Category: Buitenland

Orhan Pamuk (1952) zag Istanbul gedurende zijn leven veranderen van een stad met minder dan een miljoen inwoners in een metropool met zeventien miljoen zielen. De toestroom van migranten uit het Anatolische binnenland had niet alleen zijn weerslag op de stad zelf, maar ook op de Turkse politiek. Nog altijd vormen de conservatieve nieuwkomers van destijds een belangrijk deel van de achterban van Recep Tayyip Erdogan, die de gevestigde orde van seculiere stedelingen omver wierp.

Pamuks werk voedt zich met deze veranderingen en draait veelal om de ontmoeting tussen stad en platteland, islam en secularisme, Oost en West. Zo gaat zijn roman Sneeuw (2002) over een journalist die onderzoek doet in een provinciestad waar de islamisten in opkomst zijn, duikt Het Museum van Onschuld (2008) in de wereld van Istanbuls op het Westen gerichte stedelijke elite, en kiest Pamuk in het recentere Dat vreemde in mijn hoofd (2014) juist weer het perspectief van de Anatolische migrant die zijn weg probeert te vinden in de grote stad.

Inmiddels is de schrijver de zeventig voorbij, maar zijn geliefde Istanbul is nog lang niet uitveranderd. Inmiddels komen de migranten niet zozeer van het Turkse platteland, maar eeder uit de Arabische wereld, Iran, Afrika en Zuid-Azië. Hun komst zorgt voor steeds meer onvrede, zeker nu de Turkse economie in het slop zit. De Turkse oppositie speelt daar behendig op in en won dit jaar de lokale verkiezingen, maar slaagde er het jaar daarvoor niet in om Erdogan te onttronen.

Hoe kijkt Pamuk naar deze ontwikkelingen? NRC ging met de schrijver in gesprek in zijn buitenhuis op Büyükada, één van de Prinseneilanden op anderhalf uur varen van Istanbul. Terwijl zijn kat een dutje doet op zijn bureau, serveert Pamuk thee op zijn balkon met uitzicht op de Zee van Marmara. Hij is hartelijk en gastvrij, maar al snel wordt duidelijk dat de 72-jarige schrijver het onderhand wel een beetje gehad heeft met journalisten die naar zijn politieke standpunten komen vissen. „Het is niet makkelijk een beroemd schrijver te zijn die geacht wordt de politieke problemen van een heel land te duiden.”

Uw werk laat zien hoe Istanbul door de jaren heen veranderd is. Wat denkt u dat de komst van veel migranten van buitenaf op lange termijn voor de stad zal betekenen?

„Historisch gezien is Istanbul altijd een stad van migranten geweest. Toen de Franse schrijver Chateaubriand halverwege de negentiende eeuw met zijn zeilboot aanmeerde aan de kades van Galata, verwonderde hij zich over alle talen die hij hoorde: Turks, Grieks, Arabisch, Armeens, ga zo maar door. Inmiddels ben ik er zelf aan gewend geraakt om op straat Koerdisch, Arabisch, Perzisch en Russisch te horen. Tegelijkertijd zien we dat een deel van de Turkse bevolking weer van Istanbul naar Anatolië trekt. Dit soort ontwikkelingen horen bij Istanbul. Ik heb er geen radicale politieke mening over en ga het ook niet zitten fêteren. Ik observeer gewoon.”

Veel Turken hebben er wél een sterke mening over. Onvrede over migratie staat inmiddels ook in Turkije hoog op de politieke agenda.

„Dat klopt. Ik vrees dat de tijd dat Turkije toleranter was dan Europa voorbij is. Een jaar of zeven geleden gingen veel mensen nog mee in Erdogans discours dat Syrische vluchtelingen ‘onze broeders’ zijn omdat ze hetzelfde geloof hebben. Nu is Erdogan minder geliefd dan destijds en zie je dat een partij als Zafer Partisi [‘de overwinningspartij’, een kleine extreemrechtse partij die onder meer pleit voor de deportatie van de meer dan drie miljoen Syrische vluchtelingen in Turkije, red.] populairder wordt. Ze bleven klein bij de lokale verkiezingen dit jaar, maar ik ben bang dat ze op termijn veel groter kunnen worden.”

Geert Wilders deelt op X lovend filmpjes van aanhangers van deze partij…

„Dat zal wel. Hij wil dat Nederland Nederlands blijft, zij dat Turkije Turks blijft. Maar ik heb geen zin om daarover uit te wijden. Ik mag toch hopen dat ik interessant ben zonder het te hebben over Geert Wilders.”

Maar ziet u op dit vlak verbanden tussen ontwikkelingen in Europa en in Turkije?

„Iedereen heeft het over de wereldwijde opkomst van het populisme. Maar wat mij betreft is ‘populisme’ gewoon een eufemisme voor ‘anti-migratie’. Ik geloof niet zo in de mystieke notie van ‘rechts-populisme’ of de stelling dat politici uit deze hoek elkaar allemaal beïnvloeden. Het zijn gewoon politici die tegen immigranten zijn.

„Wel zie ik een ander verband. De onvrede over migratie in Turkije hangt sterk samen met het feit dat de EU een deal met Erdogan heeft gesloten om de vluchtelingen hier in Turkije te houden. Dat is de hoofdreden dat Turkije de meeste vluchtelingen van Europa opvangt. In plaats van dat de EU zelf muren hoeft te bouwen, is Turkije hun muur.”

Hoe verklaart u dat in Turkije de anti-migratiestem in de eerste plaats niet komt van ‘raspopulist’ Erdogan, maar van de oppositie?

„De oppositie gedraagt zich op dit punt opportunistisch, want ze zien dat Erdogan onder vuur ligt vanwege migratie. Mensen zijn boos over de deal tussen Europa en Erdogan. Dat is immers ook één van de belangrijkste redenen dat Europa zwijgt over Erdogans autoritarisme.”

Pamuk pakt zijn aantekeningenboekje erbij. Naast het kopje ‘interview met NRC’ staat de naam Dilruba Kayserilioglu. Deze jonge Turkse vrouw werd halverwege augustus opgepakt omdat ze in een straatinterview op YouTube felle kritiek uitte op president Erdogan en diens aanhangers ‘imbecielen’ noemde. Ze is veroordeeld tot zeven maanden celstraf voor groepsbelediging en wacht nog een proces af voor het ‘beledigen van de president’.

Pamuk: „Ze heeft de naam van de president niet eens genoemd! Ik wilde dit je laten zien omdat het een heel goed voorbeeld is van het gebrek aan vrijheid van meningsuiting in Turkije. Veel kranten en tv-kanalen staan onder regeringscontrole, dus zijn die straatinterviews op YouTube populair geworden. En als iemand daar vervolgens een beetje onvoorzichtig is of zich eerlijk uitspreekt over de economische crisis en het autoritarisme in Turkije, dan gaat zo’n filmpje meteen viral. Het laat zien: iedereen snakt naar de eerlijke woorden van een gewone burger.”

Toch wist de oppositie Erdogan vorig jaar bij de presidentsverkiezingen niet te verslaan. Kwam dat door zijn autoritarisme, of maakte de oppositie ook fouten?

„Ik denk dat de oppositie fouten heeft gemaakt, ja. Als ze de burgemeester van Istanbul of Ankara als kandidaat naar voren hadden geschoven als presidentskandidaat, hadden ze waarschijnlijk een grotere kans gehad om te winnen. In plaats daarvan kozen ze Kemal Kilicdaroglu. Een gerespecteerd man, maar niet de juiste kandidaat.”

Dan, geïrriteerd: „Maar ik heb geen zin om te gaan zitten vertellen wat de oppositie aan het doen is en of dat goed is of niet.

Het is niet makkelijk een beroemd schrijver te zijn die geacht wordt de politieke problemen van een heel land te duiden

Waarom niet?

„Omdat dat niet mijn taak is. Een schrijver spreekt zich uit over waarden, niet over realpolitik. Bovendien merk ik dat je een bepaalde kant op wil met je vragen, dat heb ik vaker met journalisten. Het is alsof jullie de headline van tevoren al klaar hebben.”

Pamuk staat op om meer thee te halen. Eenmaal terug laat hij merken dat hij het liever over musea zou hebben. Het is een favoriet thema van Pamuk, die zijn roman Het Museum van Onschuld omtoverde tot een daadwerkelijk museum in Istanbul waarin objecten tentoongesteld worden die de protagonist aan zijn geliefde doen denken.

Waar komt uw fascinatie voor musea vandaan?

„Ik wilde eigenlijk schilder worden, maar toen ik 22 was heb ik de schilder in mijzelf gedood om romanschrijver te worden. In de tijd dat ik aan Het Museum van Onschuld werkte, kwam de schilder in me weer tot leven. Ik wilde uitbeelden wat ik schreef. Bovendien ben ik een geobsedeerde verzamelaar. Ik heb altijd een sterke genegenheid gevoeld voor objecten.”

Op 28 september komt u in Nederland de Nexus-lezing geven, met als titel ‘Romans, musea en het idee van Europa’. Waarom kiest u dit thema?

„Bij het Nexus-Instituut spreken ze graag over het idee van Europa, en musea zijn volgens mij bij uitstek iets Europees. De drang om te verzamelen is universeel, maar om uit een berg objecten een museum te maken, als een bron van informatie, daar was Europa voor nodig. Het hing samen met de opkomst van het individualisme en die ontwikkeling zie je ook terug in de geschiedenis van de romankunst. In zekere zin lopen de overgang van grote paleizen naar musea en de overgang van epische heldenverhalen naar de meer op het individu gerichte roman parallel aan elkaar.”

In uw eigen Museum van Onschuld hangt juist een manifest waarin u grote Europese musea als het Louvre bekritiseert.

„Ik denk dat musea zich verder kunnen ontwikkelen. Veel monumentale musea in Europa zijn nog altijd gericht op het verhaal van de natie. Dat is jammer, want de alledaagse verhalen van individuen zeggen veel meer over de diepte van onze menselijkheid. Daarom houd ik meer van kleine musea, zoals bijvoorbeeld het Anne Frank Huis in Amsterdam.”

Kunnen we binnenkort een nieuw museum of roman van u verwachten?

„Ik ben altijd bezig met nieuwe ideeën voor een museum, maar begin een beetje oud te worden voor zo’n onderneming. Daarnaast denk ik ook aan een roman over historische branden in Istanbul die de stad veranderd hebben. Maar ik ben ook veel aan het schilderen. Gelukkig is dat op geen enkele manier politiek. Als ik schilder ben ik gewoon aan het genieten. Een beetje zoals een man die onder de douche staat te zingen zonder dat iemand het opneemt en anderen er vervolgens naar gaan luisteren.”

Delen

Mail de redactie

Terwijl de ene drone kilometers door het Roemeense luchtruim vliegt, stort een andere neer in een veld in Letland, ruim dertienhonderd kilometer naar het noorden. Elders in Europa, eerder in het jaar, schendt een gevechtsvliegtuig het Zweedse luchtruim en scheert een kruisraket over het Poolse platteland, onderweg naar Oekraïne. Het aantal ‘incidenten’ waarmee bewoners langs de randen van het NAVO-grondgebied worden opgeschrikt groeit gestaag. Ze hebben één ding gemeen: de inbreuken op het NAVO-territorium dragen allemaal de handtekening van het Kremlin.

Maar 31 maanden na de massale Russische invasie in Oekraïne heeft de NAVO nog geen passend antwoord op deze grensoverschrijdingen. Het NAVO-hoofdkwartier volstaat met de mededeling dat er geen informatie is „die duidt op een bewuste aanval van Rusland op bondgenoten”, al erkent een woordvoerder dat de handelingen „onverantwoord” zijn en „mogelijk gevaarlijk”. Wel groeit de onrust langs de buitengrenzen van het bondgenootschap, in landen als Litouwen, Letland, Polen en Roemenië, waar politieke leiders en militaire experts steeds luider vragen om in te grijpen.

Bij hen dringt de belangrijke vraag op of dit nog steeds incidenten zijn. Afgezwaaide drones? Kruisraketten die met een curve onderweg zijn richting Oekraïne? Of tast Moskou de rode lijnen van de NAVO af en brengt het de westerse reacties nauwkeurig in kaart? En past dit wellicht in het bredere patroon van Russische sabotage-acties en cyberaanvallen tegen de cruciale Europese infrastructuur, of de verstoring van het Europese luchtverkeer door gps-jamming in het luchtruim boven de Baltische staten?

„Dit zijn geen incidenten meer”, is de overtuiging van voormalig luchtmachtkolonel Patrick Bolder, defensie-expert en strategisch analist bij het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS). „Het is een dikke middelvinger naar de NAVO. Met dit soort acties kijkt Moskou gewoon hoe ver het kan gaan. Zolang de NAVO-landen niet reageren bevestigen zij het beeld van zwakheid dat Poetin van het Westen heeft. Het enige dat Poetin begrijpt is de taal van de macht. Die taal spreekt het Westen op dit moment niet. Wij zeggen tegen Moskou: je moet dat niet meer doen. Maar iedere keer als het Westen niets doet, lok je de volgende stap uit.”

Artikel 5 van NAVO

Twee jaar geleden hield de wereld de adem in toen een vermeende Russische raket in het Poolse grensdorp Przewodów terechtkwam en twee doden veroorzaakte. Hoe zou de NAVO reageren? Ineens was actueel wanneer Artikel 5 van het NAVO-verdrag in werking treedt; dat stelt dat een gewapende aanval op een of meer NAVO-landen wordt beschouwd als een aanval op alle. Secretaris-generaal Jens Stoltenberg haalde uiteindelijk de kou uit de lucht door te stellen dat het waarschijnlijk om een luchtafweerraket uit Oekraïne ging, en dat er „geen indicatie” was dat het een opzettelijke aanval betrof.

Inmiddels hebben de meeste landen langs de noordelijke, oostelijke en zuidelijke NAVO-flanken vergelijkbare incidenten genoteerd – en de lijst wordt langer. Desondanks blijft het van NAVO-zijde bij waarschuwingen richting Kremlin – anders dan de manier waarop Turkije reageerde in 2015: toen schoot de Turkse luchtmacht een Russisch gevechtsvliegtuig uit de lucht dat zich zeventien seconden in het Turkse luchtruim had gewaagd en tien waarschuwingen had genegeerd. Het leidde tot een fikse verstoring van de relaties tussen de presidenten Poetin en Erdogan, maar een half jaar later, na excuses van Erdogan, spraken de twee weer met elkaar.

Afgelopen weekeinde werd Letland opgeschrikt door een extreem incident. Zaterdag stortte een Russische Shahed-drone met springlading neer in een open veld bij het stadje Rezekne, negentig kilometer van de grens met Wit-Rusland, en ruim vijfhonderd kilometer van de dichtstbijzijnde Oekraïense grens. Volgens luitenant-generaal Leonids Kalnins, commandant van de Letse strijdkrachten, drong de kamikazedrone het luchtruim binnen vanuit Wit-Rusland, onderweg naar een doel in Oekraïne. Voor de goede orde: Letland ligt ten noorden van Wit-Rusland, dat in het zuiden grenst aan Oekraïne.

Janis Sarts, de Letse directeur van het Strategisch Communicatiecentrum van de NAVO, zei deze week op de Letse radio dat Rusland dit jaar zijn „hybride operaties” tegen het Westen aanzienlijk heeft uitgebreid, onder meer door sabotage en bemoeienis met nationale verkiezingen in verschillende landen. Sarts: „Dit buurland is bereid om verschillende soorten hybride operaties tegen het Westen uit te voeren, terwijl [Rusland] tegelijkertijd nog niet klaar is om een ​​oorlog met de NAVO te beginnen.” Rusland wil dus „wel escaleren”, maar „nog geen volledige confrontatie”.

In Letland en zijn buurlanden gingen na het drone-incident dan ook alle alarmbellen af. De Letse president Edgars Rinkevics schreef op X dat hij een toename van het aantal incidenten langs de oostelijke NAVO-flank ziet, waardoor hij pleit voor een „collectief antwoord”. In Litouwen ging minister van Defensie Laurynas Kasciunas een paar stappen verder: hij pleitte woensdag voor snellere besluitvorming bij de patrouilles die NAVO-vliegtuigen boven de Baltische staten uitvoeren, „zodat ze direct kunnen opstijgen en de drones vernietigen”.

Roemeense rivierdorpen

Aan de zuidflank van de NAVO heeft Roemenië al maanden te maken met Russische schendingen van het luchtruim. Veel drone-aanvallen op Oekraïense havens langs de Donau – die de grens vormt tussen Oekraïne en Roemenië – zijn hoorbaar en voelbaar in Roemeense rivierdorpen.

Maar ook hier worden de inbreuken steeds brutaler. Afgelopen zondag stegen in het holst van de nacht, om 02.25 uur, vanaf vliegbasis Borcea twee Roemeense F-16’s op toen een Russische kamikazedrone vanuit de richting van de Zwarte Zee het Roemeense luchtruim binnendrong. Inwoners van Tulcea en Constanta werden gewaarschuwd dekking te zoeken, terwijl de jachtvliegtuigen het projectiel bleven volgen: de drone drong Roemenië dertig kilometer binnen, een record, en vloog ruim een half uur door het luchtruim, meldde het militaire platform Defense Romania. Daarna zette het aanvalswapen koers richting Oekraïne.

Toch wilde Roemenië, dat een grens van 650 kilometer deelt met Oekraïne, de zaak niet op de spits drijven. „Op de grond waren er geen ernstige gevolgen”, bagatelliseerde premier Marcel Ciolacu het incident zondag. „De aanvallen zullen blijven komen. Dat is alles. We hebben een oorlog aan onze grens.” Het Roemeense ministerie van Defensie meldde kort daarna dat bij Periprava aan de Donau brokstukken van een andere Russische drone waren aangetroffen.

Negatieve spiraal

Dat de NAVO zich zo terughoudend blijft opstellen lijkt volgens sommige veiligheidsexperts begrijpelijk om escalatie te voorkomen, maar het kan ook tegen de NAVO-landen gaan werken. „Zelfafschrikking”, noemt HCSS-analist Bolder het huidige beleid van toekijken. „We zijn er bang voor, dus doen we maar niks. Dan kom je in een negatieve spiraal.”

De Russen, stelt Bolder, leren bovendien elke keer wijze lessen, wanneer hun drones het NAVO-luchtruim betreden. „Zij leren waar de vaste en mobiele radarsystemen staan, welke vliegvelden worden gealarmeerd, welke vliegtuigen opstijgen, welke frequenties worden gebruikt in de communicatie, en hoe de Russen die eventueel kunnen storen.”

Net als Bolder denkt ook onderzoeker Fredrik Wesslau van het Stockholm Centrum voor Oost-Europese Studies dat pogingen om escalatie te voorkomen eerder averechts werken. „Het echte risico ligt erin dat Rusland de westerse besluitvorming blijft testen, en dat het Kremlin gelooft dat er bij verdere escalatie geen verzet wordt geboden”, schreef -Wesslau deze week in Foreign Policy.

Net als Litouwen wil ook de Poolse regering meer doen om het Europese luchtruim te beschermen tegen raketten en drones uit Rusland – méér dan de NAVO van plan is. De Poolse minister van Buitenlandse Zaken, Radoslaw Sikorski, vindt zelfs dat zijn land de „plicht” heeft om Russische projectielen neer te halen voordat ze hun luchtruim bereiken, ongeacht de vrees bij de NAVO voor escalatie van de oorlog, zei hij onlangs tegen de Financial Times. „Het lidmaatschap van de NAVO gaat niet boven de verantwoordelijkheid van elk land voor de bescherming van zijn eigen luchtruim – dat is onze eigen constitutionele plicht.”

Polen en Oekraïne kwamen eerder deze zomer overeen te onderzoeken of Polen Russische raketten en drones in het Oekraïense luchtruim kan neerhalen als zij zich in de richting van het Poolse grondgebied bewegen. Secretaris-generaal Stoltenberg was tegen dat idee, omdat het risico dan bestaat dat het bondgenootschap „betrokken raakt bij het conflict”.

Delen

Mail de redactie

Twee teams van vier ruiters stormen op elkaar af op een aangelegde zandvlakte in Astana, de hoofdstad van Kazachstan. Zodra ze elkaar hebben bereikt, beginnen ze vanaf hun paarden aan een worsteling om controle te krijgen over een leren zak. Na een minuut of vijf slaagt een van de ruiters erin zich met de zak los te maken uit de kluwen. Hij gooit hem in een witte cirkel op de grond. Doelpunt, Kazachstan wint, 10.000 toeschouwers gaan uit hun dak.

Kok par, een even ruwe als populaire nomadensport in Centraal-Azië die het midden houdt tussen rugby en polo, is onderdeel van de World Nomad Games, een evenement dat tussen 8 en 13 september wordt gehouden in Astana. Ruim 2.000 atleten uit 89 landen doen mee aan het evenement waar 21 verschillende sporten op het programma staan, zoals jagen met roofvogels, worstelen op paarden en andere vechtsportvarianten.

Politieke spanningen

De World Nomad Games zijn een viering van eeuwenoude tradities. Maar zo traditioneel als de beoefende sporten zijn, zo jong is het evenement zelf. De World Nomad Games werden in 2014 voor het eerst gehouden in Kirgizië, onder leiding van de toenmalige president van het land, Almazbek Atambajev. Hij werkte samen met VN-organisatie Unesco.

Doel: behoud en popularisatie van de Centraal-Aziatische nomadencultuur én de versterking van de politiek-economische relaties. Atambajev nam de Olympische Spelen, in de negentiende eeuw door de Franse filantroop Pierre de Coubertin nieuw leven ingeblazen om Europese politieke spanningen te verminderen, als voorbeeld.

Centraal-Azië heeft een historie van instabiliteit en conflict, ingeklemd tussen grootmachten Rusland en China die de regio beide als invloedssfeer beschouwen. Met de Russische aanval op Oekraïne en de machtsgreep van de Taliban in Afghanistan zijn de spanningen alleen maar toegenomen.

In Centraal-Azië vonden recent clashes plaats aan de grens tussen Kirgizië en Tadzjikistan, en ook de relatie tussen Kirgizië en Oezbekistan is moeizaam. „De World Nomad Games kunnen een basis vormen om samen te komen en spanning weg te laten vloeien”, zegt de Amerikaanse politicoloog Colleen Wood. Zij woonde jarenlang in Kirgizië en promoveerde op de geopolitieke situatie van Centraal-Azië. Een evenement als dit creëert een laagdrempelige mogelijkheid voor regionale leiders om elkaar te ontmoeten, stelt Wood.

De nomadenspelen hebben ook economische betekenis. Centraal-Azië is een regio met enorme bergketens, grote steppes en woestijnen. Infrastructuur is gebrekkig, wat reizen tussen de landen ingewikkeld maakt. Zelfs directe vluchten zijn maar mondjesmaat beschikbaar.

Volgens Wilder Alejandro Sanchez, verbonden aan het Center for Strategic & International Studies in Washington, vormt dit een rem op het intra-regionale toerisme. „Het verkeer tussen de landen in Centraal-Azië bestaat vooral uit zakenmannen en politici”, stelt hij. „Als de lokale overheden een sterkere Centraal-Aziatische identiteit willen, moet er meer direct contact zijn tussen de volken. Zoiets creëer je met grote evenementen.”

Borat en de VAR

Begonnen in Kirgizistan, zijn de World Nomad Games nu een instrument voor Kazachstan om zich te profileren als neutrale, regionele macht. „Ze doen heel erg hun best om duidelijk te maken dat ze politiek gezien niet het neefje van Rusland zijn”, stelt politicoloog Woods.

Maar het land kampt nog altijd met een imagoprobleem, een gevolg van de film Borat uit 2006, waarvan in 2020 een vervolg uitkwam. In die comedyfilms speelt acteur Sacha Baron Cohen een man uit Kazachstan, Borat, die op knullige wijze zijn weg door de VS baant.

Kazachstan komt eruit naar voren als een extreem primitief land. De eerste film veroorzaakte veel frustratie in Kazachstan en werd er zelfs verboden. „Kazachtan werkt er hard aan om het Borat-imago te veranderen”, zegt Woods. „Inmiddels is de houding: we vinden het oké als mensen vanwege Borat naar Kazachstan komen, maar willen dan verrassen met wat het land daadwerkelijk te bieden heeft.”

Tijdens de spelen lopen bij onder meer Kok Boru en het paardenworstelen de spanningen hoog op in finales tussen Kirgizië en Kazachstan. De strijd tussen deze landen wordt gezien als de Centraal-Aziatische versie van el clásico tussen Real Madrid en FC Barcelona. Bij het worstelen op paarden ontstaat er in de finale grote discussie over wie de winnaar is, waarbij de videoscheidsrechter uitkomst moet bieden.

Boze Kirgiziërs bestormen het bureau van de videoscheidsrechter. Als die na lang beraad in het voordeel van Kirgizië beslist, komt de worstelaar van Kazachstan woedend verhaal halen.

Hoewel het evenement bedoeld is om tradities in leven te houden, kiest de organisatie soms voor vernieuwing. Tot frustratie van de deelnemers. Zo wordt kok par van oudsher met een onthoofd geitenkarkas gespeeld. Om dierenrechtenorganisaties tegemoet te komen, is nu voor het eerst gekozen voor de leren zak. „De atleten hebben laten weten daar niet blij mee te zijn”, zegt Madina Urazmbetova, lid van de organisatie.

Ook op andere manieren wint de moderniteit terrein. Waar het evenement in 2014 kleinschalig begon op de steppes van Kirgizië, is de vercommercialisering nu zien langs de paardenrenbanen. Daar staan reclameborden van grote bedrijven als Turkish Airlines, telecomproviders en de Kazachstaanse bank Halyk.

Ook wat dat betreft gaan de World Nomad Games steeds meer lijken op het voorbeeld van de Olympische Spelen. „De World Nomad Games geven Centraal-Aziatische sporten legitimiteit, zoals Westerse sporten die krijgen bij de Olympische Spelen”, concludeert Woods. „Dit doet veel om te laten zien hoe krachtig en interessant deze hoek van de wereld is.”

Delen

Mail de redactie

Angel uit Koeweit zit te stoeien met de parkeerautomaat in het Poolse Zakopane. Ze begrijpt de taal niet en weet niet op welke knoppen ze moet drukken. Dan schiet een dronkaard haar te hulp en zegt in het Pools: „In het weekend hoef je niet te betalen! Alleen weet ik niet welke dag het is vandaag.”

Het is donderdag. En Angel is niet de enige Arabische bezoeker in het Poolse Zakopane, hét toeristische dorp aan de voet van het Poolse Tatra-gebergte. In het dorp loopt om de zoveel meter een vrouw in boerka, staan er billboards in het Arabisch langs de kant van de weg en adverteren restaurants met halal-eten. Het is een nieuw beeld in Zakopane, dat in ongekend tempo een groot aantal toeristen vanuit het Arabisch schiereiland verwelkomt.

Hoe ze in Zakopane terecht is gekomen? Angel weet het zelf ook niet precies. „Ik zag filmpjes van Polen op TikTok en dacht: dat land wil ik bezoeken.” Sinds een paar jaar zijn er directe vluchten naar het nabijgelegen Krakow vanuit Dubai, Abu Dhabi en Koeweit. De lokale ondernemers spelen gretig in op de nieuwe toeristen, nadat de rijke Russische en Wit-Russische toeristen verdwenen door de Russische invasie in Oekraïne.

Dat Zakopane zoveel populariteit geniet bij de Arabische toerist, is opvallend. Natuurlijk zijn er de bergen, houten huisjes, de veelal oudere mannen in traditionele kledij die met paard en wagen door Zakopane rijden. Maar in Polen doen politici regelmatig xenofobe uitspraken over Arabieren en is een groot deel van de bevolking trots op de homogene bevolkingssamenstelling. Angel werd er van tevoren voor gewaarschuwd. „Maar de mensen zijn heel vriendelijk”, vertelt ze.

Rijke toeristen

Inmiddels wordt zeker 10 procent van de overnachtingen in Zakopane geboekt door toeristen uit Saoedi-Arabië. Dat gaat om tienduizenden toeristen per zomer. En dan zijn er nog velen die het bergdorp voor één dag bezoeken vanuit het nabijgelegen Krakau. „Na de covidperiode steeg het aantal Arabische toeristen enorm en we verwachten de komende jaren nog elk jaar groei”, zegt Karol Wagner van de lokale Kamer van Koophandel. Er komen steeds meer directe vluchten, de vliegtuigen worden groter en ook de arbeidersklasse zal Zakopane ontdekken, verwacht Wagner.

Deze toeristen, die al veel van Europa hebben gezien, komen voor de authenticiteit van de regio, ze willen geen Disneyland

En daar zijn ze blij mee in Zakopane, want de Arabische toerist is rijk. Ze zitten in dure hotels en huisjes in de bergen, huren een auto of taxi voor de hele dag en geven veel geld uit in de luxueuze warenhuizen. „Het eerste jaar kwamen de superrijken, die hele villa’s afhuurden. En dat wekenlang. Nu komt ook de middenklasse naar Polen, vaak voor een week”, zegt Wagner.

„We hebben luxe hotels, goed weer en mooie bergen. Maar deze toeristen, die vaak al veel van Europa hebben gezien, komen vooral voor de authenticiteit van de regio”, zegt Wagner. De houten huisjes. Paard en wagen. De bewoners in hun traditionele kledij. „Die kleding is vaak vies, want ze werken er gewoon in. Ze vloeken en roken. Dat zoeken ze”, zegt Wagner. „Ze willen geen Disneyland, maar echtheid.”

Inmiddels zijn accommodaties aangepast: aparte badkamers voor man en vrouw, gebedsruimten en bidets. En terwijl Polen bij uitstek een varkensetend land is, is er bijna geen restaurant meer in Zakopane zonder halal eten. Krzysztof Konopka bouwde zijn traditionele Poolse restaurant helemaal om tot een volledig halal-restaurant inclusief Arabische koks, geïmporteerde producten en een eigen halal-slager. Kunstmatige intelligentie helpt met de vertaling van het menu.

Niet iedereen profiteert

Maar niet iedereen profiteert van deze nieuwe toerist. Een oudere oscypek-verkoopster (gerookte regionale schapenkaas) die niet met haar naam in de krant wil, heeft niks aan de nieuwe toeristen. „Ze eten alleen snoepgoed en kip”, zucht ze, zittend in een houten hutje aan de drukke winkelstraat in Zakopane. Ook Tobór, een pensionado die wat bij probeert te verdienen met toeristische ritjes in zijn paardenkar, vindt de nieuwe toerist maar niks. „Ik sta hier al vanaf zes uur ’s ochtends en heb nog geen klant gehad”, zegt hij rond het middaguur.

Tobór: „Dit jaar stapte slechts een enkele Arabier in. Maar in zo’n lange zwarte jurk is het veel te warm midden in de zon. Je kon het ruiken.” Nee, de Russen heeft hij liever, die werden graag rondgereden.

„Het is een trend”, zegt de 31-jarige Wahel uit de Verenigde Arabische Emiraten – met een tasje van een designermerk in de hand. „We zagen filmpjes op Instagram, Tiktok, YouTube. Onze familie is hier geweest en nu zijn wij hier voor een week in Krakau en Zakopane.”

Eigenlijk maakt iedereen dezelfde trip: vliegen naar Krakau, daar een paar dagen rondslenteren en dan de natuur opzoeken in Zakopane. De grootste attractie is het weer. Bij een Italiaans restaurant net buiten het centrum gingen de toeristen bij regen massaal naar buiten. Kinderen stampten met blote voeten in het natte gras, ouders maakten foto’s van de regen én sommigen zagen voor het eerst een regenboog.

Maar het typische Poolse weer in de bergen is niet altijd een toeristische attractie. Op TikTok gaat een filmpje rond van een Arabische toerist die totaal in paniek raakt op de snelweg als het begint te hagelen. De hagelbui is voor Poolse begrippen zeer licht. Maar de man zet zijn auto langs de kant. Hij roept, schreeuwt en weet niet wat hem overkomt.

Wahel moet erom lachen. „Ja, sommigen van ons hebben nog nooit regen meegemaakt.” Wahel, zijn vrouw en zijn moeder genieten van hun vakantie, maar terugkeren doen ze niet. „Misschien over tien jaar”, zegt Wahels moeder. Maar voor nu is Zakopane dé trend voor de Arabische toerist.

Delen

Mail de redactie

Rondjes rijden op de boulevard in de nieuwste Porsche of een speciale uitvoering van een Bentley, met de raampjes omlaag. Dit is geen scène uit Monaco of St. Tropez waar rijke zakenmensen hun nieuwste aankopen showen. In de Marokkaanse havenstad Tanger zijn het jongeren uit Amsterdam, Utrecht en Rotterdam die indruk willen maken met gehuurde auto’s. Waarom?

Iedere zomer wordt Marokko overspoeld door Marokkanen uit Europa die vakantie komen vieren in het land van hun (groot)ouders. Het land verwelkomde dit jaar tussen 5 juni en 15 augustus 1,9 miljoen vakantiegangers. De meesten – voornamelijk Marokkaanse Nederlanders – blijven hangen in noordelijke steden als Tanger, Tetouan, Nador en Al Hoceima waar ze gedurende de vakantie een jetsetleven leiden.

Want de vakantie bestaat niet alleen uit familiebezoekjes en stranddagjes. Onder Europese Marokkanen uit de diaspora lijkt de vakantie steeds vaker te draaien om zien en gezien worden. Wie heeft de duurste auto? Wie heeft het nieuwste horloge? En wie kan de meeste vrouwen versieren?

Van top tot teen gekleed in dure merkkleding, zoals Dior, Louis Vuitton en Amiri rijden jonge mannen de hele avond rondjes in Tanger. Soms maken auto’s wel tien keer hetzelfde rondje, terwijl de bestuurders van achter hun Cartier-zonnebril speuren naar een vrouwelijke prooi – of gewoon checken of ze wel gezien worden door voorbijgangers op de boulevard.

Wanneer een zwarte Mercedes G-wagon met Duits kenteken op Avenue Mohamed VI abrupt stopt, spreek ik de jonge inzittenden aan. Waarom nemen ze deel aan deze modeweek, met de straat als catwalk?

Een 26-jarige bestuurder stapt uit en staart een beetje beschaamd naar de grond. „Weet ik veel”, zegt hij, gekleed in een beige pakje met zwarte Hermès-sandalen en een zwart nektasje. Hij komt uit Utrecht en huurde de auto in Duitsland, want „dat is goedkoper”. „We willen gewoon een beetje genieten, weet je? We vallen niemand verder lastig.” Het groepje loopt naar het Turkse restaurant Beymen, een hotspot voor Marokkaanse Nederlanders.

Rond middernacht verzamelen meer patsers zich voor café Cappuccino, waar ze koffie drinken en een toetje eten. Op social media circuleren talloze video’s van dit café en van de voor de deur geparkeerde Lamborghini’s en andere dure auto’s met Duitse, Nederlandse en Belgische kentekens.

„Overal waar ik kijk, zie ik Nederlanders met dit soort wagens”, reageert ene Hind onder een video. Voor de zaak staan mensen in de rij om binnen te komen. Vrouwen zijn gekleed in hun mooiste jurkjes, met designertassen en vers geföhnd haar. Mannen die aandacht willen, klikken quasi nonchalant op de sleutel van hun huurauto om te laten zien welke van hen is.

Tegenover Cappuccino’s parkeerplaats vol dure auto’s, staat een snackkarretje van een jong gezin dat geld probeert te verdienen. Wat voor de Europeanen onschuldig genieten lijkt, zorgt bij de lokale bevolking voor irritatie en onrealistische dromen over Europa.

Eind augustus probeerden honderden Marokkanen zwemmend de grens van Marokko naar de Spaanse exclave Ceuta over te steken. Op video’s is te zien hoe mensen in de dichte mist wanhopig Spaans grondgebied probeerden te bereiken. Velen van hen werden door de politie onderschept. Volgens de Spaanse grenspolitie waagden op één dag vijftienhonderd mensen een poging de grens over te steken.

Onder de lokale bevolking hebben de Marokkanen uit de diaspora de bijnaam zmegria gekregen: vervelende migranten uit het Westen die de lokale bevolking vertellen hoe ze moeten leven. „Die buitenlanders denken echt dat ze heel wat zijn. Ze creëren chaos in de zomer en gaan dan weer weg en laten ons achter met niets”, zegt een vrouw op leeftijd afkeurend terwijl haar ogen een auto volgen die keihard voorbij scheurt.

Delen

Mail de redactie

In het Schengengebied geldt in principe het vrije verkeer van personen, maar grenscontroles komen er geregeld voor. Sinds 2015 namen landen 440 keer een maatregel die het vrije verkeer van personen tijdelijk aan banden legde. Maar dat Duitsland in beginsel langs alle buitengrenzen van ruim 3.700 kilometer controles gaat houden, zoals de regering in Berlijn maandag bekendmaakte, is een ongekend besluit. Het leidde tot kritische reacties. De Nederlandse transportbranche spreekt van „schieten met hagel”. Zes vragen over de grenscontroles van Duitsland.

1. Welke maatregelen neemt Duitsland en waarom?

De Duitse minister Nancy Faeser (Binnenlandse Zaken, SPD) heeft maandag aangekondigd grenscontroles aan alle Duitse grenzen in te voeren. Ze wil zo criminaliteit, terreur én migratie aanpakken. Aan de Duits-Oostenrijkse grens bestaan die controles al sinds de migratiepiek van 2015. Sinds oktober 2023 worden ook al controles uitgevoerd aan de grens met Polen, Tsjechië en Zwitserland.

Migratie is in Duitsland deze zomer een explosief politiek thema geworden. Na een terreuraanslag in Solingen, waarbij drie doden vielen, en de winst voor de radicaal-rechtse AfD in twee deelstaatverkiezingen, werd de druk op de regering van kanselier Olaf Scholz om snel met maatregelen te komen groot. Op 22 september zijn er weer verkiezingen, dan in Brandenburg.

Oppositieleider Friedrich Merz (CDU) dreef de regering verder in het nauw door op hoge toon snelle ingrepen in het migratiebeleid te eisen.

De grenscontroles zijn slechts een eerste stap. CDU en de Beierse zusterpartij CSU eisen dat het aantal asielaanvragen drastisch omlaag gaat. CSU-voorzitter en minister-president van Beieren, Markus Söder, wil dat er beduidend minder dan honderdduizend aanvragen per jaar gedaan worden. Er is niet alleen een tekort aan faciliteiten, zoals kinderopvang en woningen, Duitsland is volgens de Beier ook „cultureel overbelast”, zei hij afgelopen weekeinde. „In veel Duitse steden voelen de inwoners, de Duitsers, zich niet meer thuis”, zei hij op Instagram.

Om asielzoekers terug te kunnen sturen na een grenscontrole werkt minister Faeser aan een „effectief model” dat voldoet aan Europese regelgeving. De coalitieregering heeft de oppositie uitgenodigd voor vertrouwelijk overleg over die nieuwe aanpak, dinsdag in Berlijn. Duitsland stuurt overigens al migranten terug aan de grens. Sinds oktober waren dat er dertigduizend.

2 Mag Duitsland dat zomaar doen?

Duitsland maakt deel uit van het Schengengebied waar in principe geen grenscontroles zijn. Die zijn alleen bij de buitengrenzen van dat gebied. Een land mag wel tijdelijk controles invoeren. Zo is het gangbaar om bij zeer grote sportevenementen of politieke demonstraties controles te houden. Tijdelijke controles zijn er ook om acute terreurdreiging het hoofd te bieden of om migratie tegen te gaan.

De tijdelijke controles moeten bij de Europese Commissie aangemeld worden. De grenscontroles moeten eindig zijn en de maatregel moet proportioneel zijn. Andere maatregelen, bijvoorbeeld extra politie-inzet tegen smokkelbendes, moeten ontoereikend zijn gebleken. Het is aan de Commissie om die omstandigheden te beoordelen. Grenscontroles mogen dus onder bepaalde omstandigheden, maar, onderstreepte een woordvoerder van de Commissie, ze moeten „een uitzondering blijven”.

De Duitse maatregel, die dinsdag in Brussel werd gemeld, moet maandag ingaan en zou mogelijk twee jaar van kracht blijven. Dan worden nieuwe EU-afspraken over de gezamenlijke aanpak van migratie van kracht. Het snel terugsturen van kansloze asielzoekers is een belangrijk onderdeel van dat Migratiepact.

De vraag of Duitsland asielzoekers aan de grens al mag terugsturen raakt ook aan de Dublinverordening. Daarin is geregeld dat een asielzoeker een aanvraag indient in het EU-land van aankomst. Het is niet de bedoeling dat asielzoekers in Europa gaan ‘shoppen’; ze mogen niet zelf bepalen in welk land ze asiel aanvragen.

Als een asielzoeker in Duitsland aankomt die al in een ander land asiel heeft aangevraagd, moet Duitsland die asielzoeker op geordende wijze naar dát land terugsturen. Meestal zijn dat de landen aan de EU-buitengrens, niet de Duitse buurlanden. Een asielzoeker zo maar de grens over zetten mag dus niet. Oostenrijk heeft al gezegd dat het hoe dan ook geen asielzoekers zal terugnemen die door Duitsland teruggestuurd worden.

3 De mogelijkheden om grenscontroles in te voeren zijn dit jaar verruimd. Waarom?

Met name door de grote aantallen migranten die in 2015 en 2016 arriveerden en de coronacrisis, toen landen grenzen strenger controleerden of tijdelijk sloten, ontstond bij de verdragslanden de behoefte de mogelijkheden voor grenscontroles te verruimen. De zogeheten Schengengrenscode omvat sinds dit jaar een breed scala aan situaties die dit mogelijk maken, van terrorisme en dreiging door de georganiseerde misdaad tot grootschalige volksgezondheidscrises en ongeautoriseerde bewegingen van derdelanders.

Hoogleraar rechtssociologie Maartje van der Woude, lid van de adviesraad Migratie, vindt de formuleringen in deze code te vaag. „Als te veel landen hier gebruik van maken, komt het vrije verkeer van personen onder druk te staan.” Doordat de tijdelijke maatregelen steeds verlengd kunnen worden, kan dit leiden „tot permanente, ongerechtvaardigde grenscontroles die de Europese integratie en het vertrouwen tussen lidstaten schaden”, stelt ze. Ze noemt het „een waanbeeld” dat terroristen op deze wijze kunnen worden tegengehouden, omdat geradicaliseerde personen zich veelal al in Duitsland bevinden. „Ga je hiermee echt illegale migratie tegenhouden? Nee. Heeft dit besluit hoge symbolische waarde? Ja. Gaat hier een afschrikwekkende werking van uit bij mensen die zich in Duitsland willen vestigen? Ja, wellicht.”

4 Welke landen doen dit nog meer?

Acht andere landen hebben op dit moment langs hun grenzen controles ingesteld maar niet zo grootschalig als Duitsland van plan is, blijkt uit een overzicht van persbureau Reuters. Het gaat om Oostenrijk, Frankrijk, Italië, Slovenië, Noorwegen, Denemarken, Zweden en Finland. De landen namen vooral tijdelijke maatregelen vanwege de druk op het asielsysteem en door de dreiging van terrorisme. Finland sloot voor onbepaalde tijd de grens met Rusland, dat niet bij de Schengenzone hoort. Finland beschuldigde het Kremlin ervan asielzoekers uit derde landen over de Finse grens te zetten. Rusland ontkent dat.

5 Wat vindt Nederland van de Duitse plannen?

In de kringen van het kabinet en de coalitiepartijen wordt met belangstelling gekeken naar de Duitse grensplannen. Minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV) zei maandag die „heel begrijpelijk” te vinden. PVV-leider Geert Wilders noemde het dinsdag in de wandelgangen van de Tweede Kamer „geweldig” dat Duitsland de grenscontrole heeft aangekondigd zonder overleg met de EU. Nederland zou dat ook moeten doen volgens Wilders, „hoe eerder hoe beter”.

Ook VVD-leider Dilan Yesilgöz ziet Duitsland als voorbeeld: „Ik denk dat alle landen om ons heen ook zien dat het niet houdbaar is hoe we het op dit moment hebben geregeld in Europa.” NSC is niet bijzonder enthousiast. Kamerlid Diederik Boomsma zei tegen de NOS dat het vooral zaak is om de buitengrenzen van de EU te bewaken.

Nederlandse grenscontroles lijken echter nog ver weg. Volgens universitair docent Europees recht Stefan Salomon van de Universiteit van Amsterdam zou minister Faber tegenover de Europese Commissie en de rechter moeten onderbouwen „dat er een serieuze dreiging is, dat het controleren van de grenzen een laatste redmiddel is én dat het proportioneel is”.

In het Verblijfblog van de Vrije Universiteit, waarvoor juridisch experts de kabinetsplannen onder de loep hebben genomen, valt te lezen dat in Nederland „momenteel geen sprake [is] van een uitzonderlijke situatie die de herinvoering van binnengrenscontroles zou rechtvaardigen”. Salomon betwijfelt ook of de Duitse grenscontroles stand houden.

Praktisch gezien is het controleren van grenzen heel lastig. Nederland heeft aan de oost- en zuidgrenzen geen natuurlijke barrières zoals bergketens of zeeën, en heeft dus een zeer poreus grensgebied. De Duitse grenzen lopen deels door makkelijk begaanbaar terrein.

6 Heeft de Duitse maatregel grote economische gevolgen?

Naar schatting vijftigduizend vrachtwagens rijden dagelijks Duitsland in en uit, via alle landsgrenzen. Transport en Logistiek Nederland (TLN), brancheorganisatie van onder meer het wegvervoer, gaat ervan uit dat die niet allemaal worden gecontroleerd. „Duitsland heeft niet genoeg mensen om al die trucks te controleren”, zegt beleidsadviseur Elmer de Bruin. „De grenscontrole zal dus steekproefsgewijs gaan, maar hoe, waar en wanneer? Dat is nog volstrekt onduidelijk. Het wegvervoer wordt zo in elk geval een stuk minder betrouwbaar.”

TLN maakt zich daarom „grote zorgen” over de controles die volgens de transportorganisatie veel te lang gaan duren en disproportioneel zijn. „Een schot hagel”, zegt De Bruin. „Wij snappen het idee. Het is onmogelijk om níét tegen terrorisme te zijn. Maar deze controles treffen een enorme beroepsgroep die part noch deel heeft aan dit probleem.”

Zorgen heeft ook Evofenedex, de brancheorganisatie van bedrijven die goederen laten vervoeren. Net als TLN vreest ze dat de Duitse maatregel tot honderden miljoenen euro’s schade leidt. De internationale handel, stelt ze, dreigt ontregeld te raken.

Vervoerders voorzien dat hun trucks uren moeten wachten voor de Duitse grens. Dat kost al gauw 100 euro per uur per chauffeur. Tijdens het Europees kampioenschap voetbal, afgelopen zomer in Duitsland, leidden extra controles tot veel oponthoud. „Chauffeurs stonden soms vier tot vijf uur te wachten”, aldus De Bruin (TLN). Kwetsbare lading, zoals bloemen en dagverse voedingswaren, dreigt dan te bederven.

Geert van Eijk van Evofenedex vreest dat de grenscontroles langdurige vertraging in de logistieke keten veroorzaken. „Op termijn kunnen bedrijven zelfs besluiten hun handelsstromen te verleggen. Voor een handelsland als Nederland is dat een slechte zaak.”

Van Eijk verwacht niet dat meer bedrijven zullen kiezen voor goederenvervoer per spoor of binnenvaart. „Bedrijven waarvoor dat een optie is, hebben daar al veel langer over nagedacht. De trein of het schip is lang niet altijd geschikt. Van een vrachtwagen weet je vaak nauwkeuriger wanneer die aankomt.”

De Bruin van TLN zegt dat wegvervoerders de laatste tijd meer grenscontroles melden dan vroeger. Met name is dat het geval op het traject tussen Duitsland en Zuidoost-Europa, zoals bij de grens tussen Oostenrijk en Hongarije. Of die tussen Oostenrijk en Duitsland. „Dat zijn gelukkig altijd incidentele controles.”

De situatie aan de grens tussen Bulgarije en Roemenië noemt hij vervelender. „Daar staan vrachtwagens vaak dagen stil. Daar geldt de Schengenzone niet over de weg. Op zo’n moment besef je weer wat een zegen de afspraken binnen Schengen zijn.”

GrenzenGrenscontroles in het Schengengebied

<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Er zijn 29 Europese landen die vallen onder het Schengengebied. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”row” readability=”1″><img alt data-description="

Er zijn 29 Europese landen die vallen onder het Schengengebied. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153722/WEB110924BUI_Schengen_01_SCHENGEN.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-4.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-2.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-3.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-4.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-5.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/egSu8kfy1Zc68Q5e9TcGkuzIGro=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153722/WEB110924BUI_Schengen_01_SCHENGEN.png 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Oostenrijk heeft controles aan zijn grens met Slowakije en Tsjechië tot 15 oktober en met Slovenië en Hongarije tot 11 november. Het land beroept zich op de druk op het asielsysteem. Ook de veiligheid zou in het geding zijn door terroristische groeperingen en criminele netwerken die banden hebben met de oorlog in Oekraïne.” data-figure-id=”1″ data-variant=”row” readability=”2.5″><img alt data-description="

Oostenrijk heeft controles aan zijn grens met Slowakije en Tsjechië tot 15 oktober en met Slovenië en Hongarije tot 11 november. Het land beroept zich op de druk op het asielsysteem. Ook de veiligheid zou in het geding zijn door terroristische groeperingen en criminele netwerken die banden hebben met de oorlog in Oekraïne.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-1.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153723/WEB110924BUI_Schengen_02_Oostenrijk.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-8.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-6.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-7.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-8.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-9.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/h4MnrEkiGRKnWn3v5vcyQVjPQiY=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153723/WEB110924BUI_Schengen_02_Oostenrijk.png 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-2" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Denemarken voert tot 11 november controles uit op de doorreis over land en zee vanuit Duitsland, op grond van terroristische dreigingen in verband met de oorlog in Gaza en het risico op Russische spionage.” data-figure-id=”2″ data-variant=”row” readability=”2.5″><img alt data-description="

Denemarken voert tot 11 november controles uit op de doorreis over land en zee vanuit Duitsland, op grond van terroristische dreigingen in verband met de oorlog in Gaza en het risico op Russische spionage.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-2.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153724/WEB110924BUI_Schengen_03_Denemarken.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-12.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-10.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-11.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-12.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-13.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/T7H5YzftYGQCCq3IvatwI_xER3w=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153724/WEB110924BUI_Schengen_03_Denemarken.png 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-3" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Frankrijk voert druk op het asielsysteem en terreurdreiging aan voor de herinvoering van controles aan zijn grenzen met Schengenlanden, tot 31 oktober.” data-figure-id=”3″ data-variant=”row” readability=”2″><img alt data-description="

Frankrijk voert druk op het asielsysteem en terreurdreiging aan voor de herinvoering van controles aan zijn grenzen met Schengenlanden, tot 31 oktober.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-3.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153725/WEB110924BUI_Schengen_04_Frankrijk.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-16.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-14.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-15.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-16.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-17.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/IOycNG485aSVqfSUxNL416q9g4Y=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153725/WEB110924BUI_Schengen_04_Frankrijk.png 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-4" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Duitsland is van plan om maandag 16 september strengere controles in te voeren aan al zijn landgrenzen, die in eerste instantie zes maanden zullen duren. Het land kondigde vorig jaar al strengere controles aan langs de landgrenzen met Polen, Tsjechië en Zwitserland. Dankzij deze controles en de controles aan de grens met Oostenrijk zegt Duitsland dat het sinds oktober vorig jaar 30.000 migranten heeft kunnen terugsturen.” data-figure-id=”4″ data-variant=”row” readability=”3.5″><img alt data-description="

Duitsland is van plan om maandag 16 september strengere controles in te voeren aan al zijn landgrenzen, die in eerste instantie zes maanden zullen duren. Het land kondigde vorig jaar al strengere controles aan langs de landgrenzen met Polen, Tsjechië en Zwitserland. Dankzij deze controles en de controles aan de grens met Oostenrijk zegt Duitsland dat het sinds oktober vorig jaar 30.000 migranten heeft kunnen terugsturen.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-4.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153726/WEB110924BUI_Schengen_05_Duitsland.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-20.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-18.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-19.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-20.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-21.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/PpgsCU-OcGXSIuGvsmtPYiIn-uU=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153726/WEB110924BUI_Schengen_05_Duitsland.png 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-5" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Italië stelde grenscontroles bij Slovenië in tot 18 december, omdat de regering vermoedt dat terroristen zich verschuilen tussen migranten die op doorreis zijn op de Balkanroute. Ook voert Italië bezorgdheid over de oorlog in Oekraïne aan.” data-figure-id=”5″ data-variant=”row” readability=”2.5″><img alt data-description="

Italië stelde grenscontroles bij Slovenië in tot 18 december, omdat de regering vermoedt dat terroristen zich verschuilen tussen migranten die op doorreis zijn op de Balkanroute. Ook voert Italië bezorgdheid over de oorlog in Oekraïne aan.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-5.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153727/WEB110924BUI_Schengen_06_Italie.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-24.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-22.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-23.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-24.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-25.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/lyslzdxuCwZGBJJ6KXdcdLWAmd0=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153727/WEB110924BUI_Schengen_06_Italie.png 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-6" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Noorwegen, dat geen lid is van de EU maar wel deel uitmaakt van de Schengenzone, heeft tot 11 november opnieuw grenscontroles ingesteld in havens met veerbootverbindingen met het Schengengebied. Die beslissing volgt op inlichtingen dat Rusland de Noorse uitvoer van gas zou bedreigen in verband met de militaire steun aan Oekraïne.” data-figure-id=”6″ data-variant=”row” readability=”3.5″><img alt data-description="

Noorwegen, dat geen lid is van de EU maar wel deel uitmaakt van de Schengenzone, heeft tot 11 november opnieuw grenscontroles ingesteld in havens met veerbootverbindingen met het Schengengebied. Die beslissing volgt op inlichtingen dat Rusland de Noorse uitvoer van gas zou bedreigen in verband met de militaire steun aan Oekraïne.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-6.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153729/WEB110924BUI_Schengen_07_Noorwegen.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-28.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-26.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-27.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-28.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-29.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/s4Eg3aEWYEQuSSjTUnynjb-4ORM=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153729/WEB110924BUI_Schengen_07_Noorwegen.png 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-7" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Slovenië heeft grenscontroles met Kroatië en Hongarije ingesteld tot 21 december, op grond van verslechterende veiligheidssituaties in het Midden-Oosten en Oekraïne, een hoge dreiging van terrorisme en georganiseerde misdaad in de Westelijke Balkan.” data-figure-id=”7″ data-variant=”row” readability=”3″><img alt data-description="

Slovenië heeft grenscontroles met Kroatië en Hongarije ingesteld tot 21 december, op grond van verslechterende veiligheidssituaties in het Midden-Oosten en Oekraïne, een hoge dreiging van terrorisme en georganiseerde misdaad in de Westelijke Balkan.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-7.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153730/WEB110924BUI_Schengen_08_Slovenie.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-32.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-30.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-31.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-32.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-33.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/roiUBIC7ql-Z1Bw40QbJcns6fM8=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153730/WEB110924BUI_Schengen_08_Slovenie.png 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-8" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Zweden heeft zijn grenscontroles verscherpt tot 11 november vanwege het verhoogde risico op geweld, waaronder antisemitische aanvallen, na het uitbreken van de oorlog in Gaza.” data-figure-id=”8″ data-variant=”row” readability=”2.5″><img alt data-description="

Zweden heeft zijn grenscontroles verscherpt tot 11 november vanwege het verhoogde risico op geweld, waaronder antisemitische aanvallen, na het uitbreken van de oorlog in Gaza.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-8.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153731/WEB110924BUI_Schengen_09_Zweden.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-36.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-34.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-35.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-36.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-37.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/qAy1OuQItovV1gFiOqVzQ95OlUA=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153731/WEB110924BUI_Schengen_09_Zweden.png 1920w”>

<figure aria-labelledby="figcaption-9" class="figure" data-captionposition="below" data-description="

Finland heeft de grensovergangen aan zijn landgrens met Rusland – geen Schengenland – voor onbepaalde tijd gesloten als reactie op een golf van asielzoekers uit derde landen die naar eigen zeggen door Moskou was georkestreerd. Het Kremlin ontkende de aantijging. Helsinki sloot ook verschillende havens.” data-figure-id=”9″ data-variant=”row” readability=”2.5″><img alt data-description="

Finland heeft de grensovergangen aan zijn landgrens met Rusland – geen Schengenland – voor onbepaalde tijd gesloten als reactie op een golf van asielzoekers uit derde landen die naar eigen zeggen door Moskou was georkestreerd. Het Kremlin ontkende de aantijging. Helsinki sloot ook verschillende havens.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-9.png” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153732/WEB110924BUI_Schengen_10_Finland.png” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-40.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-38.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-39.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-40.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/komt-nu-een-eind-aan-vrij-reizen-in-het-schengengebied-41.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/2akzL2jyM3WUASFiI7dB0tUkbXk=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/10153732/WEB110924BUI_Schengen_10_Finland.png 1920w”>

Delen

Mail de redactie

Als de ferry op de Westman-eilanden aankomt, kun je goed het verschil zien. Eeuwenoude, hoge rotsformaties aan de westkant van het dorp Heimaey, half begroeide lavabrokstukken aan de oostkant. Die zijn tussen de twintig en dertig meter hoog, met de vulkanen Eldfjell en Helgafjell op de achtergrond.

Grímur Gíslason (66) woonde als kind aan de oostkant. Tot 1973, toen de Eldfjell opeens actief werd en een enorme hoeveelheid lava naar buiten spoot. De grond barstte over een kilometer of twee open. Vierhonderd woningen verbrandden of verdwenen onder de lava. De vijfduizend inwoners konden nét op tijd weg komen.

Grímur – IJslanders spreken elkaar met de voornaam aan – gaat er nog geregeld heen, naar de plek waar 35 meter lager ergens zijn ouderlijk huis ligt. „Nee, pijn doet het niet meer. Het is wel elke keer heel raar”, vertelt hij in zijn nieuwe huis aan de westkant van Heimaey. Als je huis in brand vliegt, kun je altijd nog de omgeving zien. Maar de buurt uit Grímurs jeugd ligt tientallen meters onder grond. „Het blijft vreemd om daarover na te denken.”

De vijftien Westman-eilanden ten zuiden van het vasteland van IJsland zijn op één na onbewoonbaar. Heimaey, het ‘Thuiseiland’, is in de tiende eeuw gekoloniseerd door Ieren – de Westmannen. De 4.800 inwoners vormen een bijzondere gemeenschap in IJsland, schreef NRC na een bezoek in 1989. Hardwerkend, met de ruige natuur als grootste vijand én beste vriend, en op zichzelf aangewezen. Hulp van het vasteland was altijd ver weg, de visserij floreerde.

Het eiland is 35 jaar later nog altijd welvarend, nog altijd zijn er de lelijke visfabrieken en silo’s tegen de achtergrond van een adembenemend landschap, nog altijd is het een van de meest winderige plekken van Europa, nog altijd komen in de zomer miljoenen Atlantische papegaaiduikers broeden op de kliffen.

Maar er is veel veranderd. De geschiedenis van 1973 kreeg in de loop der jaren steeds meer aandacht. In 2005 begonnen opgravingen van woningen, die soms opvallend goed bewaard waren gebleven. Er kwam een museum waar alles over de uitbarsting wordt verteld, over het relatieve geluk dat de bewoners hadden omdat er door een storm veel boten aan wal lagen, dat het lukte om in de eerste maanden de haven te redden door de lava met zeewater af te koelen, en dat de eerste mensen pas na een jaar konden terugkeren. Heimaey afficheert zich nu als het Pompeï van het Noorden.

Maar ook dankzij het landschap, de schattige papegaaiduikers met hun kleurige snavels en de vele walvissen rond de eilanden, profiteerden de Westman-eilanden volop van het wereldwijd toegenomen toerisme. Dat de orka Keiko, van de Free Willy-films, vanaf 1998 vier jaar in een inham vlak bij de haven verbleef, gaf de Westman-eilanden extra bekendheid. Bovendien zijn de eilanden goed bereikbaar voor Amerikanen én Europeanen, zeker sinds de duur van de overtocht door de opening van een nieuwe haven aan het vasteland in 2011 werd teruggebracht van drie uur tot een half uur.

Het kleine Heimaey staat voor IJsland in het groot: rijk geworden door de visserij, met het laatste decennium een fikse duw in de rug dankzij toerisme. Het inkomen per hoofd van de bevolking in IJsland ligt met zo’n 70.000 euro ongeveer 14.000 euro hoger dan dat van de Nederlander. En in Heimaey werken inmiddels vierhonderd Polen, vooral in de visfabrieken. In heel IJsland vormen zij ook de grootste groep arbeidsmigranten.

Heimaey in 1989 en in 2024.

Foto 1989: Inga Hlödversdóttir

Alles is dichtbij

In een van de guesthouses van haar ouders werkt de 25-jarige Hrafnhildur Stefánsdóttir. Alleen in de zomer, want ze studeert business & marketing in Akureyri, in Noord-IJsland. Ze denkt dat haar toekomst op het eiland ligt. „Het leven is goed hier, alles is er.” Een voetbalclub, een handbalclub, een zwembad, een golfbaan. Ze heeft paarden en honden. Geen reden om weg te gaan. De jongere bewoners zeggen het allemaal: alles is dichtbij, er is werk, het is een veilige en goede plek om kinderen te laten opgroeien. Kom niet te dicht bij een klif, dat moet je ze natuurlijk wel leren.

In de winter is het wel anders, vertelt Hrafnahildur. Vroeg donker, veel wind, steenkoud. De meeste restaurants zijn dan maar drie dagen per week open. „Maar dan is het ook gezellig. Met vrienden blijven we bij elkaar komen. Dan kaarten we of spelen we spelletjes.” En de Lundinn, dé bar annex nachtclub van het eiland, is altijd open.

Heimaey is een goede plek om kinderen te laten opgroeien. Kom niet te dicht bij een klif, dat moet je ze natuurlijk wel leren

Svanur Birkir Jóhnsson (36) staat op een doordeweekse avond achter de tap van de Lundinn, genoemd naar de Lundi – papegaaiduiker in het IJslands. Eind jaren tachtig was dit nog de pub Skütan. Je betaalde er omgerekend 10 gulden voor een blikje Löwenbrau, een gin-tonic kostte 20 gulden. Of de Skütan daardoor failliet ging, weet Svanur niet. Zijn vader kocht de pub in 1998 van de bank en maakte er weer een succes van. „We leven van de locals. Toeristen zijn een bonus voor ons.”

Het is deze avond rustig. Svanur denkt dat de meeste jongeren nog moeten bijkomen van het Zomerfestival – twee weken geleden. In de groene vallei van de vulkaankrater Herjolfur – een van de mooiste plekken ter wereld voor een festival – komen dan vijftienduizend mensen om het einde van de zomer te vieren.

De Lundinn beleefde ook topdagen, vertelt de barman. „Het geld zal nu wel op zijn.” Door hoge belastingen is een biertje in zijn bar nog steeds duur: vanaf 10 euro, tenzij je alcoholvrij bestelt. „Jongeren drinken veel alcohol. Ze verdienen hier goed. Zeker als je op een vissersboot werkt.”

Spreekuur in de kerk

Een kilometer ten zuiden van de haven staat de Landakirkja, de baptistenkerk die de vulkaanuitbarsting overleefde. Er bestaat een iconische foto van het kerkje met daarachter de vuurspuwende Eldfjell. Gudmundur Örn Jonsson is al 18 jaar priester in de kerk, vertelt hij tijdens een korte rondleiding. Elke zondag komen honderd tot tweehonderd mensen naar zijn kerk. Ze zijn een tikkeltje conservatief, zegt Gudmundur. Elk plan tot modernisering van het kerkgebouw leidt tot veel verzet. Er zijn nog steeds kerkgangers boos omdat het plafond niet meer blauwwit is, maar roomwit met gouden sterren.

De gemeenschap is hecht, vertelt hij, althans het grootste deel. „Het is hier geweldig als je je aanpast. Als je dat niet doet, heb je het moeilijk. Dan is het toch een klein eiland.” Er leven heel wat mensen geïsoleerd, zegt de priester. „Er is weinig psychologische hulp. Dus komen mensen naar ons spreekuur. Dat gebeurt best veel.”

Het samenleven met de vierhonderd Polen gaat over het algemeen goed. „Eens in de maand is er een katholieke dienst, dan zit de kerk vol met Polen.” Ook niet iedereen was er voorstander van dat de kerk zich zou openstellen voor katholieken, maar de leiding van de kerk heeft dat genegeerd. „We hebben één god. Dus waarom niet?”

Foto’s: Sigga Ella

Visquota

Kabeljauw, schelvis, koolvis, haring en makreel zorgen voor de grote welstand op Heimaey. Maar de visserij kwam sinds de jaren tachtig wel steeds meer onder druk te staan. Zoals het zijn vader verging, vertelt barman Svanur Jóhnsson, verging het velen op het eiland. Hij was eigenaar van een van de tientallen vissersboten. Vanwege de dreigende overbevissing voerde IJsland visquota in en breidde dit systeem langzaam maar zeker uit. Dus mocht er minder worden gevist. Om het hoofd boven water te houden moest je visrechten bijkopen of leasen. Dat was voor veel eigenaren niet te doen. De meesten verkochten hun boot aan een grotere onderneming. Uiteindelijk bleven er in Heimaey twee vissersbedrijven over die met zo’n tien grote trawlers en enorme netten veel en snel vis kunnen vangen.

Miljoenen Atlantische papegaaiduikers bezoeken van april tot begin september de Westman-eilanden om te broeden.

Penigar lykt – letterlijk de geur van geld, maar de eilanders duiden hier de vislucht mee aan die bij noordenwind uit de haven komt. Niet meer zo erg als dertig jaar geleden, toen er enorme rook van de visfabrieken kwam. Dan had het geen zin om je was buiten te hangen. De fabrieken werken inmiddels een stuk schoner, maar de penigar lykt is er nog steeds.

Grímur Gíslason – die heen en weer pendelt naar zijn bedrijf in Reykjavik dat onder meer scheepsonderdelen maakt – maakt zich zorgen over de toekomst van de visserij op Heimaey. „Het quotasysteem maakt het eiland kwetsbaar. De twee grote visbedrijven zijn nu nog hier gevestigd. Bijna alles is rond deze bedrijven geconcentreerd. Maar wat als ze worden verkocht? En dat ze inclusief de visquota naar het vasteland worden verplaatst? Dat is best beangstigend.”

Zalmkwekerij

Als het over de toekomst van Heimaey gaat, valt in bijna elk gesprek de naam van de 79-jarige Sigurjón Oskarsson, dit jaar door de plaatselijke krant Eyjafrettir uitgeroepen tot Eilandbewoner van het Jaar. Op Heimaey zijn ze dol op helden en Sigurjón is zo’n held. Als schipper redde hij vier keer de bemanning van een zinkend schip. Maar hij is zelf ook wel eens gered, vertelt hij bij een ontmoeting in zijn nieuwe bedrijf: „Heb je met Grímur gesproken? Toen ik vijf of zes was, heeft zijn vader me uit het water gehaald toen ik in de haven was gevallen.”

Sigurjón staat aan de wieg van een belangrijke ontwikkeling op Heimaey: de bouw van een grote zalmkwekerij. Niet in zee, zoals wereldwijd de meeste zalmkwekerijen worden aangelegd, maar op land. Het bedrijf heet Laxey: Lax is zalm in het IJslands, Ey betekent eiland. In een gele veiligheidsjas komt Sigurjón een half uur te laat op de locatie van Laxey in de haven. Hij was matten aan het opruimen. Dat klusje moest wel af zijn.

Met zijn familie bouwde Sigurjón vanaf zijn jeugd een groot vissersbedrijf uit, vanaf 2000 met een visverwerkingsfabriek. Die verkocht hij in 2022, omdat ook hij te weinig visrechten had om het hele jaar door te vissen en zijn werknemers voldoende werk te bieden. Belangrijk voor hem was dat de visquota op het eiland bleven. Dat gebeurt, althans voor nu.

Sigurjón en zijn familie besloten hun vermogen in de zalmkwekerij Laxey te steken. „Wij hebben het geld op het eiland verdiend en het blijft op dit eiland”, zegt hij. Samen met enkele Europese investeerders gaat het om 40 miljoen euro. Laxey claimt duurzaam en zonder schade aan het milieu Atlantische zalm van hoge kwaliteit te gaan produceren. In de locatie in de haven worden al miljoenen zalmeitjes in zoetwaterbassins opgekweekt. Aan de oostkant, op een stuk dat ontstond na de uitbarsting van 1973, komen de bassins waar de 1,2 miljoen zalmen per kwartaal de laatste fase van hun leven doormaken.

Mooi wordt het niet, de 48 silo’s vlak bij de zee. Een lelijke blikvanger als je met de ferry of een cruiseschip aankomt. Maar er heeft niemand geprotesteerd. Penigar lykt. Er moet geld worden verdiend. Als er gebouwd zou worden op het eeuwenoude land dan zou er wel verzet zijn geweest. Grímur: „We noemen dat stuk: de nieuwe lava. Het nieuwe land. Het is pas vijftig jaar oud. Daar zijn we niet zo aan gehecht.”

Delen

Mail de redactie

Op inhoud en argumenten zal Kamala Harris het debat wel winnen. Ze zal dinsdagavond ongetwijfeld coherenter overkomen dan Donald Trump. En toch kan ze door zijn ontregeling, bombastische stijl en persoonlijke aanvallen verpletterd worden en haar eerste debat als presidentskandidaat verliezen. Spektakel is daarbij immers belangrijker dan inhoud.

Aan haar voorbereiding zal het niet liggen. Vijf dagen lang, zo melden Amerikaanse media, heeft de Democratische kandidaat Harris zich in een hotel afgezonderd met adviseurs, onder wie een consultant die haar Republikeinse rivaal Donald Trump imiteert. Hij draagt niet alleen stevige schoudervullingen en een uiterst lange das, maar ook plateauzolen van tien centimeter om even groot te lijken als de oud-president. Deze Philippe Reines hielp eerder Hillary Clinton bij haar drie confrontaties met Trump en bestudeerde alle debatten waar Trump ooit aan deelnam: van de Republikeinse voorverkiezingen in 2016 tot en met het voor Joe Biden fatale debat afgelopen juni.

Harris weet hoe cruciaal een televisiedebat kan zijn, want het is precies dat fatale debat waar zij haar kandidatuur aan te danken heeft. Zonder Bidens rampzalige optreden had de president zich niet hoeven terugtrekken en was vicepresident Harris bijzaak geweest in deze campagne. Bidens eigen aftakeling en gestamel kostten hem de kop , niet Trumps overmacht of leugens. Toch is Harris er vooral „op bedacht dat hij zich niet belast voelt met het vertellen van de waarheid”, zei ze vrijdag in een radio-interview.

Trump heeft altijd gedaan alsof hij vies is van voorbereiding en liever improviseert. „Je kunt wel allerlei strategieën bedenken, maar je moet het soort van aanvoelen tijdens het debat zelf”, zei hij op Fox News. Toch heeft hij zich, in zijn resort Mar-a-Lago, laten klaarstomen, onder anderen door Tulsi Gabbard. In 2020 deed deze politica uit Hawaii een wilde gooi naar de Democratische presidentskandidatuur, maar recent bekeerde ze zich tot het trumpisme. Ruim vier jaar geleden confronteerde Gabbard Harris in een debat in aanloop naar de voorverkiezingen succesvol met de hypocrisie dat ze als officier van justitie mensen opsloot voor wietbezit, maar toegaf zelf ook geblowd te hebben.

Kamala Harris heeft twee minuten per vraag om zich aan het land te presenteren

Stevige redetwister

Dat was misschien wel Harris’ moeilijkste debatmoment ooit, want zij wordt gezien als een stevige redetwister. In 2020 was ze effectief tegenover toenmalig vicepresident Mike Pence door „ik ben aan het woord” te zeggen toen hij haar onderbrak – een signaal dat zij zich niet de mond laat snoeren door een man. In 2018 maakte ze als senator indruk tijdens de ondervraging van kandidaat-opperrechter Brett Kavanaugh, die geen antwoord wist op de vraag of hij „wetten kent die de overheid macht geven over het lichaam van een man” – een verwijzing naar de Republikeinse pogingen om abortus te verbieden.

Dergelijke scènes van prikken, pareren en ondervragen zal Harris in het debat met Trump niet kunnen reproduceren. De kandidaten mogen elkaar namelijk niet onderbreken en geen vragen stellen. Deze regels, plus de afwezigheid van publiek en spiekbriefjes, had Biden bedongen in onderhandelingen met Trump en omroep ABC. Zowel Trump als de omroep wilde daar niet van afwijken nu Harris de kandidaat is.

Zij heeft haar eigen spreektijd van twee minuten per vraag van de debatleiders om zich aan het land te presenteren. Daarin moet ze zowel kiezers bedienen die het debat integraal bekijken, als korte tikken uitdelen die zich goed lenen voor online verspreiding gericht op een jonger publiek.

Ondanks haar jaren als vicepresident, haar toespraak op de Democratische Conventie en een interview bij CNN, geven veel kiezers aan Harris nog nauwelijks te kennen. Dit debat kan, minder dan twee maanden voor de verkiezingsdag, wellicht niet hun eerste, maar wel belangrijkste indruk van haar geven.

Trump hoeft het debat niet inhoudelijk te winnen om er toch sterker uit te komen.

Het debat komt bovendien op het moment dat Harris’ wittebroodsweken als kandidaat voorbij lijken te zijn. Na een gestage opmars in de peilingen in augustus, waarin ze het in verschillende staten die Biden waarschijnlijk zou hebben verloren weer spannend maakte, stagneert ze nu. De na een partijconventie gebruikelijke piek in de peilingen is uitgebleven. Een slecht debat kan het plezier én enthousiasme uit haar campagne zuigen.

‘Kameraad Kamala’

Voor Trump staat dinsdagavond in Philadelphia ogenschijnlijk veel minder op het spel. Amerikanen weten wel wat ze van hem kunnen verwachten, nu hij voor de derde keer kandidaat is. Trump hoeft het debat niet inhoudelijk te winnen om er toch sterker uit te komen. Dat lukt al als hij erin slaagt zijn omschrijvingen van Harris te laten beklijven in plaats van die van haarzelf.

Hij zal zijn spreektijd grotendeels gebruiken om Harris verantwoordelijk te houden voor het beleid van Joe Biden dat impopulair is, vooral wat betreft migratie en de economie. Ook worden grove persoonlijke aanvallen verwacht. Niet alleen noemt hij Harris „kameraad Kamala”, om haar als radicaal-links weg te zetten, recent heeft Trump ook haar raciale identiteit in twijfel getrokken. Hij beweerde dat zij zich pas recent als zwart profileert en verstuurde seksistische tweets over haar.

Te veel publiekelijke minachting voor een vrouwelijke tegenstander kan kiezers afschrikken. Maar het feit dat zijn microfoon uitstaat tijdens haar spreektijd behoedt Trump voor de meest impulsieve oprispingen. En wetend hoe weinig zijn gedrag tegenover vrouwen zijn populariteit tot nu toe beschadigd heeft, kan hij zich veel permitteren. Hoe Harris met zijn aanvallen omgaat, zal relevanter zijn.

Delen

Mail de redactie