De Brits-Indiase zanger Peter Sarstedt scoorde in 1969 een wereldhit met het nummer ‘Where Do You Go To (My Lovely?)’, over een meisje uit de sloppenwijken van Napels dat opklimt tot de Europese jetset. Weinigen in die tijd belichaamden de wereld van glamour en rijkdom meer dan de islamitische geestelijk leider de Aga Khan. Iets waar Sarstedt in zijn nummer gretig gebruik van maakte: „Your name it is heard in high places. You know the Aga Khan. He sent you a race horse for Christmas. And you keep it just for fun […]”
De vorige week overleden Aga Khan IV combineerde zijn taken als religieus leider van de ismaïlieten – een geloofsgemeenschap van grofweg 15 miljoen mensen in onder meer Pakistan, India, Afghanistan en delen van Afrika – moeiteloos met zijn voorliefde voor superjachten en high society. Dinsdag trad zijn zoon prins Rahim al-Hussaini officieel aan als zijn opvolger: Aga Khan V.
Afstammeling van de profeet
Binnen het ismaïlisme, een tak van de sjiitische islam, beschouwen gelovigen de Aga Khan als een directe afstammeling van de profeet Mohammed. Hoewel prins Al-Hussaini pas de vijfde Aga Khan is (de titel stamt uit het begin van de negentiende eeuw), is hij de vijftigste imam in de opvolgingslijn.
De combinatie van de Aga Khan als religieus leider en Europese jetsetter vindt haar oorsprong in het Brits-Indië van de negentiende eeuw. De uit Perzië verbannen Aga Khan I vestigde zich in India en begon een lucratieve samenwerking met de koloniale macht. De Britten konden een vriend met invloed in de moslimgemeenschap goed gebruiken om orde in het land te bewaren. Op die manier kwam hij in de hoogste kringen van de Britse maatschappij. De Aga Khan ontving bovendien erkenning als spiritueel leider en een vrijstelling van het betalen van belastingen.
De bruiloft van Aga Khan IV in 1969 in Parijs, met prinses Salimah Aga Khan, meisjesnaam Sarah Croker-Poole. Foto Patrice PicotAga Khan IV tijdens een skivakantie in Kitzbuhel. Foto Keystone/Getty ImagesPrins Karim Aga Khan IV in 1960 in de paddock van de renbaan van Parislongchamp. Schattingen van zijn vermogen liepen uiteen van 1 tot bijna 13 miljard euro. Foto AFPBinnen het ismaïlisme beschouwen gelovigen de Aga Khan als een directe afstammeling van de profeet Mohammed. Foto AFP
De rol als brug tussen het aardse en het religieuze werd in de twintigste eeuw voortgezet door Aga Khan III. Een wat lijvige man, wiens gewicht ooit tijdens een publieke ceremonie in diamanten werd gewogen, en in 1937 president van de Volkerenbond werd, de voorganger van de Verenigde Naties.
Tot aan vandaag de dag behouden de Aga Khans warme banden met het Britse koningshuis. Aga Khan IV was een oude vriend van koningin Elizabeth, met wie hij een voorliefde voor paardensport deelde. Haar zoon, koning Charles, verleende deze week traditiegetrouw de titel ‘Zijne Hoogheid’ aan de vijfde Aga Khan.
Imperium
Naast het geestelijk ambt van zijn vader erft Aga Khan V ook diens wereldwijde filantropie- en zakenimperium. De familie en religieuze instellingen van de ismaïlisten bezitten onder meer vastgoed, kranten en luchtvaartmaatschappijen. Schattingen van het vermogen van de overleden Aga Khan IV liepen uiteen van 1 tot bijna 13 miljard euro.
Het fortuin van de Aga Khan – ook de nieuwe – wordt daarbij ook gespekt door de religieuze afdrachten van zijn volgers. De traditionele islamitische zakat (aalmoes) komt tegenwoordig voor ismaïlieten neer op het doneren van 10 tot 12,5 procent van hun netto inkomen.
„We geloven niet dat het vergaren van rijkdom slecht is, het gaat erom hoe je het gebruikt”, zei Aga Khan IV tegen het Amerikaanse blad Vanity Fair in 2013. „Als God je de capaciteiten of het geluk heeft gegeven om bevoorrecht individu te zijn, heb je een morele verantwoordelijkheid tegenover de maatschappij.”
De toenmalige Prince of Wales en Aga Khan IV in de Pakistaanse bergen. Koning Charles verleende deze week traditiegetrouw de titel ‘Zijne Hoogheid’ aan de vijfde Aga Khan. Foto Mike DunleaAga Khan IV was een oude vriend van koningin Elizabeth, met wie hij een voorliefde voor paardensport deelde. Foto Dominic LipinskiAga Khan IV op bezoek bij Arnold Schwarzenegger, de gouverneur van Californië in 2008. Foto Lucy Nicholson
Aga Khan IV gebruikte zijn vermogen dan ook om de afgelopen zes decennia te bouwen aan een omvangrijke liefdadigheidsstichting. In meer dan dertig landen, voornamelijk in Azië en Afrika, stak hij miljarden in onderwijs, huisvesting en gezondheidszorg. Onduidelijk bleef of de exorbitante privé-uitgaven van de imam óók werden betaald van de donaties van gelovigen.
Net zoals zijn voorgangers stuitte Aga Khan IV soms op verwarring en verwondering. Een islamitisch leider die danste met prinses Grace van Monaco en uitkwam voor het skiteam van Iran tijdens de Winterspelen van 1964? De Aga Khan zelf vond dat zijn religieuze functie en zijn levensstijl prima samen konden gaan. Er was geen sprake van een „botsing van beschavingen”, zei hij na 9/11. Waar de wereld volgens hem last van heeft is een „botsing van onbegrip”.
Prinses Grace van Monaco dineert aan de eretafel van het Prinselijk Paleis samen met haar gast Karim Aga Khan IV in 1966. Foto Keystone-France/Gamma-Rapho/Getty ImagesAga Khan IV, de eigenaar van het renpaard Mouktar, feliciteert de Franse jockey Yves Saint-Martin en zijn paard met het winnen van de Prix du Jockey Club in Chantilly in 1985. Foto Pierre Guillaud
In de smalle straatjes van de Napolitaanse binnenstad weerklinkt het melodische Napolitaanse dialect, dat net zo sterk bij Napels hoort als zon en pizza. Maar aan de universiteitscampus L’Orientale (‘de oosterse’) communiceren jonge studenten in vloeiend en haast accentloos Nederlands met elkaar. „Het Nederlands is slechts één van de 43 talen die aan onze universiteit worden gedoceerd”, zegt Franco Paris (65), hoogleraar Nederlands en literair vertaler. „Je kan hier ook Servisch, Sloveens, Mongools of Tibetaans studeren.” De universiteit in Napels, opgericht in de 18de eeuw voor de studie van sinologie en oosterse studies, vindt het belangrijk dat ook die ‘kleinere talen’ in het aanbod blijven.
Wie in Napels voor Nederlands kiest, bestudeert behalve de taal zelf ook de cultuur, literatuur en geschiedenis van de Lage Landen. „Vaak ontdekken mijn studenten pas aan het begin van de opleiding dat Nederlands ook de officiële taal van België is, en daarbij ook in Suriname wordt gesproken”, zegt docente Annaclaudia Giordano (38) lachend. „Ze beseffen dan dat deze taal grensoverschrijdend is, en een stuk meer kansen biedt dan eerst gedacht.”
Salvatore Ferace (26) heeft zijn derde academiejaar Nederlands bijna achter de rug. Binnenkort begint hij met de opleiding tot literair vertaler. Na zijn eerste jaar trok hij naar Utrecht, waar hij drie jaar bleef. „Ik ging er aan de slag in een Napolitaanse pizzeria”, vertelt Ferace in het kantoor van de vakgroep Nederlands. Zijn taalvaardigheid is indrukwekkend, zijn accent verwaarloosbaar. „Ik begon als ober, maar toen de eigenaar hoorde dat ik met de klanten een mondje Nederlands sprak, vroeg hij me snel of ik manager wilde worden. Mijn loon ging pijlsnel omhoog”, zegt hij grinnikend.
In Napels volgen dit academiejaar 45 studenten de academische opleiding Nederlands. Behalve taalverwerving en literaire vertaling ligt ook een sterk accent op de Nederlandse en Vlaamse literatuur. De universiteit nodigt graag bekende auteurs uit. Arnon Grunberg, Carmien Michels en Tom Lanoye kwamen al langs, voor een voordracht of een vertaalworkshop. Daarnaast neemt de vakgroep deel aan heel wat onderzoeksprojecten. In het lokaal hangt een poster van Anne Frank. „Samen met vier universiteiten bestuderen we de actuele maatschappelijke relevantie van haar werk”, zegt professor Paris.
Student Salvatore Ferace in de Nederlandse sectie van de bibliotheek van de universiteit in Napels. Foto Federico Quagliuolo
Bezuinigingen
Terwijl studenten in Italië enthousiast kiezen voor een studie Nederlands, staat de academische studie van het Italiaans in Nederland juist erg onder druk. Als gevolg van bezuinigingen in het universitair onderwijs is de Universiteit Leiden van plan om italianistiek – de meest brede opleiding Italiaanse taal, cultuur en literatuur in Nederland – af te schaffen. Aan de universiteiten van Utrecht en Amsterdam werd het academische aanbod Italiaans al flink afgezwakt. Op 17 februari volgt in Leiden nog een ultiem overleg.
Bij de overweging om het Italiaans te schrappen, speelt volgens de universiteit mee dat de taal „op geopolitiek en maatschappelijk vlak niet belangrijk genoeg” zou zijn. Studenten en docenten Nederlands aan de universiteit van Napels, maar ook bij de gerenommeerde vertalers- en tolkenopleiding in Triëst staan perplex. „Geopolitiek niet belangrijk genoeg? Italië is de derde grootste economie in de eurozone, en weegt ook op politiek vlak zwaarder in de EU dan pakweg Spanje”, zegt Paola Gentile (36), hoofd van de vakgroep Nederlands in Triëst, via de telefoon. „En daarbij heeft Nederland nu al een tekort aan beëdigde tolken.”
Professor Paris met twee Nederlandse boeken. Foto Federico Quagliuolo
In de bachelor en master Nederlands in Triëst zitten dit jaar in totaal 124 studenten, een aantal dat de laatste jaren nog toeneemt. Nederland en België zijn welvarende landen die flink in Italië investeren. Dat biedt veel kansen voor studenten Nederlands, legt Gentile uit. „Met hun uitstekende talenkennis kunnen onze vertalers en tolken ook prima in het bedrijfsleven terecht. Nederlandse bedrijven die denken dat ze het in hun professionele contacten met Italiaanse partners wel met het Engels zullen rooien, zitten er flink naast.”
Maar studenten in Triëst kiezen vooral voor Nederlands omdat ze het tot tolk bij de Europese instellingen in Brussel willen schoppen. „In de Italiaanse tolkencabine (waar moedertalige tolken naar het Italiaans vertalen, red.) bij de Europese Unie is Nederlands – na Engels, Frans en Duits – zelfs de vierde meest gevraagde taal”, zegt Gentile.
Drie talen
Alice Del Casale (25) is vijfdejaarsstudent Nederlands in Triëst en zit in het tweede jaar van haar tolkenopleiding. Tijdens een academiejaar in Antwerpen is in haar mooie, met uitdrukkingen verrijkte Nederlands een licht Vlaamse uitspraak geslopen. „Tolk worden bij de EU is mijn grote droom. Daarom spijker ik de komende jaren ook mijn Duits nog verder bij. Ik studeer al Nederlands en Engels op masterniveau, maar voor het EU-toelatingsexamen heb ik drie talen nodig. Ik zet straks alles op alles”, zegt Del Casale vastberaden.
In Italië kun je behalve in Napels en Triëst ook in Milaan, Rome en Bologna op academisch niveau Nederlands studeren. Hoewel het Nederlands met 24 miljoen sprekers veel ‘kleiner’ is dan het Italiaans, dat door zeker 63 miljoen mensen gesproken wordt, staat het Nederlandse taalonderwijs in Italië niet onder druk. Dat het andersom wel zo is, verbaast professor Paris. Italiaans is niet alleen groter, en ook commercieel en politiek belangrijk, bepleit hij, „het is ook een bekende cultuurtaal én de moedertaal van een grote groep mensen in Nederland”.
Wie talen studeert, stelt zich open voor andere volkeren, tradities en culturen.
Talenstudies zo sterk terugschroeven strookt volgens hem niet met de geest van openheid die Nederland altijd heeft gekenmerkt. „Nederland is blijkbaar niet meer wat het ooit was.” De docent wijst naar de politiek: „Die nationalistische drang om vooral de eigen cultuur te benadrukken, zie je ook terug in Italië en Hongarije. Toeval is dat niet, want ook daar bestuurt radicaal-rechts.”
Ook volgens docente Annaclaudia Giordano speelt de tijdsgeest een rol. Ze is sterk geïnteresseerd in migratieliteratuur. „Maar migratie in de EU is tegenwoordig erg negatief beladen”, zegt ze, „en ook dat legt extra druk op de studie van talen”.
Vreemde talen en culturen bestuderen voelt daardoor als tegen de stroom in roeien. Iets wat ze in Napels enthousiast blijven doen, zegt Giordano, want „wie talen studeert, stelt zich juist open voor andere volkeren, tradities en culturen. En zo word je vanzelf minder ‘bang’ voor wie anders is”.
De zon is ondergegaan en de sabbat is voorbij. Dotan Gabay (41), een joviale man met een grijzend ringbaardje, is bezig borden af te wassen, want dat doen gelovige joden bij voorkeur pas na de sabbat. Zijn vrouw Mayan, die zich het liefst op de achtergrond houdt, maakt hun ruime huis schoon. Het ligt in een rustige wijk met vrijstaande woningen aan de zuidkant van de stad Ashkelon, op slechts enkele honderden meters van de Middellandse Zee.
Hun huis ligt ook maar op vijftien kilometer van de Gazastrook. Weinig Israëlische plaatsen hebben zoveel raketten van Hamas te verduren gekregen als Ashkelon. Bij een eerder bezoek aan de Gabays, twee dagen na de aanval van Hamas op 7 oktober 2023, moest de betonnen safe room naast de woonkamer herhaaldelijk worden opgezocht. Terwijl hun dochter Netha zich angstig tegen haar moeder aandrukte, was te horen hoe het raketafweersysteem Iron Dome de meeste raketten van Hamas uit de lucht schoot.
Nadien kropen ze zeker één keer door het oog van de naald. „Ik herinner me nog dat het luchtalarm afging en ik mijn dochtertje onder de douche vandaan moest halen om snel naar de safe room te gaan”, vertelt Gabay, die voor een hightechbedrijf werkt. „Toen ik met haar de trap afkwam, zag ik een fel licht. Naderhand kreeg ik een telefoontje: zijn jullie oké? Er is een raket op het huis van jullie buren gevallen, maar die is niet tot ontploffing gekomen.”
Een huis verderop in de straat werd later wel vol geraakt. Daar is nu een diepe kuil te zien, en het begin van een nieuwe woning. Doden vielen er niet: de bewoners hadden al elders een veilig onderkomen gezocht.
Net als de meeste wijkbewoners besloten ook de Gabays enkele dagen na het uitbreken van de oorlog te vluchten. Vooral Mayan deed toen al geen oog meer dicht. Ze inspecteerde steeds de beveiligingscamera’s bij hun huis, of er geen Hamas-strijders voor de deur stonden. Dat gebeurde wel in Ofakim, de woonplaats van haar ouders, vijftig kilometer verderop. Daar vielen Hamas-strijders op 7 oktober binnen en doodden er 47 mensen. Haar ouders verbleven op dat moment – een joodse feestdag – echter bij Mayan en haar man.
Gabays werkgever liet weten dat hij gerust een tijdje weg mocht. Zo bracht het gezin een maand door in Netanya, een stad ten noorden van Tel Aviv. Geen fijne tijd, vond hun veertienjarige zoon Noam, die ook is aangeschoven. „Het was er wel veilig, maar ik miste ons huis.”
Vijfkilometerloop
Ashkelon is een provinciestad met ruim 150.000 inwoners, met veel hoogbouw. De bevolking is overwegend Joods. Dat was tot 1948 anders: toen heette het nog Majdal en zaten er vooral Palestijnen. Onder hen waren de ouders van de vorig jaar door Israël gedode Hamas-leider Yahya Sinwar, die door de nieuwe staat Israël naar de Gazastrook verdreven werden. De ironie wil dat Sinwar zelf later enige tijd gevangen zat in Ashkelon. Tijdens een partijtje tafeltennis op het gevangenisterrein riep hij zijn Palestijnse medegevangenen dan toe: „Ik zit niet in de gevangenis. Ik sta op mijn land. Ik ben hier vrij in mijn eigen land.”
De Israëlische stad Ashkelon, met op de achtergrond de Gazastrook. Het huis van de familie Gabay ligt er vijftien kilometer vandaan. Foto Kobi Wolf
Na de terugkeer van de familie Gabay in Ashkelon moest Noam weer naar school. Maar de raketten bleven een bron van zorg. „We hebben hier nogal grote ruiten in het huis. Bij een explosie zou al dat glas heel gevaarlijk kunnen zijn.” Hij bleef zich ook anderszins ongemakkelijk voelen. „Het voelde gek om gewoon naar school te gaan, terwijl onze militairen zo dichtbij aan het vechten waren.” Soms kwam de oorlog erg dichtbij. „De oom van mijn vriend Roy werd in Gaza gedood. Er is later een vijfkilometerloop gehouden om hem te gedenken.”
Noams eigen militaire dienstplicht – een verplicht station in het leven van ieder Israëlisch kind – is nog enige jaren weg. Als het even kan, hopen de Gabays, kan hij eerst computerwetenschappen studeren en dan worden toegelaten tot de roemruchte ‘Unit 8200’, die zich bezighoudt met geavanceerde cyberspionage. Een broer van Mayan is daar al werkzaam. „Ik ben er al hard voor aan het werken”, zegt Noam glimlachend.
Bij een vluchtig gesprekje aan de deur had Mayan een dag eerder verteld dat haar kinderen – anders dan voor 7 oktober – nog steeds gauw angstig zijn. Vooral de inmiddels achtjarige Netha. Zij weigert in haar eigen kamer te slapen en wil steeds in bed bij haar ouders. Als ze eenmaal in slaap is gevallen, draagt Gabay haar alsnog naar haar eigen bed.
De dreiging die er was is door de wapenstilstand tussen Israël en Hamas voorlopig verdwenen.
Dof gedreun
Ook het gedreun van de Israëlische bombardementen op de Gazastrook, waarbij bijna iedere dag veel Palestijnse doden vielen, merendeels burgers, is verstomd. Leverde dat doffe gedreun geen onbehaaglijk gevoel op al die maanden, in de wetenschap dat er ook tienduizenden Palestijnse burgers bij om het leven kwamen?
„Helemaal niet”, zegt de veertienjarige zoon Noam. „We vonden het juist fijn”. Zijn vader beaamt dat: „Het spijt me dat ik het moet zeggen, maar die bombardementen klonken als muziek in mijn oren, als een verdiende terugbetaling voor wat ze ons hadden aangedaan. Als je het aan ze vraagt, zullen de meeste Israëliërs hetzelfde zeggen.”
Niettemin geeft Gabay senior toe dat beelden van een huilend Palestijns meisje dat haar familie heeft verloren bij een Israëlisch bombardement hem niet onberoerd laten. „Natuurlijk is de toestand voor hen daar ook erg moeilijk. Toch kan ik niet veel medelijden met hen voelen. Op zichzelf geloof ik in de goedheid van mensen, maar na 7 oktober is mijn hart harder geworden.” Bij Noam is nog minder empathie voor de Palestijnen te bespeuren: „Driejarige kinderen zwaaien daar al met geweren.”
Gabays afkeer geldt niet alleen voor Hamas, maar ook voor Gazaanse burgers in het algemeen. „Ik geloof, en daar zijn ook bewijzen voor, dat de meest gewelddadige acties op 7 oktober niet zozeer door Hamas als wel door op het oog onschuldige burgers zijn gepleegd.”
De Palestijnse bevolking is volgens Gabay te zeer gefixeerd op haat jegens Joden, deels ook door hun onderwijssysteem. „Als hun onderwijs wordt veranderd, zou er misschien verbetering mogelijk zijn, als ze beseffen dat Joden geen duivels zijn.” Zolang dat stadium niet is bereikt, vindt Gabay dat Hamas de Gazastrook niet kan blijven besturen. „We kunnen niet accepteren dat er naast ons land een plaats van terreur blijft bestaan”, zegt hij.
Mayan zit op de bank in de belendende woonkamer, maar blijkt door de open deur het gesprek nauwlettend te volgen. Plotseling roept zij in het Hebreeuws dat de Gazanen het beste naar een andere plaats in de wereld kunnen verhuizen, waar dan ook. Haar man sluit zich daarbij aan. „Wat er is gebeurd, mag niet opnieuw gebeuren.” Maar waar de Gazanen dan precies naar toe zouden moeten, weten zij ook niet. Evenmin staan ze stil bij de omstandigheid dat er in de Gazastrook, na alle dood en verderf die Israël er heeft gezaaid, geen enkele basis voor verzoening met de Joden lijkt te zijn overgebleven.
‘Bibi’
Bij het vorige bezoek erkende Gabay dat zijn vrouw enige druk op hem uitoefende om te verhuizen, zoals kort daarna ook noodgedwongen gebeurde. Maar ditmaal aarzelt Gabay, zelf geboren in Ashkelon, geen moment. „We blijven hier. We houden van deze stad en van ons land.” Bovendien is het sinds de Iraanse aanvallen op doelen in Israël van vorig jaar eigenlijk nergens meer echt veilig in Israël, betoogt hij.
Juist omdat Hamas nog altijd niet is verdreven uit de Gazastrook, is Gabay kwaad over het huidige staakt-het-vuren, ondanks de rust die dat bracht. Hij heeft het gevoel dat premier Benjamin Netanyahu, door hem steevast bij zijn koosnaam ‘Bibi’ genoemd, dit alleen maar onder druk van de Amerikaanse president Trump heeft gedaan.
Dotan Gabay, de vader des huizes, dacht aanvankelijk dat Netanyahu de situatie niet aankon, maar is nu positiever over de premier. Foto Kobi Wolf
Lange tijd dacht Gabay, evenals Netanyahu, dat er met Hamas zaken gedaan konden worden zonder dat Israëls veiligheid daardoor gevaar liep. „Ik dacht dat Hamas op den duur zou inzien dat geweld niet effectief was”, zegt hij. „Maar dat was een vergissing.” Noam vult aan: „We dachten dat Hamas alleen maar zwakker werd, maar het werd juist sterker.”
Een ander bezwaar in hun ogen is dat er door het akkoord veel Palestijnse gevangenen vrijkomen. Ze juichen toe dat hierdoor ook een deel van de gijzelaars vrijkomt, „maar die vrijgelaten Palestijnen kunnen makkelijk weer leermeesters voor nieuwe terreurdaden worden”, zegt Gabay. „Dat zou juist weer kunnen bijdragen aan een nieuwe gevechtsronde.”
Tot zijn spijt moet Gabay erkennen dat alle bombardementen op de Gazastrook en de klappen die Israël Hamas heeft toegediend niet erg doeltreffend zijn geweest. Hij verwijst ook naar een Amerikaans rapport waarin staat dat Hamas er weer bijna net zoveel nieuwe strijders bij had gekregen als het de laatste vijftien maanden verloren had.
Ook voor de grote demonstraties in Tel Aviv, waarbij vele tienduizenden mensen de regering ervan beschuldigden niet voldoende te doen voor de vrijlating van de gijzelaars, heeft Gabay weinig begrip. „Ik heb het gevoel dat die demonstranten over de rug van de gijzelaars de regering onder druk proberen te zetten. Ze beschuldigen mensen als wij ervan dat we de gijzelaars niet steunen, maar dat is niet eerlijk. Iedereen wil de gijzelaars natuurlijk vrij hebben.”
De Gabays hebben hoe dan ook geen hoge dunk van de bewoners van Tel Aviv. „Zij zijn anders dan wij, hier in Ashkelon, alsof ze uit een ander land komen: minder religieus en ook in de manier waarop ze denken”, zegt Gabay. „Ze zijn niet zo opgewekt als wij, glimlachen niet naar elkaar en omhelzen elkaar niet vaak.” Zijn zoon doet er nog een schepje bovenop: „Ze zijn killer dan wij, ze leven als computers.” Zijn vader lacht.
Zijn opinie over ‘Bibi’ heeft Gabay in de loop van de oorlog herzien. Aanvankelijk dacht hij dat Netanyahu niet meer was opgewassen voor zijn taak, maar na de aanvallen op Hezbollah in Zuid-Libanon, Iran en Syrië, draaide hij. „Ik ben ervan overtuigd dat hij weet wat hij doet. Wat er nu gebeurt is het begin van een grote verandering in het Midden-Oosten.”
De handschoenen gaan uit. Als de Amerikaanse president Donald Trump zijn plannen doorzet en over een maand hoge importheffingen op staal en aluminium invoert, zal de Europese Unie niet aarzelen om met eigen heffingen en andere acties terug te slaan. Het was de eensgezinde boodschap waarmee Europese politici dinsdag Trump van repliek dienden.
„Ongerechtvaardigde heffingen op de EU zullen niet onbeantwoord blijven”, aldus Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de EU. „Ze zullen gevolgd worden door forse en evenredige tegenmaatregelen.”
Zo probeert de Commissie de rijen te sluiten en eenheid te tonen. Nog altijd zit niemand in Brussel en in de Europese hoofdsteden op een handelsconflict met de Verenigde Staten te wachten. Maar na de eerste inleidende beschietingen van Trump richting Mexico en Canada – die een maand uitstel kregen na beperkte toezeggingen van hun kant – en China – dat nu te maken heeft met heffingen van 10 procent – wil de EU absoluut niet verdeeld of besluiteloos overkomen.
Trump kondigde zijn nieuwste heffingen zondag aan, in het vliegtuig op weg naar de Super Bowl. De uitwerking ervan konden Europese diplomaten pas maandagnacht of dinsdagochtend lezen, toen het presidentiële decreet met de officiële aankondiging werd gepubliceerd. Ze waren niet van tevoren ingelicht, wat een snelle reactie bemoeilijkt.
Als de heffingen van 25 procent op alle staal en aluminium dat de VS binnenkomt doorgaat zoals aangekondigd, is de EU niet de zwaarst getroffen handelspartner. Dat zijn opnieuw Mexico, Canada en China, die verantwoordelijk zijn voor het leeuwendeel van het staal en het aluminium dat de VS importeren. Maar de Europese staalindustrie heeft het toch al moeilijk en kan zich weinig extra klappen veroorloven.
Straffend of structureel
Belangrijker nog: de rappe opeenvolging van heffingen laat volgens diplomaten zien dat Trump handelspolitiek een stuk serieuzer neemt dan in zijn eerste termijn. Republikeinen maken inmiddels openlijk onderscheid tussen ‘straffende heffingen’, bedoeld om ongerelateerde concessies af te dwingen, en ‘structurele heffingen’, bedoeld om het Amerikaanse handelstekort te verkleinen en de eigen industrie weer te versterken ten koste van de concurrentie.
Lees ook
Heffingen op staal en aluminium raken vooral China, Mexico en Canada. Maar ook Tata in IJmuiden is kwetsbaar
Het eerste scenario biedt ruimte om te onderhanden. Mexico en Canada wisten hun heffingen voorlopig af te wenden door extra maatregelen aan te kondigen tegen drugssmokkel. Maar het is de vraag of een tegenreactie Trump tot inkeer brengt in het tweede, structurele scenario.
De opgave wordt nog eens lastiger gemaakt door het algehele gebrek aan communicatie tussen Europa en de VS. Onder het presidentschap van Joe Biden kreeg Europa ook met handelsmaatregelen te maken, maar die werden van tevoren via diplomatieke kanalen aangekondigd. Onder Trump is daar, net als in diens eerste termijn, geen sprake van.
Een diplomaat: „We zijn als een soort Sherlock Holmes aan het uitzoeken wat eraan komt en wat erachter zit.” Er is de afgelopen jaren een gereedschapskist aan mogelijke tegenacties klaargezet, maar daaruit kiezen is met weinig informatie niet eenvoudig. Dezelfde diplomaat: „Wat wil Trump? Heb je een hamer of een schroevendraaier nodig?”
Ontmoeting in Parijs
Dat Trump zijn heffingen niet alleen wil inzetten als onderhandelingstactiek lijkt bevestigd te worden door een andere uitspraak die hij zondag deed aan boord van Air Force One. „Het is simpel: als zij ons laten betalen, laten wij hen betalen.”
Dat opent een deur naar tal van opties. De president kan zich in directe zin bijvoorbeeld richten op de invoerheffingen voor auto’s die de EU binnenkomen. Die zijn 10 procent, veel hoger dan de 2,5 procent die de VS hanteren op alle geïmporteerde auto’s. Maar Trump heeft ook andere Europese beprijzingen, zoals klimaatmaatregelen en btw, afgedaan als de facto importheffingen voor Amerikaanse bedrijven, al worden deze in veel gevallen ook door Europese bedrijven betaald.
Lees ook
Heffingen op staal en aluminium raken vooral China, Mexico en Canada. Maar ook Tata in IJmuiden is kwetsbaar
Het onderwerp stond hoog op de agenda bij een gesprek dat Commissievoorzitter Von der Leyen dinsdag had met J.D. Vance, de Amerikaanse vicepresident. Beide waren in Parijs voor een door Frankrijk georganiseerde top over kunstmatige intelligentie. Von der Leyen, die nog altijd geen contact gehad heeft met Trump sinds zijn herverkiezing, bedankte Vance na afloop voor „een goede discussie over onze gezamenlijke uitdagingen als partners”.
Woensdag belt Eurocommissaris Maros Sefcovic (Handel) met Howard Lutnick, de beoogde minister van Handel in de regering-Trump. Hij heeft daarna telefonisch overleg met alle EU-ministers van Handel, onder wie Reinette Klever (PVV). Naar verwachting zullen de ministers onder meer spreken over de mogelijkheid om oude importheffingen die de EU tijdens Trumps vorige regeertermijn als tegenreactie introduceerde, en later in de ijskast plaatste, weer te activeren.
Een paar kinderen staan met hun neuzen tegen het raam gedrukt in het Australian Reptile Park in Somersby, ten noorden van Sydney. Ze bewonderen de grootste mannelijke tunnelwebspin ooit: Hemsworth. „Omdat hij me doet denken aan de gespierde Australische Hollywoodacteur Chris Hemsworth en zijn broers”, aldus spinnenverzorger en naamgever Emma Teni (35).
Hemsworth de spin zou inderdaad niet misstaan in een superheldenfilm. De gitzwarte spin heeft dikke, harige poten en is zo groot als de handpalm van een volwassen man. Hij zit rustig tussen de takken en het mos in een glazen bak die pontificaal voor het raam is gezet.
Het is niet de eerste uit de kluiten gewassen tunnelwebspin in het reptielenpark; Colossus, Megaspin en Hercules gingen Hemsworth voor. Deze geleedpotigen haalden internationale krantenkoppen met hun omvang. Terwijl de meeste mannelijke tunnelwebspinnen een spanwijdte hebben van vijf tot maximaal zeven centimeter, is die van Hemsworth meer dan negen centimeter.
Deze grote variant is voornamelijk rond de stad Newcastle aangetroffen, zo’n 150 kilometer ten noorden van Sydney. Lang werd aangenomen dat het ging om Sydney-tunnelwebspinnen die toevallig extreem groot zijn. Deze Atrax robustus is in zijn gebruikelijke formaat al levensgevaarlijk vanwege zijn snelheid en giftige beten.
Maar uit nieuw onderzoek blijkt dat Hemsworth tot een tot nu toe onbekende spinnensoort hoort. Die is niet alleen groter, maar heeft ook meer gif. De nieuwe soort staat inmiddels bekend als ‘Big Boy’ of de Newcastle-tunnelwebspin: de grootste en dodelijkste spin ter wereld.
Spinnengoeroe
Het kleine hok van ongeveer twee vierkante meter achter het raam is heet en vochtig. „Dat vinden de spinnen fijn”, zegt verzorger Teni. Ze heeft haar haren strak vastgebonden in een hoge vlecht. Voorzichtig trekt ze een gordijntje opzij. Een aantal planken staat vol met ronde plastic bakjes, ieder met een harig achtpotig exemplaar.
Samengepropt in de kleine ruimte staan ook Kane Christensen (46) en zijn zoon Lars (14). „Toen ik hier werkte, liet ik veel niet-giftige spinnen los rondlopen”, zegt Christensen. De grote man met kaal hoofd en een lange, rode baard dept zweetdruppels van zijn voorhoofd. „Ik vond het wel gezellig als ze een web aan het weven waren in de hoek.”
Christensen is op bezoek op zijn oude werkplek; dankzij hem is de nieuwe spinnensoort ontdekt. Als vrijwilliger bij het reptielenpark viel hem op dat er steeds vaker enorme tunnelwebspinnen werden gevonden. In 2018 besloot hij een exemplaar mee te nemen naar het Australian Museum in Sydney. Daar wekte hij meteen de belangstelling van de inmiddels overleden arachnoloog Michael Gray, de ‘spinnengoeroe’ van het museum. „Ik zou de spin alleen afgeven, maar uiteindelijk zaten we uren te praten en bestudeerden we hem samen door de microscoop. Het was fascinerend.”
Toen ik hier werkte liet ik veel niet-giftige spinnen los rondlopen. Ik vond het wel gezellig als ze een web aan het weven waren in de hoek
Onderzoek door een internationaal team van het Australian Museum, het Duitse Leibniz Institute for the Analysis of Biodiversity Change en de Flinders University in Adelaide leidde uiteindelijk tot een publicatie in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift BMC Ecology and Evolution. De onderzoekers stelden vast dat het inderdaad om een nieuwe soort tunnelwebspin gaat. Hij is Atrax christenseni gedoopt, vernoemd naar Christensen.
Spinnen melken
De verwachting is dat de spin een grote bijdrage gaat leveren aan het enige tegengifprogramma voor de tunnelwebspin in Australië, waarvoor Teni iedere dag een aantal mannelijke spinnen ‘melkt’. Ze pakt Hemsworth met een heel lange pincet vast aan zijn lijfje. Hij begint te spartelen als ze zijn slagtanden kietelt. Kleine druppels van het gevaarlijke gif wellen op, die ze behendig met een pipetje opzuigt. „Eén druppel is al dodelijk.”
Het gif wordt vervolgens naar een laboratorium gestuurd, waar het in kleine doses wordt geïnjecteerd in konijnen. Die produceren dan antistoffen waarmee een serum wordt gemaakt. Dit tegengif is beschikbaar in alle ziekenhuizen in de natuurlijke omgeving van de tunnelwebspin. Gelukkig werkt het ook tegen het gif van de nieuwe soort.
Het melken van de spinnen is een arbeidsintensief proces. „We hebben heel veel gif nodig om genoeg tegengif te kunnen maken. Dus hoe meer we uit zo’n grote jongen kunnen halen, hoe beter”, zegt Teni.
Het tegengif is effectief, maar je moet er snel bij zijn. Na een beet treden binnen enkele minuten al verlammingsverschijnselen op, tot uiteindelijk het hart het begeeft. Dat kan binnen een uur gebeurd zijn. Jaarlijks worden tientallen mensen gebeten. Voorheen vielen daarbij dodelijke slachtoffers, maar sinds de introductie van het tegengif in 1981 is niemand meer overleden. „Het geeft wel aan hoe belangrijk ons tegengifprogramma is”, zegt Teni.
‘Babyspinnen zijn zo cute’
Daarom wordt de bevolking opgeroepen om gevonden tunnelwebspinnen niet te doden, maar te vangen en naar het park te brengen. Christensen gaat graag met zijn zoon op zoek naar grote spinnen. Omdat het nachtdieren zijn, trekken ze er ’s avonds en ’s nachts op uit. „Laatst vonden we een nest met babytunnelwebspinnen, die zijn zo cute.”
Kane Christensen naast Hemsworth, die tot de nieuw ontdekte en naar hem genoemde spinnensoort Atrax christenseni behoort. Foto Stefica Nicol Bikes/Reuters
Christensens ogen gaan glinsteren als hij over de tunnelwebspin praat. „Het zijn gewoon de coolste dieren die er bestaan. Mijn hele huis staat vol met potjes spinnen, ik houd ze als huisdieren.” Zijn partner Amanda is minder enthousiast. Ze weigert het kleine hok vol dodelijke spinnen te betreden. „Ik heb een spinnenfobie”, zegt ze bedeesd.
Dat er ooit een spinnensoort naar hem vernoemd zou worden, had Christensen nooit durven dromen. „Het gebeurt bijna nooit dat er een nieuwe soort wordt ontdekt. En dat hij dan ook nog mijn naam krijgt, is onbeschrijfelijk”, zegt hij. Zijn plek in de geschiedenisboeken is verzekerd. „Lang nadat ik er niet meer ben, leeft mijn naam nog voort.”
Met zijn verzoek aan zijn gehele kabinet om ontslag te nemen, hoopt de Colombiaanse president Gustavo Petro zijn ploeg ‘op te schonen’ en een politieke crisis te voorkomen. Hij liet zondag op X weten dat hij ervoor wil zorgen dat „beloftes die gemaakt zijn aan de bevolking worden waargemaakt”.
Deze rigoureuze ingreep kan worden gezien als een noodzakelijke reset: een aantal ministers wordt beschuldigd van corruptie, er zijn veel verschillende stromingen binnen zijn kabinet waardoor er weinig voor elkaar komt, en Petro’s regering krijgt volgens peilingen nog maar steun van 37 procent van de bevolking. Tegelijk neemt hij een groot risico
Colombia zit in een onrustige periode. Recentelijk riep Petro voor het noordoosten van het land de noodtoestand uit vanwege het oplaaiende geweld tussen guerrillabeweging ELN en een groep dissidenten van de FARC.
Lees ook
Geweld in Colombia door guerrillabeweging ELN laait kort na gestaakte vredesonderhandelingen op, zeker 80 doden
Over een jaar zijn er verkiezingen in Colombia. Inmiddels lijkt Petro de regie kwijt. Dat bleek vorige week tijdens de ministerraad die voorafging aan deze crisis. De vier uur durende bijeenkomst werd live op televisie uitgezonden, waarbij Petro fel tekeer ging tegen verschillende ministers die in zijn ogen verantwoordelijk waren voor het falen van het beleid.
„Niet ik, maar jullie moeten het beleid uitvoeren. We hebben 195 afspraken met de bevolking gemaakt, maar dames en heren, daar zijn 146 afspraken tot nu toe niet van nagekomen”, tierde hij tegen de ministers die aan een lange tafel tegenover elkaar zaten. Na afloop besloot een aantal ministers ontslag te nemen, waarop Petro zondag bekend maakte dat wat hem betreft iedereen op kon stappen.
Kabinetscrisis
Gustavo Petro (64), een oud-guerrillastrijder van de in 1990 opgeheven guerrillabeweging M19, is de eerste linkse president van Colombia. Sinds zijn aantreden in 2022 probeert hij hervormingen op het gebied van gezondheidszorg, arbeid en pensioenen door te voeren. Maar het valt hem zwaar met zijn kabinet een verenigd front te vormen. Dat is wel nodig om plannen door het Congres te krijgen.
Op de achtergrond van de crisis speelt de benoeming van een nieuwe stafchef door Petro. Hij heeft bewust gekozen voor de voormalige senator Armando Benedetti, die meer in de centrum-rechtse flank zit. Benedetti is zijn vertrouweling en met hem hoopt Petro weer grip op de regering te krijgen. Maar de keuze voor Benedetti viel totaal verkeerd bij een aantal ministers aan de linkervleugel. Onder hen is de zeer populaire minister van Milieu, Susana Muhamad. Zij beschuldigt Benedetti van geweld tegen vrouwen en grensoverschrijdend gedrag, iets wat de nieuwe stafchef ontkent. Volgens hem is er een hetze tegen hem ontketend.
Legervliegtuig
Deze kabinetscrisis komt op moment dat Colombia net als de rest van Latijns-Amerika te maken krijgt met het agressieve migratiebeleid van de Amerikaanse president Trump. Daarbij raakte Petro persoonlijk verzeild in een bijna uit de hand gelopen conflict met Trump, toen hij weigerde een Amerikaanse legervliegtuig met gedeporteerde Colombianen te laten landen in de hoofdstad Bogota. Het toestel werd teruggestuurd naar de VS, waarna Trump dreigde met tariefverhogingen en sancties.
In eerste instantie beloofde Petro dat Colombia de Verenigde Staten met gelijke munt zou terugbetalen en kondigde ook heffingen aan. Petro zette zijn besluit kracht bij met een reeks berichten op X aan het adres van Trump, waarbij hij hem een „witte slavendrijver” noemde en schreef dat „de tijd dat imperialistisch Amerika haar wil oplegt aan Latijns-Amerika voorbij is”.
Tot ieders verrassing kwam er een paar uur later een bericht van het Witte Huis waarin werd verklaard dat Colombia toch akkoord ging met de deportaties en de migranten met een eigen vliegtuig zou halen. Daarop trokken de VS de tariefverhogingen in.
Niet ik, maar jullie moeten het beleid uitvoeren
Een spoedvergadering van CELAC – een samenwerkingsorgaan van Latijns-Amerikaanse en Caribische landen – met als belangrijkste agendapunt hoe te reageren op de aanvallen van Trump, werd op het laatste moment afgeblazen. „Dat Colombia zo snel akkoord ging met de eisen van Trump en dat de CELAC-bijeenkomst niet door ging, laat zien hoe het Trump lukt om deze regio te verdelen”, zegt professor Carlos Eduardo da Rosa Martins, als politicoloog verbonden aan de Federale Universiteit van Rio de Janeiro.
Net als veel andere landen kent Colombia volgens da Rosa Martins een rijke, Amerika-gezinde en invloedrijke zakenelite, die weinig zin heeft in ‘gedoe’ met grote broer VS. „Op het moment dat Trump dreigt met persoonlijke sancties, zoals het bevriezen van bankrekeningen en het intrekken van inreisvisa, dan wordt deze groep direct getroffen, net als de bedrijven die ze runnen”.
De huidige politieke crisis – die mogelijk verder oploopt als met het ontslag van de ministers andere hooggeplaatsten hun functies neerleggen – is ook voor de Colombiaanse economie ongunstig. Da Rosa Martins: „Petro heeft tot nu toe op economisch gebied niet bereikt wat hij beloofde, en voor investeerders is een stabiel politiek klimaat essentieel. Daarom is het voor Colombia belangrijk om uit deze politieke onrustige situatie te komen.”
De Russische oorlog tegen Oekraïne heeft het denken over de Europese defensie veranderd. Budgetten voor de krijgsmacht gaan omhoog, de productie van wapens en munitie wordt opgevoerd, grenzen worden beter bewaakt. En er wordt gediscussieerd over herinvoering van een fenomeen dat na de Koude Oorlog uit de meeste Europese landen verdween: de dienstplicht.
Ook in een hedendaagse oorlog, met geavanceerde raketten en drones blijven soldaten cruciaal, blijkt in Oekraïne. Aan beide zijden vallen veel slachtoffers, de lange duur van de oorlog maakt vervanging noodzakelijk. Rusland stuurt gevangenen, etnische minderheden en buitenlanders naar het front. Oekraïne verlaagde de mobilisatieleeftijd voor mannen van 27 naar 25 jaar en trotseert de Amerikaanse druk om 18-jarigen te mobiliseren. Die verlaging kan immers leiden tot nog meer mannen die Oekraïne ontvluchten en bedreigt een groep die het land na de oorlog weer moet opbouwen.
Rond de eeuwwisseling waande Europa zich veilig. Frankrijk en België schaften de dienstplicht, in Europa geïntroduceerd tijdens de Franse Revolutie, af in de jaren 90. Nederland koos in 1996 voor opschorting, wat in de praktijk neerkomt op afschaffing. Italië, Spanje, Portugal en de landen in Midden- en Oost-Europa volgden in het eerste decennium van deze eeuw. Het NAVO-lidmaatschap bood voldoende veiligheid.
In Noord-Europa dachten ze er anders over. Zweden en Finland waren nog geen lid van de NAVO en het nabije Rusland bleef ook na de Koude Oorlog bedreigend. Een jaar na de Russische invasie van de Krim in 2014 voerde Litouwen de dienstplicht weer in. Zweden volgde in 2017, Letland vorig jaar. Daarmee is de noordelijke eenheid compleet: alle Scandinavische en Baltische landen hebben een vorm van dienstplicht.
Niet overal verklaart Russische dreiging het behoud of de herinvoering van de dienstplicht. In het zuiden van Europa, in Griekenland en Cyprus, zorgen de directe buren voor een ongemakkelijk gevoel. Het Kroatische ministerie van Defensie wil herinvoering van een militaire training van twee maanden voor alle mannen tussen 18 en 27 jaar. De wet is gereed, als het parlement instemt treedt de eerste lichting deze zomer aan. Reactie of niet, buurland Servië overweegt herinvoering van de dienstplicht vanaf eind dit jaar.
Groei Duitse leger
Volgens de Duitse minister van Defensie Boris Pistorius was het besluit van voormalig bondskanselier Angela Merkel om de Duitse dienstplicht in 2011 af te schaffen een „vergissing”. „De tijden zijn veranderd. Ik ben ervan overtuigd dat Duitsland een vorm van militaire dienstplicht nodig heeft”, zei Pistorius bij een lezing in de VS vorig jaar.
Het Duitse leger kromp van 215 bataljons in 1990 naar 31 bataljons in 2023. Het huidige beroepsleger telt 181.500 militairen. Kanselier Olaf Scholz kondigde kort na de Russische invasie van Oekraïne aan dat het aantal moet groeien naar 203.000 militairen in 2031.
Volgens Pistorius zijn er drie opties: de huidige situatie behouden en extra mensen rekruteren, een selectieve dienstplicht voor achttienjarige mannen of een volledige dienstplicht voor mannen en vrouwen. Het meest waarschijnlijk is de selectieve dienstplicht, ook bekend als het ‘Zweedse model’. Landen waar wordt nagedacht over herinvoering van dienstplicht kijken steevast naar Zweden.
Duitse Bundeswehrsoldaten namen in mei vorig jaar deel aan een NAVO-oefening in Litouwen.Foto Kay Nietfeld/Getty Images
De eerste stap van het Zweedse model is een vragenlijst die alle achttienjarigen (mannen en vrouwen) krijgen thuisgestuurd, circa 110.000 mensen per jaar. De vragen gaan over hun gezondheid, opleiding, persoonlijkheid, strafblad en hun houding tegenover militaire dienst. Antwoorden is verplicht, maar de eerste selectie op basis van de vragenlijst impliceert vrijwilligheid: wie beslist niet in dienst wil, kan dat aangeven. Een kwart van de ondervraagden wordt uitgenodigd voor een fysieke en psychologische test. Uit die groep wordt de beste een derde, ruim negenduizend mensen, geselecteerd voor een militaire training van negen tot vijftien maanden.
Pistorius denkt voor Duitsland aan een strengere selectie: 400.000 achttienjarigen per jaar krijgen de vragenlijst, veertigduizend doen de test, tienduizend doen de dienst. Er zijn ook andere modellen: in Denemarken, Letland en Litouwen gaat de selectie via loting, een computerprogramma selecteert dienstplichtigen uit geschikt bevonden mannen. Niet iedereen is geschikt, zeiden twee Baltische ministers van Defensie onlangs bij een bezoek aan Den Haag; veel jongeren komen niet door de medische keuring. Hun verklaring: jongeren bewegen minder en zijn minder fit van voorheen.
Soldaten van de Zweedse strijdkrachten tijdens een militaire oefening in Kungsangen, in de buurt van Stockholm. Foto Jonathan Nackstrand/AFP
Animo voor dienjaar
Het Nederlandse leger is nog niet klaar voor herinvoering van de dienstplicht, bleek recent uit een door RTL Nieuws achterhaald document van een werkgroep van militairen. Het ‘Praatstuk Verkenning Opkomstplicht’ uit oktober 2024 zet op een rijtje wat „reactivering van de opkomstplicht” zou betekenen. Dat is niet alleen een enorme logistieke uitdaging – huisvesting, opleiding, materieel – maar heeft ook juridische gevolgen. Immers: „De huidige demografische/maatschappelijke context kent t.o.v. die van de 20e eeuw extra complexiteit op het gebied van genderidentiteit, kostwinnerschap en dubbele nationaliteiten. Dit vergt nieuwe besluitvorming over uitzonderingsgronden en het vastleggen daarvan in wet/regelgeving.”
Van concrete plannen voor reactivering van de dienstplicht is in Nederland geen sprake. Dat in het Praatstuk wordt „verwacht dat in Nederland de opkomstplicht ook wordt gereactiveerd wanneer de landen om ons heen dat ook doen”, is te stellig gefomuleerd, aldus het ministerie.
Alle Nederlandse zeventienjarigen krijgen wel een brief waarin de optie van een vrijwillig dienjaar bij Defensie wordt aangeboden, voor een salaris van 2.300 euro bruto. In de brief wordt verwezen naar de oorlog in Europa. Doel van het dienjaar is om jongeren kennis te laten maken met Defensie, in de hoop dat ze er willen blijven werken. Door de huidige groei van de krijgsmacht is er een flink personeelstekort, er zijn meer dan tienduizend vacatures voor beroepsmilitairen.
Belangstelling is er genoeg voor het dienjaar. Van de vijfduizend sollicitanten tot nu toe zijn er bijna zevenhonderd aangesteld en zitten er nog circa 2.300 in het selectietraject voor dit jaar. Van degenen die in 2024 het dienjaar hebben afgerond, blijft circa 80 procent verbonden aan de krijgsmacht, 61 procent als beroeps en 19 procent als reservist. Alleen gebrek aan opleidingscapaciteit beperkt de groei, zegt een woordvoerder van het ministerie. Defensie streeft naar 1.135 dienjaarmilitairen dit jaar en vierduizend in 2029.
Deelnemers van de eerste lichting van het Defensie Dienjaar laten hun kamer in de Generaal Spoorkazerne zien aan hun familie. Foto Sander Koning/ANP
Nut voor samenleving
In de discussie over voor- en nadelen van dienstplicht gaat het niet alleen over militaire aspecten. Het is ook een principiële keuze tussen een beroepsleger en een krijgsmacht waar burgers (tijdelijk) in meedraaien. Voorstanders van dienstplicht wijzen op het nut voor de samenleving: jonge mensen worden betrokken burgers, doordrongen van de noodzaak om hun land te verdedigen. Dienstplichtigen dragen bij aan de verdediging van vrijheid en democratie. Het is een argument dat politici graag gebruiken.
Riccardo Di Leo, onderzoeker aan het European University Institute in Florence, trekt dat argument in twijfel. Met twee andere politieke wetenschappers publiceerde hij in 2022 een onderzoek naar het verband tussen dienstplicht en vertrouwen in de overheid. Ze keken daarbij naar de ervaringen in vijftien landen. Hun conclusie: dienstplicht leidt niet tot meer sociale cohesie, maar juist tot een afname van ‘institutioneel vertrouwen’.
Hoe laat zich dat verklaren? Di Leo: „De militaire en civiele wereld zijn heel verschillend. De militaire wereld is verticaal, hiërarchisch, in wezen anti-democratisch. We ontdekten dat achttienjarigen die een jaar lang in deze omgeving hebben gefunctioneerd, bij hun terugkeer in de civiele wereld minder vertrouwen hebben in democratische instellingen. Ze zijn in een cruciale levensfase naar een homogene wereldvisie geduwd, terwijl jongeren die niet in dienst zijn geweest een meer divers beeld hebben.”
Er is volgens Di Leo sprake van een ‘rekruteringscrisis’, de bereidheid om in dienst te gaan was nog nooit zo laag. Het onderzoek verscheen kort na de Russische invasie van Oekraïne, maar laat niet zien welk effect die gebeurtenis heeft op de bereidheid om te dienen. Het kan twee kanten op: nu duidelijk is dat de veiligheid van Europa op het spel staat, neemt de bereidheid wellicht toe. Of hij neemt nog verder af, juist omdat oorlog geen abstractie is maar realiteit.
Lees ook
In het Drentse Darp oefenen twintigers om Russen af te schrikken: ‘Probeer in je wapen te hangen’
Dat de Russische oud-president Dmitri Medvedev Berlijn soms dreigt met nucleaire vernietiging vindt Rainer Rothfuss geen bezwaar om hem te bezoeken. „Dat is juist een reden om contact te blijven houden. Het is een hele aardige man”, zegt hij.
Rothfuss is lid van de Duitse Bondsdag voor de rechts-radicale partij Alternative für Deutschland (AfD), die in de peilingen voor de parlementsverkiezingen van 23 februari naar ruim 20 procent van de stemmen is gestegen.
Hij ontmoette Medvedev, voorzitter van Poetins partij Verenigd Rusland, afgelopen november in het Russische Sotsji voor een rondetafelgesprek, waar amper andere westerse politici aan deelnamen. „Ik heb hem een Duits-Russische vriendschapsvlag gegeven. Daar was hij heel blij mee”, zegt Rothfuss, een vriendelijk ogende, kalende vijftiger met een dun brilmontuur tijdens een afspraak in een hotellobby in zijn woonplaats Lindau aan het Bodenmeer, op de grens met Zwitserland en Oostenrijk.
De AfD wordt bij de verkiezingen waarschijnlijk de tweede partij van Duitsland, achter de christen-democratische CDU die 29 procent van de stemmen peilt. Geen van de andere partijen zegt voorlopig een regering te willen vormen met de AfD, omdat ze die als een bedreiging voor de rechtsstaat beschouwen. Alleen: de invloed van de AfD groeit. Tot ontzetting van links Duitsland loodste de CDU plannen om de immigratie te beperken eind januari met behulp van de AfD door het parlement.
Met de groeiende populariteit van de AfD wint ook het Russische geluid in Duitsland terrein. Zo wil de partij alle wapensteun aan Oekraïne staken. Co-voorzitter Tino Chrupalla zei onlangs dat Duitsland het lidmaatschap van de NAVO moet heroverwegen als het bondgenootschap niet meer rekening gaat houden met de belangen van Rusland.
De AfD is jarenlang alleen maar bekritiseerd en gemarginaliseerd. Nu krijgen we steun van de twee grootste kernmachten ter wereld
In de AfD behoort Rothfuss tot de vleugel met de meest uitgesproken pro-Russische standpunten. Afgelopen september beschreefNRC hoe Russische desinformatiecampagnes door commerciële bedrijven in Moskou worden ontwikkeld in nauw overleg met het Kremlin. In hoeverre Rothfuss direct hierdoor is beïnvloed is onbekend, maar hij is er bijvoorbeeld van overtuigd dat niet Rusland maar Oekraïne de MH17 heeft neergehaald. Nederland moest er volgens hem voor zorgen dat Rusland de schuld kreeg. Van een eerlijk en onafhankelijk proces voor de vier Russische verdachten door de rechtbank Den Haag zou geen sprake zijn geweest. „We hebben het hier over Nederland hè. Een piepklein landje in het westerse blok. Denk je nu echt dat zo’n landje, in het kamp van de transatlantische elite, weerstand kan bieden aan zo’n grote strategie, die is uitgestippeld in Washington en Brussel?” Rothfuss lacht erbij.
Zijn bezoek aan Medvedev leidde tot discussie binnen de AfD. Co-voorzitter en lijsttrekker Alice Weidel vond het niet handig, zo kort voor de Duitse verkiezingen. Maar uiteindelijk werd Rothfuss gepromoveerd tot plek drie op de deelstaatlijst van de invloedrijke Beierse AfD-afdeling voor de verkiezingen. Hij koestert ambities om ooit minister van Buitenlandse Zaken te worden. „Ik denk dat ik een goede keuze zou zijn.”
Rothfuss verwelkomt de steun van Donald Trump en Elon Musk voor zijn partij. „De AfD is jarenlang alleen maar bekritiseerd en gemarginaliseerd. Nu krijgen we steun van de twee grootste kernmachten ter wereld”, zegt Rothfuss tevreden. Hij steunt het partijstandpunt om de EU te verlaten en wil dat Duitsland een grote speler wordt in de BRICS, het economische samenwerkingsverband van onder meer China, Rusland en India.
Duitsland is veruit de belangrijkste handelspartner van Nederland en het Nederlandse en Duitse leger werken nauw samen. Alle Nederlandse gevechtsbrigades van de landmacht staan sinds maart 2023 onder Duits bevel. Wat kan Nederland verwachten als de AfD in Duitsland ooit gaat regeren? NRC laat Rothfuss aan het woord om te laten zien hoe pro-Russisch de eennagrootste partij in Duitsland is; bij bekende Russische propaganda geeft NRC de feiten weer.
Hoe zijn uw banden met Rusland ontstaan?
„Tot 2014 had ik geen enkele band met Rusland. Ik was junior professor geografie aan de Universiteit van Tübingen, toen in Kyiv de Majdan-opstand escaleerde [van Oekraïense demonstranten tegen het bewind van de pro-Russische president Janoekovytsj]. Daarna werd de MH17 neergeschoten. Toen had ik al het gevoel dat er na de Majdan een nieuwe ‘valse vlag-operatie’ was uitgevoerd om de oorlog met Rusland te kunnen laten escaleren. Daarom organiseerde ik eind 2014 op de universiteit een debat over vijandbeelden in de internationale politiek, waarvoor ik ook de Russische ambassadeur had uitgenodigd.”
Volgens u werd de Majdan-opstand door het Westen gecreëerd om de macht in Oekraïne over te nemen?
„De CIA is veel beter in hybride oorlogsvoering dan Rusland. De CIA trainde demonstranten in kampen in de Baltische staten om de Oekraïense oproerpolitie aan te vallen. Sluipschutters, ik meen uit Georgië, schoten op demonstranten om president Janoekovytsj er de schuld van te geven dat er slachtoffers vielen. Het was gewoon een gewelddadige coup.”
In werkelijkheid is er geen bewijs voor training door de CIA van Oekraïense demonstranten. Ook niet voor de aanwezigheid van buitenlandse sluipschutters op de Majdan. De Oekraïense demonstranten wilden dat Janoekovytsj een associatie-akkoord met de EU zou sluiten, zoals hij eerder had beloofd. Op 20 februari 2014 liep het dodental onder de demonstranten snel op nadat ze door Oekraïense veiligheidstroepen onder vuur waren genomen. Uiteindelijk vielen er in deze periode meer dan honderd doden, onder wie dertien politieagenten. In de avond van 21 februari 2014 sloeg Janoekovytsj op de vlucht, omdat hij niet langer op de steun van de veligheidstroepen kon rekenen.
Hoe kreeg u na 2014 zulke nauwe banden met Rusland?
„Begin 2016 lanceerde ik op de alternatieve radiozender KenFM [bekend om de verspreiding van complottheorieën] het idee om geopolitiek van onderop te gaan doen. Ik dacht: laten we in onze auto’s stappen met andere mensen die zich zorgen maken over de slechte relatie met Rusland. Gewoon daarheen rijden en zeggen: wij willen jullie leren kennen. In augustus van dat jaar zijn we met 274 mensen in een konvooi van tientallen voertuigen vanaf de Brandenburger Tor naar Moskou gereden. Daar hadden de mensen tranen in hun ogen, zo blij waren ze dat we kwamen.”
Het jaar daarna hebt u het Oekraïense schiereiland de Krim bezocht, dat in 2014 door Rusland is bezet?
„In 2017 zijn we met een nog grotere groep gegaan en hebben we ons opgesplitst. Ik heb de Krim bezocht, omdat ik het interessant vond om dat gebied te leren kennen. Ik werd er zeer hartelijk ontvangen, onder meer door Alexander Zaldostanov, de leider van de Nachtwolven. Hij heeft een half-Duitse dochter.”
De Nachtwolven is die motorbende waar Poetin fan van is?
„Ze zijn patriottisch, ze houden van hun land. Poetin houdt van motoren, dus ze ontmoeten elkaar soms en omhelzen elkaar. Dat is voor Poetin heel normaal. Ik heb me tijdens een persconferentie op de Krim ook uitgesproken voor onafhankelijkheid van de Krim van Oekraïne. Om die reden ben ik op de Myrotvorets-lijst geplaatst, de dodenlijst van Oekraïne.”
Vreest u voor uw leven?
„Er zijn mensen van die lijst vermoord. Ik heb de Oekraïense ambassadeur in Duitsland gevraagd of ik eraf kan worden gehaald. Hij zei dat het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken officiële contacten onderhoudt met de organisatie achter de lijst en dat ik mijn naam kan laten verwijderen als ik mijn standpunt over de Krim zou wijzigen. Dat antwoord schokte mij. Officieel heeft de Oekraïense staat niets met die lijst te maken.” [De Oekraïense ambassade in Duitsland reageerde niet op contactverzoeken van NRC voor commentaar op de opmerkingen van Rothfuss.]
Rainer Rothfuss, parlementslid voor de AfD, met een Duits-Russische vriendschapsvlag in de Bondsdag. Foto Gordon Welters
Wat vindt u van de Russische invasie van Oekraïne?
„Ik had het niet verwacht, maar ik begrijp het. Er was een oorlog gaande van het Oekraïense leger, met steun van het Westen, tegen de eigen pro-Russische bevolking daar. Oekraïne wilde dat de gebieden in het oosten onderdeel bleven van het land, maar schoot er tegelijk op de bevolking. En natuurlijk wisten de Russische inlichtingendiensten precies wat voor ‘biolabs’ er in Oekraïne waren. De VS misbruikten Oekraïne om daar biologische wapens te ontwikkelen, die een bedreiging voor Rusland konden gaan vormen.”
Dat Oekraïne verantwoordelijk is voor de duizenden burgerdoden die sinds 2014 in de oostelijke regio Donbas vielen, is een vast onderdeel van de Russische propaganda. Voordat Rusland Oekraïne op 24 februari 2022 massaal binnenviel, waren er volgens de OVSE bij de strijd al ruim veertienduizend doden gevallen, waaronder ruim drieduizend burgerdoden. Die slachtoffers vielen volgens de veiligheidsorganisatie zowel door wapens van het Oekraïense leger en pro-Oekraïense strijdgroepen, als die van het Russische leger en pro-Russische strijdgroepen.
Net als in veel andere landen zijn er in Oekraïne biologische onderzoeksfaciliteiten die onder meer de verspreiding van vogelgriep en het coronavirus monitoren. In de Russische propaganda zijn dat laboratoria voor de ontwikkeling van biologische wapens genoemd.
Rothfuss: „[De Amerikaanse president] Biden had in 2021 het voorstel moeten accepteren dat het Kremlin presenteerde. Een neutrale status voor Oekraïne en terugtrekking van NAVO-troepen uit Oost-Europa. Zodat er in Europa een nieuwe veiligheidsbalans had kunnen ontstaan met respect voor de Russische belangen.”
Dat hadden de Baltische staten en landen als Roemenië niet prettig gevonden. Zij vrezen Rusland.
„Wie zijn die landen? Wie zijn die landen? Ze betekenen helemaal niets voor de VS, hooguit als een locatie voor militaire bases. Die landen zouden ook vriendschappelijke banden met Rusland kunnen onderhouden, net zoals wij na de Tweede Wereldoorlog geïnvesteerd hebben in vriendschappelijke banden tussen Duitsland en omringende landen.”
U zegt dat zowel het Westen als Rusland desinformatie verspreiden. Maar op belangrijke onderwerpen vertolkt u alleen het Russische geluid. Hoe kan dat?
„Ik factcheck beide zijden en ik zie dat de Russen veel minder met vervormende framing werken. En ik spreek ook mensen aan Russische zijde. Zo kom ik tot mijn conclusies.”
Waar sprak u nog meer over met Medvedev?
„Ik vroeg hem of hij weet dat wij AfD’ers ons in eigen land een vervolgde minderheid voelen. Ook al krijgen we steeds meer steun uit de bevolking. We worden gediscrimineerd en komen in de Duitse media bijna niet aan het woord. Het is een totale vervorming van het publieke debat. Ik vroeg hem wat we hieraan kunnen doen. ‘De verkiezingen winnen’, zei hij.”
Ik sprak ook over de proxy-oorlog in Oekraïne tussen de NAVO en Rusland. Hij corrigeerde me en zei dat het voor Rusland geen proxy-oorlog is. ‘Wij vechten niet tegen Oekraïeners’, zei hij. ‘Ons hart bloedt dat wij deze oorlog moeten voeren tegen ons zusterland’. Dat vond ik sterk. Zij vinden dat ze direct tegen de NAVO vechten. Het zijn de wapens van de NAVO.”
Medvedev is ook de man van de nucleaire dreigementen. Wat vindt u daarvan?
„Ik hou daar ook niet van. Maar dat betekent: ‘respecteer onze rode lijnen’. Het Westen heeft nooit de rode lijnen gerespecteerd van landen die niet sterk genoeg waren. In Irak, Afghanistan en Libië hebben ze gedaan wat ze wilden. De rest van de wereld kent die realiteit. Daarom zien zij ons anders dan wij onszelf zien. Alleen als je dat begrijpt, ben je in staat om bruggen te bouwen.”
Zowel Trump als Poetin hebben een hekel aan de EU, vanwege haar macht als handelsblok. Hun steun aan de AfD is toch uit eigenbelang?
„De frontlinies zijn niet van geografische maar van ideologische aard. De EU vormt een globalistische instelling, die niet eens haar eigen versterking als einddoel ziet, maar het versterken van mondiale bestuursstructuren zoals de Wereldgezondheidsorganisatie of regimes zoals het VN-pact over migratie. Daarom geven zowel Trump als Poetin er de voorkeur aan om zaken te doen met natiestaten die het gemeenschappelijke doel delen om eerlijke deals voor beide partijen te onderhandelen.”
U zou naar de inauguratie van Trump gaan. Waarom bent u uiteindelijk thuis gebleven?
„Zowel mijn visumvrijstelling als mijn visumaanvraag voor een langere periode bleken geblokkeerd. De dag nadat Trump aantrad, kreeg ik een telefoontje van het Amerikaanse consulaat dat ik een visum voor tien jaar had gekregen. Ik denk dat de regering-Biden mijn toegang heeft geblokkeerd vanwege mijn ontmoeting met Medvedev.”
Langzaam, heel langzaam lopen we weg van twee groene Russische landmijnen. De een ligt tussen de dennennaalden onder een takje, de ander een paar meter verderop bij een hoop zand. Ze zijn niet groter dan een hand.
Hier, in de bossen bij de Noordoost-Oekraïense stad Izjoem, liggen duizenden van zulke mijnen, zegt boswachter Oleksandr Karlov (42). Daarom houdt hij, vooroplopend, niet op met waarschuwen. „Kijk onder je voeten, kijk onder je voeten.” De veiligste manier om terug te keren naar de klaarstaande terreinwagen met vierwielaandrijving is in Karlovs voetsporen te treden. Dan weet je zo goed als zeker dat je niet op een mijn stapt. Een ontploffing van zo’n mijn zal je niet doden, weet Karlov, maar je zal waarschijnlijk nooit meer kunnen lopen.
Behalve voor mensen vormen deze zogeheten vlindermijnen ook een bedreiging voor de natuur. Doordat ze ontploffen ontstaan bosbranden die het ecosysteem vernietigen, legt de boswachter uit. En doordat er zoveel liggen, is het te gevaarlijk om de branden dieper in het bos te blussen. „Dat dwingt ons toe te kijken hoe het bos afbrandt.”
Een vlindermijn op de grond in het bos bij Izjoem. Foto Kostyantyn Chernichkin
Lintjes aan takken
Zoals bij een jeepsafari gaat het verder over een hobbelige zandweg. Karlov – die er met zijn blauwe bubbeljas en trendy bril niet uitziet als een typische boswachter – rijdt geroutineerd door het bos, waar rode bordjes en witte lintjes aan takken waarschuwen voor mijnen. De Oekraïners veroverden de bossen in september 2022 terug op de Russen.
Hier is goed te zien dat de oorlog niet alleen dood en verderf brengt aan de frontlinie en in steden en dorpen. Door gevechten, raketinslagen en ontploffingen zijn tot diep in het bos bomen (deels) zwartgeblakerd. Sommige stukken bos lijken dode zones, vol omgevallen bomen of met alleen kale takken. Nergens is een teken van leven – dieren zijn omgekomen of gevlucht. Volgens Karlov is hier 3.450 hectare bos in vlammen is opgegaan, een gebied iets groter dan de Waterleidingduinen bij Amsterdam.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="In de bossen bij de Noordoost-Oekraïense stad Izjoem liggen duizenden vlindermijnen, zegt boswachter Oleksandr Karlov (42). ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="In de bossen bij de Noordoost-Oekraïense stad Izjoem liggen duizenden vlindermijnen, zegt boswachter Oleksandr Karlov (42). ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-1.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/07152520/data127734281-1bbd99.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-17.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-15.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-16.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-17.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-18.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/ED1PxMGafjk0odurxrhuUFZ0rTI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/07152520/data127734281-1bbd99.jpg 1920w”>
In de bossen bij de Noordoost-Oekraïense stad Izjoem liggen duizenden vlindermijnen, zegt boswachter Oleksandr Karlov (42).
Foto’s Kostyantyn Chernichkin
De bossen zijn ooit kunstmatig aangelegd, vertelt Karlov. „Zonder zorg kan dit bos niet overleven. Maar door al die mijnen kunnen we geen onderhoud plegen. Het bos kan niet herstellen. Alles zal hier veranderen in zand, in duinen.”
Hij stopt bij een plek waar Russische militairen hebben gebivakkeerd. Munitiekisten liggen verspreid tussen de bomen. Plastic waterflessen en andere verpakkingen vormen vuilnishopen. Raak niks aan, beveelt Karlov, ga geen schuilplaats in, mogelijk is het een dodelijke valstrik. Diepe kuilen verraden waar Russische militaire voertuigen hebben gestaan. De grond, zegt Karlov, is zwaar verontreinigd met gevaarlijke stoffen.
Hij beschouwt de verwoesting aan de bossen als ecocide, het op grote schaal vernietigen van ecosystemen en biodiversiteit. „De hele natuurvernietiging is het directe gevolg van de oorlog die Rusland tegen ons is begonnen. Het is geen toeval wat ze doen. De Russen vuren opzettelijk raketten af op onze bossen. Die acties leiden tot schade aan onze natuur en aan ons hele ecosysteem.”
Daarnaast ziet hij de verwoesting als een aanval op de Oekraïense economie. Het bos, legt hij uit, is een natuurlijke hulpbron voor de industrie. Hout wordt gebruikt als brandstof, houtkap levert geld op.
Is de vernietiging van de natuur een Russische oorlogsmisdaad? Karlov zucht even. „De vernietiging van onze lucht, onze rijkdom, onze schoonheid is een misdaad tegen ons land, tegen het Oekraïense volk.”
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Lege munitiekisten die door het Russische leger zijn achtergelaten. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Lege munitiekisten die door het Russische leger zijn achtergelaten. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-3.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/07152523/data127734364-ecf8b1.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-25.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-23.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-24.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-25.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-26.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/R15uSEsRMRib5EOh5MTKNrw86Pg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/07152523/data127734364-ecf8b1.jpg 1920w”>Lege munitiekisten die door het Russische leger zijn achtergelaten.
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Een raketstuk is in een boom blijven steken. ” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Een raketstuk is in een boom blijven steken. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-4.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/07152527/data127734431-d8656b.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-29.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-27.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-28.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-29.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2025/02/in-zwartgeblakerde-bossen-verzamelt-oekraine-bewijs-voor-russische-ecocide-30.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/QaddZfsyUwYfOJndwsMRhwVa5Bo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/02/07152527/data127734431-d8656b.jpg 1920w”>Een raketstuk is in een boom blijven steken. Foto’s Kostyantyn Chernichkin
Milieumisdaden
De lijst van oorlogsschade aan de natuur en milieu is lang. Langs de hele frontlijn in Oekraïne zijn er landschapsbranden, zowel van bossen als landbouwgrond. Bosbranden veroorzaken een flinke uitstoot aan broeikasgassen. Rivieren zijn vervuild.
Door de vernietiging van fossiele brandstofdepots en raffinaderijen gaan tonnen aan olieproducten in vlammen op, aldus een vorig jaar verschenen internationaal rapport van onder meer de Nederlandse milieu-expert Lennard de Klerk. Ook dat heeft geleid tot uitstoot van broeikasgassen. De grootschalige aanvallen op het Oekraïense elektriciteitsnetwerk veroorzaken lekkages van zwavelhexafluoride, SF6, het sterkste broeikasgas, staat in het rapport.
Op de klimaattop in Bakoe in november vorig jaar, meldde de Oekraïense minister Svitlana Hryntsjoek van Milieubescherming en Natuurlijke Hulpbronnen dat de Russische krijgsmacht tot dan toe 6.500 milieu-misdaden had gepleegd in Oekraïne. Ze voegde eraan toe dat door de oorlog drie miljoen hectare bos is beschadigd. Het grondgebied van Oekraïne dat is verontreinigd met explosieve voorwerpen meet 139.000 vierkante kilometer, 3,7 keer de oppervlakte van Nederland. De milieuschade als gevolg van oorlogshandelingen schat Hryntsjoek op 71 miljard dollar (68 miljard euro).
Milieu-inspecteurs bezoeken een oliedepot in Charkiv dat door een Russische raket werd getroffen.Foto Kostyantyn Chernichkin
De provincie Charkiv, waar de bossen bij Izjoem onder vallen, vertelt het verhaal op regionaal niveau. Als hoofd van de milieu-inspectie brengt Viktoria Boetsjneva samen met haar collega’s de verwoesting aan de natuur in kaart. De totale schade voor lucht, water en grond ligt rond de 479 miljard grivna (11 miljard euro), vertelt ze in haar werkkamer in Charkiv. Veroorzaakt door onder meer brandende oliedepots, bosbranden en de verwoesting van de Oskil-dam in 2022. „De autoriteiten verzamelen bewijs of dit laatste opzettelijk door de Russen is gedaan.”
Het is maar een deel van de schade, zegt ze. Of ze haar werk kan doen hangt af van de omstandigheden. Bezette gebieden in de regio en plekken waar wordt gevochten, kunnen Boetsjneva en haar collega’s niet bezoeken. De totale verwoesting aan de bossen is moeilijk te meten door de aanwezigheid van landmijnen. „Om bewijs voor ecocide in de bossen op te nemen, moeten we daar te voet in gaan. Dat kan niet.”
Geblakerde boomstammen in het bos nabij Izjoem.Video Floris Akkerman
Op zoek naar schroot
Aan de hand van onderzoek als dat van Boetsjneva bouwen aanklagers een zaak op tegen Rusland, vertelt Olena Kryvoroetsjkina in het moderne bedrijfspand in Kyiv waar ‘Dienaar van het volk’ zetelt, de regeringspartij van president Zelensky. Namens die partij is ze plaatsvervangend hoofd van de Commissie voor Milieubeleid en Natuurbeheer in het Oekraïense parlement.
Ecocide valt onder het Oekraïense strafrecht. Maar het staat niet op de lijst van erkende internationale oorlogsmisdaden bij het Internationaal Strafhof in Den Haag – zoalsgenocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en het misdrijf van agressie. Wel is het strafbaar als bij aanvallen ernstige schade aan de natuur wordt veroorzaakt die niet in verhouding staat tot het militaire doel.
Voor Kryvoroetsjkina (53) is het niet van belang of ecocide een plek krijgt in het internationaal recht. „Rusland viel ons land binnen om alles wat leeft te vernietigen. Het belangrijkste is dat het internationaal ter verantwoording wordt geroepen en dat Moskou betaalt voor de schade aan onze natuur. Het is aan Oekraïne om bewijzen te verzamelen die we in een internationale rechtbank kunnen presenteren.”
Andri en Vayl Biletsjenko zoeken in de bossen naar schroot om te kunnen verkopen.
Foto’s Kostyantyn Chernichkin
In de bossen bij Izjoem loopt boswachter Karlov door een gedeelte waar bomen kaal zijn en hun toppen hebben verloren. Een raketstuk priemt in een boomstam. Mortieren liggen verspreid over de grond. De Oekraïners raakten hier een Russische munitieopslag, vertelt hij ronddwalend langs stukken ijzer en metaal. De beplanting is compleet verwoest, merkt hij mistroostig op.
Ook de werkloze Andri Biletsjenko, gekleed in een besmeurde broek met gaten, struint door de oorlogstroep. „Zo jammer, hoeveel bos is hier wel niet in brand gevlogen?”, zegt hij. „In de herfst plukten we hier paddestoelen. Waarschijnlijk zal er niets meer groeien. Alles zal eerst opgeruimd moeten worden en de grond moet worden schoongemaakt.”
Biletsjenko (37) is niet gekomen om te treuren over dode bomen. Met een zwarte weekendtas om zijn schouder is hij op zoek naar schroot om te verkopen aan een fabriek. „Misschien kunnen ze er wapens van maken.”
Een blik op het bos bij Izjoem.Foto Kostyantyn Chernichkin
Het begon als een spelletje want net al s de meeste Brazilianen is Nelson Terra (42) gek op voetbal. En omdat hij bij weddenschappen met vrienden de uitslagen van de wedstrijden vaak zo goed voorspelde dacht hij: hier kan ik veel geld mee winnen. Maar net als inmiddels vijftig miljoen Brazilianen is Terra een fervent online voetbalgokker geworden, met alle gevolgen van dien. „Eerst won ik best wel wat geld. Maar in zes maanden tijd heb ik bijna 30.000 reais [zo’n 5.000 euro] verloren”, vertelt hij terwijl hij zijn scooter parkeert voor een groot appartementencomplex. Terra bezorgt boodschappen en maaltijden door de hele stad als koerier, maar van dat geld kon hij zijn schulden niet aflossen. „Ik heb leningen moeten afsluiten om andere schulden te betalen. En ondertussen gok ik nog steeds via de voetbalsites. Want stel dat ik een grote slag sla, dan ben ik van mijn problemen af”, zegt hij. Op zijn telefoon scrolt hij naar zijn favoriete sites met namen als bet365, superbet en betnacional. „Je klikt op de teams waar je geld op inzet. Dat kan nationaal of internationaal zijn. Wie gaat winnen of verliezen en hoeveel doelpunten je denkt dat ze gaan scoren. Je kunt ook geld inzetten op het aantal vrije trappen bij de wedstrijd. En welke speler gaat scoren. De sites zijn gekoppeld aan mijn creditcard. Heel makkelijk allemaal.”
Tot 2018 waren dit soort online voetbalgoksites illegaal in Brazilië. De meeste kansspelen, zoals casino’s en gokautomaten, zijn sinds de jaren 40 van de vorige eeuw al streng verboden in Brazilië, met een paar uitzonderingen, waaronder paardenraces en staatsloterijen. Maar onder het bewind van toenmalig president Michel Temer– die de macht overnam nadat de linkse president Dilma Rousseff in 2016 werd afgezet – werden online goksites gelegaliseerd. Onder president Bolsonaro, zelf een groot voorstander van versoepeling van de gokwet, steeg het aantal voetbalgoksites en het aantal gokkers explosief. Vooral tijdens de Covid19-pandemie nam het een enorme vlucht.
Waarschuwing Centrale Bank
Onlangs luidde de Braziliaanse Centrale Bank de noodklok: het aantal gokverslaafden en de bedragen die worden vergokt in Brazilië groeien explosief. Gemiddeld wordt omgerekend voor bijna 3 miljard euro per maand uitgegeven aan onlinevoetbal gokken. Het aantal Brazilianen met lage inkomens dat geld inzet neemt toe. „We zien een groei van het aantal schulden en van het aantal wanbetalers, dit kan uiteindelijk impact hebben op de economie”, waarschuwde president Roberto Campos Neto van de Braziliaanse Centrale Bank. Volgens de Centrale Bank wordt een vijfde van de fondsen van de bolsa família, een sociale gezinsuitkering van de overheid voor armere Brazilianen, besteed aan online gokken.
Schoonmaker en portier Edmilson Britta veegt de binnenplaats schoon van het appartementencomplex in de wijk Cruzada waar Nelson Terra zojuist pizza’s heeft bezorgd. In het gebouw wonen veel mensen als hij, met een laag inkomen. Velen verdienen het minimumloon (omgerekend iets meer dan 200 euro per maand) en ontvangen zo’n bolsa familia.
Influencers
Britta is in een goede bui want zijn favoriete voetbalclub Botafogo is onlangs kampioen geworden tijdens de Copa Libertadores. Hij heeft goed gegokt en een paar duizend reais gewonnen. „Ik wil mijn moeder verrassen met een ijskast”, zegt hij lachend. Hij is net weer uit de financiële problemen, maar het is wel eens anders geweest. „Ik kon mijn rekeningen niet meer betalen. De telefoon werd afgesloten en ik had geen geld voor eten.” Edmilson Britta kent niemand in zijn vriendenkring die niet af en toe gokt via de voetbalsites.
Ik kon mijn rekeningen niet meer betalen. De telefoon werd afgesloten en ik had geen geld voor eten
Op Instagram tonen influencers (gesponsord door de voetbalgoksites) hoe ze de wereld over reizen en dure auto’s kopen van geld dat ze met online gokken wonnen. „Je ziet dan hoe iemand 100 reais inzet en vervolgens wel 300.000 wint! Stel je voor!”, roept Felipe Brito uit. Hij woont ook in het appartementencomplex en sjokt iedere dag het strand op met koelboxen vol drinken die hij verkoopt aan toeristen. „Je hele leven en dat van je familie kan in een klap veranderen als zoiets je overkomt en je veel geld wint”, zegt hij.
Volgens psycholoog Carlos Linhares, gespecialiseerd in gokverslaving, neemt in Brazilië juist het online voetbal gokken zo’n vlucht omdat daarin veel samenkomt dat aanslaat in de samenleving. „Voetbal en Brazilië gaan hand in hand, dat weten we. Maar ook voetbal en weddenschappen afsluiten. Iedereen denkt hier een expert te zijn van voetbal. Bovendien staat binnen de Braziliaanse klassenmaatschappij met veel ongelijkheid voetbal ook symbool voor de sport waar je het kunt maken als je van armere komaf bent”, zegt Linhares. Hij geeft als voorbeeld de voetballers uit de favela’s die internationaal doorbreken. „Voor velen in Brazilië zijn zij voorbeeldfiguren, de droom van veel jongens. Geld winnen met voetbal via deze sites heeft een enorme aantrekkingskracht juist op armere Brazilianen.”
Inmiddels wordt gesproken van een ware gokepidemie. Volgens afdeling psychiatrie van de Universiteit van Sao Paulo zouden zo’n 2 miljoen Brazilianen zwaar verslaafd zijn aan online voetbalgokken; de gemiddelde leeftijd ligt tussen de 16 en 24 jaar.
Onlangs nam president Luiz Inacio ‘Lula’ da Silva een aantal rigoureuze maatregelen. Honderden sites verloren door de regulering hun licentie en werden offline gehaald. Een algeheel verbod komt er voorlopig niet, maar Lula waarschuwde wel dat als de massale gokverslaving niet beteugeld wordt, zoiets mogelijk is. De vraag is of dat het illegaal gokken niet alleen maar zal stimuleren. Het Braziliaanse Hooggerechtshof (STF) wil ondertussen onderzoeken of er maatregelen genomen kunnen worden tegen mensen die de sociale gezinsuitkering – de bolsa familia – inzetten om te gokken.
Praatgroep
In een zaaltje in het centrum van Rio, op de bovenste verdieping van een oud havengebouw, legt begeleider João flyers op tafel met daarop de stappen die genomen moeten worden om gokverslaving te erkennen en er vanaf te komen. Tijdens deze bijeenkomst van Jogadores Anônimos – de Braziliaanse variant op Gamblers Anonymous – een praatgroep van gokverslaafden, heet hij de nieuwelingen welkom. Onlangs kwamen er in een maand tijd wel 1.500 nieuwe aanmeldingen, overwegend jongeren die allemaal verslaafd zijn geraakt aan het online voetbalgokken.
Een bijeenkomst van Gamblers Anonymous in São Paulo. Foto Andre Penner/AP
„Het is opvallend hoe verschillend het profiel van deze groep is in vergelijking met die van andere gokverslaafden die hier al jaren komen”, zegt João, die alleen met zijn voornaam in de krant wil. Bij het gokken in casino’s of fruitautomaten ligt de leeftijd veel hoger. De gokkers op voetbal zijn veel jonger, valt hem op. „Er komen hier zelfs jongens van vijftien of zestien jaar. We hebben niet eerder gezien dat ze zo jong waren en hulp zochten.” Hij richtte jogadores anonimos op in Rio in de jaren negentig toen hij zelf probeerde af te komen van zijn verslaving aan fruitautomaten. „Dit is een hele andere tijd. Door het gokken online is alles nog makkelijker en toegankelijker geworden voor jongeren. Overal wordt er reclame voor de goksites gemaakt. Je moet enorm sterk in je schoenen staan om weerstand te bieden”, zegt hij.
Er zijn zelfs jongens van 15 of 16 jaar die hulp zoeken. Zo jong hebben we ze niet eerder gezien
Een nieuweling stelt zich voor als Carlos (niet zijn echte naam) en deelt met de groep dat de gokverslaving hem zijn relatie kostte en dat hij zijn kinderen verwaarloosde. Anderen in de groep luisteren en knikken bevestigend bij zijn verhaal. Het is herkenbaar. „Of het me lukt om na deze bijeenkomst niet direct naar de sites te scrollen weet ik nog niet. Maar de eerste stap is gezet”, zegt Carlos en de groep begint uitbundig te applaudisseren.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127875211-18f4a5.jpg|https://images.nrc.nl/v6D0m5MAOndXEkrInCtdOaRcHM8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127875211-18f4a5.jpg|https://images.nrc.nl/h2WAHV1dJrkxHGrhOlgneIJH3X0=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127875211-18f4a5.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127875335-f18a20.jpg|https://images.nrc.nl/yR7a83rwLiJCRD7VoP8YINgt8EY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127875335-f18a20.jpg|https://images.nrc.nl/BEGmRdumWHBwH8a_obp43MnmYf0=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127875335-f18a20.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127390497-93e6c6.jpg|https://images.nrc.nl/yBqMVxSXbAQQNqlgNvriSsOKy1Y=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127390497-93e6c6.jpg|https://images.nrc.nl/gVZmEgN1XKaU2biv1FzwUuiqtKs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127390497-93e6c6.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127390470-db0204.jpg|https://images.nrc.nl/fpjGzH77olBgf-0DN6wwflfTvOo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127390470-db0204.jpg|https://images.nrc.nl/cnIrY0e24TzDlDIVT-ElvU-65cU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127390470-db0204.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127456276-db6068.jpg|https://images.nrc.nl/Qj4JOit3NVXx35yNM7U-APgToew=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127456276-db6068.jpg|https://images.nrc.nl/FDqHstJ5XmFf_JILAfnO9gkIOVA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data127456276-db6068.jpg)
