard dollar aan olie doorheen vervoerd. Meer in zijn algemeenheid is het ook een van de belangrijkste handelsroutes ter wereld. Maandelijks gaan er zo’n drieduizend megaschepen doorheen die van alles en nog wat vervoeren. Van elektronica tot kunstmest tot granen. Veel landen in het Midden-Oosten gebruiken die route voor hun olie- en gasexport naar Aziatische landen als China en India. Europa importeert via de Straat van Hormuz veel vloeibaar gas (lng), vooral uit Qatar.

2
Hoe zou Iran de zeestraat kunnen blokkeren?

Op het smalste stuk van de zeestraat valt ongeveer de helft ervan binnen Iraanse territoriale wateren. De andere helft valt binnen de wateren van Oman. De meest voor de hand liggende manier om de zeestraat te blokkeren, is door het plaatsen van zeemijnen. Ook kan Iran met schepen en onderzeeërs tankers en andere vrachtschepen aanvallen.

Heel gemakkelijk is het opwerpen van zo’n blokkade echter niet. En al helemaal niet om die in stand te houden gedurende langere tijd. De Verenigde Staten hebben een marinevloot in de omgeving liggen, bij Bahrein, en hebben belang bij voortzetting van de (olie)handel. Toen Iran en Irak in de jaren tachtig oorlog voerden met elkaar, werden door beide landen ook olietankers van andere landen uit de regio aangevallen. De VS zetten toen maritieme konvooien op om die schepen te beschermen. Uiteindelijk werd het scheepsverkeer hierdoor niet al te veel gehinderd door die crisis.

3
Wat gebeurt er op dit moment?

Concrete verstoringen van de olie- en gashandel zijn er nog niet. Sterker, in het conflict lijken Israël, Iran en de VS vooralsnog de voor de internationale handel belangrijke energie-infrastructuur juist buiten schot te houden. Israël heeft bijvoorbeeld wel enkele Iraanse olie- en gasinstallaties aangevallen, maar die zijn vooral bedoeld voor binnenlands gebruik.

Wel zijn er inmiddels verschillende internationale rederijen die hun kapiteins – soms dringend – adviseren om andere routes te nemen. Verzekeringmaatschappijen vragen ook fors hogere premies (plus 60 procent) voor schadeverzekeringen van schepen die door de zeestraat willen varen. Dat zorgt voor hogere prijzen, aldus handelaren.

Van rederijen komen verder berichten over ‘jamming’ (het doelbewust verstoren) van gps-signalen van schepen in de zeestraat door onbekende partijen. Daardoor wordt het navigeren voor schepen lastiger. Vorige week zijn vermoedelijk hierdoor twee olietankers met elkaar in aanvaring gekomen.

4
Wat zouden de gevolgen van een blokkade zijn?

In de oliewereld geldt blokkade van de Straat van Hormuz als een nachtmerriescenario – al zijn er nog wel meer vergeldingsmaatregelen die Iran zou kunnen nemen, die tot ernstige verstoringen van de oliehandel kunnen leiden. Denk aan een aanval op olie-installaties van andere landen in de regio, zoals Saoedi-Arabië. Dat heeft het land zes jaar geleden ook al eens gedaan en dat leidde indertijd tot een kortstondige maar hevige prijsschok.

In geval van een blokkade sluiten analisten internationale olieprijzen van ver boven de 100 dollar per vat niet uit. De hoofdafnemers van Iraanse olie en olieproducten zijn weliswaar vooral China en India, maar als die landen ergens anders hun olie moeten inkopen, ontstaat alsnog een prijzenslag op de internationale markten. Daar zal dan ook de rest van de wereld last van hebben.

De laatste keer dat de prijzen voorbij de 100 dollar per vat reikten, was tijdens de wereldwijde energiecrisis in 2022, die Rusland ontketende met het afsluiten van de gastoevoer naar Europa. Dergelijke hoge olieprijzen zullen de inflatie opjagen, en de economische groei wereldwijd in de wielen rijden – ook in de VS, waar president Trump juist een campagnebelofte heeft gedaan om de olieprijzen onder de 50 dollar te krijgen.

Hoge olieprijzen werken bovendien door in de prijzen van tal van andere producten. Olie wordt gebruikt als grondstof voor plastic, en dat zit tegenwoordig vrijwel overal in. Van bh’s tot lipstick tot sportschoenen.

Aan de pomp zullen automobilisten het zeker merken. Al zit er altijd enige vertraging in de doorwerking van gestegen olieprijzen en maken, zeker in Nederland, belastingen ook een groot deel uit van de brandstofprijzen. Landen in het Midden-Oosten, bijvoorbeeld Saoedi-Arabië, hebben de afgelopen jaren daarnaast gewerkt aan alternatieve exportroutes om minder afhankelijk te worden van de Straat van Hormuz. Dat zou voor enige demping van de effecten kunnen zorgen.

Naar schatting kunnen die nieuwe routes echter maar 15 procent van de eventueel wegvallende export bij een blokkade overnemen.

5
Hoe serieus is de dreiging?

Iran heeft in het verleden vaker gedreigd met het blokkeren van de Straat van Hormuz, maar in de praktijk is het nooit zover gekomen. Iran heeft er zelf ook veel belang bij dat olietransporten door de zeestraat doorgaan.

Iran is de negende grootste olieproducent ter wereld en het regime leunt zwaar op de inkomsten van de oliehandel, onder meer ter financiering van zijn nucleaire programma. Het land is weliswaar bedolven onder westerse sancties, maar naar China kan het zijn olie nog uitvoeren. Dat land koopt zo’n 90 procent van alle Iraanse geëxporteerde olie. De inkomsten uit die handel zijn naar schatting goed voor de helft van het Iraanse overheidsbudget.

Juist die afhankelijkheid kan Iran ervan weerhouden om all-in te gaan. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Marco Rubio, heeft China opgeroepen om zijn diplomatieke gewicht in de strijd te gooien en Iran te manen de Straat van Hormuz niet dicht te gooien. Wat de Chinezen gaan doen, is nog onduidelijk.

Maar andere, minder vergaande tegenmaatregelen, zoals aanvallen op andere olie- en gasinfrastructuur in de regio van ‘vijandige’ staten, blijven natuurlijk denkbaar. Maandagmiddag werd bekend dat oliebedrijven BP, Total en Eni uit veiligheidsoverwegingen hun buitenlandse personeel weghalen bij belangrijke olieproductielocaties in Irak.

Lees ook

Aanvallen van Israël en Iran over en weer: burgers in schuilkelders en explosies in Teheran

Delen

Mail de redactie