Category: Buitenland

Zuchtend, puffend en schouderophalend. Zo reageert Todor -Petrov (27) op de vraag hoe hij de voorbijgangers op het Cultuurpaleis-plein in Sofia probeert te overtuigen om te gaan stemmen op zijn partij voor de parlementsverkiezingen van zondag. Maar een antwoord heeft hij niet. „We proberen de mensen te overtuigen om überhaupt te gaan stemmen”, zegt -Petrov, die de lokale afdeling van de pro-Europese PP-DB-partij in Sofia runt. „Mensen zijn verkiezingsmoe, teleurgesteld en ze zien het nut van stemmen niet meer in.”

En dat is niet gek. Bulgarije staat voor de zevende parlementsverkiezingen in drie jaar. En voor de tiende verkiezingen in veertig maanden tijd, met de presidentsverkiezingen, lokale verkiezingen en Europese verkiezingen erbij geteld. Ongeveer elke vier maanden moeten de Bulgaren dus naar de stembus. En dat doen ze in steeds minder grote aantallen.

Het opkomstpercentage is tijdens de laatste verkiezingen in juni gedaald naar net 30 procent, terwijl dat in 2021 nog bijna 50 procent was. Grote anticorruptie-protesten leiden toen tot het einde van jarenlange hegemonie van de conservatief-populistische Gerb-partij. Die partij staat onder leiding van ex-bodyguard en oud-brandweerman Boyko Borisov. Sinds 2009 was hij twaalf jaar lang de premier van het land. Maar hij kwam in opspraak nadat er foto’s opdoken van zijn slaapkamer met een nachtkastje vol 500-eurobiljetten en een pistool.

Sindsdien is er een verkiezingscarrousel gaande in Bulgarije. Partijen willen niet met elkaar regeren en als ze dat al doen, houden ze het slechts enkele maanden vol. Ondertussen lopen hervormingen in Bulgarije vertragingen op. Zo wilde het land aanvankelijk volgend jaar de euro implementeren, maar dat lijkt er niet van te komen.

De enige partij die lijkt te profiteren van de politieke crisis in Bulgarije is de uitgesproken pro-Kremlin partij Revival (Vazrajzdane). Jarenlang haalde de partij nét de kiesdrempel, maar zondag kan Revival de tweede partij worden van EU- en NAVO-land Bulgarije. En met die pro-Russische partij lijkt geen andere partij te willen regeren. „Lukt regeren niet, dan kijken wij uit naar de achtste verkiezingen volgend jaar”, zegt Revival-partijleider Kostadin Kostadinov tegen NRC.

Sprankje hoop

Op de bovenste verdieping van een modern winkelcentrum in Sofia verzamelen zich ruim duizend mensen voor een bijeenkomst van de prodemocratische en anticorruptie-partij PP-DB. Dat de zaal bijna vol zit, mag toch wel een verrassing heten. Het geeft een sprankje hoop, zegt Aleks Dorohin (26) van de jongerentak van PP-DB: „De politieke situatie in Bulgarije lijkt uitzichtloos, maar deze bijeenkomst geeft energie.”

Op het podium worden geen verkiezingsbeloftes gedaan, geen debatten gevoerd of campagneleuzen gescandeerd. PP-DB probeert op een andere manier stemmen te winnen: ze laten bekende Bulgaren hun steun uitspreken. Zo spreekt een bankier de zaal streng toe: „Hoezo moe om te gaan stemmen? Het is geen gewichtheffen”. Een academicus waarschuwt dat „een dictatuur dichterbij is dan jullie denken”. En een acteur houdt het positief: „Al deze verkiezingen waren repetities, nu komt pas de première”.

Toch weet Dorohin van de jongerentak na afloop nog steeds niet hoe hij mensen om zich heen moet overtuigen om toch te gaan stemmen. „Mensen zijn klaar met de politiek.” Ook de 59-jarige Stefka Dafova uit Lovetsj ziet de opkomst van de komende verkiezingen somber in. „Hoe moet ik mensen aansporen om te gaan stemmen? Ik heb nauwelijks invloed in mijn woonplaats.”

Volgens PP-leider en voormalig premier Kiril Petkov zit de Bulgaarse politiek in een wurggreep. „Het is simpel”, vertelt hij tussen een selfiesessie door. „We hebben te maken met een autocratische leider, Boyko Borisov, en zijn pro-maffiapartner Delyan Peevski. Peevski heeft Borisov onder controle vanwege oude corruptieschandalen. Deze twee mannen willen de macht niet opgeven en wij zijn nog niet sterk genoeg om de macht over te nemen. Pas als Peevski en Borisov uit de politiek stappen is er toekomst voor een politiek stabiel Bulgarije.”

En dat lijkt vooralsnog niet te gebeuren. De partij van Borisov, Gerb, is de laatste verkiezingen steeds de grootste, maar het lukt hem niet om een stabiele coalitie te vormen. Dat komt mede door oligarch-Peevski, die door de VS en het VK is gesanctioneerd vanwege corruptie en omkoping van ambtenaren.

Peevski, zelf ook politicus, houdt de Bulgaarse politiek in de tang, omdat hij de controle heeft over het justitieapparaat, zegt politicoloog Boris Popivanov van de Universiteit van Sofia. „De politieke leiders vrezen Peevski omdat hij waarschijnlijk compromitterend materiaal van hen heeft.” De verschenen foto van Borisov met de 500-eurobiljetten op zijn nachtkastje waren een eerste waarschuwing.

Nikolai Denkov, die dit jaar tijdelijk premier was namens PP-DB, beschreef Peevski recentelijk als „het grootste kwaad” dat het Balkanland met 6,5 miljoen inwoners is overkomen. Hij waarschuwde dat de corruptie in het land hand in hand gaat met Russische inmenging.

„Bulgarije zit in een patstelling”, zegt Popivanov. „Geen partij is sterk genoeg om een regering te vormen, maar bijna alle partijen zijn groot genoeg om een regering met andere partijen tegen te houden. Elke partij denkt dat wéér nieuwe verkiezingen een betere positie kan opleveren.”

Kostadin Kostadinov (midden) tijdens de ‘vredesmars’ van zijn partij Revival, afgelopen maandag in Sofa. Revival scoort hoog in de peilingen voor de Bulgaarse verkiezingen van zondag.

Klaar met de corruptie

Voor het Cultuurpaleis in Sofia staat Georgi Notev met een Bulgaarse vlag om zijn lichaam gewikkeld. De 35-jarige Bulgaar, eigenaar van een transportbedrijf, stemde de afgelopen vijftien jaar niet maar is nu fervent aanhanger van Revival. Hij loopt deze maandagavond voor de verkiezingen mee in de ‘Mars voor de vrede’, georganiseerd door Revival, als reactie op alle oorlogen in de wereld. Waarom hij gaat stemmen? „Ik ben klaar met de corruptie, maffia en buitenlandse invloeden en wil een partij die er is voor de Bulgaren”, zegt Notev.

In de peilingen strijdt Revival samen met het prodemocratische PP-DB om de tweede plaats in de parlementsverkiezing, die waarschijnlijk gewonnen gaat worden door Gerb van Borisov. Revival is de enige partij in Bulgarije die in de verkiezingscarrousel blijft groeien. De partij lijkt te profiteren van de verkiezingsapathie en het lage vertrouwen in Bulgarije: slechts 27 procent van de Bulgaren vertrouwt hun regering, blijkt uit een jaarlijkse peiling van denktank Globsec.

Bovendien lukt het Revival, die nog nooit heeft meegeregeerd, om invloed te winnen in het parlement. Zo stemde een meerderheid van het parlement voor een anti-lhbti wet, die vermeende homopropaganda op scholen verbiedt. Dat was een initiatief van Revival. Ook deed de partij een poging om een ‘buitenlandse agenten’-wet te introduceren. Zo’n wet kan ngo’s, media en andere organisaties die (deels) met buitenlands geld worden gefinancierd sanctioneren. Tot zover strandde de poging. Beide wetten zijn afgekeken van het Kremlin.

Leider Kostadin Kostadinov (45), historicus met een voorheen bekend eigen YouTube-geschiedeniskanaal, zegt te midden van ‘Mars voor de vrede’ dat de „mensen wanhopig zijn” en dat „de eigen politici de Bulgaarse samenleving vernietigen”. Hij wijst op het hoge aantal Bulgaren dat de afgelopen jaren is vertrokken uit het land – de bevolking kelderde met bijna een kwart, van bijna 9 miljoen inwoners in de jaren negentig naar nog geen 6,5 miljoen nu – voornamelijk vanwege economische redenen. „Het is een genocide op de Bulgaren”, zegt Kostadinov en dat wijt hij aan zijn collega’s in het parlement.

‘Geregelde stemmen’

Opmerkelijk genoeg heeft zijn partij in de laatste verkiezingen van juni ruim zestigduizend stemmen verloren, terwijl hij procentueel gelijk bleef staan. Doordat steeds minder mensen gaan stemmen, telt elke stem zwaarder in Bulgarije. Dus kan Revival met veel minder stemmen, toch even groot blijven of zelfs groeien zoals de verwachting is voor de komende verkiezingen zondag.

Bovendien heeft Bulgarije te maken met een ‘geregelde stemmen’, zegt verkiezingswaarnemer Stoil Tsitselkov: „Veel Bulgaren zijn van hun baan of van projecten in hun woonplaats afhankelijk van de regering of een politieke partij.” Uit zijn verkiezingsdata blijkt bijvoorbeeld dat één dorp massaal op de ene partij stemde en een paar maanden later even massaal op een ideologisch tegenovergestelde partij. Tsistelkov: „In Bulgarije zijn zeker 200.000 stemmen ‘geregelde stemmen’”. Genoeg voor zo’n 20 van de in totaal 240 parlementszetels. „Alle partijen doen het in meer of mindere mate”, zegt Tsistelkov. En dat zorgt ervoor dat de politieke verschuivingen in het parlement na elke verkiezing beperkt zijn.

De 66-jarige Lubljana Kristova stemde de afgelopen zes verkiezingen áltijd – op de socialisten, maar gaat nu waarschijnlijk voor Revival, zegt ze tijdens de mars. „Na al deze verkiezingen is een sterke leider nodig met een harde hand voor een soeverein land.”

Maar wie je het ook vraagt, iedereen gaat er vanuit dat de Bulgaren zich volgend jaar kunnen opmaken voor de achtste parlementsverkiezingen.

Delen

Mail de redactie

Dat klimaatverandering een ernstige kwestie is, gaat ook aan Amargosa Valley niet voorbij. Deze zomer werd de afgelegen nederzetting van 1.500 inwoners in de bergwoestijn van Nevada geroosterd door een hittegolf die drie maanden aanhield. Vorig jaar dumpte een orkaan zeldzaam veel regen in deze gortdroge uithoek van de westelijke Amerikaanse staat. En toen deze nazomer in het aanpalende Californië weer grote bosbranden uitbraken, moesten ramen dagenlang dichtblijven en grepen astmapatiënten onophoudelijk naar hun inhalers.

„We liggen in een vallei en alles komt hier samen”, klaagt Carolyn Allen in haar kantoortje in het gemeenschapscentrum van het dorp. „Het was hier in de zomer dagen achter elkaar 48 graden [Celsius] en ook oktober blijft ongewoon heet. Er zijn de harde winden. Er zijn de bosbranden, waarvan de rook blijft hangen. We konden hier niet eens ademhalen.”

Dat de opwarming van de planeet gevaarlijk begint te worden, beseffen dus ook de inwoners van Amargosa Valley wel, zegt Allen. Het is een beeld dat in landelijk opinieonderzoek steeds terugkomt: in groeiende meerderheden zeggen Amerikanen zich zorgen te maken over het klimaat en maatregelen te verlangen – ook Republikeinse kiezers.

Atoombommen

Toch gaat het in de campagne voor de presidents- en Congresverkiezingen van begin november amper over klimaatbeleid. Tekenend was de wijze waarop het thema aan de orde kwam in het tv-debat tussen de Democratische kandidaat Kamala Harris en haar Republikeinse rivaal Donald Trump. Toen zij hem verweet klimaatverandering „een hoax te noemen, terwijl deze heel echt is”, negeerde hij dit en begon hij over autofabrieken die massaal naar Mexico zouden verhuizen.

Het illustreerde hoe Trump en zijn Republikeinen niet langer zozeer klimaatverandering ontkennen, als wel de energietransitie aanvallen die de zittende Democratische regering-Biden de afgelopen jaren inzette. Die overschakeling van fossiele brandstoffen naar duurzamere energiebronnen zet Trump weg als Green New Scam (een variatie op de door Biden gemunte term Green New Deal). Trump belooft deze terug te draaien als hij in november het Witte Huis herovert.

Die retoriek is bovenal gericht op het overwegend conservatief stemmende Amerikaanse platteland – zoals dat van het dunbevolkte, maar electoraal belangrijke Nevada. Veel Amerikanen zien die staat vooral als wasteland, een onontgonnen woestenij waar amper iemand zou wonen. Ruim driekwart van het land is er in handen van de federale overheid en die gebruikte de ‘lege’ staat vorige eeuw daarom al voor proeven met atoombommen. Het Amerikaanse leger heeft er zijn grootste munitieopslagplaats, evenals streng afgegrendelde militaire bases. Een ervan is Area 51, de mysterieuze basis bekend van de complottheorieën dat er buitenaardse wezens en ufo’s verborgen worden.

De afgelopen jaren werd Nevada ook een van de staten waar Washington het meest investeerde in de energietransitie. Er liggen al uitgestrekte zonne- en windparken en er lopen tientallen aanvragen voor de winning van mineralen die onmisbaar zijn in accu’s van elektrische auto’s. Die projecten stuiten regelmatig op grote lokale weerstand.

Nevada is een van de staten waarin Washington het meest investeerde in de energietransitie

Zo meldt het gemeenschapshuis van Amargosa Valley op zijn digitale mededelingenbord in kapitalen: „Nee tegen lithium”. De nederzetting loopt al maanden te hoop tegen de plannen van een mijnbouwbedrijf om even verderop lithium te gaan delven. Dit ‘witte goud’ is de belangrijkste grondstof voor de accu’s van stekkerauto’s. De bodem van Nevada bevat enorme voorraden, maar de winning kost veel water en inwoners vrezen dat hun leefomgeving er onomkeerbaar door verandert. Allen: „Voor ons is het een kwestie van overleven.”

Zeldzame pupvisjes

„Wetenschappers weten nog steeds niet precies hoe onze ondergrondse waterreservoirs erbij liggen en met elkaar in contact staan”, zegt Dave Pall. De gepensioneerde hydroloog is aangeschoven in Allens kantoor en noemt het onverantwoord hier zomaar grote hoeveelheden water op te pompen. Een dalend grondwaterpeil kan onder andere de unieke draslanden van het nabijgelegen Ash Meadows-natuurpark laten droogvallen en de inheemse zeldzame ‘pupvisjes’ (Cyprinodon nevadensis mionectes) doen uitsterven, waarschuwen de inwoners, gesteund door milieu-activisten.

Een andere lokale zorg is dat de mijnbouw en andere economische activiteiten de bovenste bodemkorst van de bergwoestijn beschadigt. „Deze is al miljoenen jaren onaangeroerd gebleven en we weten niet wat er allemaal aan bijvoorbeeld bacteriën vrijkomt, als we hem overhoop halen”, zegt Allen. Volgens haar maken inwoners al vaker melding van buikgriep sinds in een desolaat stuk woestijn een groot zonnepark is gekomen. „En we zien nu vogels zich te pletter vliegen op die panelen, omdat ze denken dat het een waterplas is.”

Het natuurpark Ash Meadows bij Amargosa Valley in Nevada. Een mijnbedrijf wil in het naastgelegen gebied lithium delven, wat de waterhuishouding in het park in gevaar kan brengen.

De grootste vrees van de bewoners is echter dat hun dorp binnen enkele jaren ontvolkt raakt. De belangrijkste werkgever is nu een melkveehouderij met duizenden koeien, waarvoor de alfalfa verbouwd wordt door een legertje – vooral Latijns-Amerikaanse – landarbeiders. Een producent van zonne-energie wil de grond van de boer echter opkopen, wordt beweerd. „Dan zou al dat personeel vertrekken, inclusief hun kinderen, en kan de school wel sluiten.” En zodra een dorp zijn school kwijtraakt, weten plattelanders, verliest het zijn toekomst.

De opgewekte elektriciteit gaat bovendien vooral naar de grote steden of stroomslurpende datacentra van de techindustrie uit buurstaat Californië. Daar rijden ze al toenemend elektrisch, terwijl hier nog nagenoeg iedereen zweert bij een pick-uptruck op benzine. „Ik snap dat we een ideale omgeving bieden: het is hier relatief vlak en de zon schijnt bijna altijd”, zegt Allen over de zonneparken die er gepland staan. „Maar voor ons voelt het alsof wij plattelanders eruitgewerkt worden.”

Eén operationele lithiummijn

Nu de Amerikaanse auto-industrie de verbrandingsmotor uitfaseert, moet meer elektriciteit worden opgewekt en meer lithium worden gedolven. Tegelijkertijd produceren de VS zelf amper lithium. Vooralsnog is er in het hele land maar één lithiummijn operationeel: die van Silverpeak in Nevada – en die bestaat al decennia.

De vraag is hoe snel er mijnen bij komen: Amargosa Valley is lang niet de enige plek waar milieu-activisten, bewoners of inheemse volkeren zich verzetten tegen de opening van mijnen.

De wens om onafhankelijker te worden van China – de grote geopolitieke concurrent, die veruit de meeste lithium delft – leeft breed in Washington. De regering-Biden strooit daarom met miljarden om de zogeheten lithium loop te dichten. Over enkele jaren gaat de eerste generatie elektrische voertuigen met pensioen, waarna de kostbare materialen uit hun accu’s gerecycled kunnen worden. Nu al belanden tonnen aan apparatuur op de schroothoop, waaruit allerlei mineralen en metalen gewonnen kunnen worden, wat bekendstaat als urban mining.

Lithiumschaarste

Vooral Reno, in het noorden van Nevada, moet die lithiumambitie gaan waarmaken. Na een autorit van zeven uur door een spectaculair landschap van afwisselend pikzwarte vulkaanvalleien, desolate bergen en helblauwe bergmeren, en langs plaatsen als Silverpeak, Goldfield en Mina die Nevada’s lange geschiedenis van mijnbouw verraden, dient deze nieuwe boom-regio zich aan. Reno – dat zichzelf van oudsher de biggest little city in the world noemt – heeft door de energietransitie een groeispurt ingezet. Het wegennet is er de afgelopen jaren uitgebreid met onder meer Terabyte Drive, Innovation Road en Superloop Circle.

Van alle klimaatdollars die de regering-Biden investeert, zijn – per hoofd van de bevolking – de meeste in de aanpalende Storey County neergeslagen, berekende denktank Brookings Metro. In deze gemeente ligt het snelgroeiende bedrijvenpark Tahoe-Reno Industrial Center, waar onder meer techgiganten Google, Switch en Apple enorme datacentra laten draaien. Tesla opende er onlangs een ‘Gigafactory’ waar zijn nieuwe semi-trucks grotendeels in elkaar gesleuteld zullen worden.

Op een paar minuten rijden van die enorme fabriek zit Redwood Materials. Dit recyclingsbedrijf is opgericht door J.B. Straubel, die vijftien jaar lang Tesla’s hoogste technologie-directeur (cto) was. Bij deze fabrikant zag hij aankomen dat de grootschalige productie van e-autobatterijen kon vastlopen op een mondiale lithiumschaarste. In 2017 richtte Straubel daarom Redwood op, al blijft hij verbonden met Tesla: na enkele jaren afwezigheid zit hij als medeoprichter in de raad van bestuur van Elon Musks autobedrijf.

In de open lucht, langs de toegangsweg naar het hoofdgebouw van Redwood, staan honderden pallets e-schroot om verwerkt te worden. Het droge woestijnklimaat is hier redelijk ideaal voor, legt Redwood-voorlichter Adam Kirby uit tijdens een rondleiding. „Hier ligt van alles opgeslagen. Vaak afgekeurde partijen, van elektrische tandenborstels tot tondeuses, en van powerbanks tot e-stepjes. Die laatste gaan heel snel kapot en leveren veel op.”

In 2020 werd Redwood operationeel en kon het beginnen met de winning van ‘zwarte massa’, de waardevolle mix van lithium, nikkel, ijzer, titanium en andere metalen. Kirby toont enorme shredders, die de afgedankte apparatuur verpulveren, en de nog grotere verhittingsovens waar de black mass daarna wordt gescheiden van de bekisting en bedrading van de batterij. Even verderop is de eerste van vijf fabrieken in aanbouw, waar Redwood de zwarte massa gaat omzetten in nieuwe accu’s, bestemd voor onder meer Tesla en Panasonic.

Patriottisme

Ook Redwood krijgt miljarden subsidie uit Bidens klimaatwet, de Inflation Reduction Act (IRA) van 2022. Aan die steun wil Trump een einde maken, mocht hij winnen. Toch benadrukt Alexis Georgeson, bij Redwood als vicepresident verantwoordelijk voor overheidsrelaties, dat het bedrijf al bestond voor de regering-Biden aantrad. „Ik laat altijd graag weten dat wij onder de regering-Trump opgericht werden”, zegt ze in videogesprek vanuit San Francisco.

Terwijl Harris en de Democraten de energietransitie bij kiezers aan de man brengen als ‘patriottische’ noodzaak om de American way of life te beschermen, blijft Trump de Green New Deal afkraken. Daarbij krijgt hij deze campagne volop financiële en publicitaire steun van Tesla-topman Elon Musk, aan wie hij al een economische adviesrol heeft beloofd in zijn volgende regering. Menig Tesla-rijder besluit Elon Musk dit verkiezingsjaar maar te negeren

Op de rol die Musk speelt in de campagne gaat Georgeson liever niet in. Maar ze wijst er op dat voor het terugdraaien van IRA-maatregelen, zoals de belastingkorting van 7.500 dollar op de aanschaf van elektrische voertuigen (EV’s), Trump behalve het Witte Huis ook het Congres (ruim) moet winnen. „Hij moet dan zowel het Huis als de Senaat veroveren, wat wij niet als heel waarschijnlijk scenario zien. We verwachten eerdere enkele kleine wetswijzigingen.”

In weerwil van Trumps retoriek ziet Georgeson dat de wens om minder afhankelijk te worden van buitenlandse grondstofleveranciers bij beide partijen in Washington heeft postgevat. „Je hoeft niet van EV’s te houden om in te zien dat onze aanvoerketens duurzamer en weerbaarder moeten worden.”

Delen

Mail de redactie

Het was de orkaanwind die daken afrukte, bomen velde en stroompalen neerhaalde. Maar het was vooral het water, stortend uit de hemel en opwellend uit de rivieren, dat slachtoffers maakte.

Bijna drie weken nadat orkaan Helene een ravage aanrichtte in westelijk North Carolina, loopt Kevin Craig (45) door de modder die de huizen van zijn familie verzwolg. Met zijn vader en moeder, oma, oom, tante en zes andere familieleden erin. Tussen de fundamenten van de huizen, autowrakken en puin, wijst hij naar een schijnbaar onschuldig stroompje, op een half uur rijden van de stad Asheville, dat van de berg kabbelt.

„De beek is weer terug op het niveau van voor de storm”, zegt hij. „Verder is alles weggeslagen.” Het enige wat nog rechtop staat op het land waar zijn opa tachtig jaar geleden neerstreek, zijn de oude eik en de helft van Craigs huis. De andere helft is vermorzeld door het huis van de buren dat met de modderstroom naar beneden kwam. „Dat huis stond aan de andere kant van de weg”, legt Craig uit. De brandweerman, met stoppelbaardje en ogen zo lichtblauw als zijn fleecetrui, is meer van de praktische feiten dan de zichtbare emoties. Maar in de gemeenschap Craigtown, vernoemd naar zijn familie, zijn er van de ongeveer 75 inwoners nu dertien minder, onder wie elf Craigs.

De orkaan maakte in zes staten in het zuidoosten van de VS zeker 246 dodelijke slachtoffers en duizenden gewonden en ontheemden. De fataalste storm op het vasteland sinds Katrina (2005). In North Carolina worden nog 81 mensen vermist.

Hulpverleningsorganisatie

Naast leed en een enorme hulpverleningsoperatie brengt dat ook een praktisch en politiek probleem met zich mee. Hoe gaat North Carolina, dit jaar volgens alle peilingen een kantelstaat die de race om het presidentschap kan bepalen, verkiezingen houden terwijl in het rampgebied velen nog zonder stroom zitten en bijna niemand schoon drinkwater en internet heeft? Zal dit vooral invloed hebben op de Democraten die de stad Asheville zijn ontvlucht toen de French Broad rivier buiten haar oevers trad en de bierbrouwerijen en kunstgaleries onderliepen? Of op de Republikeinen die in de bergen van de Appalachen hun hebben en houden kwijtraakten en deels nog van de buitenwereld zijn afgesloten?

„De verwoesting is ongekend en de mate van onzekerheid zo vlak voor de verkiezingsdag is ontmoedigend”, zei de voorzitter van de verkiezingscommissie van North Carolina begin oktober. Ze had te maken met meerdere onbruikbare verkiezingslokaties en honderd stembusmedewerkers met wie geen contact mogelijk was. Dat moet niet pas worden opgelost voor de verkiezingsdag op 5 november, maar grotendeels al voor donderdag 17 oktober, toen het vroege stemmen begon.

Net als de meeste staten organiseert North Carolina vervroegd stemmen, poststemmen en machtigingen om kiezers meer mogelijkheden te geven hun stem uit te brengen dan op die ene dag in november.

In het totaal van de getroffen counties stemden in 2020 meer mensen op Donald Trump dan op Joe Biden, wat Republikeinen doet vrezen voor hun gewicht binnen de staat. Maar er zijn experts die zeggen dat de Democratische plukjes in dit rode gebied mogelijk zwaarder getroffen zijn, wat juist daar voor een lagere opkomst kan zorgen.

In Buncombe County, waarin Asheville en Craigtown liggen, zijn donderdag tien stemlokaties geopend, in plaats van de geplande veertien. De openingstijden zijn ingekort. In de bibliotheek van Fairview, precies tussen die plaatsen in, is David Janson (68) verantwoordelijk voor het stembureau. „Ik heb nog nooit zo’n opkomst gezien op de eerste dag”, zegt hij verhit, als zijn ochtendshift erop zit. „Meestal is die heel rustig.”

Vanaf negen uur ‘s ochtends heeft er permanent een rij gestaan van tussen de veertig en vijftig mensen, die evenveel minuten moesten wachten. Jordan kan twee verklaringen bedenken. „Of mensen zijn ontzettend gemotiveerd voor – of tegen – één van de twee kandidaten en de opkomst van deze verkiezingen wordt spectaculair.” Of: het feit dat mensen thuis zitten, scholen dicht zijn en internet het niet doet, maakt dat ze dan maar vast gaan stemmen. „De ontwrichting maakt dat ze plotseling weinig om handen hebben.”

In deze rij staan ‘s ochtends vroeg vooral de supergemotiveerden. Helemaal vooraan, in een roze trainingspak, Maddy Haley (21) die voor het eerst gaat stemmen, op Kamala Harris. „De orkaan viel midden in een verkiezingsjaar in een politiek verdeeld gebied. Het is goed om te zien hoe deze gemeenschap, met hulp van de overheid en vrijwilligers, zich er samen doorheen slaat”, zegt zij. „Dat soort saamhorigheid hoop ik met Harris landelijk te zien. We moeten stoppen met de hatelijkheid en complottheorieën.” Andere Harriskiezers noemen Helene een bevestiging dat klimaatverandering het hele land raakt, zelfs hen hier in de bergen, en hun stem daarom belangrijk is.

Ook Trumpstemmer Pat Orsban (68) prijst de lokale saamhorigheid en particuliere hulp uit het hele land, maar noemt het federale bureau voor rampenbestrijding FEMA, „vrij nutteloos”. Die organisatie staat na elke ramp ter discussie, vooral bij de partij die niet in het Witte Huis zit. Dit keer staat zij centraal in allerlei desinformatie.

‘Een gebeurtenis als een orkaan laat mensen niet overlopen naar de andere partij’

Maar hij geeft ook toe: „Een gebeurtenis als deze laat mensen niet overlopen naar de andere partij. Iedereen ziet er de bevestiging in van zijn eigen gelijk. Ik doe daar zelf ook aan mee. De enige invloed die dit kan hebben is dat mensen die nu in de overlevingsstand staan niet komen opdagen. Maar niemand weet welke partij dat zou raken.”

Orsban is door de Republikeinse Partij aangemoedigd om meteen te gaan stemmen. In 2020 noemde Trump vroeg of per post stemmen frauduleus en verwerpelijk, maar dit keer heeft zijn partij het omarmd. „Ze willen dat we zo snel mogelijk stemmen, zodat ze kunnen zien waar de opkomst al goed is en waar ze er juist nog extra geld tegenaan moeten smijten”, zegt Orsban. In de VS zijn veel data over stemgedrag openbaar.

Opkomst

De vroege stemmers hier in Fairview geven wel een indicatie van hoe de verkiezingen leven in North Carolina, maar niet van de mogelijke opkomst. Wie door het rampgebied rijdt, ziet hoe ongelijkwaardig de orkaan heeft toegeslagen. Soms liggen links van de weg alleen wat omgevallen bomen en hangt hier en daar een dakgoot los, terwijl rechts geen huis meer overeind staat. Vooral in op het oog armere buurten zijn alle huisjes en stacaravans vernield, de bewoners zijn met onbekende bestemming vertrokken.

FEMA betaalt de hotelovernachtigen van bijna tweeduizend ontheemden, anderen verblijven bij vrienden of familie. Wie dat in North Carolina doet, kan bij elk kieslokaal een stem uitbrengen, maar wie de staat verlaten heeft moet voor verkiezingsdag regelen dat hij of zij per post kan stemmen. Dat is voor minder betrokken kiesgerechtigden denkelijk geen prioriteit in deze tijd van nood.

Hoewel het gebrek aan internetverbinding en stabiel telefoonverkeer tot allerlei geruchten en verkeerde informatie over de ramp en de hulpverlening leidt, zijn er onder direct getroffenen geen complottheorieën te horen over de storm en de hulpverlening. Maar Morgan Pelly (70), die nabij het stemlokaal campagne voert voor de Republikeinen, trekt zo een blik open. De orkaan zou vanaf de kust van Afrika door Europese landen zijn opgewekt, omdat de NAVO doodsbang is voor de terugkeer van Trump. Het rampgebied moest worden leeggeveegd omdat er lithium in de grond zou zitten. En de overheid liegt over het aantal doden, dat hij op duizenden schat, met YouTube-kanalen als bron.

Al deze verhalen zijn uitvoerig ontkracht, net als Trumps claims dat Republikeinen benadeeld worden bij de hulp in North Carolina en dat het FEMA-geld zou zijn uitgegeven aan illegale immigranten. Maar die beweringen maken het leven van FEMA-medewerkers ter plekke extra gecompliceerd. Afgelopen weekend werd een man gearresteerd die had gedreigd een „hulppost over te nemen”.

Kevin Craig slaapt met zijn gezin voorlopig in zijn brandweerkazerne. „Het duurde tien dagen voordat het lichaam van mijn vader gevonden werd.” Hij prijst elke instantie die daarbij hielp, behalve FEMA, dat volgens hem slecht georganiseerd is en verkeerde prioriteiten stelt. Hij heeft er geen boodschap aan dat het de Republikeinen zijn die het FEMA-budget beperkt houden. „Het gaat niet om de hoeveelheid geld, maar om de hele ingewikkelde bureaucratie”, zegt Craig. „Komende dagen begraven wij onze doden”, vervolgt hij. „Maar daarna ga ik zeker stemmen. Voor verandering.”

Op Donald Trump.

Delen

Mail de redactie

Dat Hamas-leider Yahya Sinwar door het Israëlische leger is gedood in Gaza, betekent nog niet dat Hamas als organisatie een grote klap heeft gekregen. Talloze Hamas-leiders werden in de afgelopen decennia door Israël gedood, maar telkens kwamen er nieuwe, benadrukt onderzoeker Joas Wagemakers. Zolang het Israëlisch-Palestijns conflict niet is opgelost, zal er altijd een vorm van Hamas zijn, betoogt hij. Het gaat nu vooral over de strijders van Hamas, maar het is daarnaast ook een politieke en bestuurlijke organisatie, die diepgeworteld is in de Palestijnse samenleving.

Wagemakers is universitair hoofddocent islam en Arabisch aan de Universiteit Utrecht, gespecialiseerd in het politieke denken van islamisten, waaronder de Moslimbroederschap en Hamas. Deze maand verscheen zijn boek Hamas. Palestijns nationalisme en militant pragmatisme. De keuze van het in 1987 opgerichte Hamas voor terreur, zoals op 7 oktober vorig jaar, komt volgens hem niet voort uit blinde haat, maar uit „militant pragmatisme”.

Wat is de erfenis van Sinwar in Gaza?

„Waar hij vooral om herinnerd zal worden, onder Palestijnen, maar ook in Israël en de rest van de wereld, is dat hij sinds zijn vrijlating uit de gevangenis in 2011 de confrontatie heeft gezocht met Israël. Hij heeft de groeiende isolatie en marginalisering van de Palestijnse kwestie vertaald naar het idee van een daad stellen om Hamas weer op de kaart te zetten. Meer dan anderen is hij verantwoordelijk geweest voor de opzet van 7 oktober. Zijn bestuurlijke nalatenschap in de Gazastrook, waar hij sinds 2017 de leiding had, zal niet erg positief zijn omdat de situatie daar in die periode eigenlijk alleen maar verslechterd is. De blokkade die Israël oplegde werd steeds meer gevoeld, en de situatie werd onhoudbaar.”

Zullen de laatste beelden van een vechtende Sinwar, die Israël naar buiten bracht, zijn populariteit vergroten?

„Dat zou goed kunnen. Hamas-leiders ontlenen een deel van hun populariteit aan het feit dat ook zij de klappen vangen. Eerdere leiders die zijn geliquideerd, zoals Ahmed Yassin, werden op posters als martelaren afgeschilderd. Betekenis geven aan de constante verliezen die men lijdt, zit sowieso heel sterk in het Palestijnse nationale bewustzijn.”

Dat Sinwar boven de grond en vechtend werd aangetroffen, strookte niet met het dominante beeld dat hij zich verschool in tunnels.

„Het is niet verrassend dat hij in een gebouw is gevonden. Natuurlijk zal Sinwar soms in tunnels hebben gezeten; zo beweegt Hamas zich in Gaza. Maar Hamas is een organisatie die alleszins voortkomt uit de Palestijnse bevolking, uit de vluchtelingenkampen en de afstammelingen van vluchtelingen. Ze wonen in gewone huizen, en hebben geen militaire basis of iets dergelijks, zoals Israël lijkt te suggereren. Het is geen organisatie die een enorm conflict ontketent en zich dan vervolgens schuilhoudt en de bevolking de klappen laat opvangen.”

„Het wordt weleens gezegd dat Hamas-leiders als Ismail Haniyeh of Khaled Mashal in luxueuze hotels in Qatar of elders zaten. Maar Mashal overleefde in 1997 een vergiftiging door Israël. Haniyeh verloor meerdere kinderen, kleinkinderen en een zus, en is geliquideerd. Het zijn mensen die offers hebben gebracht.”

Wat betekent de dood van Sinwar voor Hamas als organisatie?

„Niet zo veel. Er leven nog een boel prominente Hamas-leiders die het stokje van Sinwar kunnen overnemen. Het is een ander verhaal dan bij Hezbollah, waar Israël in een week of twee de hele bovenlaag van de organisatie wegvaagt en de organisatie niet meer onderling kan communiceren.”

Is er een potentiële opvolger?

„Sinwar had twee functies. Hij was leider van Hamas in Gaza en sinds afgelopen zomer politiek leider van de hele organisatie. Khaled Mashal was jarenlang het internationale gezicht van Hamas, en zou dat opnieuw kunnen worden. Musa Abu Marzuq heeft duidelijke wortels in de Gazastrook. Maar er is ook een jongere generatie die nu wat prominenter wordt.”

Wat rest er van Hamas als organisatie?

„De militaire tak van Hamas heeft een grote klap gehad in het afgelopen jaar en er zijn diverse leiders geliquideerd. Tegelijkertijd denk ik dat Hamas nog een hoop strijders over heeft, en ook veel nieuwe mensen heeft weten te rekruteren, al hebben we weinig zicht op wat er nu in de organisatie gebeurt. Hamas kan niet vernietigd worden: het is verbonden met het Palestijnse volk en de Palestijnse kwestie. Zolang het conflict niet opgelost is, zal er altijd een soort Hamas zijn.”

Binnen het Hamas-leiderschap onderscheidt u ‘duiven’ en ‘haviken’. U noemde Sinwar een havik. 

„Dat is niet zozeer een ideologisch, als wel een praktisch onderscheid. Ideologisch gezien geloven alle leden van Hamas in de legitimiteit van de strijd tegen Israël. Duiven zijn geneigd om de diplomatie een kans te geven, en haviken om naar de wapens te grijpen. Bij de recente wapenstilstands-onderhandelingen zag je dat Haniyeh de onderhandelingen een kans wilde geven, terwijl Sinwar geneigd was te zeggen, ‘het lukt toch niet, we gaan door met de strijd’.”

Waarom omschrijft u Hamas als een nationalistische organisatie van ‘militant pragmatisme’?

„Hamas ziet zich enerzijds als de vaandeldrager van het Palestijnse nationalisme, en anderzijds staan ze in de traditie van de Moslimbroederschap, een pragmatische islamitische organisatie. Tot de jaren tachtig bekeek de Moslimbroederschap in Gaza het conflict door een religieuze bril, als een joods-islamitisch conflict, teruggaand op de tijd van de profeet Mohammed. Tegelijkertijd zeiden ze: we gaan geen strijd voeren tegen Israël. Die religieuze bril zie je terug in het oorspronkelijke handvest van Hamas [uit 1988, red.]. Maar Hamas heeft een veel nationalistischer kijk op het conflict en voegt daar een militante component aan toe, plus terrorisme als drukmiddel. Tegelijkertijd hebben ze het pragmatisme van de Moslimbroederschap overgenomen.”

Wat je ook vindt van de aanslag op 7 oktober, Hamas zette de Palestijnse kwestie op de kaart

„Mijn stelling is dat de terroristische aanslagen die ze op 7 oktober, maar ook in de jaren daarvoor, hebben ingezet tegen Israël, geen uitingen zijn van een soort blinde jodenhaat, maar onderdeel zijn van dit pragmatisme. Ze hebben een scala aan opties, variërend van onderhandelen met Israël tot het plegen van aanslagen, die ze pragmatisch inzetten. Dat maakt het geweld natuurlijk niet minder erg, maar het geeft wel aan dat Hamas een organisatie is waar je mee kunt praten en onderhandelen, en die niet noodzakelijkerwijs gevangen zit in een ideologie.”

Welke rol speelt het fundamentalisme in Hamas?

„Fundamentalisme beschrijf ik als een variant van religie, die naar de wereld kijkt in termen van dreiging en zich daartegen wapent, niet per se in letterlijke zin. Hamas ziet bijvoorbeeld de staat Israël, Amerikaanse of westerse invloed, en het niet-toepassen van de sharia, als een bedreiging. Maar er is ook een tendens van centrisme: een middenweg tussen blind varen op religieuze teksten enerzijds, en die terzijde schuiven anderzijds. Hamas richt zich steeds meer op de vraag: hoe kunnen wij goede moslims zijn in een uitdagende, veranderende omgeving. Je kunt je daarom afvragen of het op basis van mijn definitie nog steeds een fundamentalistische organisatie is.”

In 2017 accepteerde Hamas impliciet een tweestatenoplossing. Is daarover verdeeldheid in de organisatie?

„Hamas spreekt met één mond, al is er ongetwijfeld verdeeldheid. Het woord tweestatenoplossing gebruiken ze niet, terwijl het daar wel op neerkomt in hun vernieuwde handvest uit 2017. Ze zeggen daarin: we hebben recht op een staat in heel Palestina, maar omdat er nationale consensus is over een staat binnen de ‘grenzen van 1967’ [Gaza en de Westoever, inclusief Oost-Jeruzalem, red.], zijn we bereid dat te accepteren. Dat is geen erkenning van Israël, dat is voor hen absoluut een brug te ver. Ik maak onderscheid tussen de erkenning van Israël en de facto acceptatie van Israël. Dat laatste willen ze wel, maar het eerste zeker niet.”

Zal de dood van Sinwar iets veranderen aan de opstelling van Hamas in eventuele nieuwe indirecte onderhandelingen met Israël?

„Mogelijk schuift Hamas iets op naar een diplomatiek proces. Het is hen gelukt om de Palestijnse kwestie op de kaart te zetten, wat je ook vond van de aanslag op 7 oktober en de oorlog die erop volgde. Er is ook veel gebeurd: Spanje, Ierland, en Noorwegen hebben Palestina erkend, er is een genocide-aanklacht tegen Israël, en de Israëlische bezetting is als illegaal bestempeld door het Internationaal Gerechtshof. Hamas heeft nu alleen de gijzelaars nog als troefkaart. Ze gaan die niet teruggeven aan Israël, om enkele weken later opnieuw het conflict te laten losbranden. Hamas wil natuurlijk veiligstellen dat er een toekomst voor hen is, maar vooral ook dat de oorlog eindigt. Want daarmee hebben ze niks meer te winnen.”

Delen

Mail de redactie

Anderhalf miljoen melkkoeien importeren, vispoeder aangelengd met water voor melk laten doorgaan en accepteren dat de staatsschuld oploopt tot vijftig procent van het bnp. Het is slechts een greep uit de opvallende voornemens van de aankomende Indonesische president Prabowo Subianto. Deze zondag treedt hij officieel aan.

Zijn aanstaande presidentschap is niet zonder controverse. Zo wordt de oud-generaal en voormalig schoonzoon van autocraat Soeharto verdacht van mensenrechtenschendingen, onder meer in de jaren tachtig toen hij als officier in een bloedige bezettingsoorlog tegen Oost-Timor een beruchte Indonesische militaire speciale eenheid aanstuurde. In VN-rapporten zijn grove mensenrechtenschendingen vastgesteld, maar rechtsvervolging bleef uit.

Ook is zijn rol in de ontvoering – en enkele verdwijningen – van een twintigtal activisten tijdens de val van Soeharto in 1998 nooit opgehelderd. Hij is destijds wel ontslagen uit het leger, maar tot een openbaar onderzoek of proces kwam het nooit.

Mede door een uitgekiende sociale mediacampagne, waarin hij werd neergezet als een beetje klungelige maar ervaren opa, heeft Prabowo Subianto (die naar Indonesisch gebruik met zijn eerste naam wordt aangeduid) het vertrouwen gewonnen van een groot deel van de Indonesische kiezers.

Eén prominente verkiezingsbelofte speelde daarbij een belangrijke rol: Prabowo wil ondervoeding tegengaan door de komende vijf jaar 83 miljoen schoolkinderen en zwangere vrouwen dagelijks te voorzien van een gratis lunchmaaltijd. Een loffelijk streven, want volgens UNICEF heeft een op de twaalf Indonesische kinderen een groeiachterstand vanwege slechte of te weinig voeding .

Maar de grootse belofte roept veel vragen op. Hoe gaat de overheid dat betalen? Wie gaat de maaltijden produceren? En hoe gaat de overheid het transport van alle producten regelen? Critici wijzen bijvoorbeeld op het ingewikkelde transportnetwerk van de archipel. Indonesië bestaat uit duizenden eilanden en veel gebieden zijn moeilijk begaanbaar. Als een groot deel van de maaltijden centraal wordt geproduceerd, zijn er grote logistieke uitdagingen om het eten overal te bezorgen.

Nu her en der pilotprojecten zijn gestart, neemt de scepsis over het plan toe. Op een school in Surakarta werden de maaltijden uitgedeeld in plastic bakjes. De aankomende vicepresident Gibran Rakabuming, zoon van huidige president Joko Widodo, deelde de schoolmaaltijden uit. Hij kon de zorgen van milieuactivisten niet wegnemen. „Het bakje hoeft niet in het afval te eindigen, maar kan opnieuw gebruikt worden,” zei hij tegen aanwezige journalisten. „Als kinderen niet alles opkrijgen, kunnen ze het overige voedsel mee naar huis nemen.”

Laat de kinderen hun eigen bakje van huis meebrengen, reageerde Tiza Mafira, directeur van het onafhankelijke adviesorgaan Climate Policy Indonesia in The Jakarta Post. „Maak de maaltijden in de schoolkantine en laat de kinderen hun spullen daar zelf afwassen,” opperde ze.

Wie mag lunch maken?

Over het productieproces bestaan ook zorgen. Krijgen lokale ondernemers een kans om hun producten te leveren? Of worden de meeste maaltijden door de grote staatsondernemingen geproduceerd? Via de huidige president Widodo heeft Prabowo’s team in augustus een Nationaal Voedingsbureau opgericht, dat het megaproject zal coördineren. Enkele grote spelers in de Indonesische voedselindustrie, zoals staatsbedrijf ID Food, zijn al als producent aangewezen.

Directeur Sis Apik Wijayanto meldde afgelopen maand aan het parlement dat hij een deel van de melkproductie voor zijn rekening zal nemen. Op dit moment wordt tachtig procent van alle koemelk geïmporteerd om in de huidige vraag te voorzien. Wijayanto wil de komende vijf jaar 1,5 miljoen koeien importeren om lokale productie uit te breiden.

Experts vrezen een ecologisch drama. Indonesië heeft helemaal geen klimaat voor melkkoeien. Waar moeten die 1,5 miljoen koeien grazen? Is ID Food van plan om megastallen op te zetten? Dat leidt alleen maar tot verergering van de klimaatcrisis, stelt Sonny Mumbunan, coördinator van het Klimaat- en Duurzaamheidscentrum van de Universiteit van Indonesië. „Grootschalige intensieve veeteelt zal leiden tot meer uitstoot van broeikassen, zoals koolstofdioxide, stikstof en methaan,” meldde hij aan The Jakarta Post.

Greenpeace Indonesië vreest meer ontbossing als gevolg van het lunchprogramma. De organisatie heeft de plannen ingezien en waarschuwde in The Jakarta Post dat de overheid al 1,5 miljoen hectare land, waaronder bossen en bestaande plantages, voor ontginning aan grote productiebedrijven heeft toegewezen.

De vraag is hoe de maaltijden bij de kinderen terecht zullen komen als die centraal geproduceerd worden. Indonesië bestaat uit duizenden eilanden

Ook het bedrijf Frisian Flag Indonesia van het Nederlandse FrieslandCampina heeft zich gemeld als gegadigde voor Prabowo’s project. In juli heeft het bedrijf in West-Java met een investering van 257 miljoen euro een zuivelfabriekscomplex geopend, al zijn de onderhandelingen voor deelname nog niet afgerond. De fabriek verwerkt momenteel verse melk van dertigduizend Javaanse boeren. Tachtig procent van de producten wordt gemaakt met melkpoeder dat uit omringende landen wordt geïmporteerd.

De fabriek voelt de ambitie van de Indonesische overheid om de lokale melkproductie te verhogen. „Maar de Indonesische melkveehouderij staat nog in de kinderschoenen. Uitbreiding van lokale melkproductie is niet gemakkelijk,” vertelt woordvoerder Jan-Willem ter Avest in een videogesprek. Zo moeten melkkoeien in een gekoelde stal staan. „Die kunnen niet zomaar buiten in de volle zon staan. Dat is veel te warm.” FrieslandCampina experimenteert met alternatieven, maar duurzame methodes die de gewenste volumes melk geven zijn nog toekomstmuziek.

Ook is er nog geen goede oplossing voor de mestafvoer die bij opschaling zal toenemen. Er zijn boeren die een installatie hebben die stront kan vergisten, zodat het als biogas gebruikt kan worden om mee te koken, maar een circulaire oplossing is er nog niet. Om de gewenste volumes voor het lunchproject te halen, is de fabriek voorlopig nog afhankelijk van geïmporteerd melkpoeder.

Alternatieven voor melk

In een poging milieu- en haalbaarheidszorgen weg te nemen, benadrukte ID Food directeur Wijayanto dat de overheid ook zal inzetten op melkalternatieven. Om de tekorten aan koemelk te compenseren, lanceerde het Ministerie van Visserij vorig jaar ‘vismelk’, een poeder van vis, vermengd met houdbaarheids-, kleur- en smaakstoffen, zodat het kan doorgaan voor pseudomelk.

Gezondheidsexperts maakten er korte metten mee. Er zou te veel suiker in het fabriekspreparaat zitten. Een diëtist van het Nationale Centrale Publieke ziekenhuis van Jakarta verklaarde aan het Indonesische persbureau Antara dat de vismelk zelfs gevaarlijk kan zijn voor kinderen die niet tegen allergenen in het product kunnen.

Waarom überhaupt bewerkte fabrieksproducten, vroeg voedseldeskundige Tan Shot Yen zich af in gesprekken op Indonesische sociale media. „Kijk wat lokaal voor handen is. Verse vis, eieren en kip. Dan stimuleer je ook de lokale economie, lokale boeren en vissers.” Het is helemaal niet nodig om een nieuwe industrie op te tuigen, verklaarde ze tegenover de BBC. Ook hekelt ze de focus op melk. „Veel Aziaten zijn nota bene allergisch voor melk.”

Op een investeerdersforum probeerde Dadan Hindayana, directeur van het gloednieuwe Nationale Voedingsbureau, onlangs zorgen weg te nemen. Het Voedingsbureau zal samenwerken met lokale producenten, benadrukte hij. Projectleiders zullen het menu aanpassen aan de producten die lokaal voor handen zijn.

Prabowo’s broer en adviseur Hashim Djojohadikusumo werd ingezet om de financiering van het megaproject te verdedigen. Voor 2025 wil Prabowo er ruim 4 miljard euro van het staatsbudget voor vrijmaken. Het totale budget van het vijfjarenplan is geraamd op zo’n 28 miljard euro. Toen hij tijdens de verkiezingscampagne meldde dat hij geen bezwaar heeft om de staatsschuld op te laten lopen tot 50 procent, schrokken investeerders zó dat de waarde van de Indonesische roepia een tijdje daalde.

Snel verklaarde Djojohadikusudat tegen persbureau Reuters dat het laten oplopen van de staatsschuld „ernstiger klinkt dan het is”. Hij voorspelde dat de schuld gelijk zal oplopen met verwachte economische groei. De staat zal inkomsten aanvullen door betere uitvoering van het huidige belastingstelsel.

Tot slot zijn er zorgen over de geldstromen binnen het project. Het budget zal door het Nationale Voedingsbureau worden verdeeld. Critici vrezen dat deze centralisatie ruimte biedt voor corruptie, precies zoals ook tijdens het regime van Soeharto gebeurde.

In mei maakte het kritische blad Tempo een analyse van politieke benoemingen rondom het lunchprogramma. Het magazine vermoedt dat de politieke verschuivingen een voorsortering zijn op strategische posities om financiering af te romen. Er zullen grote bedragen worden rondgepompt. Zonder transparantie is het lunchprogramma een verleidelijk vehikel voor politici om hun zakken te vullen, aldus het magazine.

Delen

Mail de redactie